________________
પર્યુષણપર્વ મહાભ્ય
પર્યુષણ પર્વ
પર્યુષણ પર્વ ત્યાગ અને તપશ્ચયનું પર્વ છે. પર્વની ઉત્પત્તિ - તહેવારોનાં અનેક કારણો હોય છે. સામાન્ય રીતે મુખ્ય બે રીતે મુખ્ય બે કારણો હોય છે. ભક્તિ અને આનંદ! એમાંના કોઈક પર્વો ભય (શીતળા સાતમ), પ્રલોભન (લક્ષ્મીપૂજન), અને વિસ્મય (સૂર્યપૂજ) થી સર્જાતા હોય છે. કેટલાક પર્વનો સંબંધ ઈશ્વર સાથે હોય છે. પર્યુષણ પર્વ એ કોઈ ભયથી થતી આરાધના નથી. “આ આરાધના ના કરો તો મહાનર્કના ભાગી થશો એવું કોઈએ ક્યાંય વિધાન કર્યું નથી.” તો પછી સાંસારિક પ્રલોભન તો સંભવે જ કયાંથી? જ્યાં વિતરાગી તીર્થંકર માત્ર પ્રકાશ સિવાય કશું આપતા નથી એટલે આ પર્વ પ્રકાશ મેળવવા માટે આંતરખોજનું પર્વ છે. તેથી આ પર્વનું મૂળ બાહ્ય જગત, બાહ્ય આનંદ કે બાહ્ય આયોજનોમાં નથી પરંતુ તેનો મર્મ તો આત્મરતુ, આત્મસંલગ્ન અને આત્મપ્રિય બનવાનો છે. તેથી આ પર્વની આરાધનામાં જે બાહ્ય આયોજનો છે તે પણ આંતર માટે જ હોય છે. અર્થાત્ તેનો ઉદ્દેશ માત્ર જ્ઞાન અને ચારિત્રની શુદ્ધિ તેમજ પુષ્ટિ માટે જ હોય છે.
પર્યુષણનો એક અર્થ છે પરિવસન'. એટલે નિકટ રહેવું અર્થાત આત્માની સમીપ રહેવું. આપણે વિચાર કરીએ કે જીવનમાં વ્યક્તિ આત્માની સમીપ કેટલો રહે છે? આજનો માનવી તેના જીવનનો મોટો ભાગ દેહની સમીપ ગાળે છે. દેહનું સુખ, દેહ ઉપર સમૃદ્ધિ અને દેહના આનંદનો જ વિચાર કરે છે. મનની દોડ માનવીને ભૌતિક પ્રાપ્તિમાં દોડાવે છે. પોતાના આત્માને ઓળખવાનો સમય જ મળતો નથી. આ આત્મતત્વને જોવા માટે એકાંત અને શાંતિ જરૂરી છે. બાહ્ય પ્રવૃત્તિઓમાંથી નિવૃત્તિ મેળવીને આત્મવિશ્લેષણ કરવાની પ્રવૃત્તિને કાર્યરત બનાવવાનો આ પર્વનો મર્મ છે. જીવનભર અવિરત દોડધામ કરતો માનવી છેક મૃત્યુ સમયે જીવનની
