________________
56
પર્યુષણ પર્વ મહાભ્ય બીજી પંક્તિ, “સત્વે જીવા....”નો અર્થ છે. “મારી ભૂલોની હું સર્વ જીવો પાસેથી માફી-ક્ષમાની યાચના કરું છું.” આવું તે જ કહી શકે છે જેનામાંથી ગર્વ દૂર થયો હોય અને નમ્રતા વિકાસ પામી હોય. બાકી અભિમાની વ્યક્તિ ન તો ભૂલ કબૂલ કરે, ન તો તેની સમક્ષ ક્ષમા માગે. માટે આ પંક્તિ અભિમાન ઓગળવાની સૂચક છે.
ત્રીજી પંક્તિ “મિત્તી મે ....”નો અર્થ થાય છે. “મારે દરેક જીવો સાથે શુદ્ધ અને સાચી મૈત્રી સંબંધ છે.” આવી ભાવના તે જ વ્યક્તિ કેળવી શકે કે જેને કોઈ જીવ સાથે દગો – પ્રપંચ – માયા - છેતરપિંડી ના રાખી હોય. માયા (કપટ) અને મૈત્રી વચ્ચે કોઈ મેળ નથી તેમ આ પંક્તિ સૂચવે છે.
ચોથી અને અંતિમ પંક્તિ, “વરે મજઝ....”નો અર્થ છે કે મારા અંતરના કોઈ ખૂણેથી કોઈપણ જીવ સાથે વેરનો લેશમાત્ર સંશય નથી.” વેરના સંગ્રહ માત્રના નાશની આ વાત ઉપલક્ષણથી પદાર્થ માત્રના સંગ્રહના નાશની ઘોતક છે.
શાસ્ત્રમાં દૈનિક, પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક અને સાંવત્સરિક એમ ક્ષમાપનાના મુખ્ય ચાર પ્રકાર બતાવ્યા છે. જો ત્રણ પ્રકારે ક્ષમા કરવાનું મૂકી જવાય તો સાંવત્સરિક ક્ષમાપના દરેક વ્યક્તિએ અવશ્ય કરવી જોઈએ.
જૈનધર્મમાં ક્ષમા માત્ર માનવ સંબંધો પૂરતી મર્યાદિત નથી. પરંતુ સમસ્ત જગતને આવરી લે છે. વળી ક્ષમા માગનાર આરાધક છે. ક્ષમાપનાથી પાપમય વિચારો અને અશુદ્ધ આચારો નાશ પામે છે. કર્મની પાટી ચોખ્ખી થાય છે. આ રીતે આત્મશુદ્ધિ દ્વારા આત્મસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. આ સંવત્સરિ પર્વ નિમિત્તે વર્ષભરના જાણતાં-અજાણતાં થયેલા વેરવિરોધની પરસ્પર ક્ષમા માગીને તેને મિથ્યા કરીએ. ભવિષ્યમાં આવી ભૂલ ના થાય તેવી કાળજી રાખીએ. ક્ષમાપના પર્વનો આ જ સાર છે.
