Book Title: Nadi Darpan
Author(s): Krushnalal Dattaram Mathur
Publisher: Gangavishnu Krushnadas

View full book text
Previous | Next

Page 32
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir आयुर्वेदोक्तनाडीपरीक्षा अर्थ-स्वस्थ अवस्थाकी नाडी कैंचुआ और सर्पके समान टेढीगतिसैं और पुष्ट तथा जडता रहित होती है यह नैरोग्य पुरुषकी नाडीके लक्षणहै तथा सुखी पुरुषकी नाडी स्थिर और बलवान् होतीहै ॥ २१ ॥ नाडीके देवता । वातनाडी भवेत् ब्रह्मा पित्तनाडी च शंकरः। श्लेष्मनाडी भवेद्विष्णुस्त्रिदेवा नाडीदेवताः ॥२२॥ अर्थ-वातनाडीका ब्रह्मा, पित्तनाडीका शंकर, और कफनाडीका पति विष्णुहै।२२। नाडीन्के वर्ण । वातनाडी भवेन्नीला पित्तनाडी तु पाण्डुरा। श्वेता तु कफनाडी स्यादेवं वर्णानि संवदेत् ॥२३॥ __ अर्थ-वातकी नाडीका वर्ण नीलहै, पित्तकी नाडीका पीला, कफनाडीका श्वेत, इसमकार नाडीके वर्ण कहने चाहिये ॥ २३ ॥ नाडीका स्पर्श । पित्तनाडी भवेदुष्णा कफनाडी तु शीतला । वातनाडी भवेन्मध्या एवं स्पर्शविनिर्णयः ॥२४॥ अर्थ-पित्तकी नाडी स्पर्शकरनेसे गरम प्रतीत होतीहै, कफकी नाडी शीतल, और यातकी नाडीका स्पर्श मध्यम होताहै इसप्रकार नाडीका स्पर्श जानना ॥ २४ ॥ कालपरत्व नाडीकी गति । प्रातः स्निग्धमयी नाडी मध्याह्ने चोष्णतान्विता। सायाह्ने धावमाना च रांची वेगविवर्जिता ॥२५॥ अर्थ-स्वभावसँही नाडी प्रातःकाल स्निग्ध, मध्यान्हमें उष्ण, और सायंकालमें वेगवती, तथा रात्रि वेगवर्जित होती है ॥ २५ ॥ अथ वातादिस्वभावक्रम । आदौ च वहते वातो मध्ये पित्तं तथैव च । अन्ते च वहते श्लेष्मा नाडिकात्रयलक्षणम् ॥२६॥ अर्थ-अब वातादिकका स्वभाव क्रम कहतेहै, जिससमय वैद्य कोहनीको पकडताहैं । उसके द्वितीयक्षणमें प्रथम वातकी नाडी फिर मध्यमें पित्तकी और अंतमें कफकी नार्ड १ चिराद्रोगविवर्जितेति पाठान्तरम् । जवत वा नाटिका समय For Private and Personal Use Only

Loading...

Page Navigation
1 ... 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108