________________
૮૩
જ્ઞાનપંચમીનું વ્યાખ્યાન સં. ૨૦૫૧, ગોરેગાંવ જ્ઞાનપંચમીને સૌભાગ્ય પંચમી કહેવાય છે, લાભપાંચમ પણ કહેવાય છે. ગરીબ કુટુંબ હોય છતાં જ્ઞાન હોય ત્યાં વિવેક-ઔચિત્ય જળવાતું હોય તો તે કુટુંબ સૌભાગી કહેવાય. પરમ સૌભાગ્ય જ્ઞાનને કહેવાય જ્ઞાનની પરિણતિથી સૌભાગ્ય પાંચમ કહેવાય. સ્વદેશ પૂજયતે રાજા, વિદ્વાન સર્વત્ર પૂજયતે. જ્ઞાન એજ મહાન લાભ છે. જ્ઞાન વિનાનો લાભ કિંમત વિનાનો છે. જેને પૈસાની જ કિંમત હોય તેને જ્ઞાનનો લાભ ન દેખાય અને જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ પણ ન થાય.જ્ઞાનાવરણના ક્ષયોપશમ માટે મોહનીયનો ક્ષયોપશમ જોઈએ. જ્ઞાનનો જે વિવેકપૂર્વક ઉપયોગ કરે, વિસ્તાર કરે, પચાવે તે ચારિત્રને ઉદ્ધારે છે. ધર્મના અધિકારી બને છે.
સાધુપણામાં ગુરૂને વંદન ન કરે તેનું સાધુપણું ન કહેવાય. જ્ઞાનનું ફળ નમ્રતા, સમર્પિતતા, પાપથી નિવૃત્ત થઈ સત્કાર્યમાં પ્રવર્તવું તે છે આચાર પાલનથી જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ વધે. સમય હોવા છતાં સામાયિક આદિ ન કરે તે અજ્ઞાન છે. જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ તેનું કારણ ધર્મમાં પ્રવૃતિ કરવી. આપણે કોઈને ઊંધું સમજાવીએ તો જ્ઞાનાવરણ બંધાય મનમાં આડાઅવળા, ઊંધાચત્તા વિચારો કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય બંધાય. એક નાના છોકરાને ૧ મહિનો રોટલી સાથે ગોળ આપો અને પછી ન આપો તો વ્યસન પડે છે, જીવને જેવી ટેવ પાડીએ તેવી પડે છે. અને પછી જ્ઞાનાવરણીય અને મોહનીય બાંધે છે.
આ જીવનમાં સ્વતંત્ર સિદ્ધ ભગવંત છે. અરિહંતો છ કલાક દેશના આપે છે. જ્ઞાન સ્વછંદતાને રોકીને પરતંત્ર બનવા દ્વારા સ્વતંત્ર બને છે. પુન્ય જે પરતંત્ર બને તેને સ્વતંત્ર બનાવે છે. એકલવ્ય મૂર્તિરૂપ પરતંત્રતાને રાખીને ભણ્યો. જ્ઞાનાવરણ કર્મ બાંધવાના ઉપાય સ્વચ્છંદતા અનંતજ્ઞાની પરમાત્માનો શાસનમાં આત્મા મોક્ષને આરાધે છે. જયાં સુધી જીવ આ સંસારમાં પરમાત્માના શાસનની આરાધના ન કરે ત્યાં સુધી તેનો વિસ્તાર થતો નથી.
વિપરીત જ્ઞાન-ક્રિયાના કારણે જીવ ભવોભવ ભટકે છે. જ્ઞાનની આરાધના એટલે શું? સમ્યગુજ્ઞાન મેળવવાથી સંસાર પરિમિત બની શકે છે. અવિવેકના કારણે વરદત્તને જ્ઞાન ઉપર દ્વેષ જાગ્યો. વરદત્તને એકવાર ઊંઘ આવતી હતી તે જ સમયે શિષ્ય પ્રશ્ન પૂછવા આવ્યો અને ઊંઘમાં અંતરાય થવાથી જ્ઞાન ઊપર કંટાળો આવ્યો અને મુર્ખ માણસ સુખે ખાય, સુખે ઊંધે વિગેરે આઠ ગુણોના વખાણ કર્યા, જ્ઞાનની અવગણના થઈ, કિંમત ગઈ. મોહના કારણે જે જ્ઞાન અધ્યાત્મની ઉન્નતિ કરનાર હતું તે જ્ઞાને ભૌતિક સુખને માન્ય કર્યું. અવિવેકથી જ્ઞાનાવરણીય બંધાયું.
ગુણમંજરીએ છોકરાઓની મમતાના કારણે જ્ઞાનાવરણ બાંધ્યું. ગુણમંજરીએ વ્યવહારિક જ્ઞાનની આશાતના કરી, વરદત્તે ધાર્મિક જ્ઞાનના અંતરાયથી મોહનીય બાંધ્યું. અક્ષર, લીપી, અને શબ્દ એ વ્યવહારિક જ્ઞાન છે. ગુણમંજરી અક્ષરજ્ઞાનને બાળે છે. માસ્તર ઉપર દ્વેષ કરે છે. તેથી જ્ઞાનાવરણ બાંધે છે. જયાં, ત્યાં, જે, તે ન લખાય. કોરા કાગળ પર રમતરૂપે ન લખાય. ચિત્રો ન ચીતરાય. અક્ષરવાળી વસ્તુ વાપરવાથી આપણા હૃદયમાંથી અક્ષર પ્રત્યેનું માન ઘટી જાય છે. આજે
