________________
તા. ૧-૪-૩૨
– જૈન યુગ –
૫૩
કેલવણીનો વિચાર આર્થિક દૃષ્ટિએ ન કરો.”
ચારિત્ર સુધારવા કેળવણીની જરૂર.”
5
તારીખ ૧૮ મી માર્ચ ૧૯૩૨ ના રોજ પાલીતાણામાં શ્રી. નતમ બી. શાહે
વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ આપેલ ભાષણ. સુરત બંધુઓ !
તેમજ માધ્યમિક અને કોલેજને લગતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યાના અને વિદ્યાથી ઓની શિક્ષણ સંબધી સ્થિતિ અને આંકડાઓ કે વર્ગીના વિષયમાં કેમ પાછા હઠતા જઈએ વિદ્યાર્થીઓને સંસ્થા પ્રત્યેનો કેટલો પ્રેમ છે તે સંબંધી કાંઇ છીએ તેને ખ્યાલ આપવાનું કારણુથી આપને જણાવવાની પણું અભ્યાસ કરવાના હેતુથી તેમજ આવી સંસ્થાની પાછળ જરૂર જોઉં છું. નહેર જૈન પ્રજાના નાણાને જે વ્યય કરવામાં આવે છે તે
પ્રાથમિક શિક્ષણ લેતા માધ્યમિક શિક્ષણ લેતા કેટલે દર જે ફળીભૂત થાય છે તેને અનુભવ મેળવવા મને
વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા. વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા. સંસ્થાના કાર્યવાહક તરફથી અને મેકલવા સારૂ જે તક ઉત્તર વિભાગ ૬૭૪૨
૧૪૭૭ આપવામાં આી છે તે માટે તેમને આભાર માનું છું. મુખ વિભાગ ૩૫૮૬
૨૯૧ કેળવણીની આ સંસ્થા, કેમ આદર્શ બને તે ધ્યાનમાં
ભાવનગર ૧૮ ૦૬
૪૨૨ રાખી, જે જે ત્રુટીઓ હેવ ને ધીમે ધીમે દુર કરવામાં આવે
જામનગર ૧૪૯૬
૩૫૪ અને બીજી પ્રજાઓ કેમ કેળવણી માં આગળ વધે છે તેના
પ્રાથમિક શિક્ષણ લેતા માધ્યમિક શિક્ષણ લેતા અનુભવ અને જ્ઞાનને લાભ વિદ્વાન ગણતા કેળવાએલ
વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા. વિદ્યાથીઓની સંખ્યા. વર્ગની વ્યક્તિઓ મારફતે સંસ્થાને મળે તે સંસ્થા સારામાં
દક્ષિણ વિભાગ ૧૭૩૩ ૧૯૯ સારી પ્રગતિ કરી શકે એવું અંતઃકરથી મારું માનવું છે.
કાઠીઆવાડ ૮૮૭૯ ૩૩૫૩ - કેળવણીના સંબધમાં મારે જ વિવું જોઇએ કે, કેમ
જુનાગઢ
૫૫૬ મેટામાં મોટી હાજન, માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણીને લગતી
૨૩૭ કરાંચી
૧૫૫ હવાથી, આગળ અભ્યાસ કરતા અટકી જતા વિદ્યાર્થીઓની
. . ૮૯ મેટી સંખ્યાને આભારી છે, તેટલાજ માટે સંવત ૧૯૨૧ ના
પ્રાથમિક શિક્ષણ લીધા બાદ માધ્યમિક કેળવષ્ણુ પ્રામ વસ્તીપત્રક મુજબ કેળવણી સંબંધી એ કલા મુંબઈ ઇલાકાની
કરવા કેટલી બધી બેદરકારી જેનો તરફથી બતાવવામાં કેવી સ્થિતિ છે; તેનો કાંઈક ખ્યાલ તમે આપવાની જરૂરી આવે છે અને કેટલે બધે વર્ગ આગળ અભ્યાસ કરતે આત સમજું છું. મુંબઈ ઇલાકાની કુલ વસ્તી પ્રમાણુમાં
અટકી જાય છે તે સંબંધી આ શિક્ષણ શાળાઓના કાર્યમાં દર હજારે ૮૩ માણુ લખી-વાંચી શકે છે. એટલે સંકડે રસ નારિઆએ
એ રસ લેનારાઓએ ખાસ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, આપણી લગભગ ૮ ટકા જેટલે વર્ગ લખી-વાંચી શકે છે. એટલે કામમાં વડીલ અથવા તે આવી બેડી માતે જે શિક્ષ- * મુંબઈ ઈલાકાની બે કરોડ અને સીતેર લાખની કક્ષ વસ્તીમાં શુના સંબંધમાં ચાંપતા ઈક્ષા લેવામાં આવે તે મેટ બે કરોડ અને પારનાળીશ લાખ જેટલા વરતી વાંચી-લખા ભાગે વિદ્યાર્થી અભ્યાસ છોડી દઈ પિતાનું ભવિષ્ય બગાડે છે શકતી નથી. મુંબઈ ઇલાકાના ગામડા તથા શહેરોની સંખ્યા જયારે બીજી કોમમાં ગમે તેટલી મુશ્કેલી સહન કરી અભ્યાસ ૨૬૭૧ ૦ ની છે; તેમાં ૧૬૭૩૦ ગામોમાં બી સકલ શાળાનું ચાલું રે નવી સારું કાલેતું વખતમાં પણ નેકરી કરી પિતાનું નામ પણ નથી. ફકત ૧૦૦ ૦૦ ગામોમાંજ નિશાળે છે. રિાક્ષનું આગળ વધારે છે. જેના કામમાં વિદ્યાર્થી ગમે તેટલા પ્રાથમિક શિક્ષણુ લેનારા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ૧૦૧૯૭૪૮ છે ગરીબ હોય અને આવી સંસ્થાઓ મારફતે સગવડ મળ્યા અને માધ્યમિક શિક્ષણ લેનારાની સંખ્યા ૯૮૯૬૬ ની છે અને છતાં અમુક અપવાદ બાદ કરતાં મોટે ભાગે પોતાનો અભ્યાસ કોલેજમાં શિક્ષગુ લેતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ૮૮૯ છે. ચાલુ રાખી રાતા નથી. કેળવણી પ્રચારાર્થે થતા પ્રયઆ પ્રમાણે આંકડાઓનું અવલોકન કરતાં આપણને
માં કટલે ઠેકાણે તદ્દન બેપરવાઈ બતાવવામાં આવે છે, માલુમ પડે છે કે, બ્રીટીશ સરકારની જનસમાજને કેળવણી
વિદ્યાર્થી ઓ ભણીને નોકરી કરી ૫૦ થી ૬૦ રૂપીઆ કમાય આપવાની નેમ ગમે તે પ્રમાણુમાં યોગ્ય ગણુાતી હોય છતાં
છે અને તેટલું કમાવું એ વેપારી વર્ગ માટે મોટી વાત નથી. એકલા મુંબઈ ઇલાકાનું કેળવણી સંબધી પૃથ્થકરણ કરતાં
આ જાતની માન્યતાથી કેળવણી તથા પૈસાની સરખામણી કુલે વસ્તીના સેંકડે ૯૨ ટકા જેટલી વસ્તી તદ્દન લખી-વાંચી
કરી કેળવણી તરફ ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે અને પોતાના શકતી નથી એ ખેદકારક બીના છે.
સહવાસમાં આવનારને પણ ઉંધી અસર બેકારવામાં આવે જૈનેની કેળવણી સંબંધી–
છે તેથી પણ ઘણું સહન કરવું પડે છે. કેળવણીથી બનશીબ
રહેલ માણસે પણ શ્રીમંત તરીકે નજરે પડે છે તેથી કેળમુંબઈ ઇલાકામાં ૬૮૧૩૪ર જૈનેની વસ્તી છે, એટલે વણીની કીંમત ઓછી કરવામાં મોટી ભૂલ થાય છે. કેળ અણી ફૂલ જેન વસ્તીની લગભગ ૪૦ ટકા જેટલી વસ્તી મુંબઈ લેનાર માણસ સકતે ફતે આગળ વધી શકે છે અને તેની ઈલાકામાં હોવાથી તેના સને ૧૯૨૪ ની સાલના પ્રાથમિક વ્યકિતની શતી કે જે બરાબર ખીલે તે કોઈ વખત
