________________
૬૮
વર્ણવેલી વેદની શ્રુતિનો ભગવાને ફરમાવેલો સાચો અર્થ
હવે ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ શ્રી ઈન્દ્રભૂતિજીને તે વેદપદનો સાચો અર્થ સમજાવતાં ફરમાવે છે કે – વિજ્ઞાનધનં આ પદમાં રહેલ ‘વિજ્ઞાન' શબ્દ છે તેને તમારે શાન-દર્શનના ઉપયોગ સ્વરૂપ સમજવો જોઈએ. અને આત્મા એ ઉપયોગમય હોવાથી વિજ્ઞાનઘન શબ્દથી જ્ઞાન-દર્શનનો ઉપયોગ છે, સ્વરૂપ જેનું, એવો આત્મા સમજવો જોઈએ. આત્માને જ્ઞાન-દર્શનના ઉપયોગ સ્વરૂપ એટલા માટે મનાય છે કે, અસંખ્યાત પ્રદેશી આત્માના અસંખ્યાત અસંખ્યાત પ્રદેશ શાનના અનંત પર્યાયવાળા છે.
હવે આવા વિજ્ઞાનધન એટલે જ્ઞાનદર્શનના ઉપયોગ સ્વરૂપવાળા આત્મામાં પોતાના વિષયરૂપે રહેલાં પાંચે ભૂતો અથવા પાંચભૂતોથી બનેલ ઘટ આદિ પદાર્થો દ્વારા ઘટપટનો જ્ઞાનોપયોગ પેદા થાય છે. આ ઘટાદિના જ્ઞાનથી પરિણત થયેલો આત્મા એ અપેક્ષાએ વિષય સ્વરૂપે હેતુભૂત બનેલા . ઘટાદિથી ઉત્પન્ન થયેલો કહેવાય. કારણ કે, ઘટાદિના જ્ઞાનનો પરિણામ ઘટાદિ વસ્તુઓની અપેક્ષાવાળો જ હોય છે. એટલે કે, ઘટાદિ જે જે વસ્તુ જ્યારે આત્માની સામે આવે, ત્યારે તે તે વસ્તુના જ્ઞાનસ્વરૂપ ઉપયોગ પેદા થાય છે અને એથી એ ઉપયોગ સ્વરૂપ એ આત્મા બને છે, માટે તે ઉપયોગ સ્વરૂપ આત્મા પેદા થયો એમ કહી શકાય.
આ પ્રમાણે, આ પ્રત્યક્ષ સ્વરૂપે રહેલા ભૂતોથી અથવા એનાથી બનેલી ઘટ આદિ વસ્તુઓથી તે તે વસ્તુઓના ઉપયોગ સ્વરૂપે આત્મા ઉત્પન્ન થઈને તે વસ્તુઓ નાશ પામે અથવા દૃષ્ટિની બહાર નીકળી જાય, ત્યારે, તે તે વિષયોના ઉપયોગવાળો આત્મા પણ નાશ પામે છે, અને અન્ય ઉપયોગ સ્વરૂપ પેદા થાય છે અને સામાન્યરૂપે આત્માનું અસ્તિત્ત્વ કાયમ છે જ. તે કારણથી પ્રેત્યસંજ્ઞા નથી, એનો એવો અર્થ કરવો જોઈએ કે, પ્રથમના ઘટનો ઉપયોગ થઈ ગયા બાદ પછીથી જ્યારે પટ આદિ ભિન્ન પદાર્થનો ઉપયોગ પેદા થાય. ત્યારે પ્રથમની ઘટવિષયક ઉપયોગ સ્વરૂપ સંજ્ઞા નથી. કારણ કે વર્તમાનના પટ આદિના ઉપયોગે તે સંજ્ઞાનો નાશ કરેલો છે.
આ પ્રમાણે સાચો અર્થ સમજાય એટલે આત્માના અસ્તિત્ત્વની જે શંકા પેદા થઈ છે, તે પેદા થઈ ન શકે. પૃથ્વી આદિ જડ પદાર્થોથી આત્મા જેવા સજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ માનવી એ તો ભારેમાં ભારે અજ્ઞાન છે. આ વિષયમાં ઘણી ઘણી સમજૂતી મહાપુરૂષોએ આપી છે. ભગવાને ઈન્દ્રભૂતિજીને કહ્યું કે, હે ઈન્દ્રભૂતિ ! તું વેદનો અર્થ અયોગ્ય કરે છે. ભગવાન તો વીતરાગ હતા, એ પણ અયોગ્ય શબ્દ વાપરે ખરા ? ઝવેરી પથ્થરને હીરો કહે ? શ્રી વીતરાગદેવ ખોટાને ખોટું જ કહે. સાચાને સાચું અને ખોટું કહેવા માત્રથી જ કોઈને ખોટું લાગે, તો એટલા માત્રથી સાચા-ખોટાના જાણનારે તે સાચું-ખોટું હિતબુદ્ધિથી કહેવાનું માંડી વાળવું એ હિતકર નથી જ.
ભગવાને સાચો અર્થ સમજાવ્યો તેનો પરમાર્થ
ભગવાને જે સાચો અર્થ સમજાવ્યો, તેથી આપણે સમજી ગયા કે, જ્ઞાનદર્શનના ઉપયોગાત્મક આત્મા તે વિજ્ઞાનન. વિજ્ઞાન એટલે જ્ઞાનદર્શન બંનેનો આત્માનો ઉપયોગ. કોઈ પણ આત્મા જ્ઞાન દર્શનના ઉપયોગથી રહિત નથી. આત્મા એ અખંડ વસ્તુ છે. અને એ અસંખ્યાત પ્રદેશવાળો
