________________
૧. સૂત્ર
શ્રી જિનેશ્વરદેવ કથિત અર્થોને શ્રી ગણધર ભગવંતોએ સંક્ષેપમાં ગૂંથ્યા તેનું નામ સૂત્ર. તે સિવાય શ્રી પ્રત્યેકબુદ્ધો, શ્રુતકેવલી એટલે કે ચૌદપૂર્વીઓ તથા દશપૂર્વઓએ રચેલ આગમ પણ સૂત્ર કહેવાય. સૂત્રો પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલ હોય છે.
૨. નિર્યુક્તિ . સૂત્રનાં ગંભીર રહસ્યોને પ્રગટ કરનાર નિર્યુક્તિ છે. નિર્યુક્તિ વિના જિનશાસનના સૂત્રોના રહસ્યને પામી શકાય તેમ નથી. તે મુખ્યત્વે ચૌદપૂર્વીઓએ રચેલ હોય છે અને તે પ્રાકૃત ભાષામાં જ હોય છે. વર્તમાન શાસનમાં પ્રાયઃ દશ સૂત્રો પર ચૌદ પૂર્વધર શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીજી રચિત નિર્યુક્તિઓ.
૩. ભાષ્ય
નિર્યુક્તિમાં જણાવેલ અર્થોને વિસ્તારથી સમજાવનાર ભાષ્ય છે. તે ભાષ્ય મુખ્યત્વે પ્રાકૃત ભાષામાં હોય છે. કોઈ કોઈ ભાષ્યની રચના સંસ્કૃતમાં પણ થયેલ છે.
૪.ચુર્ણિ
સૂત્રમાં આવેલ કઠીન શબ્દોની મુખ્યત્વે વ્યાખ્યા સ્પષ્ટીકરણ જેમાં હોય તે ચૂર્ણિ કહેવાય છે. ચૂર્ણિ સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત બંને ભાષામાં હોય છે.
૫. ટીકા ,
સૂત્ર - નિર્યુક્તિ - ભાષ્ય - ચૂર્ણિ આ બધાના અર્થોનું વિગતવાર સ્પષ્ટીકરણ જેમાં હોય તે ટીકા. ટીકા સંસ્કૃત ભાષામાં હોય છે. આ પંચાંગીને માનનારાઓ જ પ્રભુ આગમના વાસ્તવિક રહસ્યને પામી શકે છે.
જે લોકો વ્યાકરણ, શબ્દકોષ કે પરંપરાના જ્ઞાનને માનતા નથી, મહાપુરૂષોએ કરેલા અર્થને સ્વીકારતા નથી અને તેમના પંથની વ્યક્તિ એટલે કે પંચ - જે અર્થ કરે તેને જ માનવાનો આગ્રહ ધરાવે છે. તેમની કમનશીબીની તો વાત જ શી કરવી? આવો પણ એક પંથ છે. એ સિવાય અમારી બુદ્ધિમાં બેસે તે જ શાસ્ત્ર, ન બેસે તે શાસ્ત્ર નહિ. એવું માનનારા અને શાસ્ત્ર તથા શાસ્ત્રકારોને માટે યદ્રા તદ્દા બોલનારા પણ આજે ઘણા છે. | એ બિચારા આર્યદેશમાં જનમ્યા છતાં આર્યત્વને વેચી અનાર્ય જેવા બન્યા છે, એટલું જ નહિ પરંતુ અનાર્યને પણ સારા કહેવરાવે તેવા બન્યા છે. બધા જ આસ્તિક દર્શનકારો આત્માને તો માને છે, પણ સમાન રીતિએ નથી માનતા. શબ્દની સમાનતાથી બધાંને સમાન ન મનાય. કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિમહારાજા શ્રી વીતરાગસ્તવમાં કહે છે કે -
હે ભગવન્!તારા શાસન તથા ઈતર શાસનને સમાન માનનારા વિષ તથા અમૃતને સરખા માનનારા છે. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી મ. માટે કોઈને શંકા નથી. સાડા ત્રણ ક્રોડ શ્લોકો પ્રમાણ ગ્રંથોની એમણે રચના કરી છે. નાની વયે એમની દીક્ષા થઈ છે. ચોરાશી વર્ષનું આયુષ્ય છે, એમાં રાજાને
