________________
24
પર્યુષણ પર્વ મહાભ્ય જ્યારે એનું જીવનમાં રૂપાંતર થાય. કલ્પસૂત્ર એ આચારની ઓળખ આપે છે, એવો આચાર કે જે મહાન આત્માઓમાં પ્રગટ્યો એવા તીર્થકરોનાં ચરિત્રો અને ગણધર ગૌતમથી શરૂ કરીને સ્થવિરોની પરંપરા આ ગ્રંથમાંથી મળી રહે છે. તીર્થકરોના ચરિત્રોમાં વિશેષ ભગવાન મહાવીરસ્વામીનું વિસ્તૃત ચરિત્ર મળે છે અને તેની સાથે ભગવાન પાર્શ્વનાથ, ઋષભદેવ અને નેમિનાથનું ચરિત્ર આલેખાયેલું છે. પ્રશ્ન થાય છે કે પ્રથમ અને અંતિમ તીર્થંકરના સાધુઓ માટે પર્યુષણ આરાધનાની આવશ્યક્તા કેમ છે? તેના કારણમાં શાસ્ત્રકાર જણાવે છે પ્રથમ તીર્થંકરના સમયમાં જીવો ઋજુ અને જડ હતા, તેથી ધર્મનું જ્ઞાન પામવું દુર્લભ હતું પરંતુ પાલન સરળ હતું. મહાવીર સ્વામી (અંતિમ તીર્થંકર) ના સમયમાં જીવો વક્ર અને જડ હતા તેથી ધર્મપાલન દુર્લભ હતું. વચ્ચેના બાવીસ તીર્થંકરોના સમયના જીવો સરળ (જુ) અને બુદ્ધિમાન (પંડિત) હતા અને સરળ રીતે આવ્યું. પ્રથમ અને અંતિમ તીર્થંકરના સાધુઓનું દૃષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે:
પ્રથમ તીર્થંકર આદિનાથના સાધુ સ્પંડિલ ભૂમિ ગયા હતા. તે ગુરુ પાસે મોડા આવ્યા ત્યારે ગુરુએ પૂછ્યું: “તમને વધારે વખત કેમ લાગ્યો?” તે સાંભળી સાધુ બોલ્યા “સ્વામી, નાટકિયા લોક રમત કરતા હતા તેને જોવા ઊભા રહ્યા એટલે વખત લાગ્યો.” ગુરુ બોલ્યા નાટક જોવા ઊભા રહેવું એ આપણો આચાર નથી. એટલે સાધુએ કહ્યું “અર્થાત્ તમે જેમ કહો તેમ. પાછા થોડા દિવસ પછી સાધુ મોડા આવ્યા, ગુરુએ પૂછ્યું “કેમ આટલો વખત લાગ્યો?” સાધુ મહારાજે ઋજુપણાથી જવાબ આપ્યો, “હે મહારાજ ! અમે નટડી જોવા ઊભા રહ્યા હતા.” સાંભળી ગુરુ બોલ્યા. “આ પૂર્વે તમને જોવાની ના પાડી હતી તેમ છતાં કેમ ઊભા રહ્યા?” સાધુ જડ હતા માટે બોલ્યા “તમે તો નાટકિયા જોવાની ના પાડી હતી, નટડી જોવાની ક્યાં ના પાડી છે?” ગુરુ બોલ્યા, “અરે મૂર્ખા નાટકિયા ના જોવાય એટલે નટડી પણ ના જોવાય.”
છેલ્લા તીર્થકર મહાવીરસ્વામીના સાધુ વક્ર અને જડ હતા તેનું દષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે ઃ કોઈ એક સાધુ સ્પંડિલે ગયા અને ઘણા મોડા આવ્યા. ગુરુએ પૂછ્યું કેમ વખત લાગ્યો? સાંભળી સાધુએ કહ્યું “નાટકિયા જોવા ઊભો રહ્યો હતો. ગુરુએ તેને વાર્યો તો મિચ્છામિ દુક્કડમ કહી દીધું. વળી એક દિવસ
