________________
- ૧૦૨
- જૈન યુગ –
તા. ૧-૭-૩૨ જે મહાવીરના જીવનકાલમાં જૈનશાસન એકછત્ર રાજ્ય ૭ યુગપ્રધાન-જન સમાજમાં “યુગપ્રધાન’ શબ્દ એટલે ની માફલ ચાલતું હતું પરંતુ તેમના નિર્વાણ પછી તે સ્થિતિ પ્રસિદ્ધ છે એટલે જ તેને વાસ્તવિક અર્થ અપ્રસિદ્ધ છે. આપણા રહી નહી. મહાવીરના નિર્વાણ પછી જેન શ્રમણુસંધની વ્યવ- ઘણા ભાઈઓને એ ખ્યાલ છે કે “યુગપ્રધાન કે લોકોત્તર સ્થા માટે એક નવીન શાસન પદ્ધતિ સ્થાપિત થઈ હતી કે પુરુષ બનતા હતા, ને જ્યાં તેઓ વિચરતા ત્યાં દુકાળ આદિ જેને ‘વિરસત્તાક અગર યુગપ્રધાન સત્તાક” શાસનપદ્ધતિ ઉપદ્રવ થતા નહી, અને તે ભાગવાનમાં બીજામાં ન હોય કહી શકીએ છીએ. પ્રસ્તુત લેખમાં અમે શાસનપદ્ધતિનું એવા શારિરીક અતિશય રહેતા હતા. પરતુ વાસ્તવમાં એવી દિગ્દર્શન કરાવીશું.
કઈ વાત નથી-એ ખ્યાલ ખેટ છે. ભદ્રબાહુ આર્ય મહાપરિભાષા-શાસનપદ્ધતિનું દિગ્દર્શન કરાવવા પહેલાં અમે ગીરી, અને વજસ્વામી જેવા પ્રસિદ્ધ મહાનુભાવ આચાર્યોના આના કેટલાક અધિકારીઓની અને તેમના અધિકારની પરિ- સમયમાં એવા દુકાળ આદિ ઉપદ્રવ થયેલા છે કે જેનું વર્ણન ભાષા સમજાવીશું, કારણ કે આ શાસનના અધિકારી સંધસ્થ કરતાં કલમ કંપી જાય છે, છતાં પણ તે મહાપુરૂષો યુગ વિર, યુગપ્રધાન, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, ગણિ, પ્રવર્તક, ગણવ- પ્રધાન હતા એ વાત આપણે સહુ કોઈ માનીએ છીએ.
છેદક, સ્થવિર ઈત્યાદિ નામથી પ્રસિદ્ધ છે, અને તેમના સાચી વાત તે એ છે કે જે આચાર્ય પિતાના સમયમાં અધિકાર પદ સંધ, ગણ, કલ આદિ પણ સુપ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ સર્વ આગમસૂત્રના જાણકાર હોવા ઉપરાંત વિવિધ ભાષા અને આ બધાની પરિભાષાનો અર્થ શું છે તે ઘણા ઓછા લોક શાસ્ત્રોના જ્ઞાતા હોય, દેશ દેશાંતરોમાં ભ્રમણ કરેલું હોય અને જાણ હશે. અને જ્યાં સુધી તેની પરિભાષા જાણી લેવામાં ન માધ્યસ્થ શાન્તિ દાક્ષિણ્ય આદિ ગુણોથી વિભૂષીત હતા તેમને આવે ત્યાં સુધી તે અધિકારીઓથી રચાયેલી શાસનપદ્ધતિને “યુગપ્રધાન' (એટલે પિતાના સમયના શ્રેષ્ઠ પુરૂષ) એ અન્યર્થક સમજવું કઠણ છે.
નામથી સંભાધાન કરવામાં આવતું હતું. આ પ્રકારના યુગ - ૧ કુલ–એક આચાર્યને શિષ્ય પરિવાર શ્રમણ પરિભાષામાં પ્રધાન’ એક સમયમાં એકથી અધિક પણ થતા હતા. અને ‘કુલ’ એ નામથી નિર્દિષ્ટ થતો હતો. આ પ્રાચીન કુલને તેમાં જે દીક્ષા પર્યાયમાં મોટા હોય તેને ‘સંઘસ્થવિર કરવામાં આધુનિક જૈન પરિભાષામાં સંધાડ’ કહી શકીએ છીએ. આવતા હતા. જ્યાં સુધી સંધસ્થવિર” પિતાના અધિકાર પર
૨ કુલ-વિર અને તેને અધિકાર-ઉપયુક્ત કુકનો કાયમ રહે ત્યાં સુધી બીન યુગ પ્રધાન ગગુસ્થવિર અથવા પ્રમુખ આચાર્ય ‘કુલ-વિર' કહેવાતા હતા. કલની વ્યવસ્થા અથવા કુલવિનાજ પદ પર રહેતા હતા અને વૃદ્ધ સંધઅને તેના પર શાશન કરવું- અમલ કર એ આ સ્થવિરના રવિને સ્વર્ગવાસ થયા પછી તેનામાં જે પર્યાય-વૃધ્ધ હોય અધિકારમાં રહેતું હતું.
તેને સંધસ્થવિર બનાવવામાં આવતા. આ પ્રકારે 'યુગપ્રધાન 8 ગણ- સમાન આચાર અને ક્રિયાવાળા બેથી વધારે લો તે પોતાના સમયના “સર્વ શ્રેષ્ટ પુરૂષનું નામ છે. ની સંયુકત સમિતિને ‘ગણું કહેવામાં આવતી.
(વિશેષ હવે પછી, અનુવાદક-) ૪ ગણસ્થવિર અને તેને અધિકાર–ઉકત ગણના પ્રમુખ
– મોહનલાલ દ. દેશા. આચાર્ય ‘ગણ સ્થવિર' કહેવાતા હતા, અને પોતાના ગણું
જોઈએ છે. સંબંધી અને કઈ કઈ વખત બે ગણો સંબંધી ઝઘડાને
અનુભવી જૈન ગ્રેજ્યુએટ. ફેસલે ગણુસ્થવિર કરતા હતા. કુલ રવિરોનાં કામ પર
તીર્થના મેનેજર તરીકે, પગાર રૂપીઆ ૭૦ થી ૧૦૦ સુધી, દેખરેખ રાખવી, તેમના આપેલા ફેસલાઓની અપીલ સાંભળવી,
લાયકાત પ્રમાણે, એલ. એલ. બી. ને પ્રથમ પસંદગી આપસંધસ્થવિરની સભામાં હાજર રહી તેને સલાહ આપવી-ઇત્યાદી
વામાં આવશે. તાકીદે સર્ટિફીકેટ સાથે લ – ગણવિરના અધિકારનાં કાર્ય હતાં.
“2. સિં” કે “જે યુગ” ઓફીસ. ૫ સંધ-ઉપર્યુક્ત લક્ષણવાળા સર્વ ગણના સંયુક્ત
૨૯, પાયધુની મુંબઈ, ૩, મંડળ “સંધ’ એ નામથી પીછાનવામાં આવતું હતું.
unconnu સંસ્થવિર અને તેને અધિકાર-ઉક્ત સંધના પ્રમુખ ? નીચેનાં પસ્તકો વેચાતાં મળશે. તે આચાર્ય સંસ્થવિર કહેવામાં આવતા. પ્રમુખની યોગ્યતાથી સંઘની વ્યવસ્થા કરવી, ગણુણ્યવિરોના આપેલા ફેસલાની અપીલ 8 શ્રી ન્યાયાવતાર
રૂા. ૧-૮-૦ સાંભળવી, અને ગણસ્થવિરની સલાહ લઈ સંધની ઉન્નતિને જેન ડીરેકટરી ભાગ ૧ લો રૂ. ૦-૮-૦ માટે ઉચિત મર્યાદા નિયમો ઘડવા-ઇત્યાદી કાર્ય સંઘસ્થવિરના 6 જેન ડીરેકટરી ભાગ ૧-૨ રૂ. ૧-૦-૦ * અધિકારમાં રહેતાં હતાં.
જેન “વતામ્બર મંદિરાવાળી રૂા. -૧૨-૦ આમાં ‘કુલરથવિર’ અને ‘ગગુસ્થવિર’ તે પિતાની છે. જેન ગ્રંથાવાળી
રૂ. ૧-૮-૦ પરંપરાનાજ બનતા હતા, પરંતુ સંઘસ્થવિર માટે એવો કોઇ છે જેન ગુર્જર કવિઓ (પ્ર. ભાગ) રૂા. પ-૦-૦ ? નિયમ ન હતું. કેઇ પણ કુલ અથવા ગણને હય, કે જે દીક્ષા- છે , છ , ભાગ બીને રૂ. ૩-૦-૦ ) પર્યાય, શાસ્ત્રાભ્યાસ, ન્યાય પ્રિયતા, માધ્યસ્થ આદિ પ્રમુખને છે લ:-શ્રી જૈન “વેતામ્બર કૅન્ફરન્સ. ? લાયક ગુણે વડે બધાથી વધારે સંપન્ન હોય તેને સંધ પિતાને
૨૦, પાયધુની, મુંબઈ. પ્રમુખ કરી લેતે હ.
Printed by Mansukhlal Hiralal at Jain Bhaskaroday P. Press, Dhunji Street, Bombay and published by Harilal N. Mankar for Shri Jain Swetan ber Conference at 20 Pythoni, Rombur.
