________________
૬૩.
સમજદાર આત્માનું માન પણ હિતકર હોય છે. પણ એ માન હજી એકદમ નાશ નથી પામતું, કારણ કે, હજી પોતાને જગતના વિજેતા તરીકેના યશને સાચવવાનું મન છે. માટે પોતાના યશને જાળવવા પોતાના ઈષ્ટદેવને યાદ કરે છે. પણ હવે અહીં ઈષ્ટદેવ પણ શું કરે ? અભિમાનના પ્રેરાયા ઈન્દ્રભૂતિ ફરી પાછા વિચારવા લાગ્યા કે, ભાગ્યયોગે કોઈ પણ રીતે જો આમની સાથે વાદ કરતાં મારો જય થઈ જાય તો ત્રણેય ભુવનના સઘળા ય પંડિતોમાં હું મૂર્ધન્ય શ્રેષ્ઠ થઈ જાઉં.
ભગવાન તો એવા ઉપકારી છે કે, એમને પ્રતિબોધ પમાડવાના ઉદેશથી જ અહીં આવ્યા છે. આગળ વર્ણવી ગયા એવી વિચારણામાં મગ્ન એવા શ્રી ઈન્દ્રભૂતિજીને પ્રભુએ તેમના નામ અને ગોત્રના ઉચ્ચારણપૂર્વક અમૃત જેવી વાણીથી બોલાવ્યા. પરમ ઉપકારી ભગવાન જે કહેવાથી સામાનો ઉપકાર થાય, તે જ કહે. અને જેવી રીતે કહેવાથી ઉપકાર થવાનો હોય તેવી રીતિએ જ કહે અને કહેવરાવે.
પોતાના ઉપર તેજોલેશ્યા મૂકનારો ગોશાળો જ્યારે પોતાની જ એ તેજોલેશ્યાથી પીડાવા લાગ્યો ત્યારે હવે કઠોર શબ્દો કહેવરાવવાથી તેના ઉપર ઉપકાર થાય તેમ છે, એમ ભગવાને શાનથી જાણીને શ્રી ગૌતમસ્વામીજી આદિ મહામુનિઓ પાસે અતિ કઠોર શબ્દો કહેવરાવ્યા અને એ કઠોર પણ સાચા શબ્દોના પ્રતાપે જ ગોશાળા અંતે સમ્યકત્વ પામીને બારમા દેવલોકે ગયો.
અમૃત જેવી મધુર અને ગંભીર વાણીથી નામ અને ગોત્રના ઉચ્ચારપૂર્વક ભગવાને શ્રી ઈન્દ્રભૂતિજીને પૂછ્યું કે, હે ગૌતમ ગોત્રીય ઈન્દ્રભૂત ! તું સુખે કરીને આવ્યો છે ? આવો પ્રશ્ન સાંભળીને પ્રથમ તો ઈન્દ્રભૂતિજીને આશ્ચર્ય થયું અને વિચારવા લાગ્યા કે, અહો ! આ તો મારું નામ પણ જાણે છે ! વળી મિથ્યાભાવના યોગે અભિમાને જોર કર્યું અને વિચારે છે કે... ત્રણ જગતમાં પ્રસિદ્ધ એવા મારા નામને કોણ ન જાણે? સૂર્ય શું આબાલગોપાલ જન એટલે કે કોઈથી પણ છૂપો છે? નહિ જ. " આથી મારા નામને તથા ગોત્રને કહે એમાં કાંઈ વિશેષ નથી. પણ જો મારા મનમાં રહેલો એક ગુપ્ત સંશય કે જેને આજ દિન સુધી મારા સિવાય કોઈ જ જાણતું નથી, તેવા મારા હૈયાના સંદેહને કહે તો જ માનું કે આ સર્વજ્ઞ સાચા, અન્યથા નહિ.
ખરેખર, મારા હૃદયની એ કાયમની શંકાને તે જણાવે તો પછી એમના સર્વજ્ઞપણામાં શંકા કરવાનું કાંઈ જ કારણ નથી, પછી તો એમની સેવામાં જ લાગી જાઉં. કહો, છે કાંઈ તકરાર ! કેવી સીધી અને સાદી વાત છે? ભગવાનને પણ વાર ક્યાં હતી ! એ તો પાત્રની આતુરતાની જ રાહ જોતા હતા. જ્ઞાનીઓ જ્યારે લાભ દેખે ત્યારે જ ઉચિત હોય તે બોલે. ભગવાને પણ કહ્યું કે, તે ઈન્દ્રભૂતિ ! તને જીવનો સંશય છે, પણ તું વેદની શ્રુતિના અર્થને બરાબર વિચારતો નથી.
આ સાંભળતાં જ ઈન્દ્રભૂતિજી એક બાળકની જેમ હાથ જોડી સામે જઈને ભગવંતના ચરણોમાં શિર ઝુકાવે છે. આજે આ રીતે નમ્રતા બતાવનારા મળે? ભગવાન હવે વેદના તે પદોના ઉચ્ચાર કરે છે. તે કેવી રીતે, એનું સ્વરૂપ કહેતાં ગ્રંથકાર મહર્ષિ કહે છે કે, મંથન કરાતા સાગરના ઘૂઘવાટા જેવા, પૂરવેગમાં વહેતી ગંગાના ખળખળ કરતા નાદ જેવા, અને વેદાંતીઓના કથનની
