________________
૩૬
મહારાજા આમ સરળતાથી એક પછી એક વિનંતિ કરતા ગયા અને ભગવાને નિષેધ જ કર્યા કર્યો. એની શ્રી ભરત ઉપર કેવી અસર થાય? શ્રી ભરત એકદમ વિલખા પડી ગયા, શોકાતુર હૈયાવાળા બની ગયા. રાહુથી ચંદ્ર પ્રસાય તેવી હાલત તેમની થઈ ગઈ છે. મારી કોઈ જ વસ્તુ આ મુનિઓના ઉપયોગમાં આવે નહિ તો પછી મારે આ બધાંને કરવાનું શું? આ વિચારે એ દુઃખી દુઃખી થઈ ગયા છે. એમની છાતી એટલી બધી ભરાઈ ગઈ કે, એ જોઈને ઈન્દ્રને વિચાર થયો કે આમને શાંત પાડવાનો કોઈ ઉપાય યોજ્યા સિવાય છૂટકો નથી. આથી ઈન્દ્ર એ જ વખતે ભગવાનને પૂછયું કે ભગવન્! અવગ્રહ કેટલા પ્રકારના છે?
ભગવાને કહ્યું-પાંચ પ્રકારના... ૧. ઈજનો, ૨. ચક્રવર્તીનો, ૩. રાજાનો, ૪. ઘરધણીનો, ૫. સાધુનો આ પાંચ અવગ્રહોમાં, પૂર્વનો અવગ્રહ પછીના અવગ્રહને બાધ કરી શકતો નથી. પણ પછીનો અવગ્રહ પૂર્વના અવગ્રહને બાધ કરે છે. પૂર્વના અવગ્રહો કરતાં પછીનો અવગ્રહ બળવાન ગણાય છે. સાધુઓ જે કોઈ મકાનમાં કે જગ્યામાં રહ્યા હોય તે મકાન કે તે જગ્યાને વાપરવાની તેઓ જો બીજા સાધુઓને છૂટ આપે, તો એ છૂટમાં ઘરધણીની, રાજાની, ચક્રવર્તીની અને ઈન્દ્રની છૂટનો સમાવેશ થઈ જાય.
એમ, રાજા આદિની છૂટ માટે પણ સમજી લેવાનું, છૂટ તો પાંચેયની જોઈએ, પણ તે આ રીતે, ઈન્દ્ર છૂટ આપે ને ચક્રવર્તી છૂટ ન આપે તો ન ચાલે. ઈન્દ્ર પણ છૂટ આપે.ને ચક્રવર્તી પણ છૂટ આપે પણ રાજા છૂટ ન આપે તો ન ચાલે. ઈન્દ્ર, ચક્રવર્તી અને રાજા છૂટ આપે પણ ઘરધણી જો છૂટ આપે નહિ તો પણ ન ચાલે, અને છૂટ આપ્યા વિના તેના મકાનમાં સાધુ રહે તે ગુન્હો ગણાય.
ઘરધણી જો છૂટ આપે પણ ઘરધણીએ એ ઘર જો તે પહેલાં બીજા સાધુઓને વાપરવા માટે આપી દીધેલું હોય તો એ ઘરને વાપરતાં પહેલાં એ સાધુઓની સંમતિ અવશ્ય લેવી જોઈએ. ભગવાને પાંચ પ્રકારના અવગ્રહો વર્ણવ્યા, એટલે ઈન્ટ ઊભા થઈને કહ્યું કે, મારા અવગ્રહમાં સર્વ સાધુઓને વિચરવાનો મને લાભ મળો. ઈન્ડે આમ કહ્યું એટલે ભરત ચક્રવર્તીને પણ વિચાર આવ્યો કે, ભલે આ મુનિઓએ મારા આહારાદિને ગ્રહણ કર્યો નહિ પરંતુ આમને મારા અવગ્રહની અનુજ્ઞા આપીને તો હું જરૂર કૃતાર્થ થાઉં.! આવો વિચાર કરીને શ્રી ભરતે પણ ઊભા થઈને, હાથ જોડીને ઈન્દ્રની માફક પોતાના અવગ્રહની મુનિઓને અનુજ્ઞા આપી. આમ હૈયામાં જે શોક ભરાઈ ગયો હતો તે ભાગી ગયો. ઈન્દ્ર મને લાભ અપાવ્યો એમ સમજીને ભરત ખુશખુશ થઈ ગયા.
આ પછી શ્રી ભરત મહારાજાએ ઈન્દ્રને પૂછયું કે, હવે આ બધી ખાદ્ય અને પેય સામગ્રીનું મારે કરવું શું? ઈન્ડે કહ્યું, જે કોઈ અધિક ગુણવાન હોય તેમને આ સામગ્રી આપી દો. પહેલાં તો શ્રી ભરતને વિચાર આવ્યો કે સાધુઓ સિવાય તો કોઈ મારાથી ગુણાધિક નથી. પણ પાછો તરત જ ખ્યાલ આવ્યો કે, હું ભૂલ્યો. મારાથી ગુણાધિક એવા દેશવિરતિ અને અવિરત સમ્યગ્ર દૃષ્ટિ (જીવો) છે, સુશ્રાવકો છે, બસ, તેમને જ મારે આ બધું આપી દેવું.
આવો નિશ્ચય કરીને પોતાની વિનિતા નગરીમાં ગયા બાદ ભરતે નગરીના શ્રાવકોને બોલાવ્યા અને કહ્યું કે, હવેથી તમારે બધાંને અહીં મારે ત્યાં જ ભોજન કરવાનું છે. હવે તમે બધા
