________________
જૈન યુ.
તા. -૧૦૩૨. છે અને અલ્પ સમયમાંજ વિદ્યાથી ઓ પુરતા પ્રમાણમાં હોવાથી અથવા કંડના અભાવે બંધ થાય છે કેલીક ડામાડોળ સ્થિતિમાં ચાલે છે. બર્ડિગે, વિદ્યાલય, ગુરૂકુળ આદિમાં મોટી ખોટ નજરે ચડે છે. આનું કારણ ? હું માનું છું કે, આપણે કેળવણીની ખરી કિંમત આંકી શક્યાજ નથી. જે આંકી શકયા હોત તે આજે આ સ્થિતિ આપણી સમક્ષ ન હોત. એજ્યુકેશન બોર્ડ જેવી સંસ્થામાં ગણ્યા ગાંઠયા મેમ્બરે જોઈ આશ્ચર્ય થાય છે. આજે દરેકે દરેક સ્થિતિ સંપન્ન ગૃહસ્થોએ કેળવણી માટે તન, મન, ધનથી ભોગ આપવાની જરૂર છે. બોડ દ્વારા થતા બોર્ડ હાલમાં તેના વિવિધ કાર્યો પૈકી બે એક કાર્ય કરી રહેલ છે. (૧) ધાર્મિક કાર્ય
પરિક્ષા (૨) શિક્ષણ લેનાર વિદ્યાર્થીઓને સ્કોલરશિપ અને ધાર્મિક શિક્ષણ આપનાર પાઠશાળાઓને મદદ. ઉદ્દેશે માટે દિશા પ્રથમ કાર્ય માટે મહારે જણાવવું જોઈએ કે હિંદમાં વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈને સુચના
માટે યુનિવર્સીટીના ધોરણ ૫ર દર વર્ષે પરીક્ષા લેતી બીજી કોઈ સંસ્થા નજરે નથી પડતી. આપણી વસ્તીના પ્રમાણમાં એ પરીક્ષામાં બેસતા વિદ્યાથી ઓની સંખ્યા ઘણું જ અદ્રુપ કહેવાય. તોપણ છેલ્લા વર્ષોમાં આ સંખ્યા આજે લગભગ બાર સુધીની થઈ છે તે એક પ્રગતિ સૂચક ચિન્હ છે. આજે કોલેજીસ અને હાઇસ્કુલમાં જ્યારે ધાર્મિક કેળવણી ફરજીઆત નથી ત્યારે આપણે આપણા હસ્તકના સાધનથી તે કેળવણીને વધુ પ્રગતિવાળી બનાવવી જોઈએ. બોર્ડના કેન્દ્રો (સેન્ટસ) લગભગ ૯૦ છે. તે સંખ્યામાં અમુક પ્રાંત દેખાતા નથી. આજે આપણે પ્રતિજ્ઞા લેવી જોઈએ કે પ્રત્યેક ગામમાં આ બોર્ડનું સેન્ટર હોય. ગામેગામ પાઠશાળા હોય અને તેમાં આપણા બેર્ડના અભ્યાસક્રમ મુજબ શિક્ષણ અપાય. બોર્ડના ઈન્સ્પેકટરો દ્વારા તે પાઠશાળાઓની તપાસ થાય, જે વ્યવસ્થા અને વહીવટમાં ખામી ન રહે તે માટે ખાસ આવશ્યક ગણાય. પરીક્ષાઓ માટેના અભ્યાસક્રમમાં નિર્ણત થએલાં પુસ્તક બોર્ડ દ્વારા પ્રસિદ્ધ થાય તે અભ્યાસ કરનાર અને કરાવનારને વધુ સરળતા થઈ શકે. આ સર્વ માટે વિદ્યાર્થીઓ અને પાઠશાળાને મદદની જરૂર ઉભી થયા વિના નહિ રહે. આજે વિધાર્થીઓને લેન અથવા બીજી રીતે સ્કોલરશીપ મેળવવાના સ્થળે ઘણાજ ગણ્યા ગાંઠયા છે. પાઠશાળાને મદદ તે મહેસાણું જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ અથવા આ સંસ્થા તરફથી અપાય છે એ હારા ધ્યાનમાં છે. આ સ્થિતિમાં શિક્ષણ લેનાર અને આપનાર સંસ્થાને અનેક મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પસાર થવું પડે છે. એ મુશ્કેલીઓ દૂર કરવા કરાવવા બોર્ડ દ્વારા પ્રયાસને વધુ વેગ મેળવાની જરૂર છે. આ કાર્યો માટે “જૈન એજ્યુકેશનલ કૅન્ફરંસ” મેળવવાના પ્રયાસ થવાની જરૂર છે. તેમ થવાથી અનેક પ્રશ્નોને ઉકેલ સહેજે આવી શકશે. પ્રાકત, માગધીને યુનિવર્સીટીમાં પ્રાકૃત, માગધી, ભાષાઓમાં લખાએલા આપણા ગ્રંથને દાખલ ઉતેજન.
કરાવવાના પ્રયાસે અત્યાર અગાઉ થએલા છે. તેથી આપણે કેટલાક સ્થળે સફળતા પણ મેળવી છે. આપણે આપણું ધર્મ અને સિદ્ધાન્તોને વિશ્વમાં પ્રચાર કરવાની ભાવના રાખી તે માટે પ્રયાસો આદરવા જોઈએ.
આ સર્વ સ્થિતિ જોતાં હું મમ પણે માનું છું કે બોર્ડ જેવી સંસ્થાના કેળવણું વિશ્વયક કાર્યો આગળ ધપાવી આપણે આપણા સમાજને ઉચ્ચ પંથે લઈ જવા તનતોડ મહેનત લેવી જોઈએ કારણ કેળવણી વિનાનું જીવન નકામું છે.
જૈન શાસ્ત્રોમાં આપણું શાસ્ત્રોમાં “પઢમં નાણું તઓ દયા’ના પાઠથી સાર એ છે કે પ્રથમ જ્ઞાન જ્ઞાનની મહત્તા. અને પછી દયા. “પહેલું જ્ઞાન અને પછી ક્રિયા, નહિ કોઈ જ્ઞાન સમાનઆ| શ્રીમદ સમયસુંદરના વચનો આપણને શું બોધપાઠ આપે છે. જ્ઞાન (કેળવણી)ની મહત્તા સર્વત્ર સકારાય છે. અને તે વિષે કોઈ પણ જાતના તર્ક વિતર્કો અસ્થાને છે. આ જોતાં આપણે આપણા પૂજય મહા પુરૂના વચનને આધીન રહી કાર્ય કરીએ તે જ તેમના ખરા અનુયાયિઓ કહેવાઇએ.
દુનિયાની સ્થિતિ આજે દુનિયાની સ્થિતિ બદલાઈ છે. ડગલે ને પગલે કેળવણીની જરૂર પડે છે. દેશ કાળ જોઈ આપણું સમાજને ઉન્નતિના શિખર પર લઈ જઈએ તેજ સાચા વીર પુત્રના બિરદને ધારણ કરવા યોગ્ય ગણાઈશું. આની ફરજ દરેક વ્યક્તિ પર રહેલી છે તેમાંથી કોઈ છટકી શકે નહિ તે આપ આ કાર્યમાં જરૂર યથા શકિત બેગ આપશે એવી હું આશા રાખું છું.
રતનચંદ તલકચંદ માસ્તર
મુંબઈ, ૧૬-૧૦-૧૯૩૨
