________________
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
પર્યુષણપર્વ મહાભ્ય
15 આપવામાં આવે છે. તેની અહિંસા માત્ર મનુષ્ય પૂરતી જ મર્યાદિત નથી, પરંતુ પ્રાણીમાત્ર અને પ્રકૃતિ સહિત સમગ્ર દષ્ટિને આવરી લે છે. જૈનધર્મના પ્રથમ આગમ “શ્રી આચારાંગ સૂત્ર” માં કહ્યું છે કે સર્વ પ્રાણીઓને આત્મતુલ્ય માનો. આમ સર્વ જીવોને સમાન ગણીને એમના પ્રત્યે આદર રાખવો જોઈએ.
જૈન દર્શને પ્રબોધેલી અહિંસા એ તાત્વિક વિચારણા વ્યાપક અનુભવ અને ઉદાત ભાવનાનું પરિણામ છે. અહિંસાની ભાવનાની સૂક્ષ્મતા દર્શાવતાં ભગવાન મહાવીરે કહ્યું, “પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ એ સર્વમાં જીવ છે, તેમના અસ્તિત્વનો સ્વીકાર કરીએ. તેમના અસ્તિત્વનો ઇન્કાર એટલે સ્વયંના અસ્તિત્વનો અસ્વીકાર ગણાય. અસત્ય વાણી અને વર્તન પણ હિંસા જ છે. બીજાને આઘાત આપવો અથવા બીજાની હિંસાને ટેકો આપવો એની અનુમોદના કરવી તે પણ સૂક્ષ્મ હિંસા છે. પ્રથમ વ્યક્તિના ચિત્તમાં હિંસા જાગે છે અને તેના વિચારમાં જાગેલી હિંસા એના વાણી અને વર્તનમાં પ્રગટે છે. હિંસાના કારણે જ માણસ પરિગ્રહ તરફ દોટ મૂકે છે અને વધુને વધુ પાપકર્મો કરે છે. આથી વ્યક્તિના વિચારો, આચાર અને આહાર એ ત્રણેયમાં અહિંસા પ્રગટવી જોઈએ અને આ અહિંસાના સિદ્ધાંતમાંથી જ સત્ય, અસ્તેય, અપરિગ્રહ, બ્રહ્મચર્ય અને અનેકાંત પ્રગટે છે. આથી જ જૈનધર્મની અહિંસા શત્રુને મિત્ર બનાવવાનો કીમિયો આપે છે.”
ચોથા કર્તવ્યમાં તપ આવે છે. જૈન તપ બે ભાગમાં વહેંચાઈ જાય છે. એક બાહ્ય અને બીજું અત્યંતર. બાહ્યતપમાં દેહને લગતા બધા જ દેખી શકાય તેવા નિયમો આવી જાય છે. અને અત્યંતર તપમાં જીવનશુદ્ધિના બધા જ આવશ્યક નિયમો આવી જાય છે. ભગવાન દીર્ઘ તપસ્વી કહેવાયા તે માત્ર બાહ્ય તપના કારણે નહિ પણ એ તપનો અંતર્જીવનમાં પૂર્ણ ઉપયોગ કરવાના કારણે જ. આ વાત ભૂલવી ના જોઈએ. ભગવાન મહાવીરના જીવનક્રમમાંથી જે અનેક પરિપક્વ ફળરૂપે આપણને વારસો મળ્યો છે તેમાં તપ આવી જાય છે.
