________________
૬૯
હોવાથી એ સ્કંધ કહેવાય છે. એનો અમુક ભાગ એ દેશ કહેવાય, અને જેના એકથી બે વિભાગ કલ્પાય નહિ એવા એના નાનામાં નાના ભાગને પ્રદેશ કહેવાય.
પુદ્ગલ દ્રવ્ય છૂટું પડી શકે એવું હોવાથી એના સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ અને પરમાણુ એમ ચાર ભેદ પડે છે, ત્યારે આત્માના સ્કંધ, દેશ અને પ્રદેશ એ ત્રણ જ ભેદ પડી શકે છે. રબર પોતાની મર્યાદામાં લાંબું, પહોળું થાય તેમ જેવું શરીર તેવો આત્મા લાંબો - પહોળો થાય. આત્માના અસંખ્યાત પ્રદેશમાં પ્રત્યેક પ્રદેશ ઉપર જ્ઞાન દર્શનના અનંતા પર્યાયો રહેલા છે. આત્માનો એક પણ પ્રદેશ જ્ઞાન દર્શનના ઉપયોગ રહિત નથી. આવો ઉપયોગ મિથ્યાત્વની હાજરીમાં હોય, તે ઉપકારક નથી.
મિથ્યાત્વના કાળમાં આત્માં ઉપરથી જ્ઞાન દર્શનના આવરણ જેટલા પ્રમાણમાં ખસ્યા હોય, તેટલાં એનાં શાનદર્શન કહેવાય. પણ એ નુકશાનકારક થાય છે. દર્શન મોહનીયનો ઉપશમ, ક્ષયોપશમ કે ક્ષય સધાય, તે પછીનો દર્શન જ્ઞાનનો ઉપયોગ ઉપકારક થાય છે. જેમ જેમ અધિક અધિક ક્ષયોપશમ થાય તેમ તેમ આત્મા વધુ ને વધુ શુદ્ધ બનતો જાય છે. પછી તો એ આત્મા દર્શનમોહનીયનો પૂર્ણ ક્ષય કરી, દર્શન અને જ્ઞાનને આવરણ કરનારાં સઘળાં ય કર્મોનો સંપૂર્ણ ક્ષય સાધી કેવલજ્ઞાની અને કેવલદર્શની બને છે.
ભગવાંને ફરમાવેલી દીક્ષા, પણ એ કર્મના નાશ માટે છે, ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવની આજ્ઞા મુજબ ચાલવાનું છે.તમારી, અમારી સાંકળ એક જ છે, ખીલો એક છે, અને તમારો, અમારો બાપ પણ એક છે. મને રાજી રાખવા કાંઈ ન કરતા. અહીં કેવલ, કુલ, જાતિ કે નામની પૂજા નથી. યોગ્યતાની પૂજા છે. આત્માની દબાઈ ગયેલી અનંતી શક્તિને પ્રગટાવવા માટે ધર્મક્રિયાઓ છે. આજના તત્ત્વજ્ઞાની કે જેઓ એકલા આત્મા - આત્માનો કોરો જાપ કરે છે, તેઓ તે અજ્ઞાન છે. આત્માનો જાપ કર્યા કરે છે, અને અરધી રાતે અભક્ષ્ય પદાર્થો ખાય છે. એ કહે છે કે, અંતરમૂહુર્તમાં તો એ જીવો મરવાના હતા, તો મેં ખાધા એમાં શું ? આવું જ્ઞાન એ તો સડેલું તત્ત્વજ્ઞાન છે, ક્રિયાહીન છે. સાચો જ્ઞાની ન કહેવાય.
પાંચ ભૂત કયા ? પૃથ્વી તે ઘટ - પટ વિગેરે પાણી તે કૂવા, તળાવ, સરોવર વગેરેમાં હોય છે તે. અગ્નિ તે અંગારા, જ્વાલા વિગેરે. વાયુ તે શીત, ઉષ્ણ, પવન વિગેરે.. અને આકાશ તે પોલાણ. સર્વજ્ઞને જ્ઞાનનો ઉપયોગ મૂકવો પડે નહિ. જ્યારે અજ્ઞાનીને, અલ્પજ્ઞાનીને બધી વસ્તુઓ ખ્યાલ ઉપર લાવવી પડે. સર્વજ્ઞનો આત્મા અરિસા જેવો છે, કે જેમાં ત્રણે જગતના પદાર્થો પ્રતિબિંબિત થાય, વગર મહેનતે, વગર ક્રિયાએ એમાં આપોઆપ દેખાય. ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાનની સઘળી વાત ઉપયોગ મૂક્યા વિના તે તે સ્વરૂપે સર્વજ્ઞ જાણે જ. અજ્ઞાનીને તો સામે આવે તે દેખાય, તે પણ પુરૂં નહિ દેખાય, અગર ન પણ દેખાય.
ઘટ, એવા જ્ઞાનનો ઉપયોગ, આત્મા ઘટને દેખીને ઘટમય બને, ત્યારે થાય અને ઘટને ખસેડીને પટ મૂકો, ઘટના ઉપયોગવાળો આત્મા, ઘટના ઉપયોગવાળો મટી, પટના ઉપયોગવાળો થાય અને ખસેડીને ત્રીજી ચીજ મૂકો, તો તેના ઉપયોગવાળો એ બને. ‘ન પ્રેત્ય સંજ્ઞાઽસ્ત' બીજો
