________________
૪૩
આર્યા લક્ષ્મણાને વિચાર તો આવ્યો, પણ પાછી તરત જ સાવધગરી આવી ગઈ. તેના હૈયામાં પશ્ચાત્તાપનો ભાવ પ્રગટ્યો. એમ થઈ ગયું કે, મેં બહુ ભયંકર ચિંતન કરી નાખ્યું... તેને પોતાના એ પાપની શુદ્ધિ કરવાનો પણ વિચાર આવ્યો. એક તરફ એવો વિચાર આવ્યો કે, આવા મારા પાપની આલોચના હું કેવી રીતે લઈ શકીશ ? અને સાથે સાથે એવો વિચાર પણ આવ્યો કે, શલ્યસહિતપણે તો શુદ્ધિ થાય જ નહિ. આમ માનકષાયે જોર કરવા માંડયું, અને આમ શુદ્ધિની અભિલાષાએ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાની પ્રેરણા કરવા માંડી.
પ્રાયશ્ચિત્ત લેવા માટે, જે જેમ બન્યું હોય, તે તેમ પ્રાયશ્ચિત્તદાતા ગુરૂને કહેવું જોઈએ, પણ આ પાપ એવું હતું કે, જેવી રીતે એ થયું હતું, તેવી રીતે પ્રાયશ્ચિત્તદાતા ગુરૂની પાસે કેમ વર્ણવી શકાય? જો કે ખળ જીવોએ તો યોગ્ય સ્થાને અવશ્ય વર્ણવવું જોઈએ, પણ એ માટે જીવે ખૂબ જ શુદ્ધિના અર્થી અને કષાયના વિજેતા બનવું પડે.
આતો રાજકુમારી છે, બાલ્યકાળથી બ્રહ્મચારિણી છે, ધર્મની આરાધનામાં ય સારી ખ્યાતિ પામેલી છે, અને સ્ત્રી જાત છે, એટલે, એને આવા પાપની આલોચના કરવામાં ખૂબ ખૂબ સંકોચનો અનુભવ થાય છે. લક્ષ્મણાના મનમાં માનકષાયના યોગે ક્ષોભ તો છે જ, પણ એ ક્ષોભને જેમ તેમ કરીને, દબાવીને આલોચના કરવાને માટે તત્પર બને છે. કારણ કે, લજ્જા રાખીને, શલ્ય રાખવાથી શુદ્ધિ તો થાય જ નહિ, એમ એ સમજતી હતી.
માનકષાયથી પીડાતા પોતાના આત્માને તેણે જેમ તેમ કરીને આલોચનાને માટે ઉત્સાહિત તો કર્યો, અને આલોચના કરવાને જવા માટે પગ પણ ઉપાડ્યો પણ ત્યાં તો દુર્ભાગ્યે તેને અણચિંત્યો કાંટો વાગ્યો ને તે ભાંગ્યો પણ ખરો. આથી તેણે કેવલજ્ઞાનીની પાસે જઈને એમ ન કહ્યું કે, મને આવો ખરાબ વિચાર આવ્યો છે, પણ એવી રીતે પૂછ્યું કે, જો કોઈને આવો ખરાબ વિચાર આવે તો તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત શું આવે ? આવી રીતે પૂછીને તેણે જવાબ મેળવ્યો, અને તે મુજબ પચાસ વર્ષ સુધી તે તેણે તીવ્ર તપ આચર્યો. લક્ષ્મણાએ કરેલા તપનું વર્ણન કરતાં, શાસ્રકાર મહાત્મા ફરમાવે છે કે,
છઠના પારણે અક્રમ, અઠ્ઠમના પારણે ચાર ઉપવાસ, અને ચાર ઉપવાસના પારણે પાંચ ઉપવાસ, તેમાં પણ પારણે તો નિવી જ. આવી રીતે તેણે દશ વર્ષ સુધી તપ કર્યો. તે પછી બે વર્ષ સુધી ઉપવાસના પારણે ઉપવાસ કરીને, બે વર્ષ સુધી માત્ર શેકેલા અનાજથી તપ કર્યો. તે પછી સોળ વર્ષ સુધી માસખમણના પારણે માસખમણ કરીને, વીશ વર્ષ સુધી આયંબિલનો તપ કર્યો. આવો દુસ્તર તપ ૫૦ વર્ષ સુધી કરવા છતાં પણ લક્ષ્મણા આર્યા શુદ્ધિ પામી શકી નહિ. કારણકે, તેણીના મનમાં શલ્ય તો હતું જ. એટલા તપથી એની શુદ્ધિ તો ન થઈ પણ માયા શલ્યના યોગે તેનું મૃત્યુ આર્તધ્યાનમાં થયું. તેણી અસંખ્ય ભવોમાં તીવ્રતર દુઃખને ભોગવ્યા પછીથી શ્રી પદ્મનાભ ભગવાનના તીર્થમાં મુક્તિ પામશે.
ઉપકારીઓ ફરમાવે છે કે, શલ્યસહિતપણે આત્મા કદાચ દેવતાઈ હજાર વર્ષો સુધી ઘોર, ઉગ્ર અને વીર તપની આચરણા કરે, તો પણ તેનો તે તપ, શલ્યના કારણે નીષ્ફળ નિવડે છે. શલ્યના યોગે જરૂરી ભાવ આવતો નથી. કોઈવાર એકલા ભાવથી પાપ જાય એ બને, પણ ગમે તેમ કરેલા
