________________
પર્યુષણપર્વ મહાભ્ય
માયામૃષાવાદના વ્યાવહારિક નુકસાનો પણ બહુ ખરાબ છે, જેમ કે આવી વ્યક્તિ આગળ જતાં વારંવાર દંભપૂર્વકના જુઠાણાં ઉચ્ચારવાની આદતનો ભોગ બને છે. આપણને ખુદને કેટલીકવાર એવી વ્યક્તિ સાથે પનારો પડ્યો હોય છે જે કોઈપણ કારણ વગર હાલતા ને ચાલતા સિફતપૂર્વકના જુઠાણા ચલાવતી હોય. આનું કારણ માયામૃષાવાદનો પ્રભાવ તેના પર હોય છે. બીજું નુકસાન છે અવિશ્નવીયતા. વ્યક્તિ ગમે તેટલી સફાઈથી જૂઠું બોલે પણ ક્યારેક તો એ છતું થઈ જાય છે. તે ઉપરાંત માનસિક અશાંતિ - ઉદ્વેગ - અજંપો વગેરે માયામૃષાવાદના પ્રત્યક્ષ નુકસાનો છે. આપણે આ માયામૃષાવાદથી થતા પાપમાંથી મુક્ત થવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
બીજા ત્રણ ભીતરના કષાયો માન - માયા અને લોભ છે. આ એવા ગુણ (કષાય) છે કે માનવીનું મન કષાયથી ભરેલું હોય અને બહારથી પરોપકારી હોવાનો દેખાડો કરતો હોય. વળી આ કષાયોની વ્યક્તિને પોતાને જાણ નથી. પોતાની આત્મ-પ્રશંસાથી ફુલાયા કરે છે અને સત્તા અને સંપત્તિ મળે એટલે અમર્યાદિત બનીને અનેક અનિષ્ટો સર્જે છે. એમાંથી મુક્ત થવાનો પ્રયત્ન કરવો તે આત્મધર્મ છે.
સત્ય એક છે, પરંતુ તેના સ્વરૂપ અનેક હોઈ શકે છે. એ સ્વરૂપોનું જુદી જુદી અપેક્ષાએ દર્શન કરાવવું તે અનેકાંતવાદ છે. માનવીના વિચારમાં પણ અનેકાંતવાદનું પ્રવર્તન છે. અનેકાંતવાદ કહે છે કે પોતાના મંતવ્યોનું તટસ્થતાથી અને વિરોધીઓના મંતવ્યોની આદરપૂર્વક વિચારણા કરવી જોઈએ. અનેકાંતમાં બે શબ્દો રહેલા છે. એક છે અનેક અને બીજો છે અંત. અનેકનો અર્થ અધિક થાય છે અને અંતનો અર્થ ધર્મ કે દષ્ટિ થાય છે. કોઈપણ વસ્તુતત્વનું ભિન્ન દૃષ્ટિએ પર્યાવલોચન કરવું તે અનેકાંત છે.
આના માટે અંધ-હસ્તી ન્યાયનું ઉદાહરણ આપવામાં આવે. સાત આંધળા માણસો હાથીને સ્પર્શીને એનો આકાર જાણવાનો પ્રયત્ન કરે છે. કાન પકડનારને એ હાથી સૂપડા જેવો લાગે છે, પગ પકડનારને થાંભલા જેવો તો પૂંછડી પકડનારને દોરડા જેવા લાગે છે. પરંતુ મહાવત આ બધા જને
