________________
૩૮
આજે રસોઈ માટે કેમ પૂછવામાં આવે છે? એના કારણમાં તે રસોઈયો જણાવે છે કે, મારા રાજાને આજે પર્યુષણ પર્વ હોવાથી ઉપવાસ છે. આથી વખતે દગો હોય તો? એમ ધારી ચંડપ્રધાન રાજા પણ આજે મારે ય ઉપવાસ છે એમ કહે છે.
રસોઈયો ઉદાયન રાજાને આ વાતની ખબર આપે છે, આથી શ્રી ઉદાયન રાજા, મને કે કમને સાધર્મિક થયો છે, એમ ધારીને તરત જ તે રાજાને છૂટો કરે છે, અને કહે છે કે, તું સાધર્મિક થયો માટે તમે અત્યારથી બંધનમુકત કરી દઉં છું. મારે તારું કાંઈ પણ જોઈતું નથી. રાજા ચંડપ્રદ્યોતનને બંધનમુકત કર્યા પછી, પહેલાં તેના કપાળમાં દાસીપુત્ર એવા જે અક્ષરો લખ્યા હતા, તે પણ દેખાય નહિ, એટલા માટે તેના કપાળ ઉપર ઉદાયન રાજાએ સુવર્ણપદક બંધાવ્યો.
આ રીતે શ્રી ઉદાયને ચંડપ્રદ્યોતનની સાથે ક્ષમાપના કરી. ક્ષમાપના એ એક એવો ગુણ છે કે, દુશ્મન પણ આ ગુણથી પ્રભુના માર્ગને પામી જાય, અને તેમાં સ્થિર થઈ જાય... આ પરસ્પર ક્ષમાપના કરવાના કાર્યને અંગે અહીં બે દાંતો આપ્યાં છે. ક્ષમાપના કોની જેમ કરવી જોઈએ? એ વાતને સમજાવવાને માટે મૃગાવતી તથા ચંદનબાલાનું દૃષ્ટાંત છે. અને ક્ષમાપના કોની માફક નહિ કરવી જોઈએ એ વાતને સમજાવવાને માટે ક્ષુલ્લક તથા કુંભારનું દષ્ટાંત છે. દાખલા બહુ મઝાના છે.
એકમાં બીન ગુન્હેગાર મૃગાવતીજી છે અને બીજામાં ગુન્હેગાર ક્ષુલ્લક છે. સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ કરતાં મૃગાવતીજી જેવો ભાવ લાવવાની કાળજી જોઈએ. સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ તો ઉપશાંત આત્માઓનું અને ઉપશાંત બનીને આરાધક બનવાને ઈચ્છતા આત્માઓનું પ્રતિક્રમણ છે. પ્રતિક્રમણ કરનારા આવા ગમે તેટલી મોટી સંખ્યામાં ભેગા થયા હોય તો પણ જરાય ઘોંઘાટ થાય શાનો? મિચ્છામિ દુક્કડ દેવો, એ તો એક ધાર્મિક ક્રિયા છે. કોઈની સાથે મારે વૈરભાવ નથી, એવું સૂચવવાને માટેની એ ક્રિયા છે. એમાં, હૈયાનો ભાવ વ્યક્ત કરવાનો છે. માત્ર મોઢે બોલવા પૂરતી આ વાત નથી, એ વાતને સમજાવવાને માટે જ ક્ષુલ્લક અને કુંભારનું ઉદાહરણ છે. કોઈ એક બાલસાધુએ કોઈ એક કુંભારનાં માટીનાં વાસણોને કાંકરીઓ મારીને કાણાં પાડવા માંડયાં. આથી કુંભાર એ મુલ્લકને ઠપકો આપ્યો અને વાસણોને કાંકરી ન મારવા કહ્યું, એના જવાબમાં ક્ષુલ્લકે, મિચ્છામિ દુક્કડે એમ કહ્યું, એટલે કે મારી ભૂલ થઈ, અને તે મારી ભૂલની તમો ક્ષમા કરો, મારૂં પાપ મિથ્યા થાઓ! એમ ક્ષુલ્લકે કહ્યું, આથી કુંભારે શાંતિ પકડી, પણ ક્ષુલ્લકે પાછું વાસણોને કાંકરીઓ મારવાનું અને એ રીતે પોતાનું રમત રમવાનું કામ તો ચાલુ જ રાખ્યું. કુંભારે બીજીવાર પણ ઠપકો આપ્યો, અને ક્ષુલ્લકે બીજીવાર પણ મિચ્છામિ દુક્કડે કહીને શાંત કર્યો. કુંભાર શાંત થઈને જરા આઘો ગયો, એટલે પાછી ફુલ્લકે તો પહેલાની જેમ જ વાસણોને કાંકરીઓ મારીને કાણાં કરવાની રમત શરૂ કરી દીધી, ફરી કુંભારે ઠપકો આપ્યો. તો ફરી પણ ક્ષુલ્લકે મિચ્છામિ દુક્કડે કહ્યું. પણ ક્ષુલ્લકે રમત તો છોડી નહિ જ..
આથી પેલા કુંભારને ગુસ્સો આવ્યો, તેણે સુલ્લકને પકડ્યો, અને કાંકરી હાથમાં લઈને ક્ષુલ્લકનો કાન કાંકરી સાથે દબાવીને મરડવા માંડયો. ક્ષુલ્લક વેદનાની બૂમો પાડતો, ત્યારે કુંભાર કહેતો કે, મિચ્છામિ દુક્કડ, અને મિચ્છામિ દુક્કડે કહેવા છતાં ય કુંભાર ક્ષુલ્લકના કાનને તો મરડ્યા
