Book Title: Nadi Darpan
Author(s): Krushnalal Dattaram Mathur
Publisher: Gangavishnu Krushnadas

View full book text
Previous | Next

Page 15
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir नाडीदर्पणः । वाग्भटः। रोगमादौ परीक्षेत तदनन्तरमौषधम् ॥ ततः कर्म भिषक् पश्चाज्ज्ञानपूर्व समाचरेत् ॥३॥ अर्थ-वाग्भट ग्रंथमें लिखाहै वैद्यको उचितहै कि प्रथम रोगकी परीक्षा करे रोगजाननेके अनंतर औषधकी परीक्षा करे रोग और औषध दोनों जाननेके पश्चात् ज्ञानपूर्वक अर्थात् सावधानीकेसाथ चिकित्साकरे यानी औषध देव ॥ ३ ॥ लक्षयित्वा देशकालौ ज्ञात्वा रोगवलावलम् ॥ चिकित्सामारभेद्यो यशः कीर्तिमवाप्नुयात् ॥४॥ अर्थ-देश और कालका लक्ष करके और रोगको बली और निलिव जानके जो वैद्य चिकित्साका प्रारंभ करताहै वह यश, और कीर्तिको पाताहै ॥४॥ रुग्णावस्थां ततो नाडी भेषजं पथ्यमेव च ॥ देशं कालञ्च पात्रञ्च यो जानाति स वैद्यराट् ॥५॥ अर्थ-जो रोगीकी अवस्था, नाडी, औषध, पथ्य, देश, काल, और पात्रको जानताहै । उसको वैद्यराज कहतेहै ॥५॥ रोगोंके आठस्थान। रोगाक्रान्तशरीरस्य स्थानान्यष्टौ परीक्षयेत् ॥ नाडी मूत्रं मलं जिह्वां शब्दस्पर्शगाकृतिम् ॥६॥ अर्थ-वैद्य रोगी मनुष्यके आठ स्थानोंकी परीक्षाकरे, जैसे कि नाडीपरीक्षा, मूत्रपरीक्षा, मलपरीक्षा, जिह्वापरीक्षा, शब्दपरीक्षा, स्पर्शपरीक्षा, नेत्रपरीक्षा और रोगीकी आकृतिकी परीक्षा ॥ ६॥ नानाशास्त्रविहीनानां वैद्यानामल्पमेधसाम् ॥ नाड्याधष्टपरीक्षाश्च सुखार्थ प्रभवन्ति हि ॥७॥ अर्थ-अनेक शास्त्र पढनेकरके रहित अल्प वुद्धि वैद्योंके लिये यह नाडी आदि अष्टविधपरीक्षा सुखके अर्थ होवेगी ॥ ७ ॥ आयं तावन्नाडिकाविज्ञानादेव वातपित्तकफजनितानामातङ्कानां साध्यासाध्यकष्टसाध्यसभेदकविज्ञानं सुकरत्वेन भिषग्भिरवाप्यतेऽत एव तावनिरूप्यते ॥८॥ For Private and Personal Use Only

Loading...

Page Navigation
1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108