________________
(૧૪)
ભોજપ્રબંધ ભાષાંતર તેઓએ ભોજરાજાને પહોંચાડી. તે સાંભળી તરતજ મંત્રી, સામત અને પોરજન સહિત રાજા પગે ચાલતા જવિલાસવતીને ઘેર આવ્યા. આ વૃત્તાંત જાણી કાળીદાસે વિલાસવતીને કહ્યું કે-“હે દેવી ! મારે માટે તારે કષ્ટ વેઠવું પડશે ?” તે સાંભળી વિલાસવતી બેલી કે
હે કવિરાજ! વિષમપણું આવે ત્યારે જ મનુષ્યને પુરૂષાર્થની પરીક્ષા થાય છે. જ્યારે વાયુ વાતો ન હોય ત્યારે તે રૂના રાશિમાં અને પવતમાં કાંઈ તફાવત લાગતો નથી; તેને તફાવત તે પવન વખતે જણાય છે. મનુષ્ય પોતાના મિત્ર, સ્વજન, બંધુ, બુદ્ધિ અને ચિત્ત એ જ્યારે આપત્તિરૂપી કસોટીપર ચડે ત્યારે તેમનામાં કેટલું સવ છે તે જાણી શકે છે. જેમાં પ્રાણીઓને માગ્યા વિના જ દુ:ખેત આવી પડે છે. તે જ રીતે સુખ પણ માખ્યા વિના જ આવે છે, પરંતુ સુખ માગવામાં જે દીનતા કરે છે એજ અધિક છે એમ હું માનું છું. હે પ્રિય ! જે કદાચ રાજ વચનેવડે પણ તમારું અપમાન કરશે, તો હું મારી દાસીઓના સમૂહ સહિત અગ્નિમાં પ્રવેશ કરીશ, એમ નક્કી જાણજે.” ત્યારે કવિએ કહ્યું કે-“હે પ્રિયા ! એવું ન બોલ. કદાચ રાજા ઉઘાડી તરવારે અહીં આવશે તે પણ તે મને જોઈને જ મારા પગમાં પડશે.” આમ વાત કરે છે તેટલામાં તો પંડિતોના સમૂહ સહિત ભેજરાજા વેશ્યાના ઘરમાં આવ્યા. ત્યાં કાળીદાસને જઈ એકદમ તેને આલગન કરી રાજા તેના પગમાં પડ્યા, અને બોલ્યા કે-“ હે કવિરાજ ! ચાલતાં કે ઉભા રહેતાં, જાગતાં કે સુતાં મારું મન કદાપિ તમારા વિરહવાળું ન હૈ.” તે સાંભળી કાળીદાસે લજાથી પિતાનું મુખ નીચું કર્યું. રાજાએ કહ્યું- હે કાળીદાસ ! મુખ ઉંચું કરે. હે કળાના નિવાસરૂપ કાળીદાસ ! આ (સંસારરૂપી) રાજમાર્ગમાં ચાલતાં ઈદ્ર પણ ખલના પામે છે તે તેમાં બીજાએ લાજવાનું શું છે? હું તો વિલાસવતીને જ ધન્ય માનું છું કે જેણે પાંજરામાં પક્ષીની જેમ પોતાના ગુણાવડે તમને બાંધી રાખ્યા.” આ પ્રમાણે બોલતાં રાજાનાં નેત્રોમાં હર્ષનાં અશ્રુ ભરાઈ આવ્યાં, તે કાળીદાસે પોતાના હાથ વડે લૂછયાં. તે વખતે કાળીદાસની પ્રાપ્તિથી હર્ષિત થયેલા રાજાએ સર્વ વિદ્વાનોને લાખ લાખ ટંક આપ્યા, અને વિલાસવતીને મેટા જાતિવંત સે અધો આપ્યા. પછી કાળીદાસને પોતાના જ અધપર બેસાડી તેને લઈને ભાટ, ચારણ, પંડિત, કવિઓ, સામતો અને પુરજને સહિત રાજા પિતાના રાજમહેલમાં આવ્યા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
