________________
ચતુર્થ અધિકાર.
(૧૩૨) અંત સુધી સાંભળી. તેના મનહર આશ્ચર્યકારક કાવ્યોથી ચિત્તમાં વિસ્મય પામી રાજાએ કહ્યું કે–“હે પંડિત ! આ પુસ્તકમાં કથાને નાયક જે હરવાહન લખ્યો છે તેને ઠેકાણે જો મારું નામ લખે અને જે વિનીતાનગરીને ઠેકાણે અવંતીનગરી લખે, તથા શકાવતાર તીર્થને ઠેકાણે મહાકાળ નામનું શિવાલય લખે, તે તમે જે માગો તે આપું.” આ પ્રમાણે રાજાએ કહ્યું, ત્યારે પંડિત બે કે– હે રાજન ! ખદ્યોત અને સૂર્ય વચ્ચે, સરસવ અને મેરૂપર્વત વચ્ચે, કાચ અને કાચન વચ્ચે તથા ધતુરાના વૃક્ષ અને કલ્પવૃક્ષ વચ્ચે જેટલું અંતર છે, તેટલું અંતર તમારી અને તેમની વચ્ચે છે.” વળી તે બે કે– दोमुहय निररकर लोह-मईय नाराय तुज्झ किं भणिमो ?। गुंजाहिं समं कणयं, तुलंत न गोसि पायालं ?।।
હે બે મુખવાળા, નિરક્ષર (મૂખ), લેઢાની મતિ (ડાંડી) વાળા નારી! (ત્રાજવા!) અમે તને શું કહીએ? તું ચણેઠીની સાથે સુવણને તોળતાં પાતાળમાં કેમ પેસી ન ગયે ?”
આ પ્રમાણેનાં કવિનાં વચનો સાંભળી અત્યંત ક્રોધ પામી રાજાએ તે ગ્રંથની મૂળ પ્રત પાસે રહેલી બળતી સઘડીમાં નાંખી બાળી દીધી ! તે જોઈ બે પ્રકારે નિર્વેદભા અને બે પ્રકારે અવામુખ એ ધનપાળ પોતાના ઘરની પાછળ એક જીર્ણ કેટડીમાં જીર્ણ માંચાપર નિ:શ્વાસ નાંખતે ચિરકાળ સુઈ રહ્યો. પછી બાળપણમાં જ પંડિત થયેલી તેની તિલકમંજરીનામની પુત્રીએ ત્યાં આવી ભકિતપૂર્વક પિતાને ઉઠાડી સ્નાન, પાન, ભેજન વિગેરે કરાવી શકનું કારણ પૂછ્યું. પંડિતે તેણીને તે જણાવ્યું. ત્યારે પહેલી વાર તે કથા લખતાં તેણુએ વાંચી હતી તેથી અને એકજવાર વાંચવાથી કે શ્રવણ કરવાથી ગ્રહણ કરી શકે તેવી તેણીની બુદ્ધિ હેવાથી તેણીએ સંભારીને આખી કથા લખાવી દીધી, તેથી હર્ષ પામેલા ધનપાળે પુત્રીના નામથી જ તે ગ્રંથનું નામ તિલકમંજરી કથા
૧ બે છાબડાવાળો લેઢાને કાંટો–ત્રાજવું ૨ નિર્વેદ એટલે ખેદને ભાક ભજનાર. બીજી રીતે નિર્વેદ-વેદ એટલે શાસ્ત્ર તેને નહીં ભજનાર એટલે જેનું શાસ્ત્ર નાશ પામેલું છે એ. ૩ નીચા મુખવાળે. બીજી રીતે અવાફ મુખ એટલે મુખમાં જેને વાણી નથી, એ અર્થાત્ માને ધારણ કરી રહેલે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
