________________
૪૧
ચોથું કર્તવ્ય.....અક્રમનો તપ.
હવે પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણપર્વનું ચોથું કર્ત્તવ્ય છે અઠ્ઠમનો તપ પર્યુષણામાં અઠ્ઠમનો તપ અવશ્ય કરવો જોઈએ. ભગવાન શ્રી જિનેશ્વરદેવોએ પક્ષીનો ઉપવાસ, ચોમાસીનો છઠ્ઠ, અને સંવત્સરીનો અઠ્ઠમ કરવો, એમ ખાસ કહેલું છે. આથી, ચતુર્વિધ શ્રી સંઘે દર પક્ષીએ ઉપવાસ, ચોમાસીએ છઠ્ઠ અને સંવત્સરીએ અઠ્ઠમનો તપ કરવાની ખાસ કાળજી રાખવી જોઈએ. ખાસ કારણને અંગે, તે તે અવસરે તે તે તપ જો ન થઈ શકે તેમ હોય પણ તે તપ તે દિવસની આગળપાછળના સમયમાં પણ જરૂર કરવો જોઈએ.
ન
વળી જેઓમાં તેવો તપ કરવાની શકિત ન હોય, તેઓએ આયંબિલ આદિ કરીને પણ એ તપને પુરો કરવો જોઈએ. અહીં અઠ્ઠમ તપનો પ્રસંગ હોવાથી કહે છે કે, જેઓ અઠ્ઠમનો તપ કરવાને માટે શકિતમાન ન હોય, તેઓએ આ અઠ્ઠમતપની પૂર્તિને માટે ત્રણ છૂટક ઉપવાસ ક૨વા જોઈએ. અને તેય ન બની શકે તો છ આયંબિલ કરવાં જોઈએ. જો છ આયંબિલ કરવાની શકિત પણ ન હોય તો જેટલી શક્તિ હોય તે મુજબ, કાં તો નવ નિવિ ક૨વી જોઈએ. કાંતો બાર એકાશણાં કરવાં જોઈએ. અને કાંતો ચોવીસ બેસણાં કરવાં જોઈએ. જેઓમાં આટલી પણ શકિત ન હોય, તેઓએ છ હજાર પ્રમાણમાં સ્વાધ્યાય કરીને અથવા તો છેવટ આઠ નવકારવાળી ગણીને પણ, આ તપની પૂર્તિ કરવી જોઈએ.
આ સંબંધમાં શાઓમાં ફરમાવેલ છે કે આમ કોઈ પણ રીતે તપની પૂર્તિ કરવામાં ન આવે તો આશા ઉલ્લંઘનનો દોષ લાગે છે. સઘળો ય તપ શલ્યરહિતપણે કરવો જોઈએ. દુષ્કર એવો પણ તપ કરવામાં આવ્યો હોય, પણ જો તે તપ શલ્યસહિતપણે કરવામાં આવ્યો હોય તો તે તપ નિરર્થક નીવડે છે.
શલ્ય ત્રણ પ્રકારનાં કહેવાય છે. માયાશલ્ય, મિથ્યાત્વશલ્ય, અને નિયાણશલ્ય, તપ કરનારે જો તપ સાચા ફળને પ્રાપ્ત કરવું હોય તો, તેણે પોતાના તપને આ ત્રણેય પ્રકારનાં શલ્યોથી અકલંકિત રાખવાની કાળજી રાખવી જોઈએ. તપમાં માયાને પેસવા દેવી ન જોઈએ. અને મિથ્યાત્વને અવકાશ ન મળે તેવી કાળજી રાખવી જોઈએ. તેમ જ, તપને આચરવા માંડતાં પહેલાં કે તપને આચર્યા પછીથી, નિયાણું કરવાની ભૂલ પણ ન કરવી જોઈએ. આ ત્રણેય પ્રકારનાં શલ્યોથી રહિત જે તપ થાય, તે તપ સુંદર ફળને આપ્યા વિના રહે નહિ અને એમાં ય જો ભાવવૃદ્ધિ થઈ જાય તો તો એના ફળની કોઈ સીમા રહે જ નહિ.....
તપ શલ્યરહિતપણે કરવો જોઈએ, એ વાતના સમર્થનમાં લક્ષ્મણા નામની સાધ્વીનું દૃષ્ટાંત છે.
પ્રાયશ્ચિત્ત કરવાની વૃત્તિ હોવા છતાં પણ અને મહાદુસ્તર તપને તપવા છતાં પણ એ સાધ્વીની એક માયાના જ કારણે શુદ્ધિ થઈ શકી નહિ. એ સાધ્વીને એના માન કષાયે, માયા કષાયે આધીન બનાવી દીધાં. પોતાના પાપને છૂપાવવું, કોઈકના નામે એ પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત માંગવું, અને પછી પ્રાયશ્ચિત કરવા ઘણો તપ ક૨વો એ બને, પણ એ તપ એના ફળને આપનારો નીવડે નહિ.
