________________
પર્યુષણપર્વ મહાત્મ્ય
19
(૪) સ્વાધ્યાય : સ્વાધ્યાય એટલે સ્વનો અધ્યાય. આત્મા પ્રત્યે લક્ષ લેવું તે સ્વાધ્યાય છે. સાધુજનો માટે નિરંતર સ્વાધ્યાય કહ્યો છે. સાધકોને સામાયિક ધારણ કરવા છેલ્લું ઉચ્ચારણ સાય કરું ? એમ આવે છે. અર્થાત્ સામાયિકમાં સાવધ પાપવ્યાપારનો ત્યાગ કરી સ્વમાં રહેલા દોષોને ટાળી આત્માની જાગૃતિની વૃદ્ધિ કરીશ.
(૫) ધ્યાન : જૈન ધર્મમાં ધ્યાનની પદ્ધતિ સૂક્ષ્મ બતાવી છે. પ્રથમ જીવને આર્ત અને રૌદ્રધ્યાનરૂપ દુર્ધ્યાનથી થતી હાનિ બતાવી ધર્મ ધ્યાનમાં પ્રવેશ કરાવે છે. સ્વાભાવિક ધ્યાનથી અવસ્થાનો અર્થ સ્વભાવમાં ટકવાનો છે.
(૬) કાર્યોત્સર્ગ: અત્યંતર તપમાં છઠ્ઠું અંતિમ તપ કાર્યોત્સર્ગ છે. તપનું અંતિમ ચરણ છે. મહિમાવંત છે. મૃત્યુ સમયે કાયા છૂટે તે મરણ છે. જ્યારે દેહ છતાં દેહભાવનું કર્તાભોક્તાપણું ટે તે કાર્યોત્સર્ગ છે.
વાત્સવમાં જે કર્મ બંધાયું હોય તેમાંથી છૂટવાના એટલે કે નિર્જરા સાધવાના બે ઉપાય છે. એક તો કર્મનું ફળ ભોગવવું અને બીજું તપ વડે કર્મમળને બાળવો. વિવિધ વ્રતોનું પાલન કરવું તે કર્મબંધને રોકવાનો પ્રમુખ ઉપાય છે. જૈનદર્શન પ્રમાણે વ્રતના ત્રણ પ્રકાર છે. મૂળવત, ગુણવ્રત અને શિક્ષાવ્રત. ગુણવ્રત અને શિક્ષાવ્રત મૂળવ્રતના પોષાક છે. તે ‘શીલ' પણ કહેવાય છે. પાંચ મૂળવતો છે, ત્રણ ગુણવ્રત છે અને ચાર શિક્ષાવ્રત છે.
આ વ્રતો શુદ્ધ હૃદયથી, સાચી ભાવનાથી અને તેમના ફળ તરીકે સ્થૂળ સુખ મેળવવાની લાલસા વગર કરવાના છે. તપનો પ્રભાવ કેટલો વર્ણવી શકાય ? છઠ્ઠ તપ અંતરાય રહિત કરતા પ્રથમ ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામી અક્ષીણ મહાનસી નામની મહાલબ્ધિને પ્રાપ્ત થયા છે.
