________________
25
પર્યુષણપર્વ મહાત્મ્ય
ઘણો વખત થયો અને ગુરુએ પૂછ્યું તો આડા અવળા જવાબ આપ્યા પછી કીધું કે નટડી જોવા ઊભો રહ્યો હતો. ગુરુએ સાંભળીને ઠપકો આપ્યો તો સાધુએ જવાબ આપ્યો કે તમારો જ વાંક છે. તમે તો માત્ર નાટકિયા જ વાર્યા હતા પણ નટડી વારી ન હતી. આ પ્રમાણે ગુરુને સામે જવાબ આપવો તે વક્રપણું અને જડતા છે.
કલ્પસૂત્રના મુખ્ય ત્રણ વિભાગ છે. તેમાં પહેલા વિભાગમાં સાધુઓની સમાચારી છે. તેમના આચારપાલનના નિયમો દર્શાવ્યા છે. બીજો વિભાગ સ્થવિરાવલીનો છે. જેમાં ગણધર ગૌતમથી શરૂ કરીને સુધર્મા, જંબુ, ભદ્રબાહુ, સ્થૂલિભદ્ર, કાલક વગેરે સ્થવિરોની પરંપરા અને શાખાઓ વર્ણવવામાં આવી છે. જ્યારે ત્રીજા ભાગમાં વર્તમાન ચોવીસીના તીર્થંકરોનાં ચરિત્રો મળે છે. ‘કલ્પસૂત્ર'ની એક વિશેષતાએ છે કે એની ઘણી કંડિકાઓમાં “તેલંકાલેણું તેણે સમએણં સમણે ભગવં મહાવીરે....' વાક્યખંડ વારંવાર પ્રયોજાયો છે. “તે કાળે તે સમયે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે જેવો અર્થ ધરાવતું આ વાક્ય વારંવાર આવે છે. છતાં પુનરાવર્તન નથી લાગતું પણ એના શ્રવણથી એક પ્રકારના તાદૃશ્યભાવની દૃઢતા અને હૃદયનો ઉલ્લાસ અનુભવાય છે. એની અર્ધમાગધી ભાષામાં લખાયેલી લલિત કોમલ પદાવલિ પ્રભુ મહાવીરની વાણીનું સ્મરણ કરાવે છે. મધુર પણ સાધન અને માહિતીપૂર્ણ આ ગ્રંથનો પ્રત્યેક શબ્દ ઘૂંટી ઘૂંટીને લખાયો હોય તેમ પ્રયોજાયો છે.
,,
આમ જનતાને અનુલક્ષીને ‘કલ્પસૂત્ર’ના વાચન ક્રમમાં ફેરફાર થયો છે. એમાં પ્રથમ સાધુજીવનના દસ વિધિ કલ્પોની ચર્ચા હતી. સાધુ સમાચારીનું વર્ણન જે મુખ્ય હતું તે ગૌણ થયું છે જ્યારે ચોવીસ તીર્થંકરોના જીવન અને તેમાં પણ ત્રણ (પાર્શ્વનાથ, નેમિનાથ, ઋષભદેવ) અને તેમાંય તીર્થંકર મહાવીર સ્વામીનું જીવન મુખ્ય પદ પામ્યું છે.
મુનિ કપૂરવિજયજીના ‘પર્યુષણ મહાપર્વ મહાત્મ્ય'માંથી સાધુઓનો આચાર ટૂંકમાં લીધો છે તે આ પ્રમાણે છે. સદ્ગુરુને જોઈને મનમાં ઉપજતો ભાવ આચાર્ય ખૂબ સુંદર રીતે વર્ણવે છે. પ્રથમ તો ગુરુ ગૌતમસ્વામી, શ્રી સુધર્માસ્વામી, શ્રી જંબુસ્વામી, શ્રી પ્રભવસ્વામી અને શ્રી સ્વયંભવ આદિ આચાર્ય ભગવંતોનું અહોભાવથી વંદન કરે છે અને કહે છે, “આજે મારો
