________________
४०
ક્ષમાપના કરવાને માટે, હૈયાને જેમ ખૂબ નિર્મળ બનાવવું જોઈએ, તેમ નમ્ર પણ ખૂબ જ બનાવવું જોઈએ. હૈયું નમ્ર બન્યા વિના, સાચો ક્ષમાપનાનો ભાવ આવે નહિ, અને એ વિના હૈયું નિર્મળ બને નહિ અને હૈયું જો નિર્મળ ન તો ક્ષમાપનાનો જે લાભ મળવો જોઈએ તે લાભ મળે શી રીતે? ક્ષમાપના આ રીતિથી કરવી જોઈએ એવું શીખવવાને માટે આ ઉદાહરણ આપવામાં આવ્યું છે.
શ્રીમતી મૃગાવતીશ્રીજીને કેવલજ્ઞાન પ્રગટયું તે પછીથી ચંદનબાલાશ્રીની પણ સુંદર ભવિતવ્યતાના યોગે બન્યું એવું કે, એક કાળો નાગ જે રસ્તે આવી રહ્યો હતો તે રસ્તામાં, ઊંઘતાં એવાં ચંદનબાલાશ્રીનો હાથ પડેલો હતો, શ્રીમતી મૃગાવતીશ્રીએ એ આવતા સર્પને જ્ઞાનના પ્રકાશથી જોયો, એટલે એમણે ચંદનબાલાશ્રીજીના હાથને ઉપાડીને બાજુમાં ખસેડી લીધો. શ્રીમતી ચંદનબાલાશ્રીજી ઊંઘી ગયાં હતાં પણ એમની નિદ્રા અઘોરી જેવી ન હતી. એમની નિદ્રા શ્વાન જેવી હતી. જરાક અવાજ થાય કે સ્પર્શ થાય, ત્યાં જાગી જાય એવી એમની નિદ્રા હતી. એટલે મૃગાવતીજીએ જેવો એમના હાથને ખસેડ્યો તેવાં જ એ જાગૃત થઈ ગયાં.
જાગૃત બનેલાં તેમણે મૃગાવતીશ્રીને પાસે બેઠેલાં જોયાં એટલે પૂછયું કે, મારા હાથને કેમ ખસેડ્યો ? મૃગાવતીશ્રીએ કહ્યું કે, આ માર્ગે સર્પ આવી રહ્યો હતો માટે. આવો જવાબ સાંભળવાથી શ્રીમતી ચંદનબાલાશ્રીજીને આશ્ચર્ય થયું. કારણકે એ વખતે ત્યાં રાત્રિનો ગાઢ અંધકાર વ્યાપેલો હતો અને એવા અંધકારમાં ચર્મચક્ષુથી સર્પને જોઈ શકાય એ અશક્ય હતું. આ આશ્ચર્યે શ્રીમતી ચંદનબાલાશ્રીજીમાં જિજ્ઞાસા પ્રગટાવી એટલે આશ્ચર્યથી અને જિજ્ઞાસાથી, ચંદનબાલાશ્રીએ મૃગાવતીશ્રીને પૂછ્યું કે
આવા ગાઢ અંધકારમાં તેં સર્પને શી રીતે જોયો? મૃગાવતીશ્રીએ કહ્યું, શાનથી જોયો... ઝટ શ્રીમતી ચંદનબાલા બેઠાં થઈ ગયાં અને પૂછ્યું કે કેવા શાનથી? પ્રતિપાતિ કે અપ્રતિપાતિ? મૃગાવતીએ કહ્યું કે અપ્રતિપાતી શાનથી... આ રીતે ચંદનબાલાએ જાણ્યું કે મૃગાવતીને તો કેવલજ્ઞાન થયું છે, એટલે એમના અંતઃકરણમાં એવા પશ્ચાત્તાપની ભાવના પ્રગટી કે મેં અનાભોગથી કેવલજ્ઞાનીની આશાતના કરી. અને એથી એમણે મૃગાવતીશ્રીની સાથે ક્ષમાપના કરવા માંડી એમાં એ પણ ક્ષમાપનાના ભાવમાં એવાં ચઢી ગયાં કે ત્યાં જ એમણે પણ ક્ષપકશ્રેણિ માંડી અને કેવલજ્ઞાન ઉપાજર્યું. આમ, એ બંનેય પુણ્યાત્માઓ ઉપશમ્યા, આરાધક બન્યા અને આરાધના પરમ ફળને
પામ્યા.
કેવલજ્ઞાનને પણ પરમ ફળ કહેવાય. કેમકે, એ ક્ષાયિક ગુણ છે. કેવલજ્ઞાન પ્રગટે એટલે, તદ્ભવ, આયુષ્યને અંતે મુક્તિ નિશ્ચિત જ. ક્ષમાપના એ પણ આપણે ત્યાં કેવી ઊંચી કોટિના ધર્મ તરીકે પ્રરૂપાયેલી છે? કમસે કમ, બારે મહિને સંવત્સરીએ તો સર્વની સાથે સર્વ પ્રકારે ક્ષમાપના કરી જ લેવી જોઈએ. સંવત્સરી જાય ને પ્રગટેલો કોઈ પ્રત્યેનો કષાય ઉપશાંત થયા વિનાનો રહી જાય એવું તો નહિ જ બનવું જોઈએ.
ત્રીજું કર્ત્તવ્ય પરસ્પર ક્ષમાપના સમાપ્ત
