Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ સોપાન
सरल संवहतुम्
માર્ગદર્શિકા
-
3
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
રા
શત્રુંજય શણગાર શ્રી આદિનાથ દાદા
જીરાવલાની જાના શ્રી જીરાવલા પાર્શ્વનાથ દાદા
ત્રિભુવન તિલક શ્રી મહાવીર મહારાજા
અe
મી
-
શંખેશ્વર શૃંગાર શ્રી શંખેશ્વરપાર્શ્વનાથ દાદા
ગિરનારના ગૌરવા શ્રી નેમિનાથ પરમાત્મા
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે કલિકાલસર્વજ્ઞજી !
ઉર્દ થી માંડી સિદ્ધમ્ સુધીમાં આપે સમગ્ર અને સંપૂર્ણ વ્યાકરણપથ ગૂંથી દીધો. બસ ! હવે એવા આશિર્વાદ આ બાળક ઉપર વરસાવજો કે જેનાથી તે વ્યાકરણપથ દ્વારા મર્દ થી સિદ્ધમ્ સુધીમાં ગૂંથાયેલા મોક્ષપથને અમે મેળવી શકીએ. ૩મમાં જાતને વિલીન કરી સિદ્ધસ્વરૂપી બનીએ !
अर्ह
S
'વ્યાકરણજલધિ પ્રવેશે નાવી
शेषं संस्कृतवत सिद्धम्
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વ માં
'
GOOGOGO COOOO
વિલેપાર્લામંડન શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ દાદા
સરલ સંસ્કૃતના આ પાંચેય પુસ્તકોના સંપૂર્ણ લાભાર્થી
શ્રી વિલેપાર્લા શ્વે. મૂ. જૈન સંઘ એન્ડ ચેરીટીઝ
ધન્ય શ્રુતભક્તિ... ભૂરિ ભૂરિ અનુમોદના... કુમારપાળ વી. શાહ
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ
સોપાન - ૩ સંસ્કૃતની સત્તfણ સફર માટે
સરલ સંરતમ્
માર્ગદર્શિકા
623S
0 11 : 20 તે માર્ગદર્શક પરમ પૂજ્ય વર્ધમાનતપોનિધિ આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજાના શિષ્યરત્ન પરમ પૂજ્ય પૂના જિલ્લા ઉદ્ધારક આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય વિશ્વકલ્યાણસૂરીશ્વરજી
મહારાજાના શિષ્યરત્ન પૂજ્યપાદ ભવોદધિતારક ગુરુદેવ પંન્યાસપ્રવર
શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ
પ્રકાશક
શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ C/o. શ્રી કુમારપાળભાઈ વી. શાહ ૩૯, કલિકુંડ સોસાયટી, મફલીપુર ચાર રસ્તા પાસે,
ધોળકા, જિ. અમદાવાદ-૩૮૭૮૧૦ ફોન : ૦૨૭૧૪–૨૨૫૪૮૨ | ૨૨૫૭૩૮ | ૨૨૫૯૮૧
તિથી
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
• સરલ સંસ્કૃતમ્ - માર્ગદર્શિકા • વિશેષતા : સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ્રથમા તથા દ્વિતીયામાં સમાવિષ્ટ સ્વાધ્યાયોના
ઉત્તરો તથા શબ્દ રૂપાવલીનું સુરેખ અને સરળ સંકલન... • પ્રથમ આવૃત્તિ - વિ.સં. ૨૦૬૭ • સંવર્ધિત - સંશોધિત દ્વિતીય આવૃત્તિ - વિ.સં. ૨૦૭૦ • મૂલ્ય - { ૫૫0/- (સંપૂર્ણ સેટનું) • પ્રાપ્તિસ્થાન - ૧) પ્રકાશક ૨) શ્રી યશોવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા
શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ સ્ટેશન રોડ, રંગ મહેલના નાકે,
મહેસાણા, ઉત્તર ગુજરાત - ૩૮૪ ૦૦૧ ૩) પંડિતવર્ય શ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ સંઘવી
૬/B, અશોકા કોમ્પલેક્ષ, રેલ્વે ગરનાળા પાસે, પાટણ - ૩૮૪ ૨૬૫
ફોન : ૦૨૭૬૬-૨૩૧૬૦૩ ૪) શ્રી મહેન્દ્રભાઈ ઝવેરી
૫૦૨, સંસ્કૃતિ કોમ્પલેક્ષ, અતિથિ ચોકની પાસે, કાલાવાડ રોડ, રાજકોટ - ૩૬૦ ૦૦૧
(મો.) ૯૮૨૫૧૬૮૮૩૪ ૫) શ્રી શિરીષભાઈ સંઘવી
૭૦૨, રાધાકુંજ, વીટી સ્કૂલની સામે, રામચંદ્ર લેન, મલાડ (વેસ્ટ), મુંબઈ. (મો.) ૯૮૯૨૮૭૮૭૯૦
મુદ્રક : કિરીટ ગ્રાફિક્સ, અમદાવાદ (મો.) ૯૮૯૮૪૯00૯૧ તા.ક. જ્ઞાનખાતાની રકમમાંથી છપાયેલા આ પુસ્તકની માલિકી ગૃહસ્થ
કિંમત ચૂકવ્યા વિના ન કરવી.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્પણ.
જેમના ઉપકારોને શબ્દસ્થ કરવા જતા આંખમાંથી ટપકતા અશ્રુઓ સદા તે શબ્દોને વિખેરી
નાંખે છે
તે
પૂજ્ય બાપુજી મહારાજના (પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રીનમ્રયશવિજયજી મહારાજના)
પૂજ્ય બા મહારાજના (ઉપકારી પ્રવતિની સાધ્વીવ શ્રીવસંતપ્રભાશ્રીજી મ.સા.ના પ્રશિષ્યા
સાધ્વીવર્યાશ્રી અહષશ્રીજી મ.સા.ના)
પૂજ્ય બેન મહારાજના (સાધ્વીવ શ્રીવલ્યવર્ણાશ્રીજી મ.સા.ના)
કરકમળોમાં...
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
THશકયા
જિનશાસનના અણમોલ તત્ત્વો, અજોડ પદાર્થો, અનુપમ પરમાર્થો અને અદ્ભુત તર્કો મહાનિધાન સમા છે. પણ એ નિધાનને તાળું મારેલું છે. આ તાળાની ચાવી એટલે સંસ્કૃતભાષા. આમે ય સંસ્કૃત જેવી પદ્ધતિસર, નિયમબદ્ધ અને રોચક બીજી એકે ય ભાષા નથી. પણ, આ સંસ્કૃત ભાષા થોડી અટપટી અને અઘરી છે. એટલે જ આ ભાષામાં સરલતાથી પ્રવેશ થઈ શકે તે માટે આચાર્ય વિજય શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષે સંસ્કૃતભાષા ભણવા માટે ઉપયોગી પાંચ પુસ્તકોનો સેટ પ્રકાશિત કરતા અમે અનહદ આનંદ અનુભવીએ છીએ.
નવા-નવા સ્વાધ્યાયો, નિયમોની સરળ રજૂઆત અને રૂપો ગોખવાની સરળ પદ્ધતિઓથી આ પાંચેય પુસ્તક જિનશાસનમાં આજેય બનશે. એવી ભાવના સહ...
દ્વિતીય આવૃત્તિ વેળાએ...
અમને અત્યંત હર્ષ છે કે અધ્યયનશીલ વર્ગે અમારા પ્રયાસને ઉમળકાભેર અભિનંધો છે. જેના ફલસ્વરૂપે આ બીજી આવૃત્તિ પ્રકાશિત કરવા જઈ રહ્યા છીએ... આ જ પ્રતિભાવ બન્યો રહે એ જ અપેક્ષા તથા આના માધ્યમે સંસ્કૃત અધ્યયન સરળ અને શીધ્ર બને એ જ મંગલ કામના...
શ્રીદિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ વતી, કુમારપાળ વી. શાહના
પ્રણામ
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમૃદ્ધિ સંસ્કૃતની
શ્રી ભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિનું આ તૃતીય સોપાન છે. પ્રથમ અને દ્વિતીયાના સ્વાધ્યાયોની ગાઈડ આમાં સમાવિષ્ટ છે. આ ગાઈડનો ઉપયોગ આવશ્યકતા મુજબ અધ્યાપક જ કરે. પરંતુ વિદ્યાર્થીઓ ન કરે તે ઈચ્છનીય છે. તથા છેલ્લે, સંસ્કૃત શબ્દ રૂપાવલીનું સંકલન પણ આપ્યું છે, જેથી એકી સાથે બધાં રૂપો મળી શકે.
માર્ગદર્શિકા દ્વારા સરલ સંસ્કૃતમુની શ્રેણિની આદેયતામાં વધારો થશે તેવો વિશ્વાસ છે. શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી પ્રસંગે પૂજ્ય દાદા ગુરુદેવના ચરણોમાં આ પુસ્તકપુષ્પ સમર્પિત કરતા ધન્યતા અનુભવું છું.
પુસ્તક પ્રકાશન અંગેના પ્રતિભાવ-સૂચનો અવશ્ય આવકાર્ય છે. જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ મુદ્રિત થયું હોય તો મિચ્છા મિ દુક્કડમ્....
શ્રીભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષ વિ.સં. ૨૦૬૭ શાંબ - પ્રદ્યુમ્ન મુક્તિગમન દિન ફાગણ સુદ-૧૩ જાગનાથ સંઘ, રાજકોટ
લિ. ગુરુપાદપઘસઘનિવાસી પંન્યાસ યશોવિજય
(પ્રથમ આવૃત્તિમાંથી સાભાર)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
|પાઠ ક્રમાંક
૧
૨
૩
૪
૫
૬
૭
८
૧૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
પાઠ - ૧
પાઠ - ૨
પાઠ - ૩
પાઠ - ૪
પાઠ - ૫
પાઠ - ૬
પાઠ
૭
પાઠ - ૮
પાઠ - ૯
પાઠ - ૧૦
પાઠ - ૧૧
પાઠ - ૧૨
પાઠ - ૧૩
પાઠ - ૧૪
પાઠ - ૧૫
પાઠ - ૧૬
પાઠ - ૧૭
પાઠ - ૧૮
પાઠ - ૧૯
પાઠ - ૨૦
પાઠ - ૨૧
વિષય
પ્રથમા
દ
પૃષ્ઠ
ક્રમાંક
૧
૨
૩
૪
||જી | V
૧૦
૧૨
૧૪
૧૬
૨૦
૨૩
૨૬
૨૯
૩૨
૩૫
૩૭
૩૯
૪૧
૪૩
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨
પાઠ – ૨૨
૪પ
૨૩
પાઠ – ૨૩
४७
૫૩
પાઠ – ૨૪ પાઠ – ૨૫ પાઠ – ૨૬ પાઠ – ૨૭
પપ
૨૦.
૫૭
પાઠ – ૨૮
૫૯
૨૯
પાઠ – ૨૯
૬૦
૬૧
૩). પાઠ – ૩૦
પાઠ – ૩૧ |૩ર | પાઠ – ૩૨
૬૪
6 |
- દ્વિતીયા
૭૧
૭૩
૩૩ | પાઠ - ૧
પાઠ – ૨ પાઠ - ૩ પાઠ – ૪
પાઠ – ૫ | પાઠ – ૬ પાઠ – ૭
૭પ
৩৩
૭૯
૮૧
૪O |
પાઠ - ૮
८४
૪૧
|
પાઠ – ૯
८७
૪૨
|
પાઠ - ૧૦
૯O
૯૩
પાઠ - ૧૧ ૪૪ | પાઠ – ૧૨ ૪૫ | પાઠ - ૧૩ ૪૬ | પાઠ - ૧૪
૯૯
૧૦૨
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭
૪૮
૪૯
૫૦
૫૧
પર
૫૩
૫૪
૫૫
૫૬
૫૭
૫૮
૫૯
૬૦
૬૧
૬૨
૬૩
૬૪
૬૫
૬૬
65
૬૮
-23
૭૦
પાઠ - ૧૫
પાઠ - ૧૬
પાઠ - ૧૭
પાઠ - ૧૮
પાઠ - ૧૯
પાઠ
૨૦
પાઠ
૨૧
પાઠ
૨૨
પાઠ - ૨૩
પાઠ - ૨૪
પાઠ - ૨૫
પાઠ - ૨૬
પાઠ
૨૭
પાઠ - ૨૮
પાઠ
પાઠ
પાઠ
.
=
-
-
૨૯
=
૩૦
૩૧
પાઠ
૩૨
પાઠ - ૩૩
પાઠ - ૩૪
શબ્દ રૂપાવલી
વિભાગ - ૧, સ્વરાંત શબ્દો
વિભાગ - ૨, સર્વનામ વિભાગ - ૩, વ્યંજનાંત શબ્દો વિભાગ - ૪, અનિયમિત શબ્દો
...
૧૦૫
૧૦૮
૧૧૦
૧૧૨
૧૧૪
૧૧૬
૧૧૯
૧૨૨
૧૨૫
૧૨૮
૧૩૧
૧૩૪
૧૩૬
૧૩૮
૧૪૧
૧૪૩
૧૪૬
૧૪૮
૧૫૦
૧૫૨
૧૫૪
૧૬૦
૧૬૮
૧૮૬
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स ॥
[ પાઠ - ૧ |
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી :
1. હું રક્ષા કરું છું. 6. અમે બધાં ભણીએ છીએ. 2. હું પડું છું.
7. અમે બે વસીએ છીએ. 3. હું રાંધું છું.
8. અમે બધાં નમીએ છીએ. 4. અમે જીવીએ છીએ. 9. અમે બે બોલીએ છીએ.
5. અમે બે ચરીએ છીએ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત -
1. રક્ષાવ: | || 4. પવીમ:. | 7. વસીમ:. 2. વનમિ | 5. પમિા | 8. ગીવામિ | 3. નમાવઃ | | 6. ત્યગાવઃ | 9. પતાવઃ |
deye 212ąd > English V મિત્રો !
સરલસંસ્કૃતમ્ - પ્રથમામાં આપણે આ કોલમમાં જોઈ રહ્યા હતા કે સંસ્કૃતભાષા શી રીતે અંગ્રેજી ભાષાનું મૂળ છે. એક વાત ધ્યાનમાં રહે કે - અંગ્રેજી ભાષાનું અપમાન કરવાનો છે તેવો બીજો કોઈ ઈરાદો આપણો નથી. આપણે ફક્ત એટલું જ સાબિત કરવા માંગીએ છીએ કે - ચૌદ પૂર્વે જે ભાષામાં રચાયા છે તે ભાષા અનેક રીતે અદ્વિતીય અને સૌથી પ્રાચીન છે. આ ભાષાની અભિવ્યક્તિની ક્ષમતા બેજોડ છે.
એટલે જ તો જગતના તમામ પદાર્થોને અભિવ્યક્ત કરવાનું સૌભાગ્ય છે આ ભાષાને સાંપડ્યું... અંગ્રેજી જેવી સંપૂર્ણ ભાષા કોઈ નથી - આવું છું કે માનનાર વ્યક્તિને આપણે ફક્ત અરીસો જ બતાવી રહ્યા છીએ. ખરું ને? .
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
ઉપાઠ-૧/૧
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] संस्कृतनुं गु४राती :
1. हुंभई धुं. | 6. पाणु छु. 2. सभे प्रशंसा मे छीमे. | 7. सभे ५५ो छीमे. 3. समे पाये छीमे. 8. हुं हुं . 4. स२९ .
9. सभेजे थमे छीमे. 5. सभे बोलीमे छीमे. [2] गुसरातीनुं संस्कृत :
1. आवाम् अटावः । । 4. आवां जेमावः । । 7. वयं सरामः । 2. आवां जयावः । । 5. अहं पतामि। 8. अहं जल्पामि ।
3. अहं शंसामि। । 6. आवां दहावः । |9. वयं निन्दामः । [3] अस्मद् न। ३५थी सणे वायो :___ 1. वयम् अटामः । । 4. आवां शंसावः ।
2. आवां जल्पावः । । 5. वयम् अर्चामः ।
3. अहं निन्दामि। । [4] ५॥ 3 पोटानी निशानी तथा सुधारेवा पायो :
1. x, आवाम् अटावः । अहम् अटामि । 2. x, अहं जल्पामि / आवां जल्पावः । 3. x, वयं निन्दामः / आवां निन्दावः । 4. x, अहं शंसामि / वयं शंसामः । 5. x, आवाम् अर्चावः । अहम् अर्चामि ।
- સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
.
२
.
पा6-१/२
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી - 1. હું જાઉં છું.
6. તું ખુશ થાય છે. 2. અમે જોઈએ છીએ. | 7. તમે નિંદા કરો છો. 3. અમે બે ઊભા રહીએ છીએ. 8. અમે બે પોષીએ છીએ. 4. તમે ભટકો છો.
9. અમે નાચીએ છીએ. 5. હું ક્રોધ કરું છું. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત:
1. ધ્વથ | | 4. નશ્યતિ | | 7. મવથ | 2. પુષ્યતિ | | 5. સુગ્રથ | 8. નવાં સરવિ: |
3. નૃત્યથઃ | | 6. નિયતિ | | 9. વયે ક્ષયામ: | [3] જોડેલા જોડકા -
A 1. માં પશ્યામિ
હું જોઉં છું. 2. નીવથ
તમે બધાં જીવો છો. 3. નાથ:
તમે બે જાપ કરો છો. 4. વયં કૃધ્યામ:
અમે બધાં ગુસ્સો કરીએ છીએ. 5. છસ
તું જાય છે. 6. તિષ્ઠથ
તમે બધાં ઊભા રહો છો. 7. સાવ તુચ્ચાવ:
અમે બે ખુશ થઈએ છીએ. 8. ખજૂથ:
તમે બે બબડાટ કરો છો. 9. વયમ્ અટામ:
અમે ભટકીએ છીએ. [4] ઓળખાણ :
1. કૃથ્વસ 2. વયે પુષ્યામ: 1 3. સરથ: I 4. અહં ક્ષયામિ . 5. તુષ્ટથ
છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
ઉપાઠ-૧/૩ જે
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] संस्कृतनुं गुभराती :
1.
तुं भणे छे.
2.
તમે બે લખો છો.
3.
અમે બે સર્જીએ છીએ.
4.
તમે સ્પર્શો છો.
5. हुं हेखाउं छं.
[2] गुभरातीनुं संस्कृत :1. त्वं कृषसि ।
2. युवां श्राम्यथः ।
3.
त्वं पिबसि ।
4.
5.
त्वम् अटसि ।
आवां सिध्यावः ।
[3] जाली ४ग्याना भवाजी :
1. युवां जल्पथः ।
2. यूयम् अटथ |
3.
अहं निन्दामि ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
6.
7. तुं सिद्ध थाय छे.
8.
9.
અમે ખેડીએ છીએ.
4.
5.
તમે અભિમાન કરો છો.
અમે થાકી જઈએ છીએ.
6. अहं क्षुभ्यामि ।
7.
युवां जल्पथः ।
8.
यूयं तु
।
9.
अहं शाम्यामि ।
युवां शंसथः ।
यूयम् अर्चथ ।
[4] जरा पोटानी निशानी तथा सुधारेला वाड्यो :
1. x, आवां क्रुध्याव: / त्वं क्रुध्यसि । 2. x, युवां सिध्यथः / आवां सिध्यावः । 3. x, अहं पुष्यामि / युवां पुष्यथः । 4. ×, वयं नृत्याम: / युवां नृत्यथः । 5. x, अहं नश्यामि / यूयं नश्यथ ।
415-9/8
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] संस्कृतनुं गुभराती :1. ते भये छे..
2. तमे सियो छो.
3.
हुं छोडुं छं.
4.
તમે બે ઈચ્છો છો.
5.
ते जे उहे छे.
[2] गु४रातीनुं संस्कृत :1. सः श्राम्यति ।
2.
सः चलति ।
3. आवां वर्णयावः ।
[3] जाली ४ग्याना ४वाजो :
1. तौ कथयतः ।
2. अहं चिन्तयामि ।
3. युवां दण्डयथः ।
[4] भेडेसा भेडा :
1. सः
2.
3.
4.
वयं
5. युवां
अहं
तौ
-
इच्छति
धावामि
पृच्छतः
वदामः
सिञ्चथ:
पाठ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
6.
7.
8.
9.
તેઓ પૂછે છે.
અમે બે વાવીએ છીએ.
તે બે દ્રોહ કરે છે.
તેઓ સ્નેહ કરે છે.
तुदसि तुदथः तुदथ तुदति तुदत: तुदन्ति
4.
5. तौ दहतः ।
6.
अहं वदामि ।
जल्पन्ति ।
4.
5. ते रक्षन्ति ।
अहं नमामि ।
עב
6.
7. यूयं
8.
9.
आवां
त्वं
7.
8.
9.
-
वयं त्यजामः ।
तौ दिशतः
ते पठन्ति ।
[5] ३५ :
1. तुदामि तुदावः तुदामः 2. पीडयामि पीडयावः पीडयामः
पीडयसि पीडयथः पीडयथ
पीडयति पीडयतः पीडयन्ति
पाठ-1/4
क्षयन्ति
स्निह्यथ
बोधावः
द्रुह्यसि
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. चिन्तयामि चिन्तयावः चिन्तयामः
चिन्तयसि चिन्तयथः चिन्तयथ
चिन्तयति चिन्तयतः चिन्तयन्ति [6] पातुमोना मामा ३५ो :1. गच्छामि गच्छावः गच्छामः । 4. वर्णयामि वर्णयावः वर्णयामः
गच्छसि गच्छथः गच्छथ । वर्णयसि वर्णयथः वर्णयथ
गच्छति गच्छतः गच्छन्ति वर्णयति वर्णयतः वर्णयन्ति 2. क्रुध्यामि क्रुध्यावः क्रुध्यामः | 5. पश्यामि पश्यावः पश्यामः
क्रुध्यसि क्रुध्यथः क्रुध्यथ | पश्यसि पश्यथः पश्यथ
क्रुध्यति क्रुध्यतः क्रुध्यन्ति | पश्यति पश्यतः पश्यन्ति 3. इच्छामि इच्छावः इच्छामः
इच्छसि इच्छथः इच्छथ इच्छति इच्छतः इच्छन्ति
1111111111111
+
0
* संस्कृत > English અંગ્રેજી ભાષાનું વ્યાકરણ, ઊંડાણથી અભ્યાસ કરતા, ઘણે ઠેકાણે સંસ્કૃત ભાષાને મળતું આવે છે. હજારો વર્ષ પૂર્વે યુરોપમાં આજે જે સંસ્કૃતિ ખીલી છે - તે ન હતી. તેઓ તદ્દન અસંસ્કૃત દશામાં હતા. ભારતવર્ષ સાથે તેઓનો સીધો સંપર્ક ન હતો, વાયા મધ્ય એશિયા - આરબ દેશો સંપર્ક થતો હતો. ‘ગાઉએ ગાઉએ
मोटी ५६साय' - मा उक्त अनुसार 1 + देश - जनेन। છેવ્યવધાને ઘણો બધો બદલાવ ભાષામાં આવી ગયો છે. છતાં આપણે 9 R ઊંડાણમાં ઊતરી આંખે ચડી આવતું સામ્ય જોવાનું છે.
स२८ संस्कृतम् - 3
646-१/५
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ન પાઠ 6
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. એ પ્રમાણે તું સાંત્વના આપે છે. 6. તમે બે એક જગ્યાએ સજાવો છો. 2. તે જ ચોરી કરે છે. 7. હું બીજી જગ્યાએ જાઉં છું. 3. હું અહીં જ ઊભો રહું છું. 8. એ પ્રમાણે તે બે તરે છે. 4. તમે બધે ઘોષણા કરો છો. 9. તું બધે ગુસ્સે થાય છે.
5. તેઓ ક્યાં તોલે છે? | વજન કરે છે? [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. તે તત્ર વ ડર્યાન્તિ | 6. તૌ રૂતિ વયતઃ | 2. મદમ્ સત્ર ૮૭યામિ | 7. ઋત્ર વયં વિન્તયામ: | 3. વયં સર્વત્ર ઘોષામ: 8. તૌ નયત: 4. d તરસ ?
9. ક્ષાખ્યામિ | 5. યૂયમ્ અન્યત્ર મૂષયથ / [3] ખરા કે ખોટાની નિશાની તથા સુધારેલા વાક્યો :
1. *, મર્દ નીવામિ / તે નીત્તિ 2. x, વં નમ્પસ / વયે નન્યામ: | 3. ૪, તે પતિ / યુવા પઢથ: | 4 x, યૂયનું સર્વથ / મામ્ સર્વામિ !
5. ૮, તૌ નયત: / ગાવાં ગયાવ: | [4] ઓળખાણ :1. વયં વામ:, વત્ ધાતુ, ગણ-૧, પરસ્મપદ, વર્તમાનકાળ, પ્રથમપુરુષ
બહુવચન 2. તે પોષત્તિ , પુણ્ ધાતુ, ગણ-૧૦, ઉભયપદ, વર્તમાનકાળ,
તૃતીયપુરુષ બહુવચન 3. – સિ, ક્ષિ(ક્ષય) ધાતુ, ગણ-૧, પરસ્મપદ, વર્તમાનકાળ,
દ્વિતીયપુરુષ એકવચન ગોવાં વિવિઃ, પા [fપવું ધાતુ, ગણ-૧, પરસ્મપદ, વર્તમાનકાળ,
પ્રથમપુરુષ દ્વિવચન 5. માં તામિ, રવીન્ ધાતુ, ગણ-૧, પરસ્મપદ, વર્તમાનકાળ,
પ્રથમપુરુષ એકવચન
છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• ૭ •
પાઠ-૧/૬ 8
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
( પાઠ - 9
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી :
1. હું અહીં ભગવાનને પૂછું છું. 2. તમે વૃક્ષોને ગણો છો. . 3. ત્યાર બાદ કયવન્નાજી વિચારે છે. 4. ધનાજી ખાતા નથી અને પીતા નથી. 5. તે દાનવને ઈચ્છતો નથી. 6. મને અને તને દાનવ ફેંકે છે. 1. તે માનવો અસુરોને નિંદે છે. 8. *બે દાનવો ભટકે છે.
9. બધાં ભગવાન જાણે છે અને કહે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. વય વૃક્ષ ન ઢામ: | 2. તેવા: ટ્રાનવીનું સર્વત્ર ટુતિ | 3. ન્યૂયં સેશં વિન્તયથ | 4. યૂયં વૃક્ષ પૂષયથ તી રે વૃક્ષ વોરયત: | 5. યુવા #ત્ર ધાવથ: ષ્યથ: વી ? 6. વયે નિમવેચ્છીમ:, ૧ ટેવં નવું વી | 7. તે નિન વયન્તિ | 8. નવા ટુવાન પીડત્તિ |
9. વ્ય વૃક્ષ પ્રસ્થથ ! [3] સંધિ :1. Hબ્ધ:
4. માત્મોન્નતિ: 2. અવતારુડુય:
5. મરતૈરાવતે 3. મહેશ: * રાનવ મટત:ની સંધિ થતા રાનવા કરતઃ થાય છે. ના સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૧/૭*
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] छूटी पाउदी संधि :1. मया+इदम्
4. ब्रह्म+ऋषिः 2. प्रभा+एव
5. क्रिया+ औषधिः 3. योगि+ईश्वरः [5] ३५ :____ 1. अलङ्कारः अलङ्कारौ अलङ्काराः । 3. सूर्यः सूर्यौ सूर्याः ____ अलङ्कारम् अलङ्कारौ अलङ्कारान् | सूर्यम् सूर्यौ सूर्यान् 2. गौतमः गौतमौ गौतमाः
गौतमम् गौतमौ गौतमान् [6] 3 3t:
1. वृक्षोर्ध्वम् - वृक्ष + ऊर्ध्वम् 2. महिम्नैव - महिम्ना + एव 3. महिम्नेव - महिम्ना + इव 4. वृक्ष ऊर्ध्वम् - वृक्षे + ऊर्ध्वम् 5. कर्विति - कर्तृ + इति 6. कर्तृत - कर्तृ + उत 7. लध्विति - लघु + इति 8. लघूत - लघु + उत
+
+
र संस्कृत > English m કદી વિચાર્યું ખરું કે Wolf નો ઉચ્ચાર “વોલ્ફ કેમ નથી થતો, 'पु' म थाय छ ?
संस्कृत 'वृक' ५२थी सावेदा नो उथ्या२ तेने आधीन ४ 9 હોય ને ! આટલી તો વફાદારી અંગ્રેજી ભાષાએ જાળવી રાખી
स२७ संस्कृतम् - 3
...
8418-१/७
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
કેમ
અને
ર્મ
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી -
1. અમે અધર્મને છોડીએ છીએ. 2. તમે દયાને આચરો છો. 3. તેઓ દુશ્મનને પણ ભેટે છે. 4. તે બે વીણે છે. 5. તમે બે અલંકારને પણ[ઈચ્છતા નથી=] ચાહતા નથી. 6. વિદ્યાર્થીઓ કયારેય પણ કૂદતા નથી, ભટકતા નથી. [= મસ્તી કરતા
નથી.] પણ કાયમ વિચારે છે. 7. ધન ક્ષય પામે છે. પણ,[ધનની] આશા ક્ષય નથી પામતી. 8. અમે બે સાધુઓને જોઈએ છીએ, તેથી અમે બે ખુશ થઈએ છીએ.
9. અમે આરાધનાની સ્પૃહા કરીએ છીએ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. RTધનાં સ રૂછતિ | 2. સાત્રિમક: ધનં ન નિન્દતિ, ધન્ય: ૨ શનિમદ્ર નિતિ ! 3. ટ્રાનવા નત્પત્તિ તેવા: ૨ દક્ષત્તિ 4. નિનઃ શાન્નિમદ્ર વતિ | 5. તપુષ્યઃ નિતં પૂનતિ નમતિ ૨. 6. નવા રેવાનું કુલ્હનિ વિખ્ત માનવા ન દુલ્હન્તિા 7. यूयं दयां प्ररूपयथ किन्तु नाऽऽचरथ । जिनः दयामाचरति पश्चात्
प्ररूपयति । 8. તે તૌ જ્યતિ |
9. कदाप्यहम् अप्रियं नाऽऽचरामि, न सृजामि, न वदामि । [3] સંધિ :1. શાસ્તેત્ર
4. નિના રૂશ્ચતઃ 2. મારાધનાડડશા 5. ધનોંધ:
3. સિધ: મા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૧૦૦
પાઠ-૧/૮
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] [A] ५२ पोटानी निशानी तथा सुधारी :
1. x, अहं त्वां कथयामि । 2. x, श्रमणः आराधनामिच्छति । 3. x, दयामाचरन्ति ते यतयः ।
[B] 1. x, जिनेशः 2. x, जिनावाशा 3. x, वनेऽपि [5] पाली ४याना वालो :____ 1. ते द्रुह्यन्ति ।
4. आवां क्षाम्यावः । 2. यूयं धावथ । 5. तौ अस्यतः ।
3. युवाम् उत्पतथः [6] ३५:1. वर्षामि वर्षावः वर्षाम: | 3. मुष्टिः मुष्टी मुष्टयः
वर्षसि वर्षथः वर्षथ । मुष्टिम् मुष्टी मुष्टीन्
वर्षति वर्षतः वर्षन्ति 2. उदधिः उदधी उदधयः | 4. घोषयामि घोषयावः घोषयामः उदधिम् उदधी उदधीन् | घोषयसि घोषयथः घोषयथ
| घोषयति घोषयतः घोषयन्ति
___ संस्कृत > English me અંગ્રેજીમાં A to Z સુધીમાં ક્યાંય “અ” ઉચ્ચાર પામતો અક્ષર નથી. છે. माटे, '' नी. ४०यामे I, El, O, U वगेरे. अक्षरी भूडी ते म यतावे छ. '8' स्वरनु ५९७ मा छे. ठेन। प्रतापे : पाय - 'Wolf' (* नी ४०या ), मोसाय - वुई, समय - वृकः = N७ આ જ દિશામાં હજુ આગળ વધો -
Calf - करभ - वा७२९ ___ox - ऊक्ष् - सांद
समय छ ?
* स२५ संस्कृतम् - 3
• ११ .
पा8-१/८ॐ
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. બાળક પૂજા માટે મહાવીર ભગવાનને માથાથી વંદે છે. 2. મોર વાદળને જુવે તે રીતે કૃષ્ણ નેમિનાથ ભગવાનને જુવે છે. 3. માણસો સુખને ઈચ્છે છે તે સુખની અપેક્ષા રાખે છે. પણ ધર્મને ઈચ્છતા
નથી. 4. મહાવીર ભગવાન ગૌતમ સ્વામીને બોલાવે છે. 5. આ રસોઈયો સારી રીતે રાંધે છે.
ચન્દનબાળાની જેમ તે સત્ય જ બોલે છે, અસત્યને નહીં જ. 7. હું ભગવાનને પૂજું છું, અજ્ઞાનને છોડું છું અને ધર્મનું આચરું છું. 8. ચંદનબાળા અનુજ્ઞાને ઈચ્છે છે અને ભગવાન મહાવીર આપે છે.
9. સૂર્ય પ્રકાશને આપે છે, તેથી લોકો જીવે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. શ્વર મહાવીર: સત્યં વર્નતિ / નંતિ ! 2. चन्दनबाला प्रबलात् दुःखात् अपि धर्मं न त्यजति । 3. સ સૂઃ સુરત પતિ . 4. મયુરો કેમિચ્છતા 5. {શ્વર – મહાવીરાત્ મનુજ્ઞામિચ્છતિ વેન્દ્રનીલ્લા I 6. जिनो महावीरस्सत्यं प्ररूपयति, किन्त्वप्रियं सत्यं न प्ररूपयति । 7. વા: વિકૃતિ, પશ્ચાત્ નમ્પત્તિ, પશ્વાત્ દુલ્હન્તિ, તત: તે
दुष्यन्ति । 8. जिनो महावीरः, ईश्वरो नेमिः, गौतमः चन्दनबाला च सिध्यन्ति ।
9. जिनो महावीरो नाऽपेक्षते, तस्मात् सः न दुःखमधिगच्छति । [3] સંધિ :
1. મહાવીરસ્કૃન્નતિ . 4. વાતાશ્વેચ્છન્તિ . 2. યતિજ્ઞવતિ | 5. મહાવીર સ્ફશ્વરોગતિ
3. નના કન્તિા . હિમા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૧૨ •
પાઠ-૧૯8
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
به
કર્મ
[4] [A] ઓળખાણ :નં. | રૂપ | મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
નામ વૃક્ષે | વૃક્ષ પુંલ્લિંગ ૩
કરણ વૃક્ષોથી दानवौ રાનવ પુંલ્લિંગ ૨
| બે દાનવોને પર્વતાર | પર્વત પુંલ્લિંગ
કર્તા | પર્વતો | ટેવાતુ | સેવ પુંલ્લિંગ
અપાદાન | દેવ પાસેથી 5. માનવીય માનવ |પંલ્લિંગ, ૪ સંપ્રદાન | માનવ માટે [B] નં. અર્થ | રૂપ મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિવચનવિભક્તિનું
| - વં તું તું
-
૧
به به هم می
નામ
o
કર્મ
-
o
કત
૦
o
भ
૦
-
કર્મ
જ
1. વિદ્યાર્થીઓને છાત્રાનું | છત્ર | પુંલ્લિંગ | ૨ | | કોદાળીઓ નિત્રા|િ નિત્ર નપુંસકલિંગ
ખેતરોને | ક્ષેત્રા | ક્ષેત્ર નિપુંસકલિંગ 4. બાળકને | વનિમ્ | વી7 | પુંલ્લિંગ 5. પ્રકાશ માટે | પ્રાશયપ્રજાસ | પુંલ્લિંગ |
સંપ્રદાન [5] રૂપઃ1. મલ્સિ 4: I: [3. પે પૂવટ્ટે મ્પામદે
असि स्थः स्थ | कम्पसे कम्पेथे कम्पध्वे अस्ति स्तः सन्ति । कम्पते कम्पेते कम्पन्ते प्रेक्षे प्रेक्षावहे प्रेक्षामहे प्रेक्षसे प्रेक्षेथे प्रेक्षध्वे प्रेक्षते प्रेक्षेते प्रेक्षन्ते
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૩ ૦
પાઠ-૧/૯®
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. હે ઋષિદતા ! મૂંગી એવી તું મૂંગી-મૂંગી] ઝડપથી ક્યાં જાય છે? 2. શિકારી કાગડા ઉપર તીરને ફેંકે છે. પણ, તીર ત્યાં પડતું જ નથી. 3. જ્યાં આપણું આધ્યાત્મિક હિત છે ત્યાં જ આદિનાથ ભગવાન
આપણને લઈ જાય છે. તેથી તે આપણા સારથિ છે. 4. ભરત આદિનાથ ભગવાનને ઝૂકી પડે છે અને તેથી તે હિતને મેળવે છે. 5. શિકારી ભૂંડને અને તેના અવયવોને મારે છે – આ પ્રમાણે તેની
ધૃષ્ટતા છે 6. ભરત ચક્રવર્તી મોક્ષ માટે પ્રયત્ન કરે છે. તેથી તે જુવાન સ્ત્રીને પણ
જોતા નથી. દુશ્મન પણ તેના અતિથિ-મહેમાન છે. 1. સંપ્રતિની સેના બાણો અને શસ્ત્રો વડે યુદ્ધ મેદાનમાં દુશ્મનોને મારે છે. 8. ભાત મારું ઔષધ છે. 9. ગજસુકમાલ મુનિ નેમિનાથ ભગવાન પાસેથી અનુજ્ઞાને માંગે છે. 10. જેમ સૂર્યનું આભૂષણ પ્રકાશ છે, શરીરનું=] અંગનું આભૂષણ સોનું
અને મણિ છે તેવી જ રીતે આદિનાથ ભગવાનનું આભૂષણ ઉપદેશનું
દાન અને ઉપકાર છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. નિસુમાનો મુનાહિતીપૂતે | 2. પૃથ્યાં સદ્દા ધનાથ નો ગાયત્તે ! 3. મરતોડતિથીનું 1 ડુતે . 4. સુન્નસોઇયા પ્રતિમામીતે વÇતે વા. 5. યા વાયા નર્ત પૃયન્ત, નત્તાય ચ યુધ્યતેંડપિ . 6. यथा यथा जनः प्रभूतं धनं लभते तथा तथा दुःखमहितञ्च विन्दते। 7. નાદ્રિનાથચ્ચેશ્વરસ્યોદ્દેશસ્યોદ્યોગ: સુવર્ણ મળેaોદ્યો રૂવતિ | 8. स वायसं व्याधस्य शराद् रक्षति ततस्तस्मिन् वैयात्यं नास्ति । 9. મુનીનાં વસુધૈવ ટુમ્બ્રમ્ | 10. : મુનેઃ ત્રણ તાતિ, કિન્તુ મુનઃ ન વપૂતે, કુષ્યતિ ન
યુચ્યતે વા | આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૪૦
પાઠ-૧/૧
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] [A] ઓળખાણ :
ન.
રૂપ
1.
आह्वयावः
2.| ૩પનયથ: 3.|અધિચ્છન્તિ 4.| ક્ષાતસિ
5.
अर्पयथ
નં.| રૂપ
3.| તમે બે હરો છો
4.| હું શોષાઉં છું
5.| તે બે રોષે ભરાય છે
[C]
1.| અપ્રિયાયામ્ 2. | પ્રવતેવુ 3. | નેમયે
મૂળધાતુ
આ+ă(હ્રય)
૧
૩૫+ની(નયુ) ૨ ર અધિ+ગમ્⟨|∞) ૩
4.| મોક્ષાત્ 5.| ૩દ્યો
ક્ષત્(ક્ષાત્
अप्
[B]
નં.| ગુજરાતી અર્થ
1. અમે બે શોક કરીએ છીએ શોષાવ: 2.| તેઓ તરે છે
[D]
નં.| ગુજરાતી અર્થ
પુરુષ વચન ગણ પદ કાળ પ્રત્યય
322
ર
૨
રૂપ
ગુજરાતી અર્થ
બે અપ્રિયો વડે
પ્રબળોમાં
'
i)
મોક્ષમાંથી
ઉદ્યોગમાં
અર્થ
૧ |૫.પ. વ.કા.| વ: અમે બે બોલાવીએ છીએ પ.પ.વિ.કા. થઃ તમે બે પાસે લઈ જાઓ છો પ.પ. વ.કા.|ન્તિ તેઓ મેળવે છે તું ધોવે છે
તમે આપો છો
૧ |૧૦|ઉ.પ. વ.કા.| સિ
રૂપ |મૂળધાતુ | ગણ પુરુષ વચન
5-6
૩ ૧૦ ઉ.પ. વ.કા. थ
शुच्
તરન્તિ | તૃ(ત)
હાથ: ૪(૪૬)
शुष्यामि
शुष्
પુષ્યતઃ
रुष्
अप्रिय
प्रबल
નેમિનાથ ભગવાન માટે નેમિ
. નિ. ૧
एतत्कक्षा મવનાદ્રાનયતિ - નિ. ૨
सन्नेता
. નિ. ૩
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
× - D
૪
अलि
कलि
गात्रेभ्यः
गात्र
૫
1. બે યુદ્ધભૂમિ માટે સમરાજ્ઞામ્યામ્ समराङ्गण ૪ 2.| અવયવોમાંથી 3. | ધૃષ્ટતાને લીધે 4. ભમરાઓમાં 5. | ઝઘડાઓનું
वैयात्यात्
वैयात्य
अलिषु
कलीनाम्
[4] zila :
1.
2.
3.
4.
5.
J ~
૦ ૧૫ ૦
રે
0 °
૪ ૩
મૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન
નામ
ર
૩
૨
૧
૨
પદ
૫.૫ |વ.કા.
૫.૫ વ.કા.| અન્તિ ૫.૫ાવ.કા.
૫.૫ ।વ.કા.
કાળ પ્રત્યય
૫.૫ વિ.કા.
૩
૭
૪
૫
मोक्ष અપાદાન ૧ પુંલ્લિંગ उद्योग ૭ અધિકરણ ૧ પુંલ્લિંગ
કરણ
૨
અધિકરણ ૩
સંપ્રદાન ૧
મૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ
સંપ્રદાન ૨
અપાદાન અપાદાન ૭ અધિકરણ
૬
સંબંધ
-
ભાવય: . નિ. ૩
-
भगवन्नत्र
નિ. ૯
૨ ts safe
♠ ♠ - d
લિંગ
વિશેષણ
વિશેષણ
પુંલ્લિંગ
નપું.
નપું.
નપું.
પું.
પું.
પાઠ-૧/૧૦
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. શ્રાવકો ધંધાથી નીતિ દ્વારા પૈસાને મેળવે છે. આથી જેઓ નીતિથી[પૂર્વક] ધંધાને આચરે[કરે] છે તેઓ પૈસાને મેળવે છે. તીર્થંકર મહાવીર અનાર્યોની ધૃષ્ટતાને પણ સહન કરે છે. જે નોકરોના પણ અપરાધોને માફ કરે છે, જે દુશ્મનોને પણ ભેટે છે અને જે સંકટોથી ધ્રૂજતા નથી, પરંતુ સંકટોને સારી રીતે સહન કરે છે તે આદિનાથ ભગવાન છે. આથી જ તે પાપોને ફાડે છે અને મોક્ષને મેળવે છે.
2.
3.
4.
5.
હોંશિયારો સત્ય જ બોલે છે અસત્ય નથી બોલતા. આથી જે સાચું બોલે છે તે પ્રાજ્ઞ છે[અને] જે પ્રાજ્ઞ છે તે સાચું જ બોલે છે. 6. પાર્શ્વનાથ ભગવાન જે વંદન કરે છે અને જે મારે છે’ - તે બંનેને સમાન જ માને છે.
મેતાજ મુનિ પ્રાણને છોડે છે, પણ જેનાથી હિંસા થાય તેવું નથી જ બોલતા.
7.
શ્રેણિકરાજાના દીકરા મેઘકુમારને ભગવાન મહાવીર ઉપદેશ આપે છે. આથી તે હમણાં ફરીથી પણ ઉલ્લાસથી ધર્મને આચરે છે. અહો ! ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશનો મહિમા !
9.
8. જેઓ તીર્થંકરોના ઉપદેશને શ્રદ્ધાથી આચરે છે અને તીર્થંકર ભગવાનનો જાપ કરે છે તે ભરત મહારાજાની જેમ તાત્કાલિક મોક્ષમાં જાય છે. ‘જે પોતાનું તે સાચું. જે પોતાનું નહીં તે સાચું નહીં’ - આ પ્રમાણે મૂર્ખાઓની ધૃષ્ટતા છે. ‘જે સાચું અને જેમાં વિશ્વનું હિત છે તે પોતાનું. જે ખોટું છે અને જેમાં વિશ્વનું અહિત છે તે પોતાનું નથી’ - એ પ્રમાણે પ્રાજ્ઞ પુરુષો માને છે.
10. પંડિત માણસોનો ધર્મમાં ઉલ્લાસ હોય છે. મૂર્ખાઓનો અને અનાર્યોનો ઉલ્લાસ અપરાધમાં જ હોય છે.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત ઃ
1. यः कुमारपालः विश्वेऽहिंसामिच्छति तस्यैव कुमारपालस्य पाण समराङ्गणे अनार्याणां विनाशायाऽसि: शोभते । यतस्तद्युद्धमनार्याणां विनाशायाऽस्ति ततस्तद्युद्धं सत्यमस्ति ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૭ ૧૬૦
પાઠ-૧/૧૧
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
2. त्वां स ताडयति, तवाऽपराधो नास्ति तथापि त्वं सहसे तदेव
सत्यमस्ति, यत इत्येव महावीरो जिनः प्ररूपयति / उपदिशति । 3. ऋषिस्सुवर्णमुपलञ्च समाना एव मन्यते । 4. अनार्या एव स्वीयान् भृत्यान् पीडयन्ति ।
यो हिंसामाचरति सोऽनार्योऽस्ति, योऽनार्यो नास्ति स हिंसां नाचरति, अतः । ततः कुमारपालः सम्प्रतिश्च हिंसां नाचरतः । विश्वेऽहिंसा धर्मोऽस्ति हिंसा च पापमस्ति । ये सङ्कटेऽप्युल्लासेन धर्ममाचरन्ति न्यायं न त्यजन्ति ते प्राज्ञास्सन्ति । तथा ये धर्मं त्यजन्ति न्यायञ्चाऽपि त्यजन्ति ते मूर्खास्सन्ति । स्थूलिभद्रस्य कुटुम्बके यक्षा, यक्षदत्ता, भूता, भूतदत्ता, सेणा, वेणा,
रेणा श्रीयकश्च सङ्कटेऽपि धर्मं न त्यजन्ति, ततः ते प्राज्ञास्सन्ति । 8. मुनयः जिनस्य महावीरस्य पुत्रा इव सन्ति । 9. ईश्वराद् महावीराद्विश्वं शोभते, यतः जिनो महावीरः सहते, न क्रुध्यति,
क्षाम्यति सत्यञ्च वदति । 10. न्यायेनाऽहिंसया धर्मस्य श्रद्धया चैव धनं वर्धते । [3] पाली ४यान। वषो :
1. यया-तया 2. या-सा 3. ये-ते 4. तानि-यानि 5. यासु-तासु [4] ठोस st:
A B 1. यः - सः 9. यस्मिन् - तस्मिन् 2. यम् - तम् । 10. यौ - 3. यस्य - तस्य 11. येभ्यः - तेभ्यः 4. येषाम् - तेषाम् 12. यस्मात् - तस्मात् 5. ययोः - तयोः 13. ये - ते 6. यस्मै - तस्मै 14. येषु - तेषु 7. याभ्याम् - ताभ्याम् ___15. यैः - तैः 8. यान् - तान् । 16. येन - तेन
ये
तैन
स२५ संस्कृतम् - 3
• १७.
408-१/११७
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] જોડેલા જોડકા :
1. ઘડપણમાં = નરી - સપ્તમી વિભક્તિ એકવચન 2. તેજને કારણે = vમાં - પંચમી વિભક્તિ એકવચન 3. પથ્થરનું
= ૩પન - ષષ્ઠી વિભક્તિ એકવચન 4 આફતોને
= સફૂટ – દ્વિતીયા વિભક્તિ બહુવચન 5. તું હોય છે = વૃત્ - દ્વિતીય પુરુષ એકવચન 6. સાધુઓ માટે = 28ષ - ચતુર્થી વિભક્તિ બહુવચન 7. બે હોંશિયાર = પ્રાશ - પ્રથમ વિભક્તિ દ્વિવચન 8. અમે ઊભા થઈએ છીએ = ૩+સ્થા – પ્રથમ પુરુષ બહુવચન
9. તે બે પ્રહાર કરે છે = પ્ર+ - તૃતીય પુરુષ દ્વિવચન [6] રૂપ :
1. તે ગયો. 2. ૩પત્રમ્ 3. ગરે ! [7] [A] ખૂટતી વિગતો :ન રૂપ | મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય વચન પુરુષ અર્થ 1. નૃસિ | તૃ૫ | ૪ | ૫.૫. સિ | ૧ | ૨ | તું તૃપ્ત થાય છે. 2. રિઝતિ દ્રા ૧ |૫.૫.| ત | ૧ | ૩ |તે ઊઠે છે. 3. શોભે | શુભ | ૧ |આ.પ. ૫ | ૧ | ૧ | હું શોભું . 4.વાવ:| વર્ણ |૧૦| ઉ.પ. વ. | ૨ | ૧ | અમે બે પ્રશંસા કરીએ છીએ. 5. તુતિ | તુમ્ | ૬ |૫.૫ | ત્તિ| ૩ | ૩ | તેઓ પીડે છે.
|
|
રૂપ | મૂળશબ્દ | લિંગ વિભક્તિ વચન | વિભક્તિનું |
અર્થ
નામ
भूतायै
૧
|
रेणायाम्
| - G =
૦
0
भूता रेणा तादृश वेणा શિવ
तादृशान् 4. વેપાય: શિવાગ્યા
સ્ત્રીલિંગ સ્ત્રીલિંગ વિશેષણ સ્ત્રીલિંગ પુંલ્લિંગ
સંપ્રદાન | ભૂતા માટે અધિકરણ રેણામાં
તેવાઓને અપાદાન વિણાઓમાંથી કરણ | બે મડદા વડે
0
-
(
d.
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૮ ૦
પાઠ-૧/૧૧8
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
[8] રૂપ :1. અન્ય ન્યાવણે અન્યામદે | 2. વ વવ વર્ધામ
मन्यसे मन्येथे मन्यध्वे | वर्धसे वर्धेथे वर्धध्वे मन्यते मन्येते मन्यन्ते । वर्धते वर्धते वर्धन्ते
|
[9] સંધિ :• 1. #ર્મામ્
2. શ્રાવIMામ્ [3. રૂદ્રનગ્વતઃ
4. વીત્તે 5. કચ્છ
se o dząd > English અંગ્રેજી ભાષામાં વર્તમાનકૂદત્ત કરવા માટે લing" પ્રત્યય લાગે છે. 'ing'નો ઉચ્ચાર થાય : “ઇ”. વર્તમાનકૂદત્તનો સંસ્કૃત પ્રત્યય છે – “કમ્'. અર્થાત્ સંસ્કૃતમાં વર્તમાનકૃદંતાંત પદ પાછળ ‘મનું જોવા મળે છે. જેમકે “પ્રમ', “વિરમન', ‘હસન' ઇત્યાદિમાં. Walking, Writing, Playing... Sulla aloelHi gal 317 sa કપડા બદલી ગોઠવાઈ ગયો છે !
હજુ એક વાત : કૃદંતનો ‘ક’ લગાવતા પૂર્વના ‘ગ'નો લોપ થાય. મતલબ ‘ના’ન થાય પણ ‘’ જ રહે. તેવી રીતે Write જેવા શબ્દોમાં પણ અંત્ય ‘eનો લોપ કરવો "ing' લગાડતા પહેલા જરૂરી છે.
મિત્રો ! ફરક તો ઘણો બધો પડી ગયો છે. તેની ના નથી. પણ, વિચારો એ રીતે કે આટલા વર્ષો પછી પણ સંસ્કૃતનું મૂળભૂત તેજ હજુ Englishમાં ધરબાયેલું છે... જે ઊડીને આંખે વળગે છે, વિચારીએ તો.
ભાષા, બોલનાર – લખનાર વ્યક્તિની સંસ્કૃતિ – અમિતા વગેરેના આધારે પલટા લે છે. આથી મૂળભૂત પોત ઘણું જ ઢંકાઈ જાય છે. ખુદ અંગ્રેજી ભાષા પણ એટલી બદલાય છે કે આજથી ૨૦૦ વર્ષ છે. પૂર્વેની અંગ્રેજી વાંચવી અઘરી પડે છે.
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
- ૧૯ ૦
પાઠ-૧/૧૨
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] संस्कृतनुं गुभराती :
1. જગતમાં કોણ તેવો મૂર્ખ છે ? જે હિંસાને આચરે છે અને હિંસાથી સુખ માને છે.
વિશ્વમાં તીર્થંકર સમાન કોણ નાયક છે ? કોઈ પણ નથી.
કોણ ઝડપથી દોડે છે ? આ બાળક ઝડપથી દોડે છે અને આ બાળક धीमे छोडे छे.
2.
3.
4. तुं ओना माटे पैसा उभाय छे ?
5.
મારા બે હાથ વડે જ હું ભગવાનને પૂજું છું. તેથી હું ઘણા સુખને મેળવું છું. 6. असंख्य तारास आडाशमां छे. ते देवताखोना वाहनो छे.
7.
8.
9.
પાઠશાળામાં જે બાળક કાયમ જતો હોય તે બાળક પ્રાજ્ઞ છે. આ બે બાળકમાં શું તફાવત છે ?
જે બાળક ઝડપથી સંસ્કૃત ભણે છે તે હોંશિયાર છે.
[2] गु४रातीनुं संस्कृत :
1. कृष्णो हस्तेन शरं क्षिपति ।
2.
जिनस्य प्रतिमायाश्शीतलता स्रंसते ।
3. सम्प्रतेराज्ञया सुवर्णकारः सुवर्णात्प्रतिमां रचयति । ते कूपादुदकमानयन्ति ।
4.
5. शिशिरान्ते वृक्षात्पर्णानि स्रंसन्ते ।
6.
हेमचन्द्राचार्यः कुमारपालमुपदिशति, ततस्सोऽहिंसामाचरति । सदा संयोगाद्वियोगो जायत एव ।
7.
8. पार्श्वनाथस्तीर्थङ्कर उपदेशस्य दानेन / उपदेशेन मोक्षं विन्दते ।
9. इयं सेणा काऽस्ति ? सेणा स्थूलिभद्रस्य श्रीयकस्य च सौदर्याऽस्ति । 10. कस्मै त्वमिदं भोजनं पचसि ?
11. ते कस्य क्षेत्रं कृषन्ति ?
12. कुमारपालः कोऽस्ति ? कुमारपालो राजाऽपि श्रावकोऽप्यस्ति ।
13. एनयो: स्थूलभद्रस्य सौदर्या काऽस्ति ?
14. स्वीयाभ्यामाभ्यां सौदर्याभ्यां श्रीयकः किमानयति ?
15. एषान्नराणां धनानि तस्करश्चोरयति ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• २० •
પાઠ-૧/૧૨૭
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] સાચા જવાબો :
[A] રૂપ :1. નાસ્તો : 2. બીવાતું 3. તક્ક: 4. નર
5. Y [D] પુરુષ ને વચન :
1. ૩ – ૩ 2. ૨ – ૩
3. ૧ – ૩ [4] જોડેલા જોડકા :
[B] વિભકિત - વચન - 1. ૭ – ૧ 2. ૭ - ૩ 3. ૮ - ૧ 4. ૭ – ૩ 5. ૫ – ૧
[C] રૂપઃ1. નિવૃક્રયામદે 2. અનુપુષ્ય 3. રમે
1. તમે બે ખરી પડો છો. = બ્રેસ્ - દ્વિતીય પુરુષ દ્વિવચન [2. કૃપાને કારણે = પ્રસાદું – અપાદાન એકવચન 3. ખાલી જગ્યામાં = મવાણ - અધિકરણ એકવચન 4. બે માણસ માટે = નર - સંપ્રદાન દ્વિવચન 5. હવેલીઓમાં = હર્ષ - અધિકરણ બહુવચન 6. બરફને
= હિમ - કર્મ એકવચન 7. તેઓ નાશ કરે છે. = નિ + સૂત્ – તૃતીય પુરુષ બહુવચન 8. આ બેને કારણે = દ્રમ્ - અપાદાન દ્વિવચન
છે. આ બધાંને માટે = રૂદ્રમ્ - સંપ્રદાય બહુવચન [5] સંધિ - [નિયમ સ્વયં સમજી લેવા.]
1. સંજ્જર: 2.મુની રોહતિ 3. નિષ્પતિ 4 વનાજ્ઞા તે 5. નિનો રક્ષતિ | [6] [A] ખૂટતી વિગતો :નં. રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય વચન પુરુષ અર્થ 1.| સ્નાયત્તે | સ્ના | ૧ |આ.૫. અન્ત| ૩ | ૩ | તેઓ વખાણે છે. 2.1નુષ્માવદ | +Tધુ| ૪ આ.૫. વદે | ૨ | ૧ |અમે બે આગ્રહ કરીએ છીએ. अवतरथः अव+तृ
તમે બે ઓળંગો છો. अर्जतः अर्ज
૨ | ૩ | તે બે કમાય છે. થ |
તમે બધાં છો. આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૨૧
ઉપાઠ-૧/૧૨8
+
ه
|
૧
| પ
=
પ
5. |
જી
૨
| ઉ.૫.
له
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
[B]
नं.
छूटती विगतो :
રૂપ
મૂળ શબ્દ
[7] ३५ :
1.
2.
1.
X
2. ज्योत्स्नायाम् 3. अवधीरणायाः अवधीरणा स्त्रीलिंग
4. पाठशाला:
पाठशाला स्त्रीलिंग
5.
x
सदा
x
x
वस्तुतः ज्योत्स्ना स्त्रीलिंग
अयम्
इमम् / एनम्
अनेन / एनेन
अस्मै
अस्मात्
अस्य
अस्मिन्
"
अस्याम्
[8] धातुना ३५ :
1.
લિંગ વિભક્તિ વચનવિભક્તિનું
નામ
निर्गच्छामि
निर्गच्छसि
निर्गच्छति
2. अवधीरये
अवधीरयसे
अवधीरयते
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
इयम् इमाम् / एनाम्
अनया / एनया आभ्याम्
"
अस्यै
अस्याः
आभ्याम्
"
11
इमे
इमे / एने
इमौ
इमौ / नौ
x
""
6
૫
निर्गच्छावः
निर्गच्छथः
निर्गच्छतः
ર
X
x m x
अवधीरयाव
अवधीरयेथे
अवधीरये
X
२२०
૧
૧
अनयोः / एनयो: एषाम्
19
एषु
इमाः
3
X
इमे
इमान् / एनान्
एभिः
एभ्यः
"
x
અધિકરણ
અપાદાન |તિરસ્કારને લીધે
કર્મ
X
इमाः / एनाः
आभिः
अनयोः / एनयो: आसाम्
11
आसु
आभ्यः
"
निर्गच्छामः
निर्गच्छथ
निर्गच्छन्ति
અર્થ
अवधीरयामहे
अवधीरयध्वे
अवधीरयन्ते
વાસ્તવમાં
ચાંદનીમાં
પાઠશાળાઓને
કાયમ
પાઠ-૧/૧૨૪
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી - 1. દોષો આપણા કેવલજ્ઞાનના દેવાદાર છે. [અર્થાત આપણે દોષો પાસેથી
કેવલજ્ઞાનના લેણદાર છીએ, દોષોએ આપણા કેવલજ્ઞાનને દબાવેલું
છે.] 2. આ બધીય સ્થૂલિભદ્રની બહેનો દીક્ષા પછી સંસારને આરતી નથી
અને તેથી સુખને મેળવે છે. 3. જેમ મોરને વાદળો ગમે છે તેમ જો આપણને ભગવાન ગમે તો
આપણે મોક્ષને મેળવીએ. 4. આ બધાં પણ યાત્રા માટે ગિરનાર જાય છે. અમે પણ ગિરનાર જ
જઈએ છીએ. 5. ધર્મ ભવ્યને જ ગમે છે, બધાંને નહીં. 6. હે રથનેમિ! હું તને કહું છું કે “તું આ [વાત] કોઈને પણ નહીં કહે તો
પણ ભગવાન નેમિનાથ] આ બધું જાણે જ છે.” 1. નેમિનાથ ભગવાન ગિરનાર ઉપર ચઢે છે ત્યાં દીક્ષા લે છે અને ત્યાં
જ કેવલજ્ઞાનને મેળવે છે. 8. સ્વજનો કે જ્ઞાતિવાળા મરણ પછી કોઈને પણ યાદ કરતા નથી.
આથી આવા સંસારને જે સારી રીતે છોડે છે તે ભવ્ય અને પ્રાજ્ઞ છે. 9. દુઃખો અને કષ્ટોથી ભયંકર આ સંસાર છે.[ઓ] સંસારમાં કંઈ પણ
સાર નથી. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. તે પ્રજ્ઞા પ્રત્યે જિનાલયમષ્યતિ | 2. महावीरो जिनो राजगृहनगरं गच्छति सर्वांश्च जनानुपदिशति । 3. મરતો નૃપતિઃ પ્રત્યદું સર્વે: શ્રાવણ્ય: મોનનં જીત !
मोक्षोऽस्मभ्यं रोचते, वयं मोक्षाय स्पृहयामः ।। 5. મુન: સર્વેગ: સમૃત: નૃપને: થાં થયક્તિ . 6. शत्रुञ्जयाय गिरये वयमारोहामः, यः शत्रुञ्जय गिरिमारोहति तं वा
पश्यति स भव्यः । 7. भवितव्यता स्तोकादेव धर्मात् प्रभूतं पुण्यं प्रतियच्छति । રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૨૩ •
ઉપાઠ-૧/૧ રૂ8
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
શબ્દ
8. शालिभद्र इव धन्य इव च यो मुनिभ्यः भोजनं यच्छति स प्रभूतं
सुखं विन्दते । 9. यो नान्यस्मै कस्मा अपि कुप्यति, किन्तु स्वीयेषु दोषेषु एव क्रुध्यति
स मोक्षं विन्दते । [3] [A] पूती विगतो :નિં. ગુજરાતી અર્થ સંસ્કૃતધાતુ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન | બહુવચન
यaj | आरुह् | १ | ५.५.| 3 | आरोहति | आरोहतः | आरोहन्ति |2.] यित्र हो२j | वि+लिख् | ६ | ५.५. १ | विलिखामि | विलिखावः विलिखामः 3.| संभाणवु | तन्त्र् | १० .५.] २ | तन्वयसे | तन्वयेथे | तन्त्रयध्वे 4. विद्यमान हो| विद् | ४ मा.५. १ । विद्ये । विद्यावहे | विद्यामहे 5. अशा २वी | अव+मन् | ४ मा.५. 3 | अवमन्यते | अवमन्येते | अवमन्यन्ते [B]
ગુજરાતી | સંસ્કૃત | લિંગ | વિભક્તિ, એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન
અર્થ 1.|सावele स्वजन
પંલ્લિંગ
स्वजनः स्वजनौ स्वजनाः જાત્રા
यात्रा | स्त्रीलिंग
यात्रायाः यात्रयोः यात्राणाम् 3.| पुथ्य | पुण्य नपुंसलिंग
पुण्य ! पुण्ये ! पुण्यानि ! उभय સર્વનામ | उभयस्मिन् | उभययोः । उभयेषु 5. थोडे । स्तोक | विशेष
स्तोकात् | स्तोकाभ्याम् | स्तोकेभ्यः [4] सुधारेसा वालो :
1. / 2. पर्वतमधितिष्ठामः । 3. V 4. जिनः सर्वेभ्यः यच्छति
5. सम्प्रतिः दोषे सङ्कप्यति । [5] ३५ :
1. गिरनारेभ्यः 2. अभव्यौ ! 3. ज्ञातेः 4. भोजने 5. भवितव्यतया [6] ३५ :1. उभयः उभयौ उभये 2. निर्दिशे निर्दिशावहे निर्दिशामहे उभयम्
उभयान् निर्दिशसे निर्दिशेथे निशिध्वे उभयेन उभयाभ्याम् उभयैः निर्दिशते निर्दिशेते निर्दिशन्ते उभयस्मै " उभयेभ्यः 3. प्रार्थये प्रार्थयावहे प्रार्थयामहे उभयस्मात् " " प्रार्थयसे प्रार्थयेथे प्रार्थयध्वे उभयस्य उभययोः उभयानाम् प्रार्थयते प्रार्थयेते प्रार्थयन्ते उभयस्मिन् " उभयेषु स२५ संस्कृतम् - 3 • २४ .
8418-१/१33
प
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
[7] જોડેલા જોડકા :
1. તમે બે બદલામાં આપો છો. = પ્રતિછુિં – (પ્રતિયજીથ:) દ્વિતીયપુરુષ દ્વિવચન 2. અમે બધાં ચિત્ર દોરીએ છીએ. = વિ+નિરવું - (વિનિવામ:) પ્રથમ પુરુષ બહુવચન 3. તે થાય છે.
= વિદ્ - (વિદ્યતે) તૃતીયપુરુષ એકવચન 4. બીજાઓ માટે
= અન્ય - (બચે]:) સંપ્રદાન બહુવચન 5. ભયંકર હોવાથી
= રૌદ્ર - (રૌદ્રા) અપાદાન એકવચન 6. બે ચોરોથી
= તર - (તઋRTખ્યામ્) કરણ દ્વિવચન 7. કૂવામાં
= 1 - () અધિકરણ એકવચન 8. હે આગેવાનો !
= નાયક - (નાયા:!) સંબોધન બહુવચન 9. ઠંડકને લીધે
= શીતતતા - (શીતતતાયા:) અપાદાન એકવચન
* Riząd > English મિત્રો !
બીજી ભાષાઓ કેવા અણધાર્યા પલટા લઈ શકે છે તેનું સચોટ ઉદાહરણ અંગ્રેજી ભાષાનો ફક્ત એક શબ્દ આપે છે - Juggernaut (જગરૂનોટ). આ શબ્દ અંગ્રેજી ભાષાએ કંઈ રીતે અપનાવ્યો તેની તદ્દન અવિશ્વસનીય લાગતી, છતાં સંપૂર્ણપણે વિશ્વસનીય કથા વાંચો :
માર્ગમાં આવતી દરેક વસ્તુનો કે વ્યક્તિનો ખુરદો કાઢી નાંખતી પ્રચંડ શક્તિને જગરૂનોટ કહે છે. વિરાટકદના વાહનને પણ જગરૂનોટ તરીકે ઓળખવાની પ્રથા છે. ખાસ કરીને એવું વાહન કે જે બુલડોઝર જેવું સંહારક લાગે.
આ શબ્દ મોટે ભાગે અલંકાર રૂપે વપરાય છે. વાક્ય પ્રયોગ : Indian juggernaut destroys Sri Lanka's batting line up. આવા વાક્યનો તળપદી ગુજરાતી અનુવાદ : ભારતીય બોલરોએ શ્રીલંકાના બેટ્સમેનોને ચારોખાને ચિત્ત (બધી રીતે પરાસ્તો કરી દીધા.
અંગ્રેજી ભાષામાં આવો ડરામણો શબ્દ આવ્યો ક્યાંથી? ખુલાસો હું છે. આ જ કોલમમાં આગળ...
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૨૫ ૦
પાઠ-૧/૧૩%
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
કહાની ..
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી - 1. જેમ રાત્રે તારાઓમાં શ્રેષ્ઠ ચંદ્ર શોભે છે તેવી જ રીતે પૃથ્વી ઉપર
માણસોમાં શ્રેષ્ઠ ભગવાન મહાવીર શોભે છે. 2. ગુરુના વિનય વિના મોક્ષ નથી જ થતો. 3. જેમ વૃક્ષ ઉપરથી પાંદડા પડે છે તેમ તેની આંખમાંથી આંસુઓ પડે છે. 4. પૃથ્વી ઉપર સૂર્ય વિના પ્રકાશ નથી આવતો. 5. પુરુષાર્થ વિના સફળતા કયાંથી? 6. દયા વિના ખરેખર ધર્મ સંભવિત નથી. 7. અભવ્યોને ઉપદેશ આપવાથી સર્યું ! કારણ કે તેઓ કંઈ પણ સારી
રીતે આચરતા નથી. 8. બાળક પિતાની સાથે જ જાય છે, નહીં કે પિતાજી વિના. કારણ કે
બાળકને પિતાજી ઉપર અત્યંત સ્નેહ છે. 9. ગુરુ હંમેશા શિષ્યનું હિત જ ઈચ્છે છે. આથી ગુરુના વિનયથી શિષ્યો
તાત્કાલિક મોક્ષને મેળવે છે. તેથી વિનય ગુણોમાં શ્રેષ્ઠ છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત -
1. મહિનાથાય નિનાય નમ: 2. સ્વતિ / મદ્ર વિશ્વાય સર્વશ્ના 3. पङ्कात् कीटका अपि जायन्ते, किन्तु जनाः कमलमेव पङ्कजं कथयन्ति
न तु कीटकान् । साधूनां चौरात् / तस्कराद् व्याघ्रात् सङ्कटेभ्यो वा न भयं विद्यते
किन्तु दोषेभ्यो भयं विद्यते । 5. नेत्रेण काणः पादेन खञ्जः जनोऽपि यदि भव्यो भवति तदा मोक्षं
लभते किन्तु अभव्यो न कदापि मोक्षं विन्दते । 6. कुलेषु यथाऽऽदिनाथस्य जिनस्य कुलं श्रेष्ठमस्ति, पुष्पेषु पङ्कजं
श्रेष्ठमस्ति तथा तीर्थेषु शत्रुञ्जयो गिरिः श्रेष्ठोऽस्ति, शत्रुञ्जयेण
समः नाऽस्ति कोऽपि तीर्थः पृथ्व्याम् । સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૨૬ ૦
ઉપાઠ-૧/૧8
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
| विज्
५.५.
7. नृपतेः पुत्रस्य यादृशो नृपतौ विश्वासो नास्ति, तादृशो विश्वासः शिष्यस्य
गुरा अस्ति । 8. शिष्यः गुरोः शरीरात् पृथक्, किन्तु इच्छया तु गुरोरभिन्न एव । 9. या इच्छा गुरोः सैवेच्छा यस्य शिष्यस्य स शिष्यः सर्वेषु शिष्येषु
श्रेष्ठोऽस्ति । [3] पूटती विगतो :નિ. અર્થ | ધાતુ |ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1.| iq | वाञ्छ | १ | ५.५. | २ | वाञ्छसि | वाञ्छथः | वाञ्छथ ઊડવું
डी(डय्)
| १ मा.५.| 3 | डयते | डयेते डयन्ते ડરવું
| ६ |.५.| १ | विजे | विजावहे | विजामहे | प्रसिद्ध ४२j | प्रथ् | १० | ७.५.|| २ | प्रथयसि | प्रथयथः | प्रथयथ 5. संत डोj | युज् | ४ मा.५.| 3 | युज्यते | युज्यते | युज्यन्ते 6.] दू२ ४२j | अप+नी १ | ५.५. | १ |अपनयामि | अपनयावः अपनयामः 7.| त्रास. पामj | त्रस्
त्रस्यति | त्रस्यतः
| त्रस्यन्ति | 8. संभावित डो| सम्+भू | १ | ५.५. | २ | सम्भवसि | सम्भवथः | सम्भवथ
9. q j | वर्ण |१०| 3.५. | १ | वर्णयामि | वर्णयावः | वर्णयामः [4] संधि :___1. घटादन्यः 2. पङ्काज्जायते 3. अपीत्यर्थः 4. महावीरस्तत्र 5. वाक्षु [5] अधूरी वितो :નિ. તૃ. પુ. એ.વ. મૂળધાતુનું પદ ગણાપુરુષ એકવચન, દ્વિવચન બહુવચન 1.| आशंसते आ+शंस् | 1.५.१ | १ | आशंसे आशंसावहे | आशंसामहे 2. अनुरुध्यते अनु+रुध् | मा.५.| ४ | २ अनुरुध्यसे | अनुरुध्येथे |अनुरुध्यध्वे 3. निषूदयते नि+सूद् | मा.५. ૧૦ ૩ निषूदयते | निषूदयेते | निषूदयन्ते 4. प्रव्रजति प्रव्रिज
प्रव्रजसि | प्रव्रजथः | प्रव्रजथ 5. परिणयति परि+नी
परिणयति | परिणयतः | परिणयन्ति 6. अपनयति अप+नी | ५.५.| १ | १ |अपनयामि | अपनयावः |अपनयामः 7. अवतरति अव+तृ ५.५. | १ | 3 | अवतरति | अवतरतः | अवतरन्ति 8. निर्गच्छति | निर्+ गम् | ५.५. | १ | २ | निर्गच्छसि | निर्गच्छथः | निर्गच्छथ 9. मन्यते ___ मन् | २.५.| ४ | १ | मन्ये | मन्यावहे | मन्यामहे
** स२१ संस्कृतम् - 3
• २७ .
5406-१/१४
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
2.
पुत्र
[6] [A] पूटती विगतो :નિ. નામ મૂળશબ્દ વિભક્તિ લિંગ | નામ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1./ 43 | बाल इंटिसंग ता | बालः बालौ | बालाः
८ पुंल्लिंग संबोधन | पुत्र ! | पुत्रौ ! | पुत्राः ! 3./सवोत्तम
श्रेष्ठ
६ विशेष| संबंध | श्रेष्ठस्य | श्रेष्ठयोः । श्रेष्ठानाम् सदृश विशेष माहान | सदृशात् | सदृशाभ्याम् | सदृशेभ्यः 5./11 | कीटक | 3
3 cिen| २९५ | कीटकेन कीटकाभ्याम्| कीटकैः 6./ 0
२ विशेष भ | काणम् | काणौ | काणान्
४ टिसंग संग्रहान | मूर्खाय | मूर्खाभ्याम् | मूर्खेभ्यः કમળ | पङ्कज ७ पुंलि अघि४२९५ पङ्कजे | पङ्कजयोः | पङ्कजेषु |9./ 5५९
लिंग संबंध | पटस्य | पटयोः । पटानाम्
સરખ
काण
મૂર્ખ
। मूर्ख |
पट
[B]
નં. શબ્દ
સાદો વિભ લિંગ વિભક્તિનું એકવચન | અર્થ ગુક્તિ
નામ
દ્વિવચન
બહુવચન
.
.
वेणा
वेणे
वेणाः
mwa waman
हर्येषु
1. वेणा | ॥ સ્ત્રીલિંગ | કર્તા पाणि હાથ પુલિંગ संबोधन पाणे! |
पाणी! |
पाणयः! 3. पाठशाला 4180/६ | स्त्रीलिंग संबंध पाठशालायाः| पाठशालयोः | पाठशालानाम् 4. समराङ्गण | युद्धभूमि| ४ | पुंटिसंग | संघहान | समराङ्गणाय समराङ्गणाभ्याम् | समराङ्गणेभ्यः
मूक | yy | ५ | विशेष पाहान मूकात् मूकाभ्याम् | मूकेभ्यः 6. रथ्या ।
સ્ત્રીલિંગ | કરણ
रथ्यया
रथ्याभ्याम् रथ्याभिः 7. हर्म्य वेदी | ७ नपुंसलिंग मधि४२५ हर्म्य हम्यर्योः 8. लाङ्गूल | J७४ | २ नपुंसलिंग धर्म | लाङ्गुलम्
लाङ्लानि 9. वैयात्य | पृष्टता | ६ |नपुंसलिंग संबंध | वैयात्यस्य | वैयात्ययोः । वैयात्यानाम् [8] पायो :1. गुरोरिच्छायाः अन्या इच्छा यस्य शिष्यस्य स शिष्यो न युज्यते । 2. महावीरस्योपदेशो भव्याय रोचते । 3. पुरुषार्थः साफल्यस्य जनको विद्यते । 4. शिष्यः गुरोः सूनुना सदृशोऽस्ति । 5. शिशोः तीर्थः जनकः वर्तते ।
लाङ्गले
स२० संस्कृतम् - 3
• २८ .
पाठ-१/१४
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી કરો :
1. ભરત રાજા વડે દીનોને ભોજનો અપાય છે.
2.
3.
4.
5.
6.
સજ્જન એવા ભવ્ય જીવો સદાગમ દ્વારા જ મોક્ષે લઈ જવાય છે. સાસુ વડે સુભદ્રા જેમ તેમ કહેવાય છે. તો પણ સુભદ્રા સાસુ ઉપર ગુસ્સે નથી થતી. કારણ કે સુભદ્રા વડે જૈન ધર્મ પળાય છે.
સંસારમાં જીવો વડે પાપો આચરાય છે અને તેથી પાપો દ્વારા જીવો દુર્ગતિમાં ફેંકાય છે. ધિક્કાર થાઓ પાપને ! અને ધિક્કાર થાઓ તેને કે જેના દ્વારા પાપો આચરાય છે.
પૈસા માટે જીવો વડે જૂઠું બોલાય છે, દુઃખો અનુભવાય છે, સુખો છોડાય છે અને તેથી નરકમાં જવાય છે. ધિક્કાર હો પૈસાને !
9.
પૈસા માટે સંસારમાં જીવો વડે જે - જે આચરાય છે અને જેવું કષ્ટ સહેવાય છે તેવું જો દીક્ષામાં મોક્ષ માટે આચરાય અને સહેવાય તો જીવો વડે મોક્ષ ઝડપથી મેળવાય.
7. સંસારમાં સમાજ માટે કે સગાવહાલા માટે જીવો વડે કષ્ટો સહેવાય છે. પણ જીવો વડે તો દુ:ખો જ મેળવાય છે. દીક્ષામાં પણ સાધુઓ દ્વારા કષ્ટો સહેવાય છે. પણ તેનાથી તો સાધુઓ વડે અનન્ત, આધ્યાત્મિક સુખ મેળવાય છે.
8. જીવો દ્વારા ‘બુદ્ધિથી મારા વડે બીજા ઠગાય છે’ એ પ્રમાણે મનાય છે, પણ વાસ્તવમાં તો ત્યારે જીવો જ પાપ વડે ઠગાઈ જાય છે.
માતા દ્વારા બાળકને વાત્સલ્ય અપાય છે અને પિતા વડે બાળક પળાય છે. આથી જ જેઓ વડે તે છોડાય છે તે મૂર્ખા અને અધમ છે. 10. વહુઓ વડે ઘરમાં રહેવાય છે અને પુરુષો દ્વારા ધંધો કરાય છે - આ જ આર્યોની વ્યવસ્થા છે. જુવાન સ્ત્રીઓ વડે દિવસે પણ ઘરની બહાર નથી જ જવાતું તો વળી રાતની તો શું વાત ?
-
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1.
2.
स्वाध्यायेन साधोः पापानि निषूद्यन्ते यथा शत्रवः शरैः ।
सत्याः श्रावकाः जिनेन रक्ष्यन्ते ।
3. सम्प्रतिना नृपतिना दुष्टाः जनाः दण्ड्यन्ते सज्जनाश्च सेव्यन्ते ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૧/૧૫
૦ ૨૯ ૦
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. यथा भोजनेन शरीरं पुष्यते तथा विनयेन बुद्धिः पुष्यते । 5. यो यादृशस्य पापस्य कर्ता तेन तादृशानि फलानि अनुभूयन्ते एव । 6. जिन: देवैरपि वन्द्यते ।
7.
[3] छूटती विगतो :
નં. ગુજરાતી કર્તરિ વાક્ય 1. समे जे मांगी छीखे
2.
તે પૂરે છે
3.
તમે દેખાડો છો
4.
5.
रामस्य वार्ता जनैः आकर्ण्यते यदुत 'रामो बलदेव:, तेन मुनिसुव्रतः तीर्थङ्करो वन्द्यते, स लक्ष्मणस्य भ्राता ।'
8. तीर्थङ्करस्य करुणया पापैर्जीवैरपि धर्मो लभ्यते, निर्वृतिर्गम्यते । 9. नदीभिर्यथोदधिर्गम्यते तथा येन स्वीयं चित्तं जिने (जिनं) नीयते तेन जिनस्य करुणा लभ्यते ।
10. गौतमेन जिनस्य महावीरस्य सर्वा आज्ञा आचर्यन्ते ।
G
હું સાંભળુ છું
તે બે શરમાય છે
[4]
छूटती विगतो :
નં. સંસ્કૃત કર્તરિ વાક્ય સંસ્કૃત કર્મણિ વાક્ય
3.
4.
5.
[5]
नं.
ધાતુ
1. विद्(विन्द्)
2.
वञ्च्
गणू
1. शिक्षते सः
2. सेवावहे आवाम्
ગુજરાતી કર્તરિ વાક્ય तेन शिक्ष्यते તે ભણે છે आवाभ्यां सेव्यते समे जे सेवा झरीखे छीने त्वया गण्यते તું ગણે છે તેઓ દૂર કરે છે खमे परणीजे छीखे
3.
त्वं गणयसे
4.
ते अपनयन्ति
तैः अपनीयते
5. वयं परिणयामः अस्माभिः परिणीयते
छूटती विगतो :
ગુજરાતી કર્મણિ વાક્ય સંસ્કૃત કર્તરિ વાક્ય સંસ્કૃત કર્મણિ વાક્ય
समारा जे द्वारा मंगायछे
તેના દ્વારા પૂરાય છે તમારા દ્વારા દેખાડાય છે भारा द्वारा संभणायछे તે બે દ્વારા શ૨માવાય છે
रक्ष्
चिन्त्
મેળવવું
ઠગવું
ગણવું
રક્ષવું
વિચારવું
आवां याचावहे
सः पूरयति यूयं निर्दिशथ अहम् आकर्णयामि तौ लज्जतः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
ગુજરાતી અર્થ | પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન બહુવચન
૧ विद्ये विद्यावहे विद्यामहे
3
वञ्च्यते वञ्च्येते वञ्च्यन्ते
ર
गयेथे गण्यध्वे
3
रक्ष्येते रक्ष्यन्ते
૧
चिन्त्यावहे चिन्त्यामहे
पाठ-1/14
• 30 •
आवाभ्यां याच्यते
तेन पूर्यते युष्माभिर्निर्दिश्यते मया आकर्ण्यते ताभ्यां लज्ज्यते
गण्य
रक्ष्यते
चिन्त्ये
ગુજરાતી કર્મણિ વાક્ય
તેના દ્વારા ભણાય છે मारा जे द्वारा सेवा उरायछे
તારા દ્વારા ગણાય છે
તેઓ દ્વારા દૂર કરાય છે અમારા દ્વારા પરણાય છે
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
वच्
उच्यते
यज
इज्यते
वपति
[6] भए वास्यो :
1. तैः मुनिः रक्ष्यते । 6. युवाभ्यामोदनः पच्यते । 2. मया सत्यमुद्यते । 7. युष्माभिः संस्कृतं पठ्यते । 3. अस्माभी राजगृहनगरे उष्यते । 8. त्वयाऽहं निन्छ । 4. त्वयाहितं त्यज्यते। 9. तैरहं शस्ये ।
5. ताभ्यां दोषा दह्यन्ते । [7] भए। ३५ :न. भूपधातु .पु.मे.व./ अर्थ तृतीय पुरुष थे. १. लि ३५
કર્તરિરૂપ
वक्ति | बोलj | २ यजति | યજ્ઞ કરવો | ૧ | वqg
उप्यते वहति वन ४२j
उह्यते 5. वस् वसति । सj [8] नियम ८-८ भु४५ भा३५ :भूमधातु | तरि३५ | साहो अर्थ ગણ કર્મણિ રૂપ यच्छति આપવું
दीयते दधाति ધારણ કરવું
धीयते माति સમાવું
मीयते तिष्ठति ઉભા રહેવું गायति ગાવું
गीयते पिबति પીવું
पीयते स्यति કાપવું
सीयते जहाति
हीयते अञ्च अञ्चति
अच्यते
उष्यते
-
-
| ज_F FE+ F F_
स्थीयते
-
लं Gio.
<
છોડવું
જવું
•
* स२८ संस्कृतम् - 3
• ३१ •
8406-१/१५
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી ઃ
-
1. અજ્ઞાની ગોશાળાએ મહાવીર ભગવાનની અવજ્ઞા કરી હતી.
2.
ભગવાન મહાવીર કયારેય પણ જૂઠું નથી જ બોલ્યા અને આથી સાધુઓ દ્વારા પણ જૂઠું નથી જ બોલતું.
જ્યાં અધમ માણસો દ્વારા રહેવાય છે ત્યાં સજ્જનો નથી જ રહેતા. બાળકો દ્વારા રમાય છે. બાળકો પરસ્પર ગુસ્સે પણ થાય છે. પરંતુ બાળકોનો ગુસ્સો પરસ્પર લાંબો સમય નથી રહેતો.
5.
મેં પહેલા ધર્મ આચર્યો હતો, ભગવાનને વંદન કર્યા હતા. તેથી હમણાં મારા દ્વારા સુખ મેળવાય છે.
6. તું ક્યાં ગયેલો ?
7.
3.
4.
મારા દ્વારા તું શોધાય છે. તો પણ તું કેમ નથી દેખાતો ?
8.
માટી ‘જીવ છે’ એ પ્રમાણે તીર્થંકર મહાવીર દ્વારા આગમમાં કહેવાય છે. 9. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, પાંદડા આ બધાંય જીવો છે. 10. ‘પૃથ્વી’- આનું નામ આગમમાં ‘પૃથ્વીકાય' એ પ્રમાણે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત ઃ
1. मुनिसुव्रतो जिनोऽश्वमप्युपादिशत्, तस्मै च योजनान्यचलत् । गुरुः शिष्याय ज्ञानमयच्छत् ततश्च शिष्यो मोक्षमविन्दत ।
2.
3.
सर्वेभ्यो जीवेभ्यो जीवनं रोचते, अतः महावीरः जिनः न कमपि जीवमताडयत् ।
4. गौतमस्य गणधरस्य महावीरे जिने प्रभूतः स्नेहोऽविद्यत । अहं पुरा दयामाचरम्, तेनाऽधुना मया साता विद्यते ।
5.
6. वर्धमानो जिनः जायते तदा धनैः धान्यैश्च वृध्यते ।
7.
जरायां शरीरेण क्षीयते किन्तु आशाभिर्न क्षीयते ।
8. યુવાં વૈયાત્યેના લીમમાવેથામ્, તત: યુવયોનિંદ્ઘા અક્ષયત્ ।
9. भरतस्य नृपतेः आशाः इच्छाः च अनश्यन् पश्चात् केवलज्ञानमलभत । 10. પાનીયમિત્યસ્ય ગમે ‘ગાય’ નિધાન વર્તતે ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦૩૨ ૦
પાઠ-૧/૧૬
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] भामा ३पांतरित वायो :
1. येनैषः पठ्यते सदा भाव्यते च तेन मोक्षः विद्यते । 2. जीवैः आत्मीयानां दोषाणामेव फलमत्रानुभूयते । 3. यैः धर्म आचर्यते तैः सुखं विद्यते । 4. महावीरेण जिनेन ब्राह्मणाय पट: दीयते ।
5. जिनेन महावीरेण गौतमो गणधर उद्यते । [4] गौए। - भुण्य भसने महिमा ३५iत२९॥ :1. धनपति - गौभ, धन - भुज्यभ
दीनेन धनपतिः धनानि याच्यते । 2. भ्रातृ - भुण्यभ, जिनालय - गौ।
मया भ्राता जिनालयं नीयते 3. नर - गौ।भ, धन - भुण्यभ
तस्करेण नरं धनं हियते 4. क्षेत्र - भुज्यभ, धान्य - गौ९र्भ
कृषीवलेन क्षेत्रं धान्यानि कृष्यते । 5. पुष्प - मुण्य, ग्राम - गौए
ना पुष्पाणि वनाद् ग्रामम् उह्यन्ते । तस्कर - गौ , निष्क - भुण्यभ नृपतिना तस्करः निष्कान् दण्ड्यते ।। गुरु - गौ९, धर्म - भुण्यभ
शिष्येण गुरुः धर्मं पृच्छ्यते । 8. अस्मद् - गौ९।, वार्ता - भुध्य
तैरहं वार्ता कथ्ये। 9. तत् - गौ९, सुवर्ण - भुण्यम
युवाभ्यां स सुवर्णं जीयते । [5] भावे प्रयोगना मर्थ :
1. तमा। द्वा२. सवाट ४२॥य छ.। 6. भा२। द्वा२। पापाय छे. 2. सभा२रा द्वारा लामा २वाय छे. 7. ते बधी[स्त्रीमो द्वारा छोडाय छे. 3. भासो थवाय छे. 8. घनो व आश्रय ४२॥य छे. 4. मुनिमो द्वा२॥ यताय छे. 9. पाटो द्वा२॥ २भाय छे. 5. तिमो व क्षी। थवाय छे. । स२१ संस्कृतम् - 3 • 33 .
पा४-१/18
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6] भावेप्रयोगनुं संस्कृतमां उपांतर :1. चौरै: दह्यते / तस्करैर्दह्यते | 6.
2. दीनैः अट्यते ।
7.
3. मूर्खे: जल्प्यते ।
8.
9.
4. मूर्खे: कुप्यते । 5. बालैः मुह्यते । [7] लावेप्रयोगभां उपांतर :आवाभ्यां क्षाल्यते । | 4. 2. शिष्यैः पठ्यते । 3. मयूरैः नृत्यते । [8] भूटती विगतो :
1.
5.
નં. ગુજરાતી કર્તરિ વાક્ય ગુજરાતી કર્મણિ વાક્ય
1 भरत महाराभ
भगवानने पूछे छे. 2 |શ્રાવકો દેરાસર જાય
3 | સાધુઓ આગમ ભણે
છે.
4 मुनिखो घ्या पाणे छे. 5 प्राज्ञ धर्म खायरे छे. 6 | सभ्भनने ते सेवे छे.
7 लाईने तमे सह भजो छो. |8|तेखो घां संस्कृत
लये छे.
છે.
ભરત મહારાજા
વડે ભગવાન પૂજાય છે. શ્રાવકો વડે દેરાસર
४वाय छे.
कृषीवलैः तुष्यते । । 7. मेघैः नश्यते ।
6. जिनैः सिध्यते I
સંસ્કૃત કર્તરિ વાક્ય
| भरतो नृपतिः
जिनं पूजयति ।
श्रावका: जिनालयं
गच्छन्ति । साधवः आगमं
शिक्षन्ते ।
छे.
मुनयः दयां पालयन्ति
।
સાધુઓ વડે આગમ लगाय छे. भुनिखो वडे घ्या पणाय प्राज्ञ वडे धर्म खायराय छे. प्राज्ञो धर्ममाचरति । તેના વડે સજ્જન सेवाय छे.
स सज्जनं सेवते ।
તમારા દ્વારા ભાઈ લઈ ४वाय छे.
તેઓ વડે સંસ્કૃત शाय छे.
[9] छूटी पाडेली संधि :
9 |તે બધી સ્ત્રીઓ જંગલમાં તે સ્ત્રીઓ વડે જંગલમાં भयछे
४वाय छे.
4. तस्मात् + ज्ञानम् । 5. तस्मात् + ह्रियते ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
जिनैः सृज्यते । जनैरिष्य 1
भटैः धाव्यते ।
उदधिभिः क्षुभ्यते ।
1. मुनिभिः + राजगृहनगरे । 2. कस्मै + इति ।
3. महावीराय + इति + अर्थः ।
• ३४ •
यूयं भ्रातरं नयथ ।
ते संस्कृतं पठन्ति ।
ताः वनं गच्छन्ति ।
8.
9.
6.
7.
8.
9.
युवाभ्यां क्षम्यते ।
नृभि: मिल्य I
नद्या स्पृश्यते ।
સંસ્કૃત કર્મણિ વાક્ય
भरतेन नृपतिना जिन: पूज्यते ।
श्रावकैः जिनालयः
गम्यते ।
साधुभिरागमः
शिक्ष्यते ।
मुनिभिः दया पाल्यते ।
प्राज्ञेन धर्म आचर्यते ।
| तेन सज्जनः सेव्यते ।
युष्माभिः भ्राता नीयते ।
तैः संस्कृतं पठ्यते ।
ताभिः वनं गम्यते ।
मया + अपि + ईक्ष्यते ।
ताम् + अवामन्यत ।
तादृक् + ज्ञानम् ।
परि + छेदः ।
2018-1/13
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Eી
ના
છે
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. મારા દ્વારા પહેલા ધર્મ આચરાયેલો. તેથી મેં સુખને મેળવ્યું હતું અને
મેળવું છું. 2. જયારે મારા દ્વારા રાજગૃહનગર જવાયેલું ત્યારે મારા દ્વારા મહાવીર
ભગવાન જોવાયેલા. ઓ ! તું પણ મહાવીર ભગવાનને જો. તેિ માટે=] આથી ઝડપથી રાજગૃહનગર જા.
રાગને જીતનાર મહાવીર ભગવાન મારા દ્વારા વંદાય છે. 4. શ્રેયાંસકુમાર વડે ઋષભદેવ ભગવાનને શેરડીનો રસ અપાયો હતો. 5. પાપી જીવો પોતાના પાપો દ્વારા જ કરે છે. આથી કોઈ પણ[જીવા.
પાપને ન આચરો. માણસોના પ્રયત્ન વિના પણ કેટલાંક વાદળો દ્વારા આકાશમાં ગર્જના
કરાય છે. 7. જિનેશ્વર ભગવાન જય પામો અને જૈનશાસન જય પામો. 8. બીજા લોકો વડે જે – જે આચરાય છે તે બધું તમે ન આચરો. જે
ઉચિત હોય તે જ પંડિતો દ્વારા આચરાય છે. 9. આ કે બીજા કોઈક જિનાલયમાં ભગવાનની આગળ તેઓ લાંબો
સમય નાચો ! અને તેથી શાતાને પણ તેઓ મેળવો. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. નનાનાં વાર્તા માય ! ખ્તિ, સત્યુ કાર્યેષુ સન્નનાનનુસર ! 2. વં સર્વાન નીવાન ક્ષમસ્થા 3. “મો: મરપતિ ! વં ‘મોડપિ નન: ક્વાડપિ મમ તેણે હિંસા
माचरतु'- इति घोषय" - इति हेमचन्द्राचार्योऽवदत् । 4. પ્રમા: ગૃહદ્ગદિ ન નૃત્યન્ત . 5. નૌતમ યૂયં અછત, બ્રાહ્મણમ્ પશિત | 6. ताभ्यां यादृशः जिनालयः स्वप्ने अदृश्यत तादृशं जिनालयं तौ रचयताम्। 7. વિરે પ્રતીક્ષસ્વ, પશ્ચાદ્દેવ નિનઃ મિતિ | 8. कुमारपालस्य नृपतेर्देशे न कोऽपि श्रावको दीन आसीत् ।
9. યદ્રિ વં મોક્ષ વાચ્છસિ તંર્દિ જૈન ધર્મમવિર ! છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૩૫ •
પાઠ-૧/૧8
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
0
૦
U
[3] ખૂટતી વિગતો :નં. રૂપ | | મૂળ ધાતુ | ગણ | પદ |પુરુષ વચન કાળ/અર્થ સાદો અર્થ 1.| માદ્યત | શ | ૧ | પ.પ.| ૩ | ૧ હ્યસ્તન | ભટકવું 2.) માર્વત | સ | ૧ | ૫.૫.| ૨ | ૩ | હ્યસ્તન | પૂજવું 3. મર્ગતુ | મન્ | ૧ | પ.પ.|
આજ્ઞાર્થ કમાવું 4 પ્રાચ્યવિહિ પ્ર+1 | ૧૦ | ઉ.પ. ૧ | ૨ | હ્યસ્તન પ્રાર્થવું | ક.) ગાયિત | [ |૧૦| ઉ.પ.) ૨ | ૩ | હ્યસ્તન | અર્પવું [4] ખૂટતી વિગતો :નં. ગુજરાતી અર્થ મૂળધાતુ રૂપ ગણ પદ પુરુષ વચન કાળ/અર્થ 1. હું લજ્જા પામ્યો | તન્ | બન્નેને | ૧ |આ.પ. ૧ | ૧ | હ્યસ્તન 2. તેઓ તોલે છે | તુન્ | તોતર્યાન્તિ |૧૦| ઉ.૫.| ૩ | ૩ વર્તમાન 3. તમે બે એ ચિત્ર દોર્યું હતું વિ+
તિવ્યનિવૃત| ૬ | ૫.૫.| ૨ | ૨ | હ્યસ્તન 4.|અમે બેએ ઓળંગ્યું હતું ને | વિદિ ૧ આ.૫ ૧ | ૨ | હ્યસ્તન 5. તમે સ્પર્ધા કરો | પÉ | પર્વષ્યમ્ | ૧ |આ.પ. ૨ | ૩ | આજ્ઞાર્થ| [5] ખૂટતી વિગતો :નિં. રૂ૫ | સાદો અર્થ | મૂળધાતુ અર્થકાળગણ પદ પ્રયોગ પુરષવચન 1. અતૃથીમહિ તૃપ્ત કરવું | તુમ્ | હ્યસ્તન | ૪ ૫.૫ | કર્મણિ, 2. 3પાદ્રિશ્યથા:/ઉપદેશ આપવો ૩૫+ટિશ | ધસ્તન | ૬ | ૫.૫ કર્મણિ, ૨ | 3.| સપ્નમ્ | સહન કરવું | સત્ હ્યસ્તન આિ.પા કર્તરિ ૩માયન | ફાડવું
હ્યસ્તન Iઉ.પ. | કર્તરિ 5. | પ્રવર્તેથામ્ | વર્તવું | વૃત્ | ધસ્તન | ૧ આ.૫ કર્તરિ [6] ખૂટતી વિગતો :-| રૂપ સાદો અર્થી અર્થકાળ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન | બહુવચન
પ્રયોગ 1.નિશ સાંભળવું હ્યસ્તન ભૂ.કા. ૪ |પ.પ. ૨ ચશJથા: ચશષ્યથાર્ ચશથ્વમ્
કમણિ | સાત્ત્વ | સાંત્વના આજ્ઞાર્થ |૧૦|ઉ.પ. ૩ | સાત્ત્વિયા સર્વિતા|| | सान्त्वयन्तु
આપવી. | વ૬ | વહેવું હ્યસ્તન ભૂ.કા. ૧પ.પ. ૧ अवहम् । अवहाव । अवहाम
કર્તરિ ઝવે+નમ્ નમવું | આજ્ઞાર્થ | ૧૫.૫. ૩ अवनमतु | अवनमताम् | अवनमन्तु મનુ+મનું માનવું હ્યસ્તન ભૂ.કા. ૧ આ.પ. ૧ | નવમ નવમા માહિ
કર્મણિ
૨ |
هي به لي
૦
به
|
G
%
+ d.
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• ૩૬ •
પાઠ-૧/૧૭
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. શ્રાવકે હિંસા ન કરવી જોઈએ, શ્રાવક દ્વારા જૂઠું ન બોલાવું જોઈએ, ન આપેલું ન લેવાવું જોઈએ, રાત્રિભોજન ન કરાવું જોઈએ. મારા વડે સામાયિક કરાય.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
જો તમે મહાવીર ભગવાનને વંદશો, સાધુને પણ નમશો તો જીવનમાં સુખ થશે.
સામાયિકમાં શ્રાવક સાધુ જેવો થાય છે. તેથી વારંવાર સામાયિક કરવી જોઈએ.
‘તું કાલે રાજગૃહનગરમાં હો' – એમ મારા દ્વારા ઈચ્છાય છે. શ્રાવક દ્વારા જેમ જૈન ધર્મ સંભળાય છે તેવી જ રીતે જો આચરાય તો જ તે વાસ્તવમાં જૈન શ્રાવક થાય.
તમારા દ્વારા આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમા પૂજાવી જોઈએ. તારા દ્વારા શું કરાય છે ? એ પ્રમાણે અકબરે પૂછ્યું. ‘મારા વડે આંધળા ગણાય છે - એ પ્રમાણે તમારા દ્વારા દેખાય જ છે. તો પણ જો તમારા વડે હું પૂછાઉં તો તમે પણ આંધળા થશો જ' – એ પ્રમાણે બીરબલ બોલ્યો.
જો માણસો મને જોશે તો મારી અપકીર્તિ થશે - એ પ્રમાણે અપયશના ભયથી શ્રાવક દ્વારા ધર્મ ન જ કરાવો જોઈએ.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. यूयम् आगच्छत अत्रोपविशत |
2.
मया प्रतिक्रमणं क्रियेत ।
3.
‘ત્વમધુના રૌદ્રે વનેઽસિ' કૃતિ વિમૃશ, યત: સંસારઃ રૌદ્ર वनमिवैवाऽस्ति ।
सामायिकेन समता लभ्यते प्रतिक्रमणेन चाऽऽराधना भवति । आराधनया समतया च श्रावकः मोक्षं लभेत ।
अतः श्रावकः आराधनां समतां च विन्देत ।
4.
5.
6.
7. तस्मात् श्रावण प्रतिक्रमणं सामयिकं च क्रियेयातामेव । अद्य महावीरः जिनः राजगृहनगरम् आगच्छेत् ।
8.
9.
या अद्य राजगृहं गम्येत ।
૭ ૩૭
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૧/૧૮
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
B
[3] मोगा :नं. ३५ | भूपधातु | 14/मर्थ पुरुष क्यन| ५६ | गए | साहो अर्थ । 1. | अवमन्येध्वम् | अव+मन् | विध्यर्थ | २ | 3 | मा.५/ અવજ્ઞા કરવી 2. | लोथाः । लङ्घ | विध्यर्थ | २ | १ मा.५.| १ | ઓળંગવું 3. | विलिख्यन्ताम् | वि+लिख् | माशार्थ | 3 | 3 | ५.५. | ६ દોરવું 4. | लज्जेरन् । लज्ज | विध्यर्थ | 3 | 3 1.५. १ ext पामवी 5. | निर्दिश्येयाताम् |नि+दिश् | विध्यर्थ | 3 | २ | 3.५. | ६ | निर्देश ४२वो [4] भूटती विगतो :નં. મૂળધાતુ (ગણ કાળ/અર્થ પુરુષ વચન પદ પ્રયોગ રૂપ | અર્થ 1. सह् | १ | विध्यर्थ | १ | 3 मा.५. तार| सहेमहि | सडे 2.| उप+दिश् | ६ | माशार्थ | २ | २ .५. भाला उपदिश्येथाम् |७५द्देश आपको 3. | संस् | १ | विध्यर्थ | 3 | १ मा.५. उतरि सेत । २Q [5] 340331 :
[6] पाली ४यान पायो :
1. परित्यजामि - आशंसे 1. चिन्तयतु - याचताम् 2. परित्यजावः - आशंसावहे 2. चिन्त्येताम् - याच्येताम्
याच्येताम् | 3. परित्यजानि - आशंसै 3. चिन्तयेव - याचेवहि
| 4. पर्यत्यजन् - आशंसन्त 4. चिन्तयेतम् - याचेयाथाम् | 5. परित्यजेयम् - आशंसेय 5. चिन्तयेत् - याचेत 6. चिन्तयेम
[7] पाली ४यान पालो :-- याचेमहि
આજ્ઞાર્થ ___- विध्यर्थ 7. चिन्तयसि - याचसे
| 1. वप - वपेः 8. चिन्तयाव - याचावहै
2. असानि
- स्याम् 9. चिन्तयावः - याचावहे 10. अचिन्तयाम - अयाचामहि
3. क्रियै - क्रियेयम् 11. अचिन्तयतम् ___- अयाचेथाम्
4. उञ्छ - उञ्छे: 12. चिन्तयाम - याचामहै
5. आह्वयन्तु - आह्वयेयुः 13. चिन्त्यामहै - याच्यामहै
[8] पाटी याना वालो :14. अचिन्तयताम् ___ - अयाचेताम् 1. करोतु - कुरुताम् 15. चिन्त्यस्व - याच्यस्व 2. स्याव - स्याम 16. चिन्तयत - याचध्वम् । 3. अशुष्यत् - अशुष्यताम् 17. चिन्तयति - याचते | 4. चोरयेतम् - चोरयेत 18. चिन्तयन्ति - याचन्ते । 5. अगर्जः - अगर्जतम्
* स२६ संस्कृतम् - 3
• 3८ .
पाठ-१/१८
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી ઃ
1.
2.
પાણીને મૂકે છે[છોડે છે] આથી વાદળને ‘જલમુર્’એ પ્રમાણે કહેવાય છે. અરિહંતોને નમસ્કાર હો, સિદ્ધોને નમસ્કાર હો, આચાર્યોને નમસ્કાર હો, ઉપાધ્યાયોને નમસ્કાર હો અને બધાં સાધુઓને નમસ્કાર હો ! આ નમસ્કાર બધાં મંગલોમાં શ્રેષ્ઠ મંગલ છે.
3.
વાણીથી જ રાજા ખુશ થાય કે ગુસ્સે ભરાય ! જેવી વાણી તેવું ફળ ! 4. કામ્પિલ્યપુરમાં વાણિયાઓ દ્વારા ધંધા કરાય છે. આથી આપ પણ
ત્યાં જ જાઓ.
આપ બે દ્વારા શું નદીએ જવાશે ? ત્યાં ઠંડો પવન છે.
5.
6. માળાઓ દ્વારા જ તેઓ આપનું બહુમાન કરશે.
7. પરોપકાર માટે સજ્જનોનો વૈભવ હોય છે.
8.
જો આપ જૂઠું બોલશો તો આપનામાં કોઈને પણ વિશ્વાસ નહીં થાય.[= બેસે.]
9. આપ આવો અને આ આસન ઉપર બેસો.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. महान्तो जनाः न कदाऽपि व्यलीकं भाषन्ते ।
सरित: मीनस्य जगत् सरित्येव वर्तते ।
2.
3. મરુતા ને મ્રનૌ નીયતે।
4. वणिजः राजे धनं यच्छन्ति उद्योगाय च अनुज्ञां याचन्ते ।
5. महावीरस्य भगवत: वाचि ऊर्ज् अस्ति तेन पापानां पापान्यपि नश्यन्ति ।
6.
अस्मिन् जगति आदिनाथो भगवान् सर्वेषु राट्सु श्रेष्ठोऽस्ति । वियति महान्तः मेघाः गर्जन्ति ।
7.
8.
यथा राजाम् ऊर्क् सैन्यमस्ति, वणिजामूर्ग धनं विद्यते तथा सतामू
अहिंसा भवति ।
मरुता सरित् क्षुभ्यति ।
9.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૩૯ ૦
પાઠ-૧/૧૯
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] ખૂટતી વિગતો :નિ., શબ્દ વિભ વચન લિંગ વિભક્તિનું
'
અર્થ
રૂપ
'ક્તિ
નામ
છે
૦
૦
છ
राज
1. નન્નમુ ૧ પુંલ્લિંગ કર્તા વાદળાઓ || નમુવ: સ્ત્રીલિંગ
બે વાણીને | વાવ પુંલ્લિંગ કરણ
રાજા વડે | રીંના 4. વળિનું | ૪ | ૨ પુંલ્લિંગ | સંપ્રદાન બે વાણિયાઓ માટે
વિખ્યામ્ | નું | ૫ | ૩ નપુંસકલિંગ| અપાદાન | ઉર્જાઓને કારણે | કીર્થ: [4] શબ્દમંદિર -
ટ
શો, a | સે
|
,
s
લ
202&d > English જગનોટનો ખુલાસો કદાચ ટાઢા પહોરનો લાગશે. પણ, ઓરિજિનલ શબ્દ Jagannath = જગન્નાથ છે ! ઓરિસ્સાના પુરીમાં જગન્નાથ યાત્રા નીકળે ત્યારે સાડા છ ફીટ વ્યાસના ૧૬ પૈડાવાળા રથને ૪OOO ભક્તો ખેચે છે. આ રથના પૈડા નીચે જે પ્રાણત્યાગ કરે તેનો મોક્ષ થાય તેવું ઘણા લોકો ધારી બેઠા છે. એટલે યાત્રા વખતે બંદોબસ્ત જાળવતી પોલિસે બહુ સાવધ રહેવું પડે છે.
બ્રિટીશરાજ દરમ્યાન લગભગ દર વર્ષે આત્મહત્યાના પ્રસંગો નોંધાતા, જેને કારણે જગન્નાથ રથ તેની “સંહારશક્તિ માટે જાણીતો જ બન્યો. અને અંગ્રેજી ભાષાને નવો શબ્દ મળી ગયો...
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• ૪૦ •
ઉપાઠ-૧/૧
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી:1. ભાઈ વડે સંકટમાં બહેનોને ધન અને વિશ્વાસ અપાય છે અને બહેન
રક્ષાય છે. ભાઈ દ્વારા કયારેય પણ બહેન મરાતી નથી. 2. ભગવાન નેમિનાથ વડે કૃષ્ણ રાજા આપત્તિઓમાં રક્ષાયેલા.
જે સંપત્તિમાં મિત્ર હોય આપત્તિમાં ન હોય તે [લોકો] બુદ્ધિશાળી દ્વારા છોડાય છે.
મોટું આ આખું જગત આપણું મિત્ર છે” – એ પ્રમાણે વિચાર – એ
પ્રમાણે શ્રેણિક રાજાને ભગવાન મહાવીરે કીધું. 5. ઘણું બધું પણ ધન ધનવાનોને આપત્તિઓની વેલડી જેવું જ થાય છે,
નહીં કે સુખ માટે. આથી તે બુદ્ધિશાળી ! તેવા ધનને છોડી દે ! 6. ચંદ્રનો ચાંદની વડે, સમુદ્રની મર્યાદા વડે અને વાણિયાનો ધન વડે
મહિમા થાય છે. 1. મને કેવલજ્ઞાન થશે જ. કારણ કે મારા દ્વારા સારી રીતે ભગવાનની
ભક્તિ કરાય છે. આ પ્રમાણે શ્રાવકને વિશ્વાસ હોય છે. શ્રેણિકને અત્યંત બુદ્ધિશાળી અભય નામનો પુત્ર હતો. તીર્થકર ભગવાન
મહાવીરના ઉપદેશથી તેણે પણ સંસારને છોડી દીધો અને દીક્ષા લીધી. 9. “આપત્તિઓનું ઘર અભિમાન છે' - એ પ્રમાણે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીએ
ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્ર નામના ગ્રંથમાં લખ્યું હતું. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. મપાવતો નાનો મહિમ્નઃ પ સીમાં નાસ્તિ ! 2. વક્રર્વર્તન: રાણાનોfપ ન મરન ન્યતે | 3. વ:/નેટ ચેન્નીમ ભવત: મહાવીરસ્થાને ‘તેન:જય' તિ
ચ્યતે | 4. જો માત્મન્ ! વં ત્વમ્ મવચ્છ, વં ત્વયા સદૈવ યુધ્યત્વ, વં
तुभ्यमेव किमपि कार्यं कुरु । 5. મનેન સુદ્ધા કાપદ્રિ મદમરત્યે, અતઃ ૩યમેવ મમ સત્યઃ સુતા 6. यथा चन्द्रस्य ज्योत्स्नायाः काऽपि सीमा नास्ति तथा भगवतः
महावीरस्य महिम्नो न काऽपि सीमाऽस्ति । રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૪૧ ૦
પાઠ-૧/૨%
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
7. सद्भिः सुहृद्भिः आपदि साहाय्यं क्रियते एव । 8. जनानां धात्रा(भगवता) धीमता महावीरेण सन्नेवोपदेशः दीयते । 9. अधुना मम मनसि धर्म एव रमते, यतः ह्यः भगवतः साधोः
सकाशात् मया भगवतः महावीरस्य वाग् न्यशाम्यत । [3] पूरेदी पारी ४या :
1. महिमानम् 2. ददद्भिः 3. महताम् 4. धीमता 5. भगवति
6. वणिजः 7. ऊर्जी 8. राट् - ड् ! 9. भवन्तौ [4] फूटती विगतो :न. आपद् | वीरुध् । राजन् | आत्मन् | ककुभ् | तादृश् | नामन् | शशिन् | सीमन् | 1| आपत्सु | वीरुत्सु | राजसु | आत्मसु | ककुप्सु | तादृक्षु | नामसु | शशिषु | सीमसु 2 | आपदः | वीरुधः | राज्ञः | आत्मनः | ककुभः | तादृशः | नाम्नः | शशिनः | सीम्नः 3 | आपदोः | वीरुधोः | राज्ञोः | आत्मनोः ककुभोः | तादृशोः | नाम्नोः | शशिनोः | सीम्नोः 4 आपद्भ्याम् वीरुद्भ्याम् राजभ्याम् आत्मभ्याम् ककुब्भ्याम् तादृग्भ्याम् नामभ्याम् शशिभ्याम् सीमभ्याम् |5| आपदा | वीरुधा | राज्ञा | आत्मना | ककुभा | तादृशा | नाम्ना | शशिना | सीम्ना [5] पूटती विगतो :न. als | भगवत् | धनवत् | सुहृद् | महिमन् | भाविन् | विश् | सदृश् | कर्मन् | सम्पद् | 1| 1/1 | भगवान् | धनवत् | सुहृद् | महिमा | भावि |विट-ड् सदृक् | कर्म | सम्पद् 2| 2/2 | भगवन्तौ | धनवती | सुहृदौ | महिमानौ | भाविनी | विशौ | सदृशी | कर्मणी | सम्पदौ 3| 3/3
| भगवद्भिः धनवद्भिः सुहृद्भिः | महिमभिः | भाविभिः | विभिः सदृग्भिः कर्मभिः सम्पद्भिः
भगवते | धनवते | सुहृदे | महिम्ने | भाविने | विशे | सदृशे | कर्मणे | सम्पदे |5| 6/2 | भगवतोः | धनवतोः | सुहृदोः | महिम्नोः | भाविनोः | विशोः | सदृशोः | कर्मणोः| सम्पदोः [6] शमहिर :
व | ता स | दृ | शा
/
ते
२२
८८
शा
चा
४
3
* सरस संस्कृतम् - 3
• ४२ .
पा6-१/२
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી :1. સંસારમાં વાસ્તવમાં અપ્સરાઓ પણ કલ્યાણકારી નથી. માટે વિદ્વાનો
દ્વારા ઘાસની જેમ તે [અપ્સરાઓ] છોડાય છે. 2. ધનુષ્યબાણ દ્વારા દુશ્મનો બહારથી જ નાશ પામે છે. પ્રેમથી તો
દુશ્મનોનો દ્વેષ નાશ પામે છે. 3. ચન્દ્ર દ્વારા પોતાના પ્રકાશથી દિશાઓ પ્રકાશિત કરાય છે.
મહાવીર ભગવાને શ્રેણિકને આશીર્વાદ આપ્યા. તેથી શ્રેણિકે તેવું
કર્મ ઉપાજર્યું જેનાથી તે તીર્થકર થશે ! 5. હે મહાવીર ! આપ અમને પણ તેવા આશિષ આપો. 6. તું વિદ્વાનોને નમ. પોતાને તેના જુત્તા સમાન માન. તેથી તે જ્ઞાની
થઈશ. 7. પ્રતિક્રમણ કલ્યાણકારી છે. આથી તે બાળકો ! રોજ પ્રતિક્રમણ કરો. 8. મનુષ્યના આયુષ્યથી જેટલી આરાધના થાય તેટલી કરી લે. તું વારેવારે
મનુષ્ય નહીં થાય. 9. અગ્નિની જવાળાઓ હોય છે અને ચંદ્રના કિરણો[પ્રકાશ હોય છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત:1. यथा मधुलिहः उपानत्सु न भवन्ति किन्तु पुष्पेष्वेव तथा विद्वांसः
अपि सत्सु एव भवन्ति न तु दुर्जनेष्वपि । 2. વિદુષ: ૨ વમતુઢ પ્રીતિ વિસ્તુ પ્રથાઃ પ્રીતિ 3. પુષ્કાનાં પ્રમ: મધુતિ ગાવૃષ્યન્ત ! 4. પ્રવૃપિ નનમુક્તિ: પાનીયે વૃષ્યતે | 5. રા: કેપશ 7: મહાન્ત ક્રિષી ત: | 6. નિસુમાનેન મુનિના વીર્ય: રો: સીમેવ યુદ્ધમક્રિયતા 7. 9 દિ: ગપિ સુદ્રઃ ભવન્તિ .. 8. ગતિ ને એડપિ મમ દિ, સર્વે મમ સુદ્ધ: રુવ સન્તિ !
9. મિનું નતિ મોક્ષ પર્વ શ્રેયાન્ | કે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૪૩ ૦
ઉપાઠ-૧/૨ 18
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासि | विदुषि भास्सु
[4] पूटती विगतो :म.| द्विष् | प्रावृष् | चन्द्रमस् | पयस् | भास् | विद्वस् | अप्सरस् | विद्वस् | श्रेयस् 1| द्विषि | प्रावृषि | चन्द्रमसि | | पयसि
अप्सरसि| विदुषि | श्रेयसि 2 | द्विट्सु | प्रावृट्सु | चन्द्रमस्सु | पयस्सु | विद्वत्सु अप्सरस्सु विद्वत्सु |श्रेयस्सु 3 द्विट-इ प्रावृट-इ चन्द्रमाः | पयः भाः विद्वान् अप्सराः। विद्वत् | श्रेयान् 4 / द्विषौ । प्रावृषौ | चन्द्रमसौ | भासौ विद्वांसौ अप्सरसौ। विदुषी श्रेयांसौ 51 द्विषः | प्रावृषः |चन्द्रमसः | पयांसि | भासः | विद्वांसः | अप्सरसःविद्वांसि |श्रेयांसः [5] फूटती विगतो :
[3] पाली ४यान। वषो :
1. उपानत् - द् 2. मधुलिड्भ्याम् 3. अप्सरोभ्यः 4. आयुषा 5. भासे 6. दिशम् 7. धनुषी 8. आशीष्षु
9. पयः ! [6] शमहिर :
नं.विमति/ दिश् | धनुष् | आशिष् | आयुष् | श्रेयस् | मधुलिह् | कामदुह् | कामदुह् | उपानह् |
| आयुः । श्रेयः | मधुलिट्-ड् कामधुक्-ग्| कामधुक् | उपानत्-द् 2/2 | दिशौ | धनुषी | आशिषौ | आयुषी | श्रेयसी | मधुलिहौ | कामदुहौ | कामदुही | उपानही 3/3 | दिग्भिः | धनुर्भिः | आशीभिः | आयुर्भिः | श्रेयोभिः | मधुलिभिः | कामधुग्भिः | कामधुग्भिः | उपानद्भिः 4/1 | दिशे | धनुषे | आशिषे | आयुषे | श्रेयसे | मधुलिहे | कामदुहे | कामदुहे | उपानहे | दिग्भ्याम् | धनुर्ध्याम् | आशीर्ध्याम् | आयुर्ध्याम् श्रेयोभ्याम् मधुलिड्भ्याम् | कामधुग्भ्यां | कामधुग्भ्यां | उपानद्भ्यां
आशीः
धनुः 1/1 |दिक्-ग् વચન
न
८७ ध । न । स्य
|
DI In
|
भ | ग | व | तां
** स२६ संस्कृतम् - 3
.४४ .
0416-१/२१
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી -
1. મુનિઓ દ્વારા મોક્ષે જવાને ઈચ્છાય છે. 2. મુનિસુવ્રતસ્વામીની અનુજ્ઞાન મેળવ્યા વિના જ સ્કંદકાચાર્ય મિથિલા
નામની નગરીમાં ગયા. 3. તેન્કિંદકાચાર્ય ત્યાં આર્તધ્યાનથી મરીને અગ્નિકુમાર નામની દેવની
જાતિમાં ઉત્પન્ન થયા. 4 અને અવધિજ્ઞાનથી પાલકના દુકૃતને જાણીને પૃથ્વી ઉપર અવતરી
લાંબી દીર્ઘ શિલા રચીને ત્રિવિકુર્તીને નગર ઉપર તે શિલાને ફેંકી
તે નગરને બાળી નાખ્યું. 5. ત્યાર બાદ તે નગર દંડકારણ્ય એ પ્રમાણે પ્રસિદ્ધ થયું. 6. હું કાયમ સાધુ ભગવંતને વંદીને તેમની પાસે ભણું છું. 7. ચંડકૌશિક સાપને સાંત્વના આપવા અનેક કષ્ટોને સહીને પણ ભગવાન
મહાવીર જંગલમાં ગયા. 8. તીર્થકરો ભવ્ય જીવોને મોક્ષનો માર્ગ ઉપદેશવા માટે દેશના આપે છે. 9. ભગવાન મહાવીરનો અભિષેક કરવાને બધાં દેવો પોતાના વાહનોમાં
[બેસીને પોતાના મિત્રોની સાથે મેરુપર્વત તરફ ચાલ્યા. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. ધમન્તો બના: ગતિ: તત્ત્વમવડુિમિન્ત | 2. બાવા: ૩પપુ બાપુ ૩૫વિશ— I 3. પ્રતિક્રમvi wતું શ્રાવા: મવિન્ત નિઋષા છ— I 4. સાધુઃ તોષાત્ તું પ્રીવ્રત / રીક્ષા વાવીયત | 5. મારાધનાં તુમેતા: પ્રમા: ઉપાશ્રયમ છમ્ | 6. મવિન્ત ટૂર્વ મવ્યા: તીવ પ્રતીન્તિ / મોઢજો 7. तं मुनिं दृष्ट्वा यूयं वन्दध्वम् । पश्यत - पश्यत, सर्वे तं दृष्ट्वा
નતિ | 8. માવાન સ્વયં ધર્મમાર્ચ પાસ્ પાદ્વિશત્ |
9. बाहुबलिः समराङ्गणे एव श्रमणो भूत्वा केवलज्ञानं लब्धं वनमगच्छत् । જ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૪૫ ૦
પાઠ-૧/૨ ૨8
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
B
B
गन्तुम्
तोत्तुम्
नम्
[3] 3 3st :
A 1. अवतीर्य - अवतरितुम् | 10. आपृच्छ्य - आप्रष्टुम् 2. अधिष्ठाय - अधिष्ठातुम् | 11. इष्ट्वा - एष्टुम् 3. अनुरुध्य - अनुरोद्धम् 12. एषित्वा - एषितुम् 4. अन्विष्य - अन्वेषितुम् | 13. उपविश्य - उपवेष्टुम् 5. अध्यूष्य - अधिवस्तुम् | 14. गत्वा 6. आश्लिष्य -
आश्लेष्टुम्
15. तुष्ट्वा - तोष्टुम् 7. आहूय आह्वातुम् | 16. क्रुद्ध्वा - क्रोद्धम् 8. आरुह्य - आरोदुम् | 17. कृष्ट्वा - क्रष्टुम् 9. आदीय - आदातुम् | 18. तुत्त्वा [4] पूटती विगतो :नं. ६न्त३५ | भूपधातु | हन्त | प्रत्यय | अर्थ | १ | अन्त छ
તે સિવાયનું કૃદન્ત वस्तुम् वस् त्वर्थ | तुम् | २हेवान | १ | उषित्वा नत्वा સંબંધક નમીને
नन्तुम् 3 | पतितुम् पत् । હેત્વર્થ
પડવાને रक्षित्वा
સંબંધક રક્ષીને
रक्षितुम् वद् त्वर्थ | तुम् |बोलवाने १ उदित्वा [5] पूटती विगतो :ન | ગુજરાતી અર્થ કૃદન્તરૂપ | મૂળધાતુ, કૃદન્ત પ્રત્યય
તે સિવાયનું કૃદન્ત 1|प्रशंसा जरीने वर्णयित्वा वर्ण સંબંધક
वर्णयितुम् | पू0 ४२१। भाटे | पूजयितुम् | હેત્વર્થ
पूजयित्वा જાપ કરીને | जपित्वा
સંબંધક
जपितुम् જીતવાને | जेतुम्
હેત્વર્થ સંબંધક त्वा
भवितुम् [6] योग्य ३५ :
1. तृप् - तर्पितुम् तृप्त्वा 2. दह - 3. दृश् - द्रष्टुम् , दृष्ट्वा 4. दा -
, दातुम् 5. दिश् - देष्टुम् , दिष्ट्वा
पतित्वा
रक्ष
वदितुम्
पूज
HERE
जप्
जित्वा
થઈને
| भूत्वा
, दग्धुम्
* स२१ संस्कृतम् - 3
.४६.
पा-१/२२४
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. બાણો દ્વારા પીડાઈ રહેલા પક્ષીઓ શ્રાવક દ્વારા રક્ષાયેલા. 2. માતા વડે રંધાયેલું ભોજન જમવાને લવાયેલું અને અમારા દ્વારા
ખવાયેલું. અમારા દ્વારા ઘરની બહાર દુકાનમાં નથી જ ખવાતું. સમાજમાં અને સગાવહાલાઓમાં સ્નેહ કરતો આત્મા બહુ બધીવાર ભટક્યો. તે આત્માઓના હિત માટે ભગવાન મહાવીર દ્વારા જૈન
ધર્મ ઉપદેશાયેલો. 4. કોઈ પણ રીતે વૈશાલીનગરીને જીતવાને કુલવાલક મુનિની સાથે
કોણિક વડે વિચારાયેલું. 5. તે નગરીમાં જઈને કુલવાલકે જાણ્યું કે મુનિસુવ્રત ભગવાનના સ્તૂપની
ઊર્જાથી આ નગરી નાશ નથી પામતી. 6. સેનાની સાથે કોણિકને બોલાવી તેણે સંકેત આપ્યો. 1. પછી] દુષ્ટ કુલવાલકે નગરજનોને “આ સ્તૂપથી નગરને ભય છે' એ
પ્રમાણે કહીને નગરજનોની સાથે સ્તૂપનો ધ્વંસ કરવાનું શરૂ કર્યું. 8. સંકેતને અનુસરીને કોણિકની સેના થોડી પાછી ફરી. 9. પછી “જેમ જેમ સ્તૂપનો ધ્વંસ કરાય છે તેમ તેમ દુશ્મનો પાછા જાય
છે” – એ પ્રમાણે વાત વૈશાલીમાં અધમ કુલવાલક દ્વારા કહેવાયેલી. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત:
1. વન્ડનવીના પ્રમ ઉપક્ષામાં માથાનું દ્રત્તવતી ! 2. પદ્રિ પર્વનના: ન રક્ષત્તિ હિન્દુ રક્ષિતો ધર્મ: રક્ષતિ | 3. પીવર્તઃ ૩પ્તાનિ વીજ્ઞાનિ માં ફૂઢનિ સન્તિ 4. પ્રમો: સર્વાણિ Ífણ નષ્ટાન પશ્ચાત પ્રમુ: વનજ્ઞાન નધવાનું ! 5. મૃત્યુના નીયમ- નરં દ્રાડપિ વ્યં સંસારં ત્યવક્તવન્તઃ ?
कर्मणा पीड्यमानान् इमान् जनान् दृष्ट्वा को न संसारादुद्विजेत् ।
દિન: ભવેત્ ? 7. कर्मभिः पीडिताः यूयमनेकानि दुःखानि सोढवन्तः । धर्माय किमर्थं
दुःखं न सहध्वम् ? ફિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૪૭ •
પાઠ-૧/૨ 38
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
8. संसारेऽटन् जीवो धर्माद् ऋते न कुत्रापि शान्तिं लब्धवान् ।
9. मृत्युमागच्छन्तं दृष्ट्वाऽपि स्कन्दकमुनिः न क्षुब्धवान्, नमस्तस्मै । [3] पूटती विगतो :न.| गु४२ती अर्थ | संस्कृत | अयुं हन्त? | प्रत्यय भूपधातु |4800 हन्त |1| स्पृहा ४२वाने माटे| स्पृहितवते | तरिभूत | तवत् | स्पृह स्पृहित,स्पृहयत्,स्पृह्यमान भेटताने २९ | आश्लिष्यतः | वर्तमानतरि अत् | आ + आश्लिष्ट,आश्लिष्टवत्
श्लिष् आश्लिष्यमाण બે પખાળાઈ क्षाल्यमानयोः वर्तमान भए मान | क्षल् क्षालित, क्षालितवत् રહેલાઓમાં
क्षालयत् અપાયેલાઓનું दत्तानाम् | शिभूत
दत्तवत्, यच्छत्, दीयमान 5| छोउसाने त्यक्तवन्तम् | तरिभूत | | तवत् | त्यज् |त्यक्त, त्यजत्, त्यज्यमान [4] पूटती विगतो :નિં. | કૃદન્ત મૂળધાતુ કયું કૃદન્તઃ પ્રત્યય અર્થ | આપેલ કૃદન્ત સિવાયના ત્રણ કૃદન્ત |1| खादितेन । खाद् | भाभूत | त | पवायला 43 | खादितवत्, खादत्, खाद्यमान
| मिलितवतः | मिल् | तरिभूत | तवत् | मणेलामाथी | मिलित, मिलत्, मिल्यमान 3| लिखते लिख् वर्तमानतः अत् | 4जी २३८ भाटे लिखित, लिखितवत्, लिख्यमान | मद्यमानात् । मद् वर्तमानली मान | अभिमान ४२15| मत्त, मत्तवत्, माद्यत्
રહેલને કારણે 5 | कथिताभ्याम् | कथ् | भूत | त वायेमावे कथितवत्, कथयत्, कथ्यमान [5] 3 :
C 1. नत नतवत्
नम्यमान 2. उदित उदितवत्
वदत्
उद्यमान 3. उषित
वसत्
उष्यमाण 4. त्यक्त - त्यक्तवत्
त्यजत् त्यज्यमान 5. दग्ध दग्धवत्
दह्यमान 6. पक्व पक्ववत्
पचत्
पच्यमान 7. शंसित शंसितवत् शंसत् शस्यमान 8. क्षित क्षितवत्
क्षयत् क्षीयमाण 9. गत - गतवत् - गच्छत् ___ - गम्यमान 10. दृष्ट - दृष्टवत्
पश्यत् - दृश्यमान 11. दत्त - दत्तवत्
- दीयमान स२८ संस्कृतम् - 3 .४८ .
पाठ-१/२ ॐ
8
नमत
उषितवत्
दहत्
यच्छत
- दापमान
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
B
पीतवत्
नृतवत्
C 12. पीत
पिबत् - पीयमान 13. क्रुद्ध क्रुद्धवत्
क्रुध्यत् __ - क्रुध्यमान 14. पुष्ट पुष्टवत्
पुष्यत् - पुष्यमाण
नृत्यत् नृत्यमान नष्टवत्
नश्यत् नश्यमान मुग्धवत्
मुह्यत्
मुह्यमान सृष्टवत्
सृजत् सृज्यमान दिष्टवत्
दिशत् दिश्यमान 20. लुब्ध लुब्धवत्
लुभ्यत्
लुभ्यमान 21. उप्त उप्तवत्
वपत्
उप्यमान 22. द्रुढ द्रुग्धवत्
द्रुह्यत् द्रुह्यमाण 23. स्निग्ध स्निग्धवत् स्निह्यत् - स्निह्यमान 24. आहूत - आहूतवत्
आह्वयत् __ - आहूयमान 25. ऊढ - ऊढवत्
वहत्
उह्यमान 26. उद्विग्न - उद्विग्नवत् - उद्विजमान - उद्विज्यमान 27. विन्न - वित्तवत्
विन्दमान - विद्यमान [6] पाली ४२यानवायो :1. आ+रभ् - आरब्ध , आरब्धवत् , आरभमाण , आरभ्यमाण 2. आ+कृष् - आकृष्टवत् , आकृष्ट , आकृषत् , आकृष्यमाण 3. द्युत् - द्योतमान , द्योतित , धोतितवत् , द्युत्यमान 4. प्र+सीद् - प्रसद्यमान , प्रसन्न , प्रसन्नवत् , प्रसीदत् 5. निस्+पद् - निष्पन्न , निष्पन्नवत् , निष्पद्यमान , निष्पद्यमान 6. उद्+पद् - उत्पन्नवत् , उत्पन्न , उत्पद्यमान , उत्पद्यमान 7. भज् - भजमान , भक्त , भक्तवत् , भज्यमान 8. युज् - युज्यमान , युक्त , युक्तवत् , युज्यमान 9. अनु+इष् - अन्विषित , अन्विषितवत् , अन्विष्यत् , अन्विष्यमाण
* स२८ संस्कृतम् - 3
• ४८ •
पाठ-१/२
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. ગુરુએ શિષ્યોને ઉપદેશ આપવો જોઈએ અને શિષ્યોએ કાયમ ગુરુની આજ્ઞા અનુસરવી જોઈએ.
2. બધાએ મોક્ષે જવા માટે આગમો આદરથી ભણવા જોઈએ.
3.
4.
શ્રીમંત માણસોએ ભિક્ષુકોને ધન-ધાન્ય કે કંઈ પણ આપવું જ જોઈએ. શ્રાવકે મોક્ષ મેળવવાને જીવો ન જ મારવા જોઈએ, જૂઠું ન જ બોલવું જોઈએ, ન આપેલું ન જ લેવું જોઈએ, કંઈ પણ ચોરવું ન જ જોઈએ, કાયમ જુવાન સ્ત્રીઓ છોડવી જ જોઈએ, કયાંય પણ મમત્વ ન જ કરવું જોઈએ. નમ્રતા, લઘુતા, જયણા અને સમતા આચરવી જોઈએ. 5. મુમુક્ષુએ બધી ક્રિયાઓમાં મોક્ષ જ ઈચ્છવો જોઈએ.
6.
7.
8.
9.
આપત્તિઓમાં [દુ:ખમાં] અને સંપત્તિઓમાં [સુખમાં] કાયમ નમસ્કાર મહામંત્ર સ્મરવો જોઈએ.
ભગવાન દ્વારા ન કહેવાયેલા કાર્યો સજ્જને ન કરવા જોઈએ અને ભગવાન દ્વારા કહેવાયેલું બધું કરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
મહેનતથી જ કાર્યોની સિદ્ધિ થાય છે. મહેનતથી જ માણસ શોભે છે. આથી કોઈ પણ આપત્તિઓમાં મહેનત ન છોડવી જોઈએ.
છોડવા યોગ્ય ધનમાં તું શું[શા માટે] મોહ પામે છે ? ક્યાંય પણ ન જ મોહાવું જોઈએ. બધી વસ્તુ છોડવા યોગ્ય છે.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
5.
6.
1. त्वया एते सर्वे साधवः वन्दनीयाः ।
2. मोक्षं नेतुः भगवतः महावीरस्य उपदेश आचरणीयः ।
3. धर्मस्य उपदेष्टारमादिनाथं भगवन्तं भरतः चक्रवर्ती अनमत् ।
4.
प्रत्यहं श्रावकेण भगवतः पूजा कर्तव्या, यतः तेन जीवाः शान्तिं નમસ્તે ।
यथा राजा नगरी रक्षणीया तथा श्रावकैः स्वीयानि व्रतानि रक्षणीयानि । आज्ञा गुरूणामविचारणीया / गुरूणामविमर्शनीया भगवताञ्चकिन्तु, आचरणीया ।
પાઠ-૧/૨૪
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૭ ૫૦
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
7.
8.
9.
गुरुः सेव्यः, तत्त्वानि अवगन्तव्यानि भगवतश्च भक्तिः कर्तव्या । [3] जासी ४ग्याना ४वाजो :
1. जीव्
1. मूक 2. स्तोक
भाविन: अनर्थान् ज्ञातुं ना न योग्य: ।
दृष्टा आकर्णिता वा वार्ता असत्याऽपि भवेत् । अतः न सदा दृष्टा आकर्णिता वा वार्ता अनुसरणीया ।
-
2. दह् 3. दि
4. पुष्
पोष्टव्य 9. मृ
प्रच्छ्य
5. प्रच्छ् [4] 'त्व' सगाडेसा शब्दो :
1. सरल
2. शीतल
—
-
-
3. दक्ष
दक्षत्व
[5] 'ता' सगाडेला शब्दो :
-
जीवितृ 6. लभ्
दग्धि 7. आ + रभ्
देशन
8. विद्
-
1
पात्य
2 वस्तव्य
3 चरणीय
4
जीवन
मूकत्व 4. नर
स्तोकत्व 5. नृ
3. लवण
लवणता
[6] छूटती विगतो :
नं. ३५
| મૂળધાતુ
10. कथ्
सरलता 4. समान
शीतलता 5. मूर्ख
6. ऋजु
पत्
वस्
चर्
जीव्
जि
6. घट
કયું | પ્રત્યય
ईहन्त ?
વિધ્યર્થ
22
29
ભાવ
"
5 जय
6 स्मृति
स्मृ
7 जेमितृ जिम् ५.श.
"
य
तव्य
अनीय
अन
अ
1
—
लाभ
आरम्भक 12. धाव्
वेदनीय
मर्तृ कथिति
नरत्व
नृत्व
घटत्व
समानता
मूर्खता
ऋजुता
અર્થ
पाडवा योग्य
वसवा योग्य
यासवा योग्य
જીવન
જય
સ્મૃતિ
જમનાર
11. स्निह् - स्नेहन
● ५१.
13. लुभ्
14. क्रुध्
15. स्पृह्
7. गगन
8. भव्य
9. जेतृ
7. अधम
8. सत्य
9. शठ
-
-
★ धा.श = धातुसाधितशब्द. तृ-अक प्रत्यय धातुने शब्दमां ३२वे छे.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
—
-
धावितव्य
लोभ्य
क्रोध
स्पृहणीय
गगनत्व
भव्यत्व
जेतृत्व
अधमता
सत्यता
शठता
આ સિવાયના બાકીના કોઈ પણ ૩ કૃદન્ત
पतनीय, पतितव्य, पातक
वसनीय, वास्य, वसितृ
चर, चरण, चरिति
जीव, जीविति, जीवितृ
जयन, जेय, जयनीय
स्मरण, स्मारक, स्मरितृ
जेमक, जेमन, जेमिति
पाठ-१/२४
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं. ३५
મૂળધાતુ કયું
8 नायक नी
भणितव्य भण्
9
10 सरणीय
11 क्षेय
12 जपन
जप्
13 जल्प
जल्प्
14 अटिति
अट्
15 पठितृ पठ्
16 धावक धाव्
17 खादनीय खाद् 18 नृत्य
नृत्
सृ
क्षि
o
1. द्युत्
2.
गर्ज्
3.
ईक्ष्
4. भज्
5.
शुष्
6.
त्रस्
7. तृप्
8.
कम्प् 9. डी
। ।
I
I
हन्त ?
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
"
अक
विध्यर्थ तव्य
अनीय
य
अन
अ
ति
"
21
ભાવ
""
[7] जासी ४ग्याना वाजो :
द्योतित
33
धा.श. तृ
अक
विध्यर्थ अनीय
य
22
""
પ્રત્યય
गर्जितृ ईक्षक
भजन
शुष्टि
त्रस्तव्य
तर्पणीय
कम्प्य डेय
"
"
"
,
અર્થ
सर्व४नार
भगवा योग्य सरवा योग्य
क्षय थवा योग्य
જપવું
બબડવું
ભટકવું
ભણનાર
દોડનાર
जावा योग्य नायवा योग्य
भक्तृ
शोषण
त्रसणीय
तर्पण
कम्पितृ डयितृ
• ५२ •
द्योतनीय
द्योतक
गर्जनीय गर्जन
ईक्षित
"
"
"
>
આ સિવાયના બાકીના
કોઈ પણ ૩ કૃદન્ત
"
नेतृ, नयन, नय
भणिति, भणनीय, भणितृ
सर, सरण, सर्तव्य
क्षय, क्षयिति, क्षयणीय
जपितव्य, जपनीय, जपिति
जल्पन, जल्पिति, जल्पनीय
अटन, अटनीय, अटितव्य
पाठक, पठनीय, पठन
धावनीय, धाव्य, धावितृ खाद्य, खादन, खादितृ नर्तन, नर्तक, नर्तनीय
ईक्षण
भक्ति
शोषितृ
त्रासक
तृप्ति
कम्पन डयितव्य
41४-१/२४
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. અત્યંત પ્રિય પત્ની નાગિલાની પ્રેરણાથી ભવદત્ત નામના મુનિ ગુરુની
પાસે ફરીથી ગયા. 2. વિશ્વમાં અહિંસા સર્વોત્તમ છે અને બધા ધર્મોને માન્ય છે તથા જૈન
ધર્મમાં તે સૌથી વધારે પાળવામાં આવે છે. 3. દેવો દ્વારા નંખાયેલ[છંટાયેલ] અત્યંત સ્વચ્છ પાણી પ્રભુની આગળ
વર્ષે છે અને તેઓ વડે મૂકાયેલા ઘણા સ્વચ્છ ફૂલો પણ વર્ષે છે. 4. બીજી જગ્યાએ સેવાયેલા પાપો કરતા તીર્થમાં સેવાયેલા પાપો અત્યંત
ભારે કષ્ટ આપે છે. આથી આપ શત્રુંજયમાં રાત્રિભોજન ન કરો. 5. બીજા તીર્થો કરતાં શત્રુંજયમાં આચરેલા સુકૃતો ઘણા બધા પુણ્યના
કારણ બને છે. જે દુશ્મનોને જીતે તે વિશ્વજિતુ છે. જે પોતાની ઈન્દ્રિયોને જીતે છે તે વિશ્વજિતુમાં ચડીયાતો છે.[અને] જે પોતાનું ચિત્ત જીતે છે તે બધાં
વિશ્વ વિજેતાઓમાં સર્વશ્રેષ્ઠ છે. 1. ખોટા અને અભિમાનથી યુક્ત વચનથી મરીચિએ કર્મોનો ઘણો દીર્થ
સમૂહ ભેગો કર્યો. 8. લોહીના ઝાડાથી ભગવાન મહાવીર અત્યંત કૃશ થઈ ગયા.
9. ઘણા નજીકના પોતાના આત્માને ભૂલી અત્યંત દૂરના વિષયોમાં નરમ! [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. शरीरेण त्वत् क्रशीयान् अपि अहं त्वन्मनसा द्रढीयानस्मि । 2. સર્વાસુ યિાસુ શ્રેષ્ઠીયા: માવત: પૂનાયા: ઉપેક્ષા ન રળીયા | 3. મર્દન્તઃ મવિન્ત: gવ સત્ય ધર્મગુપણું પટિઝા: સરિતા 4. વિઝોડા મવાનું નાગણ સુ અમુૌત્ | 5. ના વાઢિવી – વાવિત્વા થવીયાનું સ્થવિષ્ઠશ્વ ગાયતે, અત:
भोजनस्याऽऽसक्तिं त्यज ।। 6. देवर्द्धिगणिनः क्षमाश्रमणस्य काले आगमाः ताडपत्रे लिखिताः । 7. स्फेष्ठं राज्यं लब्ध्वा चक्रवर्तिनः राजानः धर्मं न आचर्य नरकं ।
શ્વૐ તિવન્ત: | છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૫૩ -
પાઠ-૧/૨પે
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
8. अधुना महाविदेहक्षेत्रे विहरन् सीमंधरः भगवान् जनान् अहिंसामुप
दिशति । 9. शत्रुञ्जयात् सीमंधरो भगवान् दवीयान्, सर्वेभ्यश्च सिद्धाः भगवन्तः
दविष्ठाः । [3] भूटती विगतो :न.| ३५ । भूगश६ | प्रत्यय | पिताश श्रेष्ठता शs | |1. | क्षेपीयस् क्षिप्र ईयस् અધિકતા દર્શક
| प्रभृततर प्रभृत तर 3. | वरिष्ठ
इष्ठ
શ્રેષ્ઠતા દર્શક 4.| शुचितम । शुचि 5. | स्थेष्ठ स्थिर [4] 30 31:
तम
A
[5]
1. नेदीयस्
-
नेदिष्ठ 2. क्षोदीयस् - क्षोदिष्ठ 3. गरीयस्
गरिष्ठ 4. द्राघीयस् - द्राघिष्ठ 5. अल्पीयस् कनिष्ठ 6. वर्षीयस् ज्येष्ठ 7. कनीयस् - यविष्ठ 8. स्फेयस् - स्फेष्ठ 9. हसीयस् - हृसिष्ठ ખાલી જગ્યાના જવાબો :1. बहुल - 2. वृन्दारक - वृन्दिष्ठ 3. प्रशस्य
श्रेयस् 4. ऋजु
ऋजिष्ठ 5. बहु
भूयस् [6] ओणमा :
1. ईयस् - इष्ठ 4. 2. तर
5. 3. ईयस् - इष्ठ
-
बंहीयस्
युवन् तराम्
- तमाम्
***
स२६ संस्कृतम् - 3
• ५४ .
-१२
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી ઃ
1. ભગવાન પાર્શ્વનાથ દ્વારા કહેવાયેલા સેવકના મુખેથી બોલાઈ રહેલ નમસ્કાર મહામંત્ર સાંભળે છતે સાપ પણ દેવ થયો. અહો ! નવકાર મહામંત્રનો કેવો મહિમા !
ઘણા બધાં મોટા પર્વતો પૃથ્વી ઉપર દેખાય છે. પણ તેમાં મેરુ જેવો કોઈ નથી. માટે મેરુ પર્વત બધા પર્વતોમાં સહુથી મોટો છે.
ઘણા મોટા ઉદ્યાનમાં મુનિ ભગવંતોનો સમૂહ રહે છતે તેઓની અત્યંત કોમળ વાણીથી આવર્જિત થયેલા મેં તેઓની ઘણી ભક્તિ કરી. જેમ નાનું પણ વજ પડે છતે પર્વત ધ્વસ્ત થાય છે તેમ થોડું પણ પાપ આચરે છતે . આત્મા દુર્ગતિમાં જાય છે.
5. દુ:ખી માણસની વાત સાંભળે છતે સજ્જનોના હૃદયો આર્દ્ર થાય છે. 6. દુ:ખીઓની અને પીડાયેલાઓની જે સેવા કરે છે તે માનવો પણ દેવ થયેલા છે. દુ:ખીને કે પીડાયેલને જે હસે છે તે દેવો પણ દાનવ જેવા છે. 7. શરીરની પીડાને ભૂલીને જો તું સારી રીતે કષ્ટને સહીશ તો તારા જેવો મહાન કોણ ? કર ધર્મને, ભૂલી જા શરીરની પીડાને !
સ્વજન થયેલા માણસો પણ તારા નથી જો તું ગરીબ થઈ ગયો છે. જો ધનવાન છે તો પારકા પણ માણસો તારા છે. ધિક્કાર હો આવા સંસારને !
કેટલાંક જીવો પોતાના પ્રાણને રક્ષવા માટે જીવતા હોતે છતે જ મડદા થઈ જાય છે. પણ મુનિ તો પાપને છોડવાને યુદ્ધ મેદાનમાં મડદા જેવા થાય છે. [જેમ સ્ત્રીથી કેડો છોડાવવા માટે સમરાંગણમાં અનશન સ્વીકારી મોતને વહાલું કરનારા મહામુનિ]
2.
3.
4.
8.
-
9.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
नमस्कारमन्त्रेण द्विषोऽपि स्वजनीभवन्ति ।
1.
2. सूर्यस्य उपरागे भवति सति दिनोऽपि रात्रीभवति ।
3. शुभैः कार्यैः शूद्रा अपि ब्राह्मणीभवन्ति अशुभकार्यैः ब्राह्मणा अपि
भवन्ति ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૭ ૫૫ ૭
પાઠ-૧/૨૬૪
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. पादेन खञ्जीभूतः अपि चित्तेन दृढीयान् नरः हिमालयमपि लङ्घते ।
मनसा दुर्बलीभूतः ना गृहाद् बहिरपि निर्गन्तुं समर्थः न स्यात् । 5. लोभी मम्मणः श्रेष्ठी गरिष्ठं दुःखं श्वभ्रे लभते । 6. त्वं मादृशः, अहं त्वादृशः सिद्धशिलायां सर्वे सदृशाः भवन्ति । 7. पीडिता अपि नमस्कारमहामन्त्रेण सुखीभवन्ति । 8. धर्मवतां न कुतोऽपि भयं विद्यते, धर्मः एव तान् विश्वतः रक्षति । 9. अनादौ अनन्ते च संसारे माताऽपि कलत्रीभूता, कलत्रमपि मात्रीभूतम्,
पिताऽपि पुत्रीभूतः, पुत्रोऽपि पित्रीभूतः, हे मूढ ! इदानीं तु बोध,
संसारं त्यज, आसक्तिं परिहर । [3] च्चि प्रत्यय ॥3॥ ३५ + अर्थ :___ 1. जैन - जैनीभवति , छैन थाय छे.
2. मूक - मूकीभवति , भूगो थाय छे. 3. रौद्र - रौद्रीभवति , भयं४२ थाय छे. 4. दक्ष - दक्षीभवति , होशियार थाय छे.
5. प्राज्ञ - प्राज्ञीभवति , पंडित थाय छे. [4] मोगा :न. ३५ । अर्थ मन्त वमतवयन 1. सुखीभवद्भिः सुभी २वामी 43 वर्तमान २] 3
| प्रबलीभूय | प्रमण थईन | संबंधभूत 3. | शस्त्रीभूयमानेन | शस्त्र थवाई २८ 43 वर्तमान भण/ 3
मयूरीभूताः । भोर थयेवासो | भभूत | १ 5. | सूदीभवति | २सोमा ५६ २३लमा वर्तमान २] ७
-
।
-
-
** स२५ संस्कृतम् - 3
.५६.
046-१/२६
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગાઈતરેતર દ્વન્દ્રએ
કર્મોના બંધના કારણો છે. 2. સમ્યગુ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રાઈતરેતર દ્વન્દ્રાએ મોક્ષનો માર્ગ છે. 3. ધર્માસ્તિકાય-અધર્માસ્તિકાય-આકાશાસ્તિકાય-પુદ્ગલાસ્તિકાય
[ઈતરેતર દ્વન્દ્ર]એ અજીવો છે. 4. ખરેખર, કરેલા શુભ કે અશુભ[સમાહાર દ્વન્દ્ર] કર્મ અવશ્ય સહેવા જ
પડશે. 5. મન જ મનુષ્યોના બંધ અને મોક્ષનું[ઇતરેતર દ્વન્દ્ર] કારણ છે. 6. દઢપ્રહારીએ વિચાર્યું- હા ! ક્રૂર એવા મારા વડે દરિદ્ર પતિપત્ની
[ઈતરેતર દ્વન્દ્ર] મરાયેલા ! 7. ઘુવડ દિવસે નથી જોતો, કાગડો રાત્રે નથી જોતો. નવો કોઈક આ
કામાન્ધ છે જે દિવસે કે રાત્રે [ક્યારેય પણ સમાહાર દ્વન્દ્ર] નથી જોતો. 8. આ રોગો, આઘાતો, પીડાઓ, બંધનો, સંકટો[ઈતરેતર દ્વન્દ્ર] જીવોના
અપરાધરૂપી વૃક્ષના ફળો છે. 9. સુખ-દુઃખમાં(સમાહાર દ્વન્દ્ર લાભ-અલાભમાં(ઈતરેતર કુન્દ્ર, જય
પરાજયમાં [ઈતરેતર દ્વન્દ્ર] મુનિ ધર્મમાં અત્યંત સ્થિર થાય છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. તેવદ્રાનવમનુષ્યા: મવિન્ત મહાવીરં વન્દિતવન્ત: | 2. ધણ પાત્રને મશ: મારો --સુરવ–શાન્તિ-મોક્ષાનું નમસ્તે
ગીવ: | 3. शकटालस्य मन्त्रिणः स्थूलिभद्र-श्रीयकौ पुत्रौ तथा यक्षा-यक्षदत्ता
-મૂતા-મૂતા -સે-વેબ-રેખા: પુત્ર: શાસન
हे भगवन् ! सुखदुःखे, आपत्सम्पदोः त्वमेव मम शरणमसि । 5. आर्यमहागिर्यार्यसुहस्तिनौ जैनस्य शासनस्य अद्भुतामुन्नतिं
સ્તવન્તી છે. 6. રૂદ્રમૈત્યગૃતિ-વાયુમૂતયઃ પ્રતર: પ્રમોદ વીરસ્ય ધિરા: માસન્ 7. તૌ દ્રપતી ધર્મમધ્ય વિમ/છતીમ્ |
8. મધ્યયેનતપણી ઉર્વ મહાત્મનાં નીવનમતિ | ક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૫૭ •
પાઠ-૧/૨99
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
d
: :
9. પિતરો : વન્તૌ રૂવ પૂગતિ, પિત્રોઃ સર્વઃ સી માસા: :
पालयति दिवानक्तं तयोः सेवां करोति सः अञ्जसा मोक्षं विन्दते । [3] ખૂટતી વિગતો :નિ. | વિગ્રહ | સમાસ | અર્થ | સમાસ |
| વેવાગ્રસુરીતિ | તેવસુરી| દેવો અને દાનવો | ઈતરેતર દ્વન્દ્ર 2. | નવ યમુના વેતિ | યમુને | ગંગા અને યમુના 3. વર્ધમાન નેમિનાથતિ|વર્ધમાનનેમિનાથ વર્ધમાનસ્વામી અને
નેમિનાથ ભગવાન સૂર્યa વન્દ્રમાતિ | સૂર્યાવન્દ્રમસૌ | સૂર્ય અને ચંદ્ર अहश्च रात्रिश्चेति । अहोरात्रम् । દિવસ અને રાત | સમાહાર દ્વન્દ્ર ખૂટતી વિગતો :સમાસ વિગ્રહ
અર્થ
સમાસ वाङ्मनसे वाक् च मनः चेति વાણી અને મન ઈિતરેતર દ્વ उष्ट्रशशम् उष्ट्रं च शशश्चेति ઊંટ અને સસલું સમાહાર अहर्निशम् अहनि च निशि चेति દિવસે અને રાતે
(પતયો: મહાર:) પિત | માતા = પિતા વેતિ | માતા અને પિતા | એકશેષ 5. પ્રસિદ્ધવા-કરંન્તઃ ૨ સિદ્ધાશવર્યાશો-અરિહંત-સિદ્ધ-આચાર્ય-ઈિતરેતર દ્વન્દ્ર પાધ્યયસાધુખ્ય | પાધ્યાયાથ સાધવતિ ઉપાધ્યાય અને સાધુઓને (તૈM:).
(નમ:) [5] ખૂટતી વિગતો :નિ.| ગુજરાતી અર્થ | વિગ્રહ | સમાસ | સમાસ |
મિત્ર અને શત્રુ | શત્રુશ્ચ સુતિ | શત્રુસુ | ઈતરેતર દ્વન્દ્ર 2. શ્રમણ અને શ્રાવક | श्रमणश्च
श्रमण 3. હાથ અને પગ દક્ત ૨ પાટું વૈતયો: સમીર:| હસ્તપદ્રિમ્ | સમાહાર દ્વન્દ્ર 4. સ્વજન અને જ્ઞાન | વિનં ર જ્ઞાનક્વેતિ | વનનશાને | ઇતરેતર દ્વન્દ્ર 5. | પૈસા અને કીર્તિ | ધનં કીતિતિ | धनकीर्ती [6] વાર્તા વાંચી પ્રશ્નોના જવાબ લખો :
[આમાં વાક્યરચનાનો તથા હકીકતનો દોષ ન હોય તો કોઈ પણ જવાબ સાચો હોઈ શકે છે. તેથી મૌલિકતાના આધારે અધ્યાપક પાસેથી જ તે જવાબો મેળવી લેવા.]
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
- ૫૮
પાઠ-૧/૨ 99
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :
નં.
વિગ્રહ
न अर्थ:
न औषधिः
1.
2.
3.
4.
5.
[2] ખૂટતી વિગતો :
નં.
न उद्यानम्
उचितम्
न विनाशः
સમાસ
1.
यौवनप्राप्तः
2.
भूमिपतितः
3. असिहतः
[3] ખૂટતી વિગતો :
નં.
વિગ્રહ
સમાસ
અનર્થ:
अनौषधिः
जिनाय इदं
5. ધનવે રક્ષિતમ્
अनुद्यानम्
अनुचितम्
अविनाशः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
સમાસ
सेवाकुशल:
1. સેવાયાં શત: 2. गुरोः भयम्
गुरुभयम्
3. અન્તિવું આાત: | અન્તિબદ્રાત:
जिनार्थम्
धेनुरक्षितम्
વિગ્રહ
यौवनं प्राप्तः
भूमिं पतितः
असिना हतः
અર્થ
અનર્થ
અર્થ
સમાસ
યૌવનને પામેલ
દ્વિ.વિ.
જમીન ઉપર પડેલ
દ્વિ.વિ.
તલવારથી હણાયેલ | પૃ.વિ.
4. રાક્ષસાગપત્રસ્ત: |રાક્ષસાદ્ અપત્રસ્ત: રાક્ષસથી ત્રસ્ત થયેલ | પં.વિ. 5.| મહાવીરમત: | મહાવીરસ્ય મન્ત: | મહાવીરનો ભકત
ષ.વિ.
૭ ૫૯ ૭
ઔષધિ સિવાયનું
ઉદ્યાન ન હોય તે
ઉચિત ન હોય તે
વિનાશ ન હોવો
સમાસ
|નક્ તત્પુરુષ
અર્થ
સેવામાં કુશલ
ગુરુનો ભય
નજીકથી આવેલો
ભગવાન માટે આ ગાય માટે રક્ષાયેલ
99
,,
,,
,,
સમાસ
સ.વિ.
પં.વિ.
પં.વિ.
ચ.વિ.
ચ.વિ.
પાઠ-૧/૨૮
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો :નિ.) સમાસ | વિગ્રહ | | અર્થ | સમાસ
વેશ: | કુત્સિત: ફેશ: ખરાબ દેશ | કુપૂર્વપદ કર્મધારય 2. વિદઝાઇEY વિદત્યુ શ્રેષ્ઠ: | શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન | વિશેષણોત્તરપદ भुक्तनिद्रितः
માતી મુક્ત: |પહેલા જમેલ પછી, વિશેષણોભયપદ
पश्चान्निद्रितः સૂઈ ગયેલ નૃસિંહૈ ना एव सिंहः નર એ જ સિંહ | ઉપમાનોત્તરપદ 15. | Mાસ: | ઋગ્વાસ સગ્નિ કાળો સાપ વિશેષણપૂર્વપદ
कदन्नम् कुत्सितमन्नम् ખરાબ અન્ન કુપૂર્વપદ પરમમવત: | પરમેશ્વાસ મસ્તષ્પ | શ્રેષ્ઠ ભક્ત વિશેષણપૂર્વપદ | ઉત્કૃષ્ટત્તેવ શ્વાસી જોવેવ ઉત્કૃષ્ટ લેખક વિશેષણપૂર્વપદ
ન્તિનિનઃ | મન્તિમક્વાસી ઝિન | છેલ્લા ભગવાન | વિશેષણપૂર્વપદ [2] ખૂટતી વિગતો :| વિગ્રહ | સમાસ | અર્થ
સમાસ મહાવીરનામા : | મહાવીરનિ મહાવીર નામના ભગવાન મધ્યમપદલોપી
विद्वत्सु श्रेष्ठः । વિદત્તત્ત્વ: | શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન વિશેષણોત્તરપદ 3. વૈયાવરસ્ય મૂવિંદ રૈયાણરસૂત્તિ: ખરાબ વૈયાકરણ વિશેષણોત્તરપદ
पीतं च तदपीतञ्च । पीतापीतम् | પીધું, ન પીધું વિશેષણોભયપદ 5. મહાંશ્વાસ રાના | महाराजा મહારાજા વિશેષણોત્તરપદ 6. आदौ पीतं पश्चाद् भुक्तम् પીતમુક્તમ્ | પહેલા પીધું પછી ખાધું વિશેષણોભયપદ 7. રક્ત તત્વMષ્ય रक्तपुष्पम् લાલ ફૂલ |વિશેષણપૂર્વપદ
ना एव व्याघ्रः नृव्याघ्रः માણસ જ વાઘ 9. મક્તાશ્વ તે બનાણ્યા भक्तजनाः ભક્ત માણસો |વિશેષણપૂર્વપદ
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૧/૨8
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી - 1. માતાની આજ્ઞાને પાળનારો પુત્ર માતાને આનંદ આપનાર થાય છે.
માત્રાજ્ઞાપાત્ર: મતુ: માણા: = માત્રાજ્ઞા: ષિષ્ઠી તપુરુષ સમાસ]
માત્ર જ્ઞાનાં પત્નિ = માત્ર જ્ઞાત્તિ. [ષષ્ઠી તપુરુષ સમાસ - માત્રાનઃ
માનન્દ્ર છતીતિ બાન [ઉપપદ તપુરુષ
માત્ર માન: = માત્રાન [ચતુર્થી વિભકિત તપુરુષ 2. ક્ષણ માટે સુખદાયી અને લાંબા સમય સુધી દુઃખ આપનારા બધાં
વિષયો છે. દુ:ખાતીત સુખ તો મોક્ષનું છે. તે મેળવવાને ક્ષણના સુખને
છોડી ક્ષણવારના દુ:ખને સ્વીકારી સંયમમાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. – ક્ષUસુવા:
સુવું વર્જીન્તિ = સુરવદ્દા: [ઉપપદ તત્પ.. ક્ષમાં સુવા: = ક્ષણસુરવા(દ્વિતીયા વિ. તત્પ.] बहुकालदुःखदाः ટુઃવું છન્તીતિ કુદદ્દા: [ઉપપદ તત્પ.] વિદુશાસી છાતશ = વહુવત: [કર્મધારય] વહુwાન્ત યાવત૩ઃરવા = વહુન:રા: [દ્વિતીયા વિ.]
ટુ રમતીતમ્ = સુસ્વાતીતમ્ દ્વિતીયા વિ.] 7 થિવિતા સુબ્રમ્ = ક્ષત્રિમ્ (દ્વિતીયા વિ.] – ક્ષvi (વાવ) સુરમ્ = ક્ષાસુરમ્ (દ્વિતીયા વિ.] - ૩રી ત્વી = ૩રી [ગતિ તપુરુષ
[આ રીતે જ્યાં સમાસના નામ લખ્યા હોય ત્યાં તે તે સમાસ હવે જાતે સમજી લેવા.] 3. જેના વડે આપત્તિઓમાં પણ ધર્મ રક્ષાયેલો તે ધર્મથી રક્ષિત તૃિતીયા
વિ.] થાય છે. છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૬ ૧ ૦
પાઠ-૧/૩%
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. મોક્ષ માટે આરાધના ચતુર્થી વિ.૩ કરો, નહીં કે સંસાર માટે આરાધના
કરો [ચતુર્થી વિ.]. સંસાર માટે જ કરેલી ઘણી બધી પણ આરાધનાઓ નિષ્ફળ [પ્રાદિ તપુરુષ છે. આગમમાં કહેવાયેલી [સપ્તમી વિભકિત] બધી પણ આરાધનાઓ ડાયરેક્ટ કે ઈનડાયરેક્ટ મોક્ષ માટેની
[ચતુર્થી વિ.) છે. 5. પાપથી ડરેલો પંચમી.] દુઃખથી છૂટી જાય છે. પંચમી વિ.] દુઃખથી
ડરેલો [પંચમી) સુખથી છૂટી [પંચમી.] જાય છે. આથી હે ભગવાન્ !
દુઃખો અને આપત્તિઓ અમને કાયમ હો. 6. નમસ્કાર મહામંત્રના [મધ્યમપદ લોપી] પ્રભાવથી અમરકુમાર
[મધ્યમપદ લોપી થોડાક માટે બચી ગયો. નમસ્કારમંત્ર વિના તો
[મધ્યમપદ લોપી] તે મરી ગયેલો હોત. 7. જો તું આ પુસ્તક સારી રીતે ભણીશ તો સંસ્કૃતનો પારગામી થઈશ.
[દ્ધિ.વિ. + ષ.વિ.] 8. દીક્ષા લીધે એક વર્ષ વાળા થયેલા સાધુ દ્વિવિ.તપુ. + કર્મધારય]
અનુત્તર દેવના મનની પ્રસન્નતાને પણ ઓળંગી જાય છે. નિમ્ તત્યુ. + કર્મધારય + ષષ્ઠી વિભક્તિ + ષષ્ઠી વિભક્તિા. હે મૂર્ખ ! ષિષ્ઠી વિભક્તિ] આ ક્રોધ-માન-માયા-લોભ [ઈતરેતર] દેખતા ચોરી કરનારા છે. [=મહાચાલાક છે.] ષિષ્ઠી વિભક્તિ] તેને સેવ નહીં. જો તેને સેવીશ તો તારું સમ્યક્ત્વ નહીં ટકે અને સમ્યક્ત્વ
વિનાનો તો તું [પંચમી વિ. મૂર્ખ [ષવિ.] જ છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત
1. પક્ષિણ: વરા: ક્રશ્ચન્તા 2. વં મા ના: મવા 3. પ્રમુમતવેવા: સર્વજ્ઞમવિન્ત મીરનારેન નવન્તઃ | 4 નૈનધર્મ: શ્રેષ્ઠધતિ , સ વ શ્રેષ્ટર્નનઃ : સામં મતે,
आगमकथिताः वार्ताः पालयति । 5. अहमहमिकयाऽसङ्ख्येयाः देवाः प्रभोः मेरुपर्वते जन्माभिषेकमहोत्सवं
વૃતવન્તઃ | 6. साधुः उच्चावचेषु सर्वेषु गृहेषु भिक्षां गच्छति । સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૬૨ •
પાઠ-૧/૩%
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
7.
निर्मर्यादः अतिमानी जीवः श्वभ्रं गच्छति दुःखत्रस्तश्च तत्र कान्दिशीकः भवति ।
8. मनुष्यभवो दुर्लभः अतः तं न निष्फलीकुरुत । मनुष्यभवे एव मोक्षः गम्यते ।
9.
धर्मराजा कुमारपालः सत्पुरुषः, न तु कापुरुषः, यतः सः न जीवहिंसकः प्रत्युत सः राज्ये अहिंसामघोषयत् / घोषितवान् आसीत् । [3] ખૂટતી વિગતો :
નં.
સમાસ
1.
श्रान्तागतः
વિગ્રહ
અર્થ
સમાસ
આવી શ્રાન્ત: પશ્ચાત્ માત: પહેલા થાકેલો પછી આવેલો વિશેષણોભયપદ (= થાકીને આવેલો) તેનો અભાવ
મારું ચિત્ત
2.
तदभावः
तस्य अभाव:
3.| મન્વિત્તમ્
मम चित्तम्
4.| શુભાશુભમ્ | શુભશ્વાશુભચૈતયો: સમાહાર:
5. महारोग:
महांश्चासौ रोगश्च
6.
गौरदेहः
गौरश्चासौ देह
7.| નૃપતખ઼નઃ
नृपेषु श्रेष्ठ:
8.
वसूनि दधाति
वसुधा 9.|ણ્ડિતમ્મન્યઃ
आत्मानं पण्डितं मन्यते
[4] ખૂટતી વિગતો :
નં.
અર્થ
1.
ખરાબ ઘોડો
2.
કંઈક લાલ
3.
કંઈક ગરમ
4.
નવો ઘડો
5.| રાત્રે ભટકનાર
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
नवघटः
निशाचरः
શુભ-અશુભ મોટો રોગ
સફેદ શરીર
રાજાઓમાં શ્રેષ્ઠ
સમાસ
વિગ્રહ
कदश्वः
कुत्सितः अश्वः
आरक्तम्
इषद् रक्तम्
વોઘ્નમ્ | િિન્વત્ કામ્
नवश्चासौ घटश्च
निशायां चरतीति
પૃથ્વી અભિમાની પંડિત
6. ધન આપનાર
ધનવ
धनं ददातीति
7.| વિશ્વને જીતનાર | વિશ્વહિત્ | વિશ્વ નયતીતિ
8. દુશ્મનને હણનાર 9. ઝડપથી જનાર
શત્રુઘ્ન:
शत्रुं हन्ति इति
આશુન:
आशु गच्छतीति
. ૬૩.
ષષ્ઠી તત્પુરુષ
ષષ્ઠી તત્પુરુષ
સમાહાર દ્વન્દ્વ
કર્મધારય
કર્મધારય
વિશેષણોત્તરપદ ઉપપદ તત્પુરુષ ઉપપદ તત્પુરુષ
સમાસ
કુપૂર્વપદ તત્પુરુષ કુપૂર્વપદ તત્પુરુષ કુપૂર્વપદ તત્પુરુષ
કર્મધારય
ઉપપદ તત્પુરુષ
ઉપપદ તત્પુરુષ
ઉપપદ તત્પુરુષ
ઉપપદ તત્પુરુષ ઉપપદ તત્પુરુષ
પાઠ-૧/૩૦
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી:1. અનંત એવા કેવલજ્ઞાન દ્વારા જોડાયેલ છે તત્ત્વો જેના વડે એવા
જગગુરુએ સંસાર દુઃખથી ત્રસ્ત થયેલા જીવોને, સંસારના દુઃખોથી રક્ષવા માટે સાચા તત્ત્વનો ઉપદેશ આપ્યો. 1. નિજોખ્ય તત્ વેdજ્ઞાનરૂં = અનન્ત%વજ્ઞાનમ્ કર્મધારય]
अनन्तकेवलज्ञानेनाऽऽलोकितानि = अनन्तकेवलज्ञानालोकितानि 4િ. વિ. તત્પ.] अनन्तकेवलज्ञानालोकितानि तत्त्वानि येन सः = अनन्तकेवल
જ્ઞાનાન્નોતિતત્ત્વ: [બહુવીહિ]. 2. ન : ષિષ્ઠી તન્દુ], 3. સંસારત્રસ્તાનું ષિષ્ઠી + પંચમી વિ. તત્પ
4. સંસારહુરવીર્ ષિષ્ઠી તપુ.. 2. ગુર્જર દેશના મહામંત્રી [મધ્યમપદ લોપી + ષષ્ઠી તત્પ.] વસ્તુપાલ વડે
અને ગુર્જર દેશના સેનાપતિ [મધ્યમપદ લોપી + ષષ્ઠી તપુ. ર વાર] તેજપાલ વડે થોડા સૈન્યથી પણ [કર્મધારય બુદ્ધિના પ્રભાવ દ્વારા ષિષ્ઠી તપુ.] દુશ્મનો પરાજિત કરાયેલા અને ગુર્જર દેશ [મધ્યમ.] રક્ષાયેલો. અમે ગુર્જરો તે બંને પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા અભિવ્યક્ત કરીએ છીએ. – ગુર્નર: નામ થી : = ગુર્નરના [બહુવ્રીહિ]
ગુર્જરના વેશ: = પુર્નરશ: [મધ્યમપદલોપી] સેનાયા: પતિઃ = સેનાપતિઃ ષિષ્ઠી તત્પ.]
ગુર્જરદેશ સેનાપતિ: = પુર્નરશસેનાપતિ:, તેન ષિ. તત્પ.] 3. વિવિધ ધન ધાન્યથી સમૃદ્ધ એવા ઈિતરેતર દ્વન્દ્ર, કર્મધારય, તૃતીયા
વિ. તપુ] રાજગૃહનગરમાં અત્યન્ત સમૃદ્ધિ યુક્ત [કર્મધારય + તૃતીયા.] કુલમાં ઉત્પન્ન થયેલા [કર્મધારય + સપ્તમી હોવા છતાં પણ શાલિભદ્ર તે વિષયોને ઘાસ જેવા માનીને છોડી દીધા. જે કારણે
આ વિષયો મૃત્યુ આવે છતે રક્ષવા માટે સમર્થ નથી. 4. અત્યન્ત તીવ્ર તપ અને ધ્યાનરૂપી અગ્નિથી બાળી દીધા છે સર્વ કર્મો
જેણે એવા તે [ઈતરેતર + કર્મધારય + રૂપક અલંકાર + તૃતીયા વિ. ઈ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૧/૩જી
૦ ૬૪ ૦
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
+ કર્મધારય + બહુવ્રીહિ શુભધ્યાનથી યુક્ત [કર્મધારય + તૃતીયા વિ. તપુ.] ગજસુકુમાલમુનિ [મધ્યમપદલોપી લોક-અલોકમાં રહેલી વસ્તુઓને જણાવનારું [ઈતરેતર દ્વન્દ્ર, ઉપપદતપુ. + કર્મધારય +
ષષ્ઠી વિ.) કેવલજ્ઞાન મેળવી મોક્ષમાં ગયા. 5. આપત્તિઓથી અભિભૂત થયેલા તૃિતીયા વિ.] પણ જેણે ધર્મને નથી
છોડ્યો તે આ અંધક મહામુનિ છે. 6. રામ પિતા પણ છે, પુત્ર પણ છે. દશરથની અપેક્ષાએ ષિષ્ઠી વિ.] પુત્ર
એવો રામ લવ-કુશની અપેક્ષાએ ઈિતરેતર + ષષ્ઠી વિ.] પિતા પણ છે. આથી આ પુત્ર જ છે કે પિતા જ છે – એ પ્રમાણે એકાન્ત સાચો નથીઆ પ્રમાણે બીજાવાદીઓના વચનનો નિરાસ કરવામાં સમર્થ એવું વચન
[કર્મધારય + ષષ્ઠી વિ. +ષષ્ઠી વિ.+ સપ્તમી ભગવાન દ્વારા કહેવાયેલું. 7. ત્યારે માણસો “આ આમ જ છે' - એ પ્રમાણે જકાર કરવાથી
મિથ્યાત્વયુકત [તુ. વિ. તન્દુ હતા. નૈયાયિક વગેરે અન્ય દર્શનોમાં [બહુવહિ + કર્મધારય + કર્મધારય પણ તેવી જ રીતે =િ જકાર પૂર્વક કહેવાયેલ હતું. પરંતુ ભગવાન દ્વારા કહેવાયું “આ આમ પણ છે અને આમ પણ છે' આ જ સાદ્વાદ છે. જ્યાં સુધી સૂર્ય-ચંદ્ર છે હિન્દુ] ત્યાં સુધી અસત્યના અંધકારથી યુક્ત રાત્રિના નાશ માટે સત્યરૂપી સૂર્ય સમાન સ્યાદ્વાદ જય પામો. [ષષ્ઠી તત્પ. + તૃતીયા. + કર્મધારય + ષષ્ઠી તપુ. + રૂપકઅલંકાર + ચતુર્થી વિ.] સંસારરૂપી દાવાનળ માટે ઈન્જન સમાન રૂપક અલંકાર + ચતુર્થી તત્પ.], મિથ્યાત્વ-અવિરતિ-પ્રમાદ-કષાય-યોગથી ઉત્પન્ન થનાર [ઈતરેતર + ઉપપદ) જ્ઞાનાવરણીય-દર્શનાવરણીય-વેદનીય-મોહનીયઆયુષ્ય-નામ-ગોત્ર – અંતરાય નામના કર્મોને [ઈતરેતર જીતીને જ
જીવ મોક્ષ મેળવવાને સમર્થ થાય છે. 9. જીવ-અજીવ-પુણ્ય-પાપ-આશ્રવ-સંવર-નિર્જરા-બંધ અને મોક્ષ [ઈતરેતર]
ભગવાન દ્વારા કહેવાયેલ. આ જાણ્યા પછી ષિષ્ઠી તપુરુષ + ષષ્ઠી
તત્પ.] તેનું સારી રીતે આચરણ કરવાથી જીવ મોક્ષને મેળવે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત - 1. दोषदुष्टोऽपि जनः गुणसमृद्धिं लभते यदि तस्य हृदये पश्चात्तापो
ગાયેત ! 2. दुर्जनक्षिप्तवचनशरभयङ्करे एतस्मिन् कलियुगे सज्जन्ना एव सन्नाहाः
सन्ति । तदृते विश्वं जीवेदेव कथम् ? છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૧/૩૧8
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. स्वमहाप्रभावनष्टारिशौर्यः भरतचक्रवर्ती अपि ऋषभदेवभगवन्तमेव शरणं मन्यते
4. ऋषभदेवादिमहावीरस्वामिपर्यवसानाः तीर्थङ्कराः कुर्वन्तु वो मङ्गलम् । 5. शुभविचारयुक्तचित्ताः सद्गुणिसज्जनाः न कदापि कमपि निन्दन्ति । 6. ज्ञानोदधौ सज्ज्ञानिमहामुनयः सदाऽवगाहन्ते । अत एव तेषामात्मा धवलः उज्ज्वलः निर्मलश्च भवति ।
7. सर्वभरतक्षेत्रजयप्रत्यला अपि चक्रवर्तिनः मृत्युं जेतुं न प्रत्यलाः अभवन्, तर्हि तस्य भरतक्षेत्रजयस्य को लाभः ?
8. इदं मदीयम् इदं परकीयमिति क्षुद्रचित्ताः मन्यन्ते, मदीयं त्वदीयं सर्वस्य च इति उदारचित्ताः मन्यन्ते ।
9. यथा सुरभि अपि पुष्पं सायं म्लानं भवति तथा एकस्मिन् दिने जरा अनुभवनीया एव सर्वैः, अतः यौवनमदमत्तो मा भव, वृद्धान् बहुमन्यस्व ।
[3] विग्रह दूरी समास :
1. अनन्ता कृपा येषां ते
अनन्तकृपाः तीर्थङ्कराः ।
2.
अद्भुताः स्वाध्यायाः सन्ति यस्मिन् तत् = अद्भुतस्वाध्यायं पुस्तकम् । = लब्धनम्रताकः महामुनिः ।
लब्धा नम्रता येन सः
निर्घृणहृदयः कालसौकरिकः । उदारचित्तो महावीरस्वामी ।
3.
4.
निर्घृणं हृदयं यस्य सः 5. उदारं चित्तं यस्य सः
[4] विग्रह री गुभराती :
3.
1. सिक्ता: वृक्षा: यस्मिन् तत् 2. पृष्टाः आगमाः येन सः
इष्टः मोक्षः यैः ते
4.
बुद्धाः ग्रन्थाः यै: ते
5. त्यक्तानि पापानि यै: ते
=
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
-
=
= सींयायेला छे वृक्षो मां खेवं ते भंगल પૂછાયેલા છે આગમો જેના વડે એવો તે શિષ્ય
ઈચ્છાયેલ છે મોક્ષ જેઓ વડે એવા તે શ્રાવકો
જણાયેલા છે ગ્રંથો જેઓ વડે એવા તે
સાધુઓ
છોડાયેલા છે પાપો જેઓ વડે એવા
તે શ્રમણો
=
=
=
=
• EE.
पाठ-1/31
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. કુટુંબની સાથે સિ બહુવીહિરોજેરોજ [અવ્યયીભાવ શ્રાવક જિનાલયે
જાઓ. 2. વિચાર વિનાનું [અવ્યયીભાવ) ચિત્ત ધ્યાન માટે ચતુર્થી વિ.] યોગ્ય
કહેવાય છે. કૃષ્ણ સહાય માટે [ચતુર્થી વિ.) નેમિનાથ ભગવાનની પાસે [અવ્યયી ભાવી ગયા. ભવ્ય જીવોરૂપી કમળને ખીલવવા માટે સૂર્ય સમાન [ઉપપદ + રૂપક અલંકાર + ષષ્ઠી તત્પ. + ચતુર્થી તત્પ.] ગુણરૂપી રત્નોના મહાસાગર એવા [રૂપક અલંકાર + ષષ્ઠી તત્પ. + કર્મધારય જિનેશ્વર સિપ્તમી
તત્પ.] ભગવાનને હું રોજેરોજ [અવ્યયીભાવ નમસ્કાર કરું છું. 5. પિશાચો પૃિષોદરાદિ] સ્મશાનમાં રહેલા [પૃષોદરાદિ-ઉપપદ]
મડદાઓથી પ્રસન્ન થાય છે. 6. નગરની બહાર પોતાના આત્માની શુદ્ધિ માટે [કર્મધારય + ષષ્ઠી]
મુનિ કાયોત્સર્ગ કરે છે. 7. વસ્તુપાલ લોકોની સાથે સિ બહુવ્રીહિ] રોજેરોજ [અવ્યયીભાવ ચાલતા
સિદ્ધાચલની પાસે [અવ્યયીભાવ આવી પહોંચ્યા. 8. વધારે પડતી ઊંઘ [અવ્યયીભાવ] છોડવી જોઈએ. વધારે પડતું ભોજન
[અવ્યયીભાવ] છોડવું જોઈએ અને વધારે પડતું હાસ્ય [અવ્યયીભાવી.
છોડવું જોઈએ. 9. ધર્મની ક્રિયાઓ ષિષ્ઠી વિ.] ઈચ્છા મુજબ નહીં પરંતુ ઉપદેશ મુજબ
[અવ્યયીભાવ] કરાય છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત:1. सर्वाणि वस्तूनि क्रियानुगुणं गुणयोग्यं च वयं लभामहे, अत एवोद्यते
यदुप्यते तल्लभ्यते । 2. અનુપરતં સર્વ સૈચું મતક્ષેત્રે નેતુમવતંતુ 3. નર ટુર્વય:, યૌવનં સુવડ, સુવતિ ધર્મક્રિયા: બાવળીયા,
दुर्वयसि च अन्यजनानां धर्मक्रियाणाम् अनुमोदना कर्तव्या । વિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૬૭ ૦
પાઠ-૧/૩૨8
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. एतदुद्यानं निर्जनं निस्तृणं च विद्यते । अतः वयमत्रैव उपविशामः येन जीवहिंसा न स्यात् ।
5. शस्त्राशस्त्रि - दण्डादण्डि - बाहूबाहवियुद्धैः उभये सेने बहु युद्धं कृतवत्यौ, मुन्युपदेशबुद्धौ पश्चात् तौ सेनापती उपसिद्धाचलं गतवन्तौ ।
6. आहिमालयं संप्रतिराज्यमासीत् ।
7. दृष्टपूर्वमपि सिद्धाचलं दृष्ट्वा स भृशममोदत ।
8.
अनुक्रमं सर्वान् जिनान् सः बालः पूजितवान् ।
9. समवसरणे देवासुराः सर्वे यथाशक्ति भगवद्भक्तिं कृतवन्तः । [3] विग्रह डरी गुभराती :
1. वनस्य समीपम् = उपवनम् [अव्ययीभाव] मंगलनी पासे.
2. दण्डैश्च दण्डैश्च प्रहृत्येदं युद्धं प्रवृत्तम् = दण्डादण्डि [र्भव्यतिहार] દાંડાઓથી પ્રહાર કરી પ્રવર્તેલું યુદ્ધ.
3. आनगरम् = नगरं यावत् [अव्ययीभाव] नगर सुधी.
4. पूर्वं भूतम् = भूतपूर्वम् [सुप्सुप समास ] पहेला थयेलुं.
5. नर्मदायाः पश्चात् = अनुनर्मदम् [अव्ययीभाव] नर्भहानी पछी. [4] विग्रह दुरी समास :
1. धरनी पासे = उपगृहम् = गृहस्य समीपम् [अव्ययीभाव] વિઘ્નનો અભાવ विघ्नस्याऽभावः = निर्विघ्नम् [अव्ययीभाव]
2.
3.
डीडानो भाव = कीटकानाम् अभावः
निष्कीटकम्
4.
5.
=
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
[અવ્યયીભાવ]
पहेला सांभणेस = पूर्वं श्रुतम् = श्रुतपूर्वम् [सुप्सुप्]
विधिने खोजंग्या विना ठेवी रीते थाय तेवी रीते = विधिमनतिक्रम्य यथा स्यात्तथा = यथाविधि [अव्ययीभाव]
=
• ६८०
418- 1/33
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી
1.
2.
-
સજ્જનો દ્વારા પોતાના સત્કાર્યો છૂપાવાય છે. [પ્રગટ નથી કરાતા.] જેઓ શત્રુંજય તીર્થે જાય છે, સિદ્ધાચલ પર્વત ઉપર ચઢે છે અને આદિનાથ ભગવાનની મૂર્તિને સારી રીતે સ્તવે છે તેઓ લાંબો સમય સંસારમાં ભટકતા નથી.
3. આદિનાથ ભગવાનનો પ્રભાવ વિશ્વમાં ફેલાય છે. તે પ્રભાવ જીવોના પાપને કાપી નાંખે છે.
જેમ જેમ તે લોકો દ્વારા સોનું અગ્નિમાં તપાવાય છે તેમ તેમ તે સોનું પ્રકાશિત થાય છે. તેવી રીતે જ જીવ દ્વારા તપની આગમાં જેમ જેમ પોતાનો આત્મા તપાવાય છે તેમ તેમ આત્મા પ્રકાશિત-દેદીપ્યમાન થાય છે.
4.
ભગવાન મહાવીર વાઘથી પણ ત્રાસ નથી પામતા, ભગવાન કયારેય પણ કંટાળતા નથી, મોક્ષ માટે અત્યંત પ્રયત્ન કરે છે, શરીરને કષ્ટ આપે છે, કર્મોને કાપી નાંખે છે. આથી જ દેવો મહાવીર ભગવાનને સ્તવે છે. 6. ચાલતો ચાલતો આ હાથી વૃક્ષને વિખેરી નાંખે છે [= કાપે છે] અને તેનાથી પોતાનું પેટ ભરાય છે.
7. હું મોક્ષને ઈચ્છું છું. માટે મારા દ્વારા વિષયસુખો ફૂંકાય છે. [= છોડાય છે.] દરજી કપડાં સીવે છે.
8.
9.
પાણી પીતું હરણ સિંહની ગર્જના સાંભળી ત્રાસ પામ્યું.
5.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
-
1. गर्जतः सिंहस्य ध्वनिमाकर्ण्य वने मृगाः अत्रस्यन् ।
2.
3.
4.
तक्षकः वनात् काष्ठं छात्वा गृहमानीय पश्चात् तत् तक्षति । ‘મો શ્રાવ ! ત્વ ોધ ત્યન, ત્યાં પાતય, વ્રતમાવર' भगवान् महावीरः देशनायां भव्यजीवानुपदिष्टवान् ।
‘માવન્ ! ત્વમેવ મ∞ળમ્, જીં માં શ્વપ્રાર્ ગોપાય' श्रेणिकराजः भगवन्महावीरं प्रार्थयत् ।
-
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
–
इति
इति
5. સૂર્યળ અક્ષ્યમાાં પ્રજાશં વાતાઃ પશ્યન્તિ ।
6.
विमलमन्त्री अर्बुदे निष्कान् आक्षत्, पश्चात् तेभ्यः सर्वेभ्यः निष्केभ्यः पर्वतं ब्राह्मणाः प्रत्ययच्छन् ।
. ૬૯ ૭
પાઠ-૨/૧
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
7. श्रावकः चातुर्मासे स्वनगराद् बहिः न विच्छायेत् । 8. रक्षितो धर्मो रक्षति आपदि मानवम् । 9. धर्मः दुर्गतिं पततः जीवान् गोपायति, अतः त्वं वारंवारं [पुनः पुनः]
धर्ममाचर। [3] फूटती विगतो :- રૂપ મૂળધાતુ કાળ/અર્થ પ્રયોગ | વચન પુરુષ ગણઅર્થ 1. अगोपायाम | गुप् ધસ્તન | કર્તરિ બહુવચન ૧ | ૧ |અમે રક્ષા કરી 2. | धूपायेतम् । धूप વિધ્યર્થ | કર્તરિ | દ્વિવચન ૨ | ૧ |તમારે બેએ તપાવવું જોઈએ
पणाय | पण આજ્ઞાર્થ | કર્તરિ એકવચન ૨ | ૧ |તું સ્તવ 4. अपनायः
હ્યસ્તન | કર્તરિ એકવચન ૨ | ૧ |તે સ્તવ્યા 5. अविच्छ्येथाम् | विच्छ હ્યસ્તન | કર્મણિ | દ્વિવચન ૨ | ૬ |તમે બે જવાયા હતા [4] पूटती विगतो :નં. ગુજરાતી અર્થ | રૂપ કાળ/અર્થ| પદ વચન પુરુષ, ગણ, મૂળધાતુ 1. तेथे त्रास पामो | सताम् | शार्थ | ५२स्मैपही| २ | 3 |१/४/ त्रस् 2.| तमोमे छोट्युं तुं | अश्यन् | यस्तन |५२स्मैपही| 3 | 3 | ४ | शो 3. भारे सायमन ४२jो आचाम्येयम् | विध्यर्थ | ५२स्मैपही १ १ १/४|आ+चम्
તમે બેએ ઈચ્છક્યું अलषतम् | यस्तन |५२स्मैपही/ २
તેણે વિખેર્યું अकिरत् | यस्तन |५२स्मैपही/ १ [5] सायुं ३५ :
1. ष्ठीव्यताम् 2. भ्लाशेयाथाम् 3. लषतम् 4. सीव्येः 5. अद्यम् [6] पायो :
1. अत्र उदधिः दृश्यते । 1. अत्र गृहे स्तः । 2. तस्य तीरे नालिकेरवृक्षाः सन्ति । 2. तयोः समीपे नदी वहति । 3. उदधिः न क्षुभ्यन्नस्ति, | 3. तस्याः पानीयं स्थिरं विद्यते ।
किन्तु स्थिरः अस्ति । [7] ३५ो :1. कृग-६५२स्मैपट्टी, विरj, | 2. गुप् गए।-१ ५२स्मैपट्टी, २aj, यस्तन વિધ્યર્થનું રૂપ
ભૂતકાળનું રૂપ किरेयम् किरेव किरेम | अगोपायम् आगोपायाव अगोपायाम किरेः किरेतम् किरेत । अगोपायः अगोपायतम् अगोपायत किरेत् किरेताम् किरेयुः | अगोपायत् अगोपायताम् अगोपायन्
लष्
* स२८ संस्कृतम् - 3
•७०.
पाठ-२/13
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. વરસાદની સુગંધને સૂંઘતો હાથી ઉન્મત્ત થયો અને તેથી તે જંગલમાં ભાગ્યો. 2. થાકેલો મુસાફર વૃક્ષની છાયામાં બેઠો, તે મુસાફર ફળોને કાપે છે અને
ખાય છે. તેથી તૃપ્ત થાય છે. 3. મદનરેખાએ દુશ્મન થયેલા પણ પોતાના બે દીકરાને જોડ્યા. 4. સજ્જન માણસ પાપ કરતા બીજા માણસને અટકાવે છે અને તેના
પાપને ઢાંકે છે. જો તે માણસ માને નહીં તો તેને છોડી દે છે. 5. હે ભગવાન્ !
તારા ચિત્તમાં હું છું-આવી વાત પણ દુર્લભ છે. પણ જો તું મારા ચિત્તમાં
હોય તો પછી બીજા કોઈનાથી પણ સર્યું ! [એટલું જ પર્યાપ્ત છે.] 6. અભિષેક કરી ભગવાનની પ્રતિમાને ચંદનથી લેપવી જોઈએ
[= ચંદનનો લેપ કરવો જોઈએ 7. બધાં માણસો જિનાલય જાઓ. 8. હે મૂર્ખ ! દાવાનળ જેવા સંસારને જોઈને પણ તું શા માટે ચેતતો નથી? 9. નરકમાં કેવું દુઃખ થાય છે ? નારકમાં દાનવો જીવને વીંધે છે,
અગ્નિમાં મૂંજે છે, કાપે છે, છેદે છે, ખેદ પમાડે છે, =િ ઉદ્વિગ્ન કરે છે] પાસે છે, ડખે છે, ધમે છે, તપાવે છે, જીવોના અંગોને છૂટા પાડે છે. અસંખ્ય વર્ષો સુધી તે આવું દુઃખ સહન કર્યું હતું. તો પણ
શા માટે જાગતો નથી ? જાગ ! આચર ધર્મને ! [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. चण्डकौशिकसर्प दष्टे सत्यपि भगवान् महावीरस्तमक्षाम्यत् । 2. મતાનિ પાપાનિ પત્ર વિત્ત દ્રશસ્તિ ! 3. શાન્ત: વીત: રસવતીમ્ કથાવત . 4. ‘વં સુ૫, વં ન્ત, વં ય’ – તાદ્રશ વાળુ શ્રીવઋણ ત્યાખ્યા ! 5. નર: નરત્ કિન્તુ તી માશા ને સંગર | 6. કુમારપાત: રાંના હિસાયા: તીવ ધુવન્નાસત્ | 7. “સાધુ શ્વેતવીક્ષત્તિ વિદ્યાનિ' રૂતિ વીર્વાદ મન્દ્રયન્ત ! 8. मारणान्तिकोपसर्गे आगते सत्यपि तं सहित्वा गजसुकुमालमुनिः कर्माणि
अकृन्तत्, स च मोक्षम् अविच्छायत् । 9. તે નના: વદ્દી વૃત પર્વયન્તિ | છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૭૧ ૦
ઉપાઠ-૨/૨છે
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
aai
ज
अखिन्दत् आर्हयत्
अर्हयेत्
| १०
[3] पूटती विगतो :न. ३५ || અર્થ મૂળધાતુઅર્થ,કાળ પદ વચન પુરુષ ગણ 1.|अभर्त्सयन्त तमामे ति२॥तुं । भ... | स्तन मात्मनेप| 3 | 3 2.| रजेध्वम् | तमे भासत यशो
વિધ્યર્થ | ઉભયપદી | 3.| लिम्पेमहि | अमारे अपांगे lugd | लिप् | विध्यर्थ | भयपट्टी | 3 | १ 4./ पर्चयेतम् मारे बेमे मिश्र। ७२ को पृच् | विध्यर्थ | उभयपदी | २ ૨ /૧ 5.| पिंशतम् | तमे पीसो पिश् | माशार्थ | ५२स्मैपदी | [4] पूटती विगतो :| | |...पु.मे.व. ह.भू.तृ.पु... मा.तृ.पु.मे.व./ वि.तृ.पु.मे.व. खिन्दति
खिन्दतु खिन्देत् | १० अर्हयति
अर्हयतु दंशयते
अदंशयत दंशयताम् दंशयेत 4. सस्ज् | १ |
सज्जति असज्जत् सज्जतु सज्जेत् वृ वरति अवरत् वरतु
वरेत् [5] ५। प्रयोग :1. मुह्यति - ॥२९॥ 3 डीन ३५ने । पाम भावेल नियम
नं. ११. सायं छे. 2. अयच्छत् - ॥२५॥ पाहीना मे ३५ने मा ५४म मावेस नियम
नं. ८ मा ५डे . क्लाम्यति - ॥२९॥ 348ीना मे ३५ने २॥ ५6मां मावेलनियम
नं. ८ मा ५3 छे. 4. सारयति - ॥२९॥ 3 डीन। ३५ने मा ५४i सावेत नियम
नं. १४ मा ५3 छ. 5. सिञ्चति - ७॥२९॥ पाडीन ३५ने ॥ ५४म मावेत नियम
नं. १४ सा 43 छे. [6] ३५ो :1. घ्रा ९-१, ५२स्मैप, सूंघj 2. ऋ [ऋच्छ] १-१ ५२स्मै५६, ४j,
હ્યસ્તનભૂતકાળ કર્મણિનું રૂપ | હ્યસ્તનભૂતકાળ કર્તરિનું રૂપ अघ्राये अघ्रायावहि अघ्रायामहि | आर्छम् आछाव आज़म अघ्रायथाः अघ्रायेथाम् अघ्रायध्वम् | 'आर्छः आर्च्छतम् आर्च्छत अघ्रायत अघ्रायताम् अघ्रायन्त | आर्च्छत् आर्च्छताम् आर्छन्
* स२८ संस्कृतम् - 3
•७२ .
8406-२/२3
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. સારા કાર્યો મનુષ્યની કીર્તિને બધાં દેશોમાં ફેલાવે છે. 2. જે માણસો તપ કરે છે, ક્ષીણ થઈ ગયા છે કે જેના એવા તે લોકો
મોક્ષને મેળવે છે. 3. સ્થૂલિભદ્રસ્વામી જ પરાક્રમી છે કે જે કામદેવના ઘરે જઈ કામ સાથે
લડાઈ કરે છે. જિન પૂજા માટે અમે બે સફેદ પુષ્પો ભેગા કરીએ છીએ, તે લાલ ફૂલો એકઠા કરે છે, તમે પીળા ફૂલો એકઠા કરો છો. આ પ્રમાણે ફૂલો
ભેગા થાય છે. 5. શિશિર ઋતુમાં ઠંડો પવન અવયવોને ધ્રુજાવે છે. 6. જે બધાં જીવો માટે પોતાનું સ્ક્રય ખુલ્લું કરી દે છે તેના દયમાં
ભગવાન જાતે [પોતે આવે છે. 7. રાજા શસ્ત્રથી દેશને વશ કરે છે, મુનિ શાસ્ત્રથી આખા વિશ્વને વશ કરે છે. 8. ભગવાન મહાવીર ગૌતમસ્વામીને મોક્ષે જવાના સમયે ઉપદેશ આપવા
માટે બીજી જગ્યાએ મોકલે છે. 9. સફેદ કપડાં જે ધારણ કરે છે તે બહારથી સાધુઓ છે. જે ગુરુની
આજ્ઞાને સ્વીકારે છે તે વાસ્તવમાં સાધુઓ છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. ક્રોધઃ સમતાં વૃyતે, માન: નમ્રતા વૃતિ ! 2. यः स्वीयान् सर्वान् दोषान् गुरुं निकषा सम्यग् आविष्करोति स
सत्याम् आलोचनां करोति । 3. મૂઢનીવેષ રૂપ તુંમ્ નવા પ્રસ્થાનું વિવૃધ્વતિ | 4. પ્રમુવિરહ નૌતમસ્વામિનમ્ ગતીવ ટુવતિ | 5. સ ન ઋષિ તિરોતિ મfપ વ ને પ્રતિક્રીતિ . 6. બટું પાપં ન વિનોમિ હવા 1. સ: પરિષદનું હિન્દી મોક્ષ પ્રાનોતિ | 8. યો વન સ વનીપજ ૩mતે ! 9. यूयं भगवतः वाचं शृणुथ वाचं च श्रुत्वा भगवता उपदिष्टं मोक्षमार्ग
स्वीकुरुथ अपि। છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૭૩ •
પાઠ-૨/૩
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] ખૂટતી વિગતો :
નં.
[6] પ્રત્યયોની વિશેષતા :
1. અતુ
રૂપ
મૂળધાતુ
1. | અપાતૃવાથે અપ+આ+વૃ
2. શુક્ષ્મ
शृ
3. धुव
धु
4. આવિાંતે આવિસ્+ 5. | પ્રતિત્રુઘ્ને પ્રતિ+વૃ
[4] ખૂટતી વિગતો :
નં.
અર્થ
કાળ/અર્થ
રૂપ
1. અમે બે પજવીએ છીએ | વર્તમાન
ટુન્નઃ
પરમૈપદી दु વિત્તિનુથ: ઉભયપદી વિ+વિ
2.
તમે બે શોધો છો
વર્તમાન
4.
3. તેઓ બધાં વિવરણ કરે છે. વર્તમાન વિવૃત્તિ, ઉભયપદી | વિ+વૃ વર્તમાન | પૃોષિ | પરÂપદી વર્તમાન વનુતે આત્મનેપદી वन्
તું હોડ બકે છે
धृष्
5.
તે માંગે છે
[5] આપેલ ધાતુને સમાનાર્થી બીજા ધાતુનું સમાન રૂપ :
1. અપાતૃવ: - આવિÍ: 3. ધુનોમિ - યુવામિ 5. બાબુથ - પ્રાળુથ 2. વિનોષિ - પ્રવિનોષિ 4. તન્નાથે - પ્રતન્ત્રાર્થે
2. ચુસ્
3. ૩સ્
ગમઢે
4.
5. તે
=
=
=
=
=
કાળ/અર્થ પદ વચન પુરુષ | ગણ વર્તમાન | ઉભયપદી ૨ વર્તમાન પરઐપદી ૩ વર્તમાન ઉભયપદી વર્તમાન ઉભયપદી વર્તમાન | ઉભયપદી
[7] રૂપો ઃ
1. શૃણ્ – ગણ-૫ પરમૈપદી - લડાઈ|2. કરવી, કર્તરિ - વર્તમાનકાળનું રૂપ
धृष्णुमः
धृष्णोमि धृष्णुवः धृष्णोषि धृष्णुथः પૃથ્થુથ: धृष्णुथ धृष्णोति धृष्णुतः धृष्णुवन्ति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
જી જી જી
- જી જી
૨
૭ ૭૪ .
૨
અર્થ
૫
તમે બે ઉઘાડો છો
૫ અમે સાંભળીએ છીએ તેઓ ધ્રૂજાવે છે
८
તે બે પ્રગટ કરે છે
૮ |તમે પ્રતિકાર કરો છો
સ્વ ઇ
૫
પદ મૂળધાતુ વચન પુરુષ | ગણ
क्षणोषि
क्षणोति
لم ل ل م م
૨
૨
જી -
૧
માત્ર ત્રીજા ગણના અને બીજા ગણના શાસ્, નક્ક્ષ વગેરે ધાતુઓ માટે છે.
૧
૨
૧,૪,૬,૧૦ ગણના પ્રત્યય કરતા ફરક છે.
માત્ર ત્રીજા ગણના અને બીજા ગણના શાસ્, નક્ષ વગેરે ધાતુઓ માટે છે.
વિકારક છે.
૧,૪,૬,૧૦ ગણના પ્રત્યય કરતા જુદો છે.
જી રે જી
૫
૫
૫
૫
ક્ષદ્ - ગણ-૮ પરÂપદી - હિંસા કરવી, વર્તમાનકાળ – કર્તરિનું રૂપ
क्षणोमि
સભુવઃ क्षणुमः
શવઃ
ક્ષમ
ક્ષનુથઃ क्षणु क्षणुतः क्षण्वन्ति
પાઠ-૨/૩
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી - 1. ભગવાન મહાવીરની સેવા માટે ઈન્દ્ર સિદ્ધાર્થ નામના દેવને મોકલ્યો
હતો. તો પણ ભગવાન મહાવીર તો સેવાની/સિદ્ધાર્થની અપેક્ષા વિના
જ બધે ગયા. 2. વદ પક્ષમાં ચંદ્રની કલા ઘટે છે. 3. એક વર્ષ સુધી પ્રભુએ જેમ વાદળ પાણીને આપે (= વરસાવે) તેમ
ધનને આપ્યું. 4. સાધુઓએ પોતાના તમામ રાગોને કાપી નાંખવા જોઈએ. 5. શત્રુંજય-ગિરનાર વગેરે અનેક તીર્થમાં ફરીને અમે ઘણું બધું પુણ્ય
ભેગું કર્યું. 6. રામ-લક્ષ્મણ [આ બે ભાઈઓએ સીતાને શોધી. . તે માંગવું જોઈએ કે જે મેળવીને બીજું કંઈ પણ માંગવાની ઈચ્છા
ન થાય. 8. દેવી સરસ્વતીની કૃપાથી શ્રીમલયગિરિસૂરિ મહારાજે શાસ્ત્રોનું
વિવરણ કર્યું. 9. યુદ્ધ મેદાનમાં રામે લક્ષ્મણને મોકલ્યો, પછી પોતે ગયા અને રાક્ષસો
સામે લડ્યા. [બદલો વાળ્યો, સામા થયા.] [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. સીતાં વિવેનું સુગ્રીવ: સૈનં પ્રવિનોત્ | 2. યૂથે પુષ્ય વિનુત, ધન, મુત્ર પુષ્યમેવ સમં હિનથાત્ | 3. મરતક્રવર્તી વીદુવત્તિ પરતું નાડશવનોટૂ I 4. મુર્ઘ દસ્તાખ્યામવૃત્યાયં કપ: ‘નિન્દ્રા કર્તવ્યા' તિ થતિ | 5. માવત: નન્નાને લેવા: અનેકોધિ પાનીયાનિ પ્રાન્વિત | 6. सज्जनान् रक्षितुं शक्नुवन्तः पापकार्येषु च अशक्ताः राजानः अस्मिन्
देशे आसन् । 7. यदा भगवद्रोगोदन्तं सिंहमुनिः श्रुतवान् तदा सोऽत्यन्तम् अदूयत । 8. मारणान्तिकोपसर्गान् सहित्वा स्कन्दकमुनिः मोक्षमसाध्नोत् ।
9. पृथ्वी खनित्वा स भगवन्तम् [जिनप्रतिमाम्] आविष्कृतवान् । શિવ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૭૫ •
પાઠ-૨/૪છે
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
ap
| ५
[3] फूटती विगतो :| ન., ધાતુ | કાળ/અર્થ પુરુષ વચન રૂપ ગણ પદ | અર્થ वन् बस्तन भूत
अवन्वहि ૮ | આત્મપદી અમે બેએ માંગ્યું | 2. | ऋ | माशार्थ | | २ | |
ऋच्छत | १ | ५२स्मैपही। तभेमो હ્યસ્તન ભૂતકાળ |
अशृणोत् | ५ પરમૈપદી] તેણે સાંભળ્યું 4.| शो | माशार्थ | १ | १ श्यानि પરમૈપદી| હું છોલું 5. सं+स्तृ बस्तन (भूत ) २ | २ |समस्तृणुतम् | ५ ઉભયપદી તમે બેએ પાથર્યું હતું [4] पूटती विगतो :| નં. | અર્થ | કાળ/અર્થ |પુરુષ વચન પ્રત્યય/મૂળધાતુ | રૂપ |ગણ | પદ 1. | १२ २j | भाशार्थ | २ | १ | हि | वशी+कृ | वशीकुरु | ८ | 3114 2. मानवु बस्तन ... 3 | १ | त् । म्ना | अमनत् | १ |परस्मैपहा | शोधपुं । माशार्थ |
वि+चि विचिनुतम् ઉભયપદી 4. | ३aj |यस्तन भू..१ | 3 | म | प्र+तन् । प्रातन्म | ८ | मयपही | 5. | स्तुति ४२वी/ ाशार्थ | 3 | २ | ताम् | पन् | पनायताम् | १ | उभयपही [5] पूटती विगतो पूरो :નં. મૂળધાતુ, કાળ/અર્થ |ગણ, પદ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન | अश् बस्तन ..J५ आत्मनेपट्टी| १ | आश्नुवि | आश्नुवहि | आनुमहि
| माशार्थ | ५ | अभयपी । २ । धुनु | धुनुतम् । धुनुत 3.| धृष् यस्तन म...] ५ | ५२स्प ही उ | अधृष्णोत् | अधृष्णुताम् | अधष्णुवन् घ्रा । सार्थ । | પરમૈપદી
जिघ्र | जिघ्रतम् | जिघ्रत 5.] भ्रस्ज् यस्तन (भू...]६ | ઉભયપદી अभृज्जम् | अभृज्जाव | अभृज्जाम [6] 34033i :A
A
B 1. प्रहिणोमि - गृहामि 6. प्रहिण्वन्तु - गृहन्तु 2. प्राहिणोत् - अगृहत् 7. प्रहिणुतम् - गृहतम् 3. प्राहिणुत - अगूहत 8. प्राहिण्वन् - अगूहन् 4. प्रहिणुथः - गृहथः 9. प्राहिण्व - अगृहाव
5. प्रहिणु - गृह [7] ३५ो :1. शक् - २५५-५.५२स्मै५४, शक्तिमान|2. घ्रा [जिघ्र]-५-१ ५२स्मैप:
હોવું, હ્યસ્તનભૂતકાળનું કર્તરિ રૂપ | આજ્ઞાર્થનું કર્તરિ રૂપ अशक्नवम् अशक्नुव अशक्नुम । जिघ्राणि जिघ्राव जिघ्राम अशक्नोः अशक्नुतम् अशक्नुत । जिघ्र जिघ्रतम् जिघ्रत अशक्नोत् अशक्नुताम् अशक्नुवन् । जिघ्रतु जिघ्रताम् जिघ्रन्तु
NOM
B
है स२८ संस्कृतम् - 3
• ७६ .
पाठ-२/४3
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી - 1. ધન્ય સાધુ ભગવંતે દૂધન્ના અણગારે] આંબેલ કરીને પોતાનું [આત્માનું
કલ્યાણ સાધી લીધું. તમારે પણ તેવી જ રીતે [આત્મકલ્યાણ] સાધવું
જોઈએ. 2. તિરસ્કારનો જ તિરસ્કાર અને પ્રતિકારનો જ સામનો પ્રગટ કરવો
જોઈએ.
3. હું સામાયિક કરું [ઈચ્છા], તું પણ કર. કારણ કે સામાયિકમાં શ્રાવક
સાધુ જેવો થાય છે. 4. સમુદ્રનો આ અવાજ સંભળાઓ. તેના દ્વારા) 5. તું જો પ્રિય બોલનારો, ઓછું બોલનારો અને હિતકારી બોલનારો
થઈશ તો બધાના મનમાં તું પ્રવેશ પામીશ. 6. હમણાં આ આપત્તિમાં ડૂબેલો હું શું કરું? 7. તલવારની ધાર જેવા તીક્ષ્ણ પાંદડાઓને અસુરો “હું ફેંકું આવા
સંકલ્પથી ફેંકે છે. 8. “બધાં માણસો સુખને પામો' – આ પ્રમાણે સજજનો વિચારે છે. 9. જો જીવો દ્વારા જ્ઞાન ભેગું કરાય, સદ્ગુરુઓ શોધાય તો તે જીવો
જલદીથી મોક્ષમાર્ગને મેળવીને મોક્ષને સાધી લે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત:
1. સેવન : પૂમિ: બ્રિયતામ્ | 2. વં જ્ઞાન પ્રાપ્નદિ, સત્યં વિવિન, તત્સત્ય સ્વી સંસ્થા 3. ધનમ્ સવિનુત, ધર્મ વિનુત છે 4. ગીવરક્ષાર્થ સાથે વં ગ્વાં વૃy I 5. સ: તત્ત્વ ને અવરોધતિ, ગત: ૩દિરોના વિવૃવાનિ . 6. यूयं स्वजीवनम् अपावृणुत, अलोचनां करुत येन आत्मनः शुद्धिः
सम्यग् भवेत् । 7. રૂમાં પ્રતિમાં વૃyત 8. રાત્રિઃ આધ્યાત્મિ: શત્રવ: યા સા વશીકરણીયા !
9. वातायनं वृणु, येन ध्वनिः नाऽगच्छेत् । છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૭૭
પાઠ-૨/પ®
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
0
=
i < +
به
૦
به
पथ।८
0
به
|
૦
[3] ઓળખાણ :નં. | ધાતુ | કાળ/અર્થ પુરુષ વચન પ્રયોગ, રૂપ ગણ પદ | અર્થ | મન | વિધ્યર્થ
કિર્તરિ |મન્વીથા: | ૮ આત્મપદીમાનવું આજ્ઞાર્થ
કર્મણિ | સચેતા| ૮ | ઉભયપદી | દાન કરવું ++વૃશ્ચિસ્તન ભૂ.કા.
કર્તરિ પ્રવૃH| પ ઉભયપદી | ઉઘાડવું fક્ષ[ | વર્તમાનકાળ
કર્મણિT fક્ષવેશે ઉભયપદી હિંસા કરવી 5. | પૃ૬ | વિધ્યર્થ
કર્મણિ| પૃયુ.
પરમૈપદી લડાઈ કરવી [4] ખૂટતી વિગતો :| નો અર્થ | કાળ/અર્થ |પુરુષ વચન પ્રયોગ, ધાતુ | રૂપ |ગણ પદ | 1.| ફેલાવું | વિધ્યર્થ | ૨ | ૨ | કર્તરિ | વિ+ગા| વ્યાખુયાતમ્ | ૫ |પરમૈપદી 2.| પાથરવું | આજ્ઞાર્થ | ૧ | ૩ | કર્તરિ | +તનું | પ્રતનવામ | ૮ |ઉભયપદી 3.| સ્વીકારવું હ્યસ્તન ભૂ.કા. ૩ | ૨ |કર્મણિ ફો+¥|
ગ યે તા| ૮ |ઉભયપદી 4.| ઢાંકવું , વર્તમાનકાળ | ૩ | ૩ | કર્તરિ | વ્ર | વૃધ્વતિ | ૫ |ઉભયપદી 5.| પૂજાવવું | વિધ્યર્થ | ૨ | ૧ | કર્તરિ | ધું | ધુનુયા:
ઉભયપદી [5] ખૂટતી વિગતો :
નં.ધાતુ | અર્થ | કાળ/અર્થ પુરુષ વચન પ્રયોગનું રૂપ ગણ પદ [1. પ+વિ| ઘટવું | વિધ્યર્થ
કર્તરિ | પવન્વીવહિ પ ઉભયપદી 2. | વિ+વૃ વિવરણ કરવું. આજ્ઞાર્થ | ૧ | કર્તરિ | विवृणु ઉભયપદી | 3.| વન | માંગવું | આજ્ઞાર્થ
કર્તરિ | વન્ધાતામ્ ૮ આત્મપદી 4 | પ્ર+દિ | મોકલવું | વિધ્યર્થ ૨ | કર્મણિ | પ્રહીયાથાકૂ| ૫ | પરમૈપદી 5.| ૩ | દુઃખી કરવું વર્તમાનકાળ) ૩ | ૧ | કર્તરિ | સુનીતિ | ૫ | પરસ્મપદી [6] કોષ્ટકના બધા શબ્દો વાપરી બનતા રૂપ + કૃદન્તો :
1. વૃયાતમ્ 8. ક્રિત્યે 2. વિન્વીધ્યમ્ 9. સવીયાથામ્ 3. વિને
10. સનું 4. fક્ષપુત
i1. વિયતે 5. ક્ષણો: 12. વિન્વીતા 6. તાયમાન
13. ઑઇવીયાથામ્ 7. ક્ષશ્વાન
14. વિન્ચ [7] રૂપો :1. મન - ગણ-૮, આત્મપદ | 2. વન્ - ગણ-૮ આત્મપદ, માંગવું
મનન કરવું, વિધ્યર્થ-કર્તરિરૂપ | આજ્ઞાર્થ-કર્તરિ રૂપ मन्वीय मन्वीवहि मन्वीमहि | वनवै वनवावहै वनवामहै मन्वीथाः मन्वीयाथाम् मन्वीध्वम् | वनुष्व वन्वाथाम् वनुध्वम् मन्वीत मन्वीयाताम् मन्वीरन् । वनुताम् वन्वाताम् वन्वताम्
0
૦
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૭૮ ૦.
પાઠ-૨/૫8
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. તું જે ઈચ્છે છે તે માંગી લે – આ પ્રમાણે રાજા દ્વારા અનુજ્ઞા અપાયેલા
વસ્તુપાલે ભગવાનની પ્રતિમા માટે [આરસપહાણનો] પથ્થર માંગ્યો !
[પસંદ કર્યો. 2. ધર્મના ઉજ્જવળ એવા મહિમાને જાણતા/જાણનારા લોકો પણ ધર્મને
કરતા નથી. દુર્જનો સારા ગુણો રૂપી વૈભવને ચોરી જાય છે. આથી દુર્જનોના સંગને છોડી સજ્જનોના સંગ દ્વારા પોતાના સારા વિચારો પુષ્ટ કરવા જોઈએ. તપસ્વી મહાત્માઓ પોતાના આત્માને જાણે છે, ગુણોનું ગ્રહણ કરે છે, દોષોને કાપે છે, પાપને છેદે છે, કર્મોને મસળી નાંખે છે, આત્મામાં લીન થઈ જાય છે અને મોક્ષને મેળવે છે. ધન્ય છે તેઓને, અમે
તેમને નમસ્કાર કરીએ છીએ. 5. ભગવાનની પૂજા માટે અમે શ્રેષ્ઠ, અત્યંત કિંમતીએવુંચંદનખરીદીએ છીએ.
ભગવાનની દેશનાના સમયે દેવો વિવિધ રંગવાળા ફૂલોથી જમીનને
ઢાંકે છે. 7. બળદ થઈને [બળદનું રૂપ લઈને બીજા દેવલોકના ઈન્દ્ર મેરુપર્વત
ઉપર ભગવાનનો અભિષેક કર્યો. 8. જે પોતાના જ્ઞાનથી અક્કડ થાય છે તેનું જ્ઞાન પણ અટકી જાય છે. 9. ગૌતમસ્વામી પ્રભુના વિયોગથી રિડી-રડી] પહેલા પોતે બળ્યા. પછી
પોતાના કર્મોને બાળી નાંખ્યા. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. સવિર: વિત્ત સર્વેક્ય તેટું સોડપુનાત્ | 2. પ્રમુદ્રિક શોધષ્ય વૃદ્ધિ મીનીત: .. 3. तीर्थङ्कराः अर्थं कथयन्ति, गणधराः तम् अर्थं सूत्रे / सूत्रेण ग्रनन्ति । 4. ધનં ત્યવત્વ શનિ મદ્રઃ ધર્મન્ અવૃત | 5. રાષી માત્માન fમ: વMીતઃ 6. स न कदापि आपणात्क्रीतं भोजनम् अश्नाति, अतः तस्य वपुषि
નૈવ રો: ૩F I. 7. બિનપૂના મન , વાવ, છાયાખ્યું પુનાતિ !
8. સ્કન્દમુનિના પુણાનિ મહાવ્રતાનિ ર્માણ અમૃતમ્ | રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૭૯ •
હૃપાઠ-૨/
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
9. पुरुषः प्रायः यौवनेन धनेन च स्तभ्नाति किन्तु अयं तु राजाऽपि यौवनस्थितोऽपि च न स्तभ्नाति ।
[3] छूटती विगतो :
नं. धातु
અર્થ
1. अश् ખાવું
2. ग्रन्थ ગૂંથવું 3. ग्रह ग्रह ९२
4. पुष् पोषयुं 5. ली जोगण
[4] छूटती विगतो :
न. धातु અર્થ
1. प्लुष् બાળવું 2. स्तभ् गर्विष्ठ थ
ગણ પદ
કાળ વચન પ્રથમ પુરુષ | દ્વિતીય પુરુષ તૃતીય પુરુષ अश्नीमः अश्नीथ अश्नन्ति
૯ |૫૨સ્મૈપદી વર્તમાન ૩
૯ |પરૌંપદી હ્યસ્તન ૧ अग्रथ्नाम् अग्रथ्नाः अग्रथ्नात् ८ उभयपट्टी वर्तमान २ गृहणीवहे 3 अपुष्णीम
गृहणाथे
गृह्णाते
૯ |પરમૈપદી|હ્યસ્તન
पुण
अपुष्णन्
८ परस्मैपट्टी वर्तमान १ लिनामि लिनासि लिनाति
ગણ પદ
કાળ
૯ |પરસ્મૈપદી| હ્યસ્તન પરમૈપદી વર્તમાન
3. लू કાપવું 4. मी નાશ કરવો
5. पू पवित्र ९२
[5] छूटती विगतो :
નં. અર્થ
-
૯
૯
८
ઉભયપદી | હ્યસ્તન ઉભયપદી વર્તમાન ઉભયપદી | હ્યસ્તન
1. ते जेजे भए
2. जमे जधांजे पसंह 3. तुं जरी छे
4. तमे जघांखे यूरेयूरो री हीधे मृद् 5. अमेजेखे जा
अश्
મૂળધાતુ ગણ
ज्ञा
[6] पूरेसी पासी ४ग्या :
1. अश्
अशितुम्
2. ज्ञा - ज्ञातुम् [7] भेडेसां भेडडा :
A
1. अक्रीणीतम् 2. क्रीणन्ति
3. अक्रीणात् 4. क्रीणे
5. अक्रीणाः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
वृ
क्री
B
अचिनुतम् चिन्वन्ति
પુરુષ | એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
अप्लुष्णाम् अप्लुष्णीव अप्लुष्णीम स्तभ्नासि स्तभ्नीथः स्तनीथ अलुनात् अलुनीताम् अलुनन् मनीषे मीनाथे मध् अपुनाः अपुनीतम् अपुनीत
अचिनोत्
चिन्वे
अचिनोः
૧
૨
3
પદ
પ્રત્યય પુરુષ વચન
રૂપ કાળ
८ उभयपछी ताम् 3 २. अजानीताम् ह्यस्तन
८ उभयपट्टी म
૧
3
अवृणीम ह्यस्तन
८ उभयपछी सि
क्रीणासि वर्तमान
૯ પરઐપદી ત
८ परस्मैपट्टीव
•८००
ल
3. मृद् - मृद्नत् 4. स्तृ - स्तीर्त्वा
૨
૨
૨
ર
૧
૧
3 अमृनीत ह्यस्तन
૨
आश्नीव ह्यस्तन
5. ग्रह - गृहीत
પાઠ-૨/૬
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી :1. ભગવાને ક્રોધને દૂર કરી નાંખ્યો, માનને દૂર કરી નાંખ્યું, માયાને દૂર કરી
નાખી, લોભને દૂર કરી નાંખ્યો, પ્રમાદને દૂર કરી નાંખ્યો, અસત્યને દૂર કરી
નાંખ્યું =િ આ બધી વસ્તુઓ છોડી દીધી] અને તેથી કેવલજ્ઞાન મેળવ્યું. 2. સાધુ ભગવંતને પોતે જાતે રાંધવું યોગ્ય નથી અને પોતાના માટે રાંધેલું
લેવાને પણ કલ્પતું નથી તે યોગ્ય નથી. ગૃહસ્થો દ્વારા પોતાના માટે જે
રંધાયુ હોય તે જ સાધુ ભગવંતે લેવું જોઈએ. 3. પાથરેલી શેત્રુંજી ઉપર સાધુઓ જીવ હિંસાની શંકાથી ચાલતા નથી. 4. ભગવાનમાં ભિગવાનના ધ્યાનમાં લીન થયેલો તે પોતાની માતાને
પણ ઓળખવાને શક્તિમાન નથી. [માતાને ઓળખી પણ નથી શકતો.] 5. જે જીવોને ફાડે છે, કાપે છે તે પોતાની જાતને પાપોથી ભરી દે છે.
ધિક્કાર હો તેને ! 6. હમણાં શરીર અડધી ઉંમરે કે નાની ઉંમરે જ ગળી જાય છે અને ઘરડું
થઈ જાય છે. આ બધો પણ દુકાનના ખોરાકનો દુગ્ધભાવ છે – એ પ્રમાણે નિશ્ચિત થાય છે. આથી તું સ્વાદિષ્ટ પણ દુકાનના ખોરાકને
છોડી દે. [હોટલનું ખાવાનું છોડી દે.] 7. મેં ઘરે આવેલા બધાંને ખુશ કર્યા, અત્યારે પણ ખુશ કરું છું અને તેથી
[બસ, મારી એક જ ઈચ્છા છે કે] મારું દય આનંદથી ભરાઈ જાઓ ! 8. વિચારીને બોલવું જોઈએ, જે કારણે સજ્જનો બોલીને ફરતા નથી. 9. જેમ લોકો છાશને મથીને માખણ મેળવે છે તેવી રીતે જ સાધુ ભગવંતો
શાસ્ત્રનું મંથન કરીને (શાસ્ત્રોને મથીને) તત્ત્વને ગ્રહણ કરે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :1. मां प्लुष्णन् मम श्वशुरः वस्तुतः प्लोषितव्यानि मत्कर्माणि प्लुषित्वा
मां मोक्षं प्रहिणोति इति गजसुकुमालमुनिः अमन्त्रयत / व्यमृशत् । 2. जीवने प्रविशन्ति पापानि त्वं स्तभान, अन्यथा नरके असुराः त्वां
ફૂપીયુ: | 3. વં સત્યં વૃષ્ય 4. ધનં ત્યા, ધર્મ વૃદ્ધિ, તિથીન પ્રીદિ . 5. जहनुकुमारः अष्टापदपरिखां यदा अद्भिः पृणाति तदा क्रुद्धः नागराड्
जनुकुमारमप्लुष्णात् । છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૮૧ ૦
( પાઠ-૨/૭9
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
6. यूयं स्वदोषान् लुनीत येन शीघ्रं मोक्षः स्यात् । 7. प्रव्रज्याकाले साधुः महाव्रतान्यगृह्णाद् यावज्जीवं च अपालयत् । 8. भगवद्वचनानि श्रुत्वा तदाचरितुम् अहं संयस्यामि । 9. त्वं स्वं जानीहि, दोषं लुनीहि, यतः इत्थं जीवः पापं लुनाति मोक्षं
च प्राप्नोति । [3] शिवाच्यो :
1. महावीरेण गौतमः आज्ञायते । 2. कुथेन भृत्येन भूमिरास्तीर्यत । 3. अनुकम्पया तेन सर्वे जीवाः / सर्वजीवाः प्रीयन्ते । 4. कोऽपि जीवः न कीर्येत ।।
5. शीघ्रम् ओदनः श्रीयतां त्वया । [4] पूटती विगतो :| મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પ્રયોગ કાળ વચન પ્રથમપુરુષ દ્વિતીયપુરુષ તૃતીયપુરુષ 1. अभि+ज्ञा मोmuj७मयपही तरि यस्तन| १ |अभ्यजानाम् अभ्यजानाः अभ्यजानात् 2.| कृ | भारj |८ भयपट्टी|भामाशा २ | | कीर्यावहै | कीर्येथाम् | कीर्येताम् |3.| मन्थ् | भथQ | ५२५४ तर वर्तमान 3 | मथ्नीमः | मनीथ | मनन्ति 14. पृ । पूरj |८ ५२स्मैपी विध्यर्थ | २ | पूर्येवहि | पूर्येयाथाम् | पूर्येयाताम् 15.| गृ | बोल | ८ |५२स्मैपही इतर माशार्थ १ | गृणानि | गृणीहि | गृणातु [5] पूटता विगतो :
| અર્થ મૂળ ધાતુ ગણ પદ પ્રયોગ કાળ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન | 1.| डा ७२| ग्रह |८|मयपही भ विध्यर्थ | १ | गृह्येय | गृह्येवहि | गृह्येमहि 2. |यूरेयू२॥ ४२१/ मृद् | ८ |५२स्मैपही तरि वर्तमान/ २ /मृनासि मृद्गीथः | मृद्गीथ | 3. | आविष्ठ ५j | स्तम्भ | ८ |५२स्मैप तर भाशार्थ| 3 | स्तभ्नातु स्तभ्नीताम् | स्तभ्नन्तु
4.| ५सं. २j | वृ ||मयपी | तरि | यस्तन| २ | अवृणाः| अवृणीतम् | अवृणीत |5.यो२ | मुष् | ८ ५२२५४/se वय 3 | मुष्येत | मुष्येयाताम् मुष्येरन् [6] કૌસમાં આપેલા ધાતુના સમાન રૂપ વડે પૂરેલી ખાલી જગ્યા -
1. कृण्मः - गृणीमः 2. अवृणुत - अमृद्नीत 3. धुनवाव - धूनयाव 4. आश्नुवाथाम् - प्रातन्वाथाम्
5. स्तृणुयाताम् - क्रीणीयाताम् ** स२१ संस्कृतम् - 3 .८२ .
416-२/93
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
[7] संपूर्ण साधनिडा :
1.
अपुनन्
भूजधातु पू + अन् ← ह्यस्तनभूतडाणनो प्रत्यय नियम - १ थी पु + अन् = पु + न् + अन् ↓
=
2. अबध्नाम्
4.
=
भूणधातु बन्ध् + अम् ← ह्यस्तनभूतअणनो प्रत्यय नियम - २ थी बध् + ना + अम्
↓
વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે ગણની નિશાની
अपुनन् [अ ह्यस्तनभूत अणनो ]
3. लिनन्ति
=
સ્વરાદિ પ્રત્યય પૂર્વે ગણની નિશાની
अबध्नाम्
भूणधातु ली + न् [स्वराहि प्रत्यय पूर्वे ] + अन्ति नियम - १ थी लि + न् + अन्ति = लिनन्ति
अस्तभ्नात्
= स्तम्भ् + त् [ह्यस्तनभूत अणनो ]
-
=
5. स्तृणासि
स्तभ् [नियम - २थी] + ना + त् = अस्तभ्नात्
भूजधातु स्तृ + ना सि
= नियम - १थी स्तृ + ना + सि
व्यं४नसंधि नियम - १०थी स्तृ + णा + सि
=
= स्तृणासि
स्तम्भ् + ना + त्
↓
વિકારક પ્રત્યય પૂર્વે ગણની નિશાની
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• ८३ •
पाठ-२/७
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી -
1. સાધુ તપ દ્વારા અશુભ કાયાની પ્રવૃત્તિ અટકાવી પાપોનો નાશ કરે છે. 2. પાંચમ-આઠમ-ચૌદશના દિવસે શ્રાવિકાઓ અનાજ પીસતી નથી. 3. માતાએ બાળકની બંને આંખમાં રોજેરોજ અંજન કર્યું હતું. આથી
અત્યારે બાળકની બંને આંખો અત્યંત પ્રકાશે છે, ચમકે છે. 4. આ વાત સ્પષ્ટ છે કે – “જે કોઈને પણ મારતો નથી તેને કોઈ પણ
મારતું નથી.' 5. કમઠે અજ્ઞાનથી લાકડા બાળી તપ કરેલું ત્યારે પાર્શ્વનાથ ભગવાન
બોલેલા – “લાકડું ન બાળવું જોઈએ, પણ અજ્ઞાન બાળવું જોઈએ.” 6. માનવભવ મેળવીને કર્મો જ છેદવા જોઈએ – આ પ્રમાણે સાંભળીને
ગજસુકુમાલ મુનિ દીક્ષા લઈને સ્મશાનમાં ગયા. ત્યાં ઉપસર્ગ આવે છતે પણ સમતાથી સહન કરતા તે ગજસુકુમાલ મુનિએ બધાં કર્મોને છેદી સંસારને છેદી નાંખ્યો. હું ક્યારેય પણ કોઈ પણ જીવને મારતો નથી. કારણ કે ભગવાન
મહાવીર દ્વારા ઉપદેશાવેલા માર્ગને હું અનુસરું છું. 8. જેના દ્વારા ભોગો ભોગવાઈ ગયા છે તેઓ પણ તુષ્ટ નથી, જેના દ્વારા
ભોગવાઈ રહ્યા છે તે પણ સુખી નથી, જે ભોગવવાને ઈચ્છે છે તે પણ વ્યાકુળ છે પણ જેના દ્વારા ભોગો જોડાયા છે તે શ્રમણ ભગવંતો
સુખી છે. આથી ભોગો ભોગવવા યોગ્ય નથી, છોડવા યોગ્ય છે. 9. જેના દ્વારા શરીર અને આત્મા છૂટા કરાયા છે તે સિદ્ધ થઈ ગયેલા
કહેવાય છે અને જેઓ દેહ – આત્માને છૂટા કરવા માટે પ્રયત્નશીલ
છે તે સાધુઓ કહેવાય છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત -
1. શ્રમM: સર સપૂતોડદું પ્રવ્રાગતું શવનુવાનું ! 2. યા નરવે પાપ: – વૃઝિનૈઃ સુર. નુણ: [રૂદ્ધ ], શુક,
છિના, તૃહિતા, પિષ્ટ:, fમનઃ તા ત્યાં તું ન જોડપ વત:
आसीत् । 3. ધર્મ વિ ત્યાં શ્વપ્રે તું વસ્તૃતોગતિ, અત: ગીવર ધર્મન્ ! છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૮૪ •
જ પાઠ-૨/૮%
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. यथा काष्ठं वह्निना इध्यते तथा दुष्टशब्दैः नरः इध्यते । 5. स्वकर्माणि युवाम् अभिन्तम् । 6. ते श्रमणाः न कमपि जीवम् अहिंसन् । 7. स्वगात्राणि छिन्दन्तं नरमपि न ते श्रमणाः समकुप्यन् । 8. तेषामियं क्रिया तेषां दयां व्यनक्ति । 9. आपत्सु समतया दुःखानि सहस्व, यतः समता कर्माणि दुःखानि च
तृणेढि । [3] पूटती विगतो :|न.] पातु | अर्थ | nee/ ५६ पुरुष क्यन | द्विवयन | बर्डवयन 1. सम्+पृच् सं५६म भाव/वर्तमान ७५२स्मैपदी| १ | संपृणच्मि | संपृञ्च्वः | संपृञ्च्मः 2.] भिद् | मेjiस्तन| ७ | Gमयपही | २ |अभिन्त्थाः |अभिन्दाथाम् अभिन्द्ध्वम् 3.| भञ् | Hinj वर्तमान ७ | ५२स्मैपदी| 3 | भनक्ति | भङ्क्तः | भञ्जन्ति | 4. तृह् ।। नष्ट ४२j | स्तन| ७ | ५२स्मैपदी| २ |अतृणेट-ड्| अतृण्ढम् | अतृण्ढ | 5.] इन्ध् सणqj वर्तमान ७ आत्मन 3 | इन्द्धे । इन्धाते | इन्धते [4] पूटती विगतो :
| અર્થ મૂળધાતુ, કાળ ગણ પદ વચન પ્ર. પુરુષ | દ્રિ. પુરુષ | પૃ. પુરુષ 1.| नीमj |नि+युज् | वर्तमान | | ઉભયપદી | १ | नियुनज्मि नियुनक्षि | नियुनक्ति 2. Aucी ४२j| रिच् | यस्तन | | उभयपदी | २ | अरिञ्च्व अरिङ्क्तम् अरिङ्क्ताम् 3. मे ४२वो | भिद् वर्तमान | | उभयपट्टी भिन्द्यः | भिन्थ | भिन्दन्ति 4.| rj | पिष् | यस्तन ૭ |પરમૈપદી अपिंष्व | अपिष्टम् । अपिंष्टाम् | 5. | ४मj | भुज् वर्तमान | | ઉભયપદી | भुञ्चः | भुक्थः भुङ्क्तः [5] पूटती विगतो :न.] पातु | पर्थ | संis qभान वर्तमान | तर | मसि अनीय
तरि । કર્મણિ ભૂત
ભૂત
छिद् | छेत्तुम् | छित्त्वा | छिन्दत् | छिद्यमान | छिन्नवत् | छिन्न | छेत्तव्य | छेदनीय | छेद्य अङ्ग् | अतुम् | अङ्क्त्वा अञ्जत् | अज्यमान |अङ्क्तवत् | अङ्क्त | अङ्क्तव्य | अञ्जनीय | अञ्ज्य रोद्भुम् । रुद्ध्वा | रुन्धत् | रुध्यमान | रुद्धवत्
रोद्धव्य | रोधनीय
रोध्य पेष्टुम् पिष्ट्वा | पिंषत् | पिष्यमाण | पिष्टवत् पिष्ट
पेष्टव्य |
पेषणीय पेष्य रेक्तुम् रिक्त्वा | रिञ्चान | रिच्यमान | रिक्तवत् रिक्त
रेचनीय
| रेक्तव्य
रेच्य
| रिच् ** स२१ संस्कृतम् - 3
.८५.
8426-२/8
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6] ३५ो :
1.
2.
तृह् – गए। - ७ ५२स्मैपट्टी, नाश अरवो, वर्त.अ.नुं ३५
तृणेह्मि
तृहृः
:
तृण्ढः
तृण्ढः
तृणेक्षि
तृणेढि
""
छिद् – गए
-
अच्छिनदम्
[7] ३५ो :
1. अनेहस् = पुं. आज अनेहा अनेहसौ
अच्छिन्द्र
अच्छिनः/अच्छिनत्-द् अच्छिन्तम्
अच्छिनत्-द्
22
"
""
૭ ઉભયપદી, છેદવું, હ્યસ્તન ભૂતકાળનું રૂપ
-
अहम्
अर्यमणम्
अनेहसा अनेहोभ्याम् अनेहोभिः | अर्यम्णा
अहसे
अनेहोभ्यः अर्यम्णे
अनेहसः
अर्यम्णः
99
तृण्ढ
"
हन्ति
99
अच्छिन्द्म
अच्छिन्त
अच्छिन्ताम् अच्छिन्दन्
अनेहसः अर्यमा
अनेहसोः अनेहसाम्
अहसि अनेहः ! अनेहसौ ! अनेहसः !
2. अर्यमन् = पुं. सूर्य अर्यमणौ
"
अर्यमणः
अर्यम्णः
अर्यमभ्याम् अर्यमभिः
अर्यमभ्यः
• ८६ •
"
"
22
अर्यम्णोः अर्यम्णाम्
अर्यमसु
अहस्सु अर्यम्ण,
अर्यमणि
अर्यमन् ! अर्यमणौ ! अर्यमणः !
"
22
* संस्कृत > English
જગનેેટના ખુલાસામાં આપણે જોયું કે મૂળવાત ક્યાં હોય અને ચલણી બનતો શબ્દ ક્યાં પહોંચી ગયો હોય !!! આ રીતે ફેરફાર પામે રાખતી અંગ્રેજી ભાષા કંઈ રીતે વિશ્વસનીય બને ? આ બાબતે જગતની તમામ ભાષાઓમાં સંસ્કૃત અપવાદ છે. તેના સ્વરૂપમાં ફેરફારને અવકાશ નથી, કારણ કે તે નિયમબદ્ધ છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૨/૮ ૪
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી ઃ
:
1. દયાળુ માણસ નિર્દયી સાથેનો સંગ છોડી દે છે. ઉત્તમ માણસ શૂદ્ર માણસો સાથે વાતચીતને છોડી દે છે, પણ સજ્જનો સાથે નહીં. જેમ રોગી અપથ્યને છોડે, પણ ઔષધને નહીં.
તીર્થંકરો મનથી જ અનુત્તર દેવોની શંકાઓ છેદે છે અને વાણીથી માનવોની શંકાઓ છેદે છે.
2.
3. ‘તું કાપ, અટકાવ, પીસ, છેદ, ખાંડ, ભેદ, માર, બાળ' - આવી ભાષા સાવઘભાષા કહેવાય છે. તેને તું છોડ.
4. પોતાનું અને બીજાનું - આ બેના અંતરને છેદી નાંખવું જોઈએ. અને ‘મારું બધું તારું છે’ - આ પ્રમાણે ભાવનાને પ્રગટ કરવી જોઈએ.
5. મહાવીર સ્વામી સંગમના ઉપસર્ગોમાં ખેદ ન પામ્યા, પણ તેનો સંસાર વધવાથી ખેદ પામ્યા.
6. આચાર્યે પોતાના યોગ્ય શિષ્યને આચાર્યપદે નીમવો જોઈએ.
7.
8.
9.
1.
2.
પાપી પાલક દ્વારા ચૂરેચૂરા કરાયેલા સાધુઓ પોતાના કર્મોને ખાંડી મોક્ષમાં ગયા.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત ઃ
3.
કેટલાંક લોકો પૈસા માટે દોડે છે, કેટલાંક લોકો પત્ની માટે દોડે છે, પણ સર્વ ઈષ્ટ વસ્તુઓને આપનાર ધર્મ માટે કોઈ પ્રયત્ન કરતું નથી. ‘કોઈ પણ જીવોની હિંસા ન કરવી જોઈએ' - જૈનો આ વિધિને શબ્દશઃ અનુસરે છે.
याचमानाय दीनाय धनं यच्छन्तं मां मारुन्द्धि ।
अद्यप्रभृति अहं त्वाम् उपाध्यायपदे नियुनज्मि, ततस्त्वं तव पदं प्रति अप्रमत्तो भव ।
वने केचित् पशवः अन्यं हिंसन्ति, अतः ते हिंस्रा: [हिंसकाः ] कथ्यन्ते ।
यत्किञ्चित् त्वम् अवाप्नुयाः तदेव भुञ्ज्याः, अन्यधनं मा गृध्वस्व ।
. ૮૭.
પાઠ-૨/૯
4.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
5. स्वगृहागतं याचकं [अर्थिनं ] 'कियद् धनं आवश्यकम् [अभिप्रेतम्] ?' इति सः अपृच्छत् ।
6.
अहं मम दुःखानि तत्पुरः व्यानजम्, अतः तस्य हृदयम् अखिन्त । 7. विद्यार्थिनः सज्ज्ञाने युञ्ज्यात्, प्रजाः सन्मार्गे युञ्ज्यात् । यो राजा इत्थं युङ्क्ते तस्य राज्यं सुराष्ट्रं भवति ।
8.
9.
पश्यत, सः पशून् व्यशिनट्, अधुना यूयम् अपि पशून् विशिष्यात । भगवतः देशनां श्रुत्वा तस्याज्ञानं छिन्नम्, कर्माणि भिन्नानि, मिथ्यात्वं रिक्तम् ।
[3] छूटती विगतो :
नं. धातु અર્થ
દ્વિવચન બહુવચન
1. भुज् ४भवु
કાળ પ્રયોગ પદ પુરુષ એકવચન હ્યસ્તન | કર્તરિ | ઉભયપદી ૧ अभुनजम् अभुञ्ज्व अभुम 2. भञ्ज लांगवुं आज्ञार्थ उर्तरि परस्मैपट्टी २ भङ्ग्धि भङ्क्तम् भङ्क्त 3. पिष् पीसवुं विध्यर्थ उर्तरि परस्मैपट्टी उ पिंष्यात् पिंष्याताम् पियु: 4. खिद् जेट पामवो ह्यस्तन उतरि आत्मनेयही २ अखिन्त्था: अखिन्दाथाम् अखिन्ध्वम् 5. वृज् छोडवु आज्ञार्थ अशि परस्मैपट्टी उ वृज्यताम् वृज्येताम् वृज्यन्ताम्
[4] र्तरि वाड्योनुं शि :
1.
2.
1. त्वया काष्ठाय वृक्षः मा छिद्यताम् ।
2. तैः परकीयं वसु अगृध्यत ।
3. अर्यम्णा अन्धकारः भिद्यते ।
4.
त्वया मा हिंस्येरन् सर्वभूतानि ।
5. याचमानायाऽर्थिने वसु यच्छन् अहं [त्वया] मा रुध्यै ।
[5] छूटती विगतो :
नं.
મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન કાળ
उद्+विज्७ परस्मैपट्टी ताम् 3
नि+युज्
उभयपट्टी यातम्
ર
અર્થ
તે બંને ડર્યા હતા
તમારે બંનેએ નીમવું જોઈએ
3.
अमेजने पूछयुं 4. तमे बने वेगना रहो
5. तेखो जघां पेट पाभ्या
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
6
अनु+युज् ७ ઉભયપદી व ૧
७ परस्मैपट्टी तम्
ર
७ खात्मनेपछी अत
3
वृज्
खिद्
•८८०
૨
૨
રૂપ
ह्यस्तन उदविङ्क्ताम्
विध्यर्थ नियुञ्ज्यातम्
૨ ह्यस्तन अन्वयुञ्ज्व
आज्ञार्थ वृङ्क्तम्
હસ્તન
अखिन्दत
પાઠ-૨/૯૪
3
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6] नंजरना खाधारे ३५ :1. 19 वृङ्ग्धि
2. 2483
3.
676
4.
2143
5.
18
6.
2587
7.
694
8.
357
9.
59
[7] ३५ :
1. खिद् - आत्मनेप६, गएा-७ जेह
પામવું
-
-
-
-
[वृज् - 7 /P, वेगना रहेवु. ख. २/१] इन्धीयाताम् [इन्ध् – 7/A, सणगाव. वि. २/२]
भिन्द्यात
अखिन्दाथाम्
तृण्ढ
उदयुङ्क्ताम्
खिन्दताम्
छिनद्मि
छिन्द्धि
વિધ્યર્થ રૂપ
खिन्दीय खिन्दीवहि खिन्दीमहि विशिनषाणि खिन्दीथाः खिन्दीयाथाम् खिन्दीध्वम् विशिण्ड्डि खिन्दीत खिन्दीयाताम् खिन्दीरन् विशिनष्टु
2. fa+f1q - 422ĤUE, 919-0 વિશિષ્ટ હોવું આજ્ઞાર્થ રૂપ विशिनषाव विशिनषाम
* संस्कृत > English 發
ફરી English ભાષાના વ્યાકરણને તપાસીએ. આ વખતે ભૂતકૃદંતની વાત કરવાની છે.
ઉદાહરણ-૧
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
મૂળરૂપ
ભૂતકૃદંત
Sleep सू
Slept - सूतां
सुप्तः
स्वप् 'त' प्रत्ययनी English आवृत्ति सांय खाये जेवी छे !!
-
विशिष्टम् विशिष्ट विशिष्टाम् विशिषन्तु
• ८८०
પાઠ-૨/૯
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. મૂઢ જીવો શુદ્ધ પાણી દ્વારા સ્નાન કરે છે. પણ મેલથી મેલું થયેલું આ શરીર ક્યારેય શુદ્ધ થતું નથી.
2. તારું બધું આપી દે, લે નહીં, કારણ કે દાનનો ઘણો મહિમા છે. વિશ્વમાં સૂર્યની જેમ દાન પ્રકાશે છે, દાન અપકીર્તિને ફાડી દે છે. (= નષ્ટ કરે છે.) લોકો દાનની પ્રશંસા કરે છે.
‘ખાઈને સૂવાનું' આટલું જ તારું કર્તવ્ય નથી. જાગ ! જ્યાં સુધી શ્વાસોશ્વાસ ચાલુ છે ત્યાં સુધી આચર ધર્મને !
4. અનાથી મુનિની વાત સાંભળીને જ્યારે શ્રેણિક રાજામાં જ્ઞાન પ્રગટ્યું ત્યારે તેના દુરાચારો ચાલ્યા ગયા.
શ્રાવિકા શરીરની રક્ષા માટે રાંધે, નહીં કે જીભના સ્વાદ માટે ! સારી રીતે સંસ્કૃતને ભણ. કારણ કે સંસ્કૃત એ અત્યંત પ્રાચીન ભાષા છે. જે તીર્થંકર પરમાત્મા બોલ્યા તે જ ગણધરો બોલ્યા, તેમના શિષ્યો પણ તે જ બોલ્યા. આથી આપે પણ તે જ બોલવું જોઈએ.[માનાર્થે બહુવચન] 8. જેટલું પેટમાં સમાય એટલું ભોજન પ્રાજ્ઞ માણસ કરતો નથી, પણ થોડું ઓછું ખાય.
9. જે શ્વાસ લેતા હતા અને લે છે તે જીવો છે.
3.
5.
6.
7.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. अहं श्रीवर्धमानं जिनम् अस्तवम् ।
2.
3.
તુવન્ વાત: માતુ: અટ્ટે વિશ્વસ્ત: [સન્] શનૈઃ શનૈઃ અશેત । असत्यम् आचक्षाणं/ब्रुवन्तं बालं रुद्ध्वा माता तं सत्यं वक्तुम् अब्रवीत् ।
4. ત્યમ્ ગમું ‘7 અતીવ શયીત' કૃતિ બ્રૂહિ ।
5.
स प्रत्यहं जिनालयं याति भगवन्तञ्च नौति ।
6. ते शत्रुञ्जयम् अभियन्ति ते च शत्रुञ्जयाद् आयन्ति ते च 'इमे
श्रावका:' इति ज्ञात्वा परस्परम् अतीव भक्तिं कुर्वन्ति ।
7. महावीर : जिनः अन्यान् सर्वान् देवान् अतिशेते, तेनोक्तः धर्मः अन्यान् सर्वान् धर्मान् अतिशेते ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
ઊપાઠ-૨/૧૦
૦ ૯૦.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
ه
पाये
ه
उदेतु
ه
ه
ه
8. भरतः महाराजा श्रावकेभ्यः निष्कान् अरात् । 9. यथा गगने प्रभाते अर्यमा उदेति तथा सज्जनानां हृदयेऽर्थिनः दृष्ट्वा
करुणा उदेति । [3] तरि वाच्योभाल :
1. श्रीहेमचन्द्राचार्येण कुमारपालः जीवदयाभिधानं धर्मम् आख्यायते । 2. तेन बालेन शीघ्रं गृहं यायते । 3. चन्दनबालया यान्तं प्रभुं दृष्ट्वा अरुद्यत । 4. जीवदयां पालयित्वैव श्रमणोपासिकया धान्यं श्रायेत । 5. तदुर्गं रुध्यताम्, किन्तु दुर्गं जित्वा मा कोऽपि मानवः दायताम्
- इति तेन औच्यत । [4] पूटती विगतो :નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પ્રયોગ કાળ પુરુષ એકવચન, દ્વિવચન | બહુવચન 1| पा | २aj ૨ |પરઐ/કર્મણિ,વર્તમાન
| पायावहे | पायामहे आ+ख्या हे Jપરમૈ,કર્મણિ, હ્યસ્તન आख्यायथाः आख्यायेथाम् | आख्यायध्वम् उद्+इ | सागवू | २ |५२स्मै | इतर माशार्थ | 3
उदिताम्
उद्यन्तु रु |शो वो પરસ્મ કર્તરિ | વિધ્યર્થ रुयात् रुयाताम् रुयुः
શ્વાસ લેવો| કર્તરિ વર્તમાન ૨ श्वसिषि श्वसिथः श्वसिथ રડવું પરઐ| કર્તરિ | હ્યસ્તન
अरुदिव अरुदिम ટપકવું Jપરસ્મ | કર્તરિ |આજ્ઞાર્થ स्नुहि स्नुतम् स्नुत 8 | स्वप् | પરમૈ] કર્તરિ] વિધ્યર્થ स्वप्याम्
स्वप्याम 9 रा । આપવું Jપરઐ | કર્તરિ | હ્યસ્તન
अरात्
अराताम् अरान् 10/ प्र+अन् | श्वास लेवो Jપરૌં કર્તરિ|આજ્ઞાર્થ
| प्राणितम् प्राणित [5] पूटती विगतो :નં. | ધાતુ | અર્થ |ગણ પદ | કાળ પ્રયોગ વચન પ્રથમપુરુષ દ્વિતીયપુરુષ તૃતીયપુરુષ 1 | श्रा | २५j | २ | ५२स्मै बस्तन भलित अश्राये अश्रायथाः अभि+इ | त२३ ४] २ પરસ્મ |વર્તમાન કર્તરિ अभीवः अभीथः अभीत:
કાપવું પરમૈ |આજ્ઞાર્થી/કર્મણિ दायामहै दायध्वम् । दायन्ताम् ख्या કહેવું | પરમૈT વિધ્યર્થ | કર્મણિ ख्यायेमहि ख्यायेध्वम् । ख्यायेरन् ખાવું |પરસ્મ વર્તમાન કર્તરિ जक्षिवः जक्षिथः जक्षितः ૨ પરર્મ | ધસ્તન કર્તરિ
अमाम् अमाः अमात् જવું ૨ |પરસ્મ આજ્ઞાર્થ કર્તરિ अयाव इतम् इताम् ૨ |પરમૈ| હ્યસ્તન કર્તરિ
अयाम्
अयात् अधि+इ | भावु ૨ આત્મને વર્તમાન કર્તરિ अधीमहे अधीध्वे अधीयते 10] स्तु ૨ |ઉભય | વિધ્યર્થ કર્તરિ
स्तुयाम् स्तुयाः स्तुयात् * स२६ संस्कृतम् - 3
पाठ-२/१03
अरोदम्
ه
ه
સૂવું
ه
स्वप्याव
ه
प्राणिहि
ه
अश्रायत
Paa
સમાવું
अयाः
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6]
नं.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
छूटती विगतो :
ધાતુ
ભક્ષણ કરવું
બોલવું
વખાણવું
વાવું
यदीयाता थयुं
જન્મ આપવો
લેવું
ભાસવું
જોડવું
[7] 3uì :
અર્થ (ગણ પદ કાળ પ્રયોગ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
૨ | પરઐ |વર્તમાન કર્તરિ
૨ ઉભય | હ્યસ્તન | કરિ
૨ |પરૌં |આજ્ઞાર્થ| કર્તરિ 3
૨ |પરઐ |વિધ્યર્થ | કરિ
प्सा
ब्रू
नु
वा
अति + शी
२ खात्मने वर्तमान उर्तरि ૨ |આત્મને હ્યસ્તન | કરિ
૨ |પરૌં |આજ્ઞાર્થ| કર્તરિ
૨ |પરઐ |વિધ્યર્થ | કર્તરિ
२
परस्मै आज्ञार्थ तरि
यु ર
પરઐ |વિધ્યર્થ | કર
भा
विश्वास राजवो वि + श्वस्
3. स्तु
सू
ला
1. अस् = गए।
असानि
एधि
अस्तु
2. ब्रू = गए।
ब्रवीमि
5. शी
ब्रवीषि [आत्थ]
ब्रवीति [आह]
= ગણ
स्तुयाम्
स्तुयाः
स्तुयात्
4. रु ગણ
अरवम्
अरौः
अरवी:
अरौत्
अरवीत्
—
= गए।
-
शयीय
शयीथा:
शयीत
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
स्तुयाव
स्तुयातम्
स्तुयाताम्
م له به س م ب س م م
૨ ઉભયપદી, હોવું, આજ્ઞાર્થનું રૂપ
असाव
असाम
स्तम्
स्त
स्ताम्
सन्तु
૨ ઉભયપદી, બોલવું, વર્તમાનકાળનું રૂપ
ब्रूवः
ब्रूमः
ब्रूथ
ब्रूथ: [आहथुः ] ब्रूतः [ आहतुः ]
ब्रुवन्ति [ आहुः ]
૨ ઉભયપદી, સ્તવવું, વિધ્યર્થનું રૂપ
अरुव
अरुतम्
प्सामि प्साव: प्सामः
अब्रवीः
नौ
अब्रूतम् अब्रूत
नुताम्
नुवन्तु
वाया:
वायातम् वायात
अतिशेते अतिशयाते अतिशेरते
असुवि असूवहि असूमहि ताम् लान्तु
लातु भायात् भायाताम् भायुः विश्वसानि विश्वसाव विश्वसाम
-
૨ પરઐપદી, શોક કરવો, હ્યસ્તન ભૂતકાળનું રૂપ
૧ युयाम् युयाव युयाम
शयीयाथाम् शयीयाताम्
• ८२
स्तुयाम
स्तुयात
स्तुयुः
अरुम
अरुत
अरुताम्
अरुवन्
૨ આત્મનેપદી, સૂવું, વિધ્યર્થનું રૂપ
शयीवहि
शीमहि
शयीध्वम्
शयीरन्
पाठ-२/१०
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1.
તે જ શિષ્યો છે જે ગુરુ દ્વારા અનુશાસન ક૨વા યોગ્ય છે.
2. પોતાના દોષોને તમે ન છૂપાવો. ગુરુને બધાં દોષો કહી દો. તેવી રીતે જ તમે મોક્ષ ઉપર રાજ કરશો. [= મોક્ષને મેળવી શકશો.] દેવો પણ તમારી સ્તવના કરશે.
જેવી રીતે મહાસાગરમાં લાકડું અને લાકડું [= બે લાકડાં] ભેગા થાય છે અને ભેગા થઈ છૂટા પડી જાય છે તેના જેવો જીવોનો સમાગમ છે. [એટલે કે પલ, બે પલનું રોકાણ. પછી તો વિયોગ જ છે. મા મુદ્ઘતા વર્તમાનમાં બાળકો શાળામાં ભણે છે. પણ, સંસ્કાર નથી મેળવતા, પહેલા સંસ્કારો પણ બાળકો પામતા હતા. આથી વર્તમાનમાં માતા -પિતાએ વિશેષ રીતે જાગૃત રહેવું જોઈએ અને સંસ્કારો સીંચવા જોઈએ. તું ચક્રવર્તીની પદવીને ન ઈચ્છ. જો ચક્રવર્તીની પદવીને ઈચ્છીશ તો તારી બધી આરાધના પ્રાયઃ નિષ્ફળ જશે.
5.
3.
4.
જ્યાં સુધી પુણ્ય ચમકે છે ત્યાં સુધી જ સંસારમાં થોડું પણ સુખ છે. જ્યારે પુણ્ય નાશ પામે ત્યારે ધનવાનો પણ ગરીબ થઈ જાય છે. પશ્ચાત્તાપયુક્ત કોણિક ઝડપથી શ્રેણિકની પાસે ગયો, પણ તે કોણિકને આવતો જોઈ શ્રેણિક મહારાજા ઝેર ખાઈ મરણ પામ્યા. [મરણને સ્વીકાર્યું
8. બેઠેલાનું નસીબ બેસેલું હોય છે, ઊભા રહેલાનું ઊભું રહે છે, ચાલનારનું ચાલે છે અને સૂઈ જનારનું નસીબ પણ સૂઈ જાય છે.
6.
7.
9. ગુરુ ન બેસે છતે શિષ્યે ન બેસવું જોઈએ.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. सा विद्या या विमुक्तये ।
2. ગુરુમભિવાદ્ય શિષ્યો બ્રૂયાત્-ગુરુવેવ ! માં વિદ્યાં રાતુ ।
3. धर्मम् आशास्स्व, यतः धर्मेण पुण्यं पुण्येन च सर्वाभीष्टं त्वं
प्राप्नुयाः ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૭ ૯૩
પાઠ-૨/૧૧
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. તે માનવા: ! પૂરું નામૃત, ગાવ્રત: નાસ્તિ ભયમ્।
5.
साधवः मलीनानि वासांसि अवसत ।
6.
सदा सर्वान् ईडिध्वम्, न कमपि निन्दत ।
स्वकुलं पूर्वभवे महावीरस्वामी ऐट्ट, अतस्ते ' नीचगोत्रकर्म बद्धवन्तः । देवानन्दा पूर्वभवे त्रिशलायाः अलङ्कारान् अमुष्णात्, अतः देवानन्दायाः पुत्रः अपहृतः ।
राजा प्रजां शिष्यात्, गुरुः शिष्यमनुशिष्यात्, शिष्यः स्वम् / आत्मानम् अनुशिष्यात् ।
7.
8.
9.
[3] ખૂટતી વિગતો :
નં.
4567
ધાતુ
દરિદ્રા
ईड्
1
2
3
चक्ष् કહેવું
4 વિ+અપ+રૂ| જુદા થવું
5
6
7
8
9
आस्
ईश्
वस्
मृज्
हु
અર્થ ગણ પદ
કાળ વચન પ્રથમપુરુષ દ્વિતીયપુરુષ તૃતીયપુરુષ
|ગરીબ થવું | ૨ |પરઐપદ વર્તમાન ૧ दरिद्रामि दरिद्रासि दरिद्राति વખાણવું ૨ આત્મનેપદ હ્યસ્તન ૨ ऐड्वहि ऐडाथाम् |ऐडाताम्
૨ આત્મનેપદ આજ્ઞાર્થ ૩
चक्षामहै चड्ढ्वम् चक्षताम् व्यपेयाव
૨ |પરૌંપદ | વિધ્યર્થ ૨
व्यपेयातम् व्यपेयाताम्
૨ આત્મનેપદ વર્તમાન ૩
आस्महे
आध्वे आस
બેસવું રાજ કરવું | ૨ |આત્મનેપદ હ્યસ્તન ૧
ऐश
પેરા:
ऐष्ट
वसाम
वध्वम् वसताम्
પહેરવું ૨ આત્મનેપદ આજ્ઞાર્થ ૩ સાફ કરવું | ૨ |પરઐપદ વિધ્યર્થ છૂપાવવું ૨ આત્મનેપદ હ્યસ્તન
૨
मृज्यातम् मृज्याताम्
અથા
अहुत
[4] ખૂટતી વિગતો :
નં. રૂપ |મૂળધાતુ ગણ
1
उड्ड
2 मृष्ठ
मृज्
3 |′′ ફંડ્
4 | ચદ્ધિ | વાસ્
श्
अचष्ठाः चक्ष् ૨ આત્મનેપદ થાત્ હ્યસ્તન ભૂતકાળ ૨
शाधि शास् ૨ |પરસ્મૈપદ | દિ
આજ્ઞાર્થ
ર
૨ આત્મનેપદ ધ્વમ્
આજ્ઞાર્થ ૨
૨ |૫૨સ્મૈપદ | તમ્ હ્યસ્તન ભૂતકાળ ૨
वष्टु
જ
वश्
8 |વડ્વમ્ વસ્ 9 | ઔષ્ટમ્ | વસ્
પદ પ્રત્યય
૨
૨ | પરઐપદ |
1. આ માનાર્થે બહુવચન છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
te
૨ | પરઐપદ
૨ | પરઐપદ
थ
૨ આત્મનેપદ ધ્વમ્ હ્યસ્તન ભૂતકાળ ૨
પરમૈપદ
हि
e_
मृज्याव
૧ अवि
તુ
કાળ
આજ્ઞાર્થ
વર્તમાનકાળ
આજ્ઞાર્થ
આજ્ઞાર્થ
૭ ૯૪ ૭
પુરુષ|વચન
જે જે જી
અર્થ
તું ઈચ્છ
૩ તમે સાફ કરો છો
૩
તમે વખાણ્યું હતું
૧
તું પ્રકાશ
૧
તે ઈચ્છો
૨
૧
૧
તેં કીધું હતું
૧
તું શાસન કર
૩
તમે કહો
૨ તમે બેએ ઈછ્યું હતું
છુપાઠ-૨/૧૧
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] भेडेसा भेडा :
A
B
- ह्रोतुम्
1. हु 2. ईड् ईडितुम्
3. शास् - शासितुम्
4. चक्ष्
2.
—
3.
-
-
ऐट्ठाः
ऐट्ट
शातुम्
ख्यात्वा
जागरितुम् - जागरित्वा
C
हुत्वा
ईडित्वा
शिष्ट्वा
-
5. जागृ [6] ३५ो :
1. ईड् = २ / A, वजाएावु, ह्यस्तन लूतडाजनुं ३५
ऐडि
ઉદાહરણ-૨
ऐड्वहि
ऐडाथाम्
ऐडाताम्
—
-
औष्टम्
औष्टाम्
-
* સંસ્કૃત
D
हूयमान ईड्यमान शिष्यमाण
क्शायमान
मा
वस् = २/A, पहेरवुं, ह्यस्तन लूतअजनुं ३५
अवसि
अवस्वहि
अवस्थाः
अवस्त
वश् = २ /P,
अवशम्
अवट्-ड्
अवट्-ड्
ऐड्महि
ऐड्ढ्वम्
ऐडत
अवस्महि
अवसाथाम्
अवध्वम्
अवसाताम् अवसत
छ्धुं ह्यस्तन लूत अणनुं ३५
औश्व
औम
औष्ट
औशन्
> English
गुप् - राज, संरक्षj. Keep - अंग्रेक्रमां
भूतछंत Kept - राजेतुं / राज्युं
-
• ८५०
—
E
वा ईडन
शासत्
चक्षाण
जाग्रत्
1
—
F
ह्रुत
ईडित
शिष्ट
क्शात
जागरित
गुप्त ગમે તેટલું ગુપ્ત રાખવા મથો તો પણ મૂળભૂત પોત તો પકડાઈ
४ भय ने !
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
पाठ-२/११
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. બધાં પણ જીવો જીવવાને ઈચ્છે છે, મરવાને નહીં. માટે ભયંકર એવી
જીવહિંસાને સાધુ ભગવંતો છોડે જ છે. 2. આગમમાં પણ આ પ્રમાણે જ કીધેલું છે - “બધાં જીવોને હણવા ન
જોઈએ.” આથી ઓ માણસો ! તમે સૂક્ષ્મ પણ જીવને ન હણો. 3. નેમિનાથ ભગવાન દ્વારા રમાયેલી એવી મને તું ચાટે છે ? શું કોઈ
પણ કુળવાન વ્યક્તિ વમેલાને ચાટે ? આ પ્રમાણે રથનેમિને
રાજીમતીએ ઉપદેશ આપ્યો. 4. જે પોતાને જાણે છે તે સર્વને જાણે છે. આથી જ “જે એકને જાણે છે તે
સર્વને જાણે છે' - એ પ્રમાણે આગમમાં કીધું છે. અનાદિકાળથી “જીવ જીવને ધિક્કારે છે અને અજીવ ઉપર જીવનો
રાગ હોય છે' - એ પ્રમાણે પ્રાયઃ દેખાય છે. 6. તું તે કૂતરાને હણ નહીં ! કારણ કે તે કૂતરો પણ તારા જેવો જ છે. 7. પહેલા ગોવાળો જેવી રીતે ગાય પીડાય નહીં તેવી રીતે દોહતા હતા. હમણાં
મશીનો તેવી રીતે નથી દોહતા. અરે ! મૂર્ખમનુષ્ય ગાયને પણ પીડે છે. 8. મારે જીવોને ન હણવા જોઈએ. પણ કર્મોને હણવા જોઈએ. તું પણ
બીજાને ન હણ, પણ પોતાના દુશ્મન એવા મોહને અને અજ્ઞાનને હણ. 9. કેવલજ્ઞાન દ્વારા પરમાત્મા બધું જાણે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :1. નં મધુ ન નીતિ, યત: મધુનિ સિધ્યેયા: ગીવા: સતિ, પશ્ય,
ते सन्तः अपि न मधु लिहन्ति । 2. 7: પૂર્વમ કિનપ્રતિમાં વન્દ્રન અધિ, અત: તસ્ય વપુ: સપ્રતિ
સુર સ્તિ ! 3. पुष्पेषु मधुलिहः मधु अलिहन्, पश्चाद् अवमन्, अधुना च
मधुलिभिः वान्तं मधु त्वं लेक्षि? 4. કુનેગ:' મનાયેંગ્ય: સામવીય વા મહાવીર: નિન: ન દે,
गजसुकुमालश्च मुनिरपि न स्वश्वशुराय अद्वेट्, अत: यूयमपि
अन्यस्मै कस्मैचिदपि मा द्विड्ढ्वम् । 1. જેની ઉપર ક્રોધ, દ્રોહ, દ્વેષ હોય તેને ચતુર્થી લાગે. તે નિયમથી ! સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૨/૧ ૨8
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
सारमेयो यथा निस्सारम् अस्थि लेढि तथा यूयं वित्ताय मा अन्यस्य पादौ लीड्ढ्वम्, उद्युङ्ग्ध्वम्, न्यायाद् धनं प्राप्नुत । महोपाध्याययशोविजयाः सर्वाणि न्यायशास्त्राणि अवेदुः अध्यैयत च, अत: ते जिनशासनगगने सूर्य इव अचकासुः ।
त्वं विद्विषां विनाशं न, किन्तु शत्रुतायाः विनाशम् उड्ढि, यत: शत्रवोऽपि न हन्तव्याः ।
8.
यूयं विद्विड्भ्यः अपि नाऽद्विड्ढ्वम्, तद् अतीव सम्यक् कृतम् । 9. धेनुं यथा गोपाल: दोग्धि तथा शास्त्रपदार्थं त्वं दुग्धि । छूटती विगतो :
[4]
नं.
5.
6.
[3]
नं. धातु અર્થ ગણ
1 लिह् याटवु ર
2 दुह् छोट
૨
3 दिह લેપવું
૨
4
हन् एवं ર
5 द्विष् द्वेष वो २
7.
8
9
પરૌંપદી |હ્યસ્તન
૧
6 विद् भावु ૨ 7 चक्ष् કહેવું ૨ |આત્મનેપદી આજ્ઞાર્થ 3 8 ईड् वप्पाशवु २ आत्मनेपही विध्यर्थ
૧
ईडीय
9 ईश् २1४ ४२वुं २ आत्मनेपछी ह्यस्तन ૨ ऐश्वहि
छूटती विगतो :
અર્થ ધાતુ ગણ પદ કાળ પુરુષ એકવચન ૨ | પ૨સ્મૈપદી વર્તમાન ૧ चकास्मि
ર
પરમૈપદી હ્યસ્તન ૨ अदरिद्राः
ર પરૌંપદી આજ્ઞાર્થી ૩ वष्टु
1 प्राश
2 गरीब थपुं
3 छ
4 ६२छ
5 साई ४२
चकास्
दरिद्रा
6 पिडार
7
મારવું
લેપવું
ખાવું
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
કાળ વચન પ્રથમપુરુષ દ્વિતીયપુરુષ તૃતીયપુરુષ
अलेट्-ड् अलेट्-ड्
दुग्ध: दिहीध्वम्
दुग्धः दिहीरन्
द्विष्
हन्
પદ
૧ अहम्
ઉભયપદી |હ્યસ્તન ઉભયપદી |વર્તમાન ૨ दुह्वः ઉભયપદી વિધ્યર્થ 3 दिहीमहि
ઉભયપદી આજ્ઞાર્થ ૨ नाव
ઉભયપદી |વર્તમાન
૩
द्विष्म
अवेदम्
दिह
ज
वश्
उष्टाम् उशन्तु
आ+शास् २ खात्मनेपछी विध्यर्थ २ आशासीथा: आशासीयाथाम् आशासीध्वम् ૨ | પરઐપદી વર્તમાન ૩ मार्ष्टि
मृज्
मृष्टः
चक्षा
૨
૨ ઉભયપદી આજ્ઞાર્થી ૩
ઉભયપદી હ્યસ્તન ૧ अद्विषि
हताम्
ર ઉભયપદી વિધ્યર્થ ૧
दिहीय
૨ |પરસ્મૈપદી આજ્ઞાર્થ ૨ जक्षिहि
• ८७
घ्नाथाम् घ्नाताम्
द्विड्ढ्वे द्विषते अवेः/अवेत्-द् अवेत्-द्
चड्वम् चक्षताम् ईडीथा: ईडी
ऐशाथाम्
ऐशाताम्
દ્વિવચન બહુવચન
चकास्वः
चकास्मः
अदरिद्रितम् अदरिद्रित
मृर्जन्ति,
मार्जन्ति
अद्विष्महि
अद्विष्वहि
घ्नाताम्
घ्नताम्
दिहीवहि दिहीमहि
जक्षितम् जक्षित
पाठ-२/१२
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
विद्
ऐडत
ईड्
Wwwwww
waaaaaaa
ईध्वम् | तम
लिह
[5] पूटता विगतो :નં. | રૂ૫ | મૂળધાતુ | ગણ પદ | કાળ પુરુષ વચન પ્રત્યય | અર્થ |1| अवेः | પરમૈપદી હ્યસ્તન
તે જાણ્યું હતું. अद्विषुः । द्विष् ઉભયપદી હ્યુસ્ટન ૩ उस् तमोमेद्वष यो. चकास्यात् चकास् પરમૈપદી વિધ્યર્થ ૩
ते शशे. अशासुः शास् પરસ્મપદી Uસ્તન
તેઓએ રાજ કર્યું. આત્મપદી હ્યુસ્ટન
अत | तमोभे आयु. औशन् वश् પરસ્મપદી | હ્યસ્તન
अन् | तमोमेन्छ्युं. | धुग्ध्व म् | दुह् ઉભયપદી | આજ્ઞાથી
તમે દોહો. | घ्नीध्वम् | हन् मयी | विध्यर्थ
તમે હણશો. लीढ्वम्
ઉભયપદી | આજ્ઞાથી ર ध्वम् | तमे याटो. [6] योग्य मम भावत। ३५ो :
1. वश्मि, उश्वः, उश्मः, वक्षि, उष्ठः, उष्ठ । 2. दोहाम, दुग्धि, दुग्धम्, दुग्ध, दोग्धु, दुग्धाम्, दुहन्तु । 3. अलिहाथाम्, अलीढ्वम्, अलीढ, अलिहाताम् । 4. अस्थि, अस्थिनी, अस्थीनि, अस्थ्ना, अस्थ्ने ।
5. लीढ्वम्, लीढाम्, लिहाताम्, लिहताम् । [7] ३५ो :1. हनै हनावहै हस्व
घ्नाथाम् हध्वम् हताम् घ्नाताम् घ्नताम् अदोहम् अदुह्व अदुह्म अधोक्-ग् अदुग्धम् अदुग्ध
अधोक्-ग् अदुग्धाम् अदुहन् 3. द्वेषाणि
द्वेषाम
द्विष्ट द्विष्टाम् द्विषन्तु
हनामहै
द्वेषाव द्विष्टम्
द्विड्डि द्वेष्टु
स२० संस्कृतम् - 3
.८८ .
पाठ-२/१२
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી
1. શુભ સ્વપ્ન જોયે છતે રાત્રે જાગીને સૂવું ન જોઈએ. પરંતુ ધર્મધ્યાન વગેરેમાં મનને જોડવું જોઈએ.
2. પુણીયો શ્રાવક પૈસાથી દરિદ્ર થયો, પણ ભાવથી નહીં.
3.
જે બધાં જીવો માટે રાત્રિ છે તેમાં સંયમી જાગે છે !
4.
5.
6.
7.
8.
9.
8.
9.
:
વિશ્વ ઉપર રાજ કરવાને ઘણા લોકો ઈચ્છે છે. પણ પોતાની જાત ઉપર રાજ કરવાને ઈચ્છતા નથી.
જેઓ દ્વારા મનથી પરમાત્મા સ્તવાય છે, વાણી દ્વારા સજ્જનોના ગુણો સ્તવાય છે અને બે કાનો દ્વારા કથા [= ઉપદેશ] સંભળાય છે તે તાત્કાલિક સંસારનો પાર પામે છે.
કહેવા યોગ્ય બધું બિભીષણે કહી દીધું, મન્ત્રીઓ પણ સમજાવી અટકી ગયા, મંદોદરીએ પણ સમજાવવા માટે પ્રયત્ન કર્યો, પણ રાવણે સીતાને પાછી ન સોંપી.
જેના દ્વારા પોતાના દોષો અને પોતાના પાપો ઉપર દ્વેષ કરાયો છે તે તાત્કાલિક મોક્ષને મેળવે છે.
હે માણસો ! તમે કાયમ જાગતા રહો, જાગતા માણસને ભય નથી. કૂતરું હાડકાને ચાટે છે, બિલાડીઓ દૂધને ચાટે છે, બાળક ખાંડને ચાટે છે અને આપના દ્વારા ગોળ ચટાય છે.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. સર્વાસુ ભાષાસુ / ીજું સંસ્કૃતી: તારવુ માવાનિવ વસ્તિ । येन ज्ञेयं ज्ञातं / वेद्यं विदितं कर्तव्यञ्च कृतम्, सफलं तस्य जीवनम् ।
2.
3.
श्रेणिकः महाराजा अतीव भक्त्या भगवन्तं महावीरं स्तुतवान् । गां दोग्धुं स आगच्छति / एति ।
4.
5. यूयं मां यं धर्मम् आख्यातवन्तस्तमेव धर्मम् अहं प्रत्यहमाचरामि ।
6.
त्वं तथा ईशिष्व येन सर्वे सुखिनः स्युः ।
7.
सज्जनाः नवनीयाः, यतः यः सज्जनं स्तौति तस्यात्मनि सज्जनगुणाः चकासति ।
त्वं प्रजा ईशितवान् किन्तु त्वया किं प्रजाः प्रीणिता: ?
तेन संस्कृतगी: अधीता ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૭ ૯૯૦
પાઠ-૨/૧૩
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] કર્તરિ વાક્યોનું કર્મણિ તથા ગુજરાતી :1. કર્મણિ વાક્ય - મહાવીર,મો: વિયોટુ ધિરે તમેન મૃણમ્ અરુદ્યત | અર્થ - મહાવીર પ્રભુના વિયોગના કારણે ગૌતમ ગણધર દ્વારા ઘણું
રડાયું. 2. કર્મણિ વાક્ય:- નિનવનૈઃ નીવહત વશિત્વજ્ઞાનતમોડપત્તિ | અર્થ :- જીવોના દયમાં પ્રકાશિત થઈ ભગવાનના વચનો દ્વારા
અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર દૂર કરાય છે. 3. કર્મણિ વાક્ય :- કુતિં યન્તઃ 1ના ધર્મે પયન્ત !
અર્થ:- દુર્ગતિ જતા માણસો ધર્મ દ્વારા રક્ષાય છે. 4. કર્મણિ વાક્ય :- તત્ત્વયા સડપ ધર્મ: પાયેત |
અર્થ:- આથી તારા દ્વારા સંકટમાં પણ ધર્મ રક્ષાય. 5. કર્મણિ વાક્ય - ધર્મ મય શાસ્થત યેન, મધુના સ સી//વર્યતૈડપ,
त्वयाऽपि हृदयेन धर्ममाशास्य धर्मः आचर्यताम् । અર્થ :- મારા દ્વારા હદયથી ધર્મ ઈચ્છાયો હતો. હમણાં તે ધર્મ મારા
દ્વારા સારી રીતે આચરાય પણ છે. ધર્મને હૃદયથી ઈચ્છી
તારા દ્વારા પણ ધર્મ આચરાઓ. 6. કર્મણિ વાક્ય - તારે. પ્રદેશ નાને વાસ્થતે |
અર્થ - તારાઓ અને ગ્રહો દ્વારા આકાશમાં પ્રકાશાય છે. 7. કર્મણિ વાક્ય :- શ્રાવ: માવકુશા નામેવ મનસ્થત |
અર્થ - શ્રાવકો દ્વારા ભગવાનના ઉપદેશથી ભક્ષ્ય જ ખવાયું હતું. 8. કર્મણિ વાક્ય :- ત્રિીનામત્રી શ્રીવીર: મધ્યરાત્રી પ્રસૂતિ સુરત | અર્થ - ત્રિશલા માતા દ્વારા સુખેથી ભગવાન મહાવીરને મધરાતે
જન્મ અપાયો. 9. કર્મણિ વાક્ય :- દિગૅત રૂપિ, યતઃ પૂર્વમy zUISfપ મિત્રે અમૂયતા અર્થ:- શત્રુ ઉપર પણ દ્વેષ કરવો ન જોઈએ. કારણ કે પૂર્વ ભવોમાં
શત્રુ દ્વારા પણ મિત્ર થવાયું હતું. [4] કર્તરિ પ્રયોગોનું કર્મણિ :
1. સૂયર્વે 7. શ્યને 2. શૌથ્વમ્ 8. સાશાસ્થષ્ઠિ 14સુહૃથ્વમ્ 3. હૂયેરનું 9. શચિન્તામ્ 15. ઉદ્યથા: 4. ૩mત્તે 10. અર્થાપ્નમ્ 16. મૃખ્યત્વ 5. અત્થાત્ 11. દુન્યેય 17. દિગ્યામë
6. હૃચન્તામ્ - 12. અમૃચેતામ્ છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૧૦૦ -
(પાઠ-૨/૧ રૂ9
9.
જ
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] पूटती विगतो :ધાતુ ગણ પદ | કાળ પ્રયોગ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન | ૨ | પરસ્વૈપદી વર્તમાન કર્તરિ १] यौमि
| युवः । युमः | २ | ५२स्मैप | बस्तन | तर| २ |अस्वपी:, अस्वपः| अस्वपितम् | अस्वपित ૨ | પરમૈપદી | આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
श्वसितु श्वसिताम् श्वसन्तु ૨ | પરમૈપદી| વિધ્યર્થ | કર્તરિ
शिष्याः शिष्यातम्
शिष्यात ૨ આત્માનપદી વર્તમાન કર્તરિ
चष्टे चक्षाते
चक्षते पा ૨ | પરમૈપદી| હ્યસ્તન | કર્તરિ
अपाम्
अपाव अपाम ૨ | ઉભયપદી |આજ્ઞાર્થ| કર્તરિ
स्तुताम् स्तुवाताम् | स्तुवताम् इ| २ | परस्मैपी विध्यर्थ | तर
उदियाः उदियातम् | उदियात 9| ब्रू | २ | मयपी | यस्तन | | १ औच्ये औच्यावहि औच्यामहि [6] साया भी प्रयोगो :
1. उच्येत 2. श्वस्यते 3. रुद्येत 4. जक्ष्यताम् 5. ऐड्ये [7] ३५ोनी साधानका :1. लीवे
4. धुक्षे = लिह+ध्वे
= दुह+से = लिढ्+ध्वे [सामान्य नियम-१ भु४] = दुढ्+से [सामान्य नियम-१ भु०४५] = लिद+ढ्वे [व्यंनसंघि नियम-१४ मु४५] = दुक्से [सामान्य नियम-२ भु०४५] = लीढ्+वे [व्यं४नसंघि नियम-२१ भु४५] = धुक्+से [सामान्य नियम-५ मु४५] = लीवे
.. = धुक्+षे [व्यं४नसंघि नियम-१८ भु४५]
= धुक्षे 2. धुग्ध्व म्
5. दोग्धु = दुह्+ध्वम्
= दुह्+तु = दुघ्+ध्वम् [सामान्य नियम-४ मु४५] = दोह्+तु [गुए। थवाथी] = धुघ्+ध्वम् [सामान्य नियम-५ मु४५] = दोघ्+तु [सामान्य नियम-४ भु४५] = धुग्+ध्वम् [व्यं४नसंघि नियम-२ भु४५] = दोघ+धु [सामान्य नियम-3 मु४५] = धुग्ध्व म्
= दोग+धु [व्यंनसंघि नियम-२ भु४५]
= दोग्धु 3. लिक्ष्व = लिह+स्व = लि+स्व [सामान्य नियम-१ भु४५] = लिक्स्व [सामान्य नियम-२ भु४५] = लिक्ष्व [व्यं४नसंघि नियम-१८ भु४५] = लिक्ष्व
** स२१ संस्कृतम् - 3
• १०१ .
9408-२/१ॐॐ
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. ચાલતા માણસની ભૂલ પ્રમાદવશ ક્યાંક તો થાય જ છે. ત્યારે દુર્જનો
હસે છે, પણ સજ્જનો સમાધાન કરે છે. 2. જ્યારે આ ડરતો નથી અને આનાથી કોઈ પણ ડરતું નથી, જયારે આ
ઈચ્છતો નથી કે દ્વેષ નથી કરતો ત્યારે બ્રહ્મ = શુદ્ધ આત્મા = પરમાત્મા
થાય છે. 3. જુવાની ચાલી ગયે છતે પણ, ઈન્દ્રિયો નષ્ટ થયે છતે પણ હા ! વૃદ્ધ
પણ વિષય આસક્તિને છોડતો નથી. 4. અવયવ ગળી ગયા, માથું સફેદ થઈ ગયું, મોટું દાંત વિનાનું થઈ
ગયું - આવો વૃદ્ધ જે દાંડો લઈને ચાલે છે તે પણ આશાના સમૂહને છોડતો નથી. હે મહાત્મન્ ! તું સર્વશક્તિથી પોતાની જાતની રક્ષા કર. બુદ્ધિશાળી
કોઈની પણ સાથે વિરોધ કરતા નથી. 6. દાન, ભોગ અને નાશ – આ ત્રણ ગતિ લક્ષ્મીની છે. જે આપતો નથી
કે ભોગવતો નથી તેવા માણસની લક્ષ્મીની) ત્રીજી ગતિ = નાશ
થાય છે. [લક્ષ્મી નાશ પામે છે.] 7. [કોઈ પણ] કામ એકાએક ન કરવું જોઈએ. અવિવેક એ મોટી
આપત્તિઓનું સ્થાન છે, ગુણપ્રિય = ગુણમાં લોભાયેલ સંપત્તિઓ,
વિચારીને કામ કરનારને પોતાની જાતે જ વરે છે. 8. શોક ન કર, કાયરતાને છોડ, ધીરજ રાખ. 9. અમે ગર્વને [આશરો નથી આપતા =] ધારણ નથી કરતા. કારણ કે
અભિમાન પતનનું મૂલ છે. તારે પણ અભિમાન ન રાખવું જોઈએ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત -
1. વીતા: તમન: વિષ્ણુતિ 2. यदा यदा त्वं बिभीयाः तदा तदा नमस्कारमहामन्त्रं गणय । 3. રેવતીવ વયમ સાધુJઃ મૌષધીન :
4. યઃ પિત્રાણાં ન વિવધતિ = સ્વયમેવ સ્વદાર ઉદ્ધતિ | છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૧૦૨ •
પાઠ-૨/૧8
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
इदं निदधामि, इदं निदधामि, इदमपि निदधामि - एतादृशी लेश्या परिग्रहस्य, एतां लेश्यां जह्यात् ।
तव प्रतिज्ञाम् अवधेहि, आत्तां प्रतिज्ञां मारणान्तिकोपसर्गेऽपि प्राज्ञा न जहति ।
य: अतिथीन् बिभर्ति स लोके सज्जनः उच्यते ।
तौ नाऽयुध्येताम् किन्तु समादधाताम्, अतः तौ परस्परम् उपायनं
दत्तः ।
9. त्वं मर्यादासहितानि वासांसि परिधेहि ।
1
5.
6.
7.
8.
[3] छूटती विगतो :
नं.
ધાતુ
અર્થ
आ+दा
લેવું
2
धा
ધારવું
3
वि+धा
કરવું
4
अपि+ धा
ઢાંકવું
5 सम्+आ+धा समाधान १२
6
दुह्
7 भी
8
9
लिह
द्विष्
દોહવું
ડરવું
ચાટવું
દ્વેષ કરવો
[4] छूटती विगतो :
नं.
અર્થ
1
ધ્યાન દેવું
2 आश्रयखापवो
3
4
5
મૂળધાતુ ગણ
अव + धा
भृ
नि+धा
મૂકવું
પહેરવું
परि+धा
સંધિ કરવી सं+धि
ગણ પદ કાળ પુરુષ એકવચન
૩ |ઉભય વર્તમાન ૧ आद ૩ |ઉભય હ્યસ્તન ર अदधाः 3 अभय आज्ञार्थ 3 विधत्ताम्
૩ |ઉભય વિધ્યર્થ २ अपिदध्याः
3 उभय आज्ञार्थ 3 समादधातु
अदुहि
बिभेति
लिहीथा:
ઉભય હ્યસ્તન ૧ अद्वेषम्
ર
ઉભય હ્યસ્તન ૧
૩ પરસ્ત્રે વર્તમાન/ ૩
૨ |ઉભય વિધ્યર્થ| ૨
૨
દ્વિવચન
બહુવચન
आ
आदद्महे
अधत्त
अधत्तम् विदधाताम् विदधताम्
अपिदध्यातम् अपिदध्यात समाधत्ताम् समादधतु अदु अहि बिभितः/बिभीतः बिभ्यति लिहीयाथाम् लिहीध्वम् अद्विष्व अद्विष्म
પદ કાળ વચન પ્રથમપુરુષ દ્વિતીયપુરુષ તૃતીય પુરુષ
૩ | ઉભયપદી વર્તમાન ૧ अवदधे अवधत्से अवधत्ते
૩ |ઉભયપદી હ્યસ્તન ૨ अभिव
૩ |ઉભયપદી આજ્ઞાર્થ ૩
૩ |ઉભયપદી વિધ્યર્થ| ૨ परिदधीवहि परिदधीयाथाम् परिदधीयाताम्
૬ |પરસ્મૈપદી વર્તમાન ૧ संधियामि संधियसि संधियति
अबिभृतम् अबिभृताम्
निदधामहै निधद्ध्वम् निदधताम्
[5] सरमा ३५ :
1. दत्स्व - बिभृष्व | 4. दद्यात् - बिभृयात् 7. अदत्त - अबिभृत
2. ददीत - बिभ्रीत
5.
दद्ध्वम् - बिभृध्वम् 8. ददते - बिभ्रते अदत्था: - अबिभृथाः | 9. दत्थ - बिभृथ
3. दत्तः - बिभृतः | 6.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• १०३ •
પાઠ-૨/૧૪
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6] શબ્દોમાં છૂપાયેલા રૂપઃ
1. વિમૌતમ્ / વિમતમ્ | 3. ધ0 / ઢ0 | 5. વિમMિ 2. નહીથ:
4 વિટ્ટીયાથીમ્ | [7] રૂપ:1. अजहाम् अजहिव अजहिम | 2. बिभयानि बिभयाव बिभयाम
अजहीव अजहीम बिभिहि बिभितम् बिभित अजहाः अजहितम् अजहित | बिभीहि बिभीतम् बिभीत
अजहीतम् अजहीत बिभेतु बिभिताम् बिभ्यतु अजहात् अजहिताम् अजहुः
बिभीताम् अजहीताम् 3. परिदधै परिदधावहै परिदधामहै
परिधत्स्व परिदधाथाम् परिधद्ध्वम् परिधत्ताम् परिदधाताम् परिदधताम्
OSE
en ząd > English માની શકો છો કે Englishમાં સંપ્રસારણ પણ થાય છે ??? જુઓ - 'Y' નો ' કરી ‘ed" પ્રત્યય અંગ્રેજીમાં સાદા ભૂતકાળમાં લાગે છે. Dy - ડ્રાય - સૂકવવું. આનો સાદો ભૂતકાળ : Dried - પ્રાઈડ - સૂકવ્યું.
મિત્રો ! જુવો – 'Y' એટલે ‘’ ' એટલે રૂ . મતલબ? ય નો ‘રૂ' કરવો – આ જ નિયમ થયો ને ! આ સંપ્રસારણ નથી તો બીજું શું છે? સંસ્કૃતના સંપ્રસારણનું (= વ્યાપક પ્રસારનું) ચિહ્ન પણ !!!
અંગ્રેજી ભાષાનો વ્યાપ બહુ વિચિત્ર રીતે ફેલાયો. મૂળ બ્રિટનની ભાષા પણ ઇંગ્લીશ નથી !!! એંગ્લો – સેક્સન તરીકે ઓળખાતા રખડુ
જાતિના ટોળાઓની આ ભાષા છે. તેઓએ બ્રિટન ઉપર ૧OOO વર્ષ રાજ ૨ કર્યું. પરિણામે ઇંગ્લેન્ડ = લેન્ડ ઓફ ઇંગ્લા અને અંગ્રેજી – ઇંગ્લીશનો ? Aજન્મ કહો કે અવતાર થયો. તે વખતે તે ભાષા ઇંગ્લીસ્ક કહેવાતી. આ
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૦૪૦
ઉપાઠ-૨/૧8
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. તે કીર્તિને સ્વચ્છ કરે છે, દુશ્મનોના માથા કાપી નાંખે છે, ઘણાં બધાં પૈસા દાનમાં આપે છે [અને] યાચકોની ગરીબાઈને કાપે છે.
ક્યાંય પણ, ન આપેલું તણખલું પણ ન લેવું જોઈએ.
જે થોડું વાપરે[ખાય] છે તે ખરેખર બહુ વાપરે[ખાય] છે.
જે માણસ અમૃત જેવું સમ્યજ્ઞાન અપાત્રને આપે, તે સજ્જનો વચ્ચે હાસ્યાસ્પદ થાય અને અનર્થોનું સ્થાન થાય.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
ગુરુવર્યોને પણ હણીને, નાનાઓને ઠગીને જે રાજ્ય ગ્રહણ કરાય છે તે વિશાળ પણ રાજ્ય મને ન હો !
સજ્જનોના અલંકાર શું છે ? શીલ = સદાચાર છે. સોનાથી બનાવેલા નહીં.
તારો નોકર છું, દાસ છું, સેવક છું, ચાકર છું. ‘હા' એ પ્રમાણે હે નાથ ! તું સ્વીકારી લે. [બસ !] તે પછી હું નહીં બોલું !
બ્રાહ્મણ કે બ્રાહ્મણ સિવાયના જે કોઈ પણ નિર્ધન અને અશક્ત હોય તેને તમે ધન આપો.
ઈન્દ્રિયોનો અસંયમ આપત્તિઓનો માર્ગ કહેવાયેલો છે અને ઈન્દ્રિયોનો સંયમ તે સંપત્તિઓનો માર્ગ છે. જે ઈષ્ટ હોય તે માર્ગે જાઓ ! [= જેનાથી ઈચ્છિત સરતું હોય તે માર્ગ દ્વારા જવાઓ.]
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. अहं मृत्योर्न बिभेमि यतः अमृतोपमानि जिनवचनानि मया आचामितानि ।
मुष्णन्तः असत्यं ब्रुवन्तश्च न जिह्रियति ।
2.
3. તપોવૌ ર્માષ્ઠાનિ ત્વ ગુરુધિ ।
4.
ते हिंसाम् अजहुः ।
5.
यथा हंसः क्षीरान्नीरं वेवेक्ति तथा सम्यग्दृष्टिः वपुषः आत्मानं वेवेक्ति ।
6. શત્રુક્ષેનયા વિષ્ટ: મારવાતરાના 7 ધૈર્યમ્ અનહાત્ ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૭ ૧૦૫ ૭
પાઠ-૨/૧૫
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3]
નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ કાળ પ્રયોગ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
हाये
हायाव हायामहे
ऐयः
ऐयृतम् ऐयृत
जुहोतु जुहुताम् जुह्व
जिहीया: जिहीयातम् जिह्नीयात
मिमीते मिमाते
मिमते
अदीये अदीयावहि अदीयामहि
1 2 3 4 5 6
he has chaa 5
7
=
જવું
હોમવું
शरभायुं 3 परस्मैपट्टी विध्यर्थ उतरि
માપવું
૩ આત્મનેપદી વર્તમાન કરિ
આપવું
૩ | ઉભયપદી |હ્યસ્તન કર્મણિ
ધારવું
૩ | ઉભયપદી |વિધ્યર્થ કર્તરિ
8
पृ ભરવું 3 परस्मैपट्टी ह्यस्तन उर्तरि 3 9 निज् साई ४२ उ उभयपट्टी आज्ञार्थ उतरि २
=
=
=
=
7.
तस्य कीर्तिः दिवं यावद् उज्जिहीते ।
8. बृहस्पतिनाऽपि न भगवतः गुणा मीयन्ते । यथा दिवि देवा असङ्ख्येयाः गगने च तारकाणि असङ्ख्येयानि तथा भगवति गुणा अपि अगण्याः ।
9. त्वं जैनोऽसि तथापि रात्रिभोजनं कुर्वन् न जिह्रेषि ? जहाहि रात्रिभोजनम्, नेनेक्तु स्वात्मानम् ।
छूटती विगतो :
=
=
हा
=
[4] ३पोनी साधनिडा :
1. वेवेष्टि
विष्+ति
विविष्+ ति [ द्वितिना नियम-१थी ]
वेवेष् + ति [द्विति नियम-G थी]
वेवेष्+टि [व्यं४नसंधि नियम-१४थी ]
वेवेष्टि 2. नेनेक्ति
निज्+ति
निनिज् + ति [ द्विरुति थवाथी] नेनेज् + ति [ द्विति नियम-G थी ]
=
ऋ
हु
ह्री
मा
दा
જવું
धा
૩ આત્મનેપદી વર્તમાન કર્મણિ ૧ ૩ | પરઐપદી |હ્યસ્તન કરિ | ૨
૩ |પરપદી |આજ્ઞાર્થ કર 3
२
ग्+ति [व्यं४नसंधिनियम-२४थी ]
नेनेक्+ति [व्यं४नसंधि नियम-१थी ]
नेनेक्ति ।
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
=
3. बिभीवः
भी+वः
=
भी+वः द्विति थवाथी ]
बीभी+व: [ द्विरुति नियम - Aथी]
• बिभी+व: [ द्विरुति नियम-C थी ] बिभीवः
=
=
=
4. बिह
भृ+हि
भृभृ + हि [[द्विरुति थवाथी ]
बृभृ + हि
=
- बिभृ + हि [ द्विरुतिना नियम-E थी ]
बिभृहि ।
=
3
૧
=
૨ दध्याः दध्यातम् दध्यात
अपिपः अपिपूर्तम् अपिपरः नेनिक्ष्व नेनिजाथाम् नेनिग्ध्वम्
=
• १०६ •
[[द्विरुतिना नियम - A थी ]
ઊપાઠ-૨/૧૫
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
5. दधाति
धा+ति
=
धाधा+ति [ द्विरुति थवाथी ]
दाधा+ति [ द्विति नियम - A थी ]
= दधा+ति [ द्विरुति नियम-C थी ] दधाति
=
=
=
[5] ३५ो :
1. वेविषै
2.
वेविक्ष्व
वेविष्टाम्
मिमीय
मिमीथा:
मिमीत
3. अजिम्
अजिह्रेः
अजिह्वेत्
* સંસ્કૃત > English
ॐ
'S खेटले } पोस्ट्रोडी खेस प्रत्यय संस्कृत 'स्य'नुं ४ ग्लीश વર્ઝન નથી લાગતું ?
रामस्य
= Ram's
अस्मद् ने 'स्य' न लागे. माटे,
May... पए, I's नहीं.
मम
विषावहै
वेविषाथाम्
वेविषाताम्
मिमी हि
मिमीयाथाम्
मिमीयाताम्
अजिव
अजितम् अजिताम्
-
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
वेविषामहै
वेविड्ढ्वम्
वेविषताम्
मिमीमहि
मिमीध्वम्
मिमीरन्
अजिड्रीम
अजिहीत
अजिहूयुः
• १०७•
પાઠ-૨/૧૫
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. કાલે જ્યારે સૂર્ય પ્રકાશશે ત્યારે અમે જમશું, 2. કાલે મહાવીર સ્વામી ભગવાન રાજગૃહનગરમાં આવશે” – એ પ્રમાણે
સાંભળીને અત્યંત પ્રસન્ન થયેલા શ્રેણિકે નોકરને સોનામહોરો અને
પોતાના અલંકારો આપ્યા. ' 3. તેઓ સારી રીતે સંયમ પાળશે, આથી શંકા ન કર ! 4. કાલે હું શત્રુંજય જવાનો છું, ત્યાં આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાને
જોઈશ અને નમીશ. 5. કાલે શું થશે ? કાલે આપણે હોઈશું કે નહીં ? આ પણ જાણવાને
આપણે શક્તિમાન નથી. 6. આજે પણ લોકો નહાય છે, કાલે પણ નાહશે. તો પણ મલીન આ
શરીર નિર્મળ નથી થવાનું. 7. આને યોગ્ય પતિ કોણ થશે ? એ પ્રમાણે દિવસ - રાત તેના પિતા
જનક રાજા વિચારતા હતા. 8. કાલે હું શોક કરતો હોઈશ કે [ગીતો] ગાતો હોઈશ? કોણ જાણે છે? 9. શુદ્ધચિત્ત વડે અત્યારે નમસ્કાર મહામંત્રને જપ. કાલે સંકટમાં તે જ
તને રક્ષનાર છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. તવ પુત્ર કૃયિતાદે, મા વિષાદું ગુરુ 2. एते कपयः माम् अनुकुर्वन्ति । अनुसरन्ति, अतः यदि इदम् अहं
क्षिपेयम् / क्षेप्तास्मि तदा तेऽपि क्षिपेयुः । क्षेप्तारः । 3. कल्ये यदा स गाता तदा मृगाः आगन्तारः, तद्रष्टुं वयं नगरम् एतास्मः। 4. અહં તૐ મન્વિતાશ્મિ, નવનીત પ્રાપ્તાશ્મિ, પૃતિ / સર્વિ: શ્મિ...
इति स्वप्नं स पश्यति । 5. મર્દ શ્વ: મવપ્રતિમાં દ્રષ્ટાસ્પિ, પૂજ્ઞયિતાન્નિા શ્રાવ ભોક્તામિકા 6. ચઢિ સાયં યુવયોઃ માતા નાછેત્ તત્ વયં વિવેતામઃ | 7. જો સ સર્વાન્ શત્રુન્નય નેતા, દિપ પતાશ્મિ | 8. શ્વ: વયે ઝઝૂમરસપૂ. મોષિતામ્ર રૂતિ પ્રમવ: વ્યવન્તયત |
9. તવ કથન સત્યમ સત્ય વા ? તદ્ બટું શ્વ: જ્ઞાતાશ્મિ | મા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૦૮૦
પાઠ-૨/૧ ૬8
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
ب
इ
.
० २
ه به م به به به به هی
تابه به به می له م مه ه ه
2 0 0
पत्
م
[3] पूटता विगतो :નં. | રૂપ | મૂળધાતુ | અર્થ ગણ પુરષ વચન 1. | क्रोद्धास्थ क्रुध् તમે ગુસ્સો કરશો एतारः
તેઓ જશે क्षेतास्मः क्षि અમે ક્ષય પામશું
क्लमिता क्लम् તે ખેદ પામશે 5. | खादितास्थ खाद्
તમે ખાશો तर्हितारौ तृ
તે બે કાપશે भक्ता भञ्ज તે ભાંગશે 8. | पतितास्वः
અમે બે પડશે रेक्तास्थः रिच તમે બે ખાલી થશો [4] फूटती वितो :| पातु |
અર્થ | પુરુષ | વચન ३५ । नम् | १ । નમવું | ૧
नन्तास्मि
रक्षितास्मः नि+युज નિયુક્ત કરવું
नियोक्तास्थः छेवू હિંસા કરવી
हिंसितारौ જાણવું
ज्ञाता કરવું
कर्तास्वः ખળભળવું
क्षोभितास्थ ખરીદવું
क्रेतारः [5] ३५ो :1. नेताहे नेतास्वहे नेतास्महे |2. भक्तास्मि भक्तास्वः भक्तास्मः
नेतासे नेतासाथे नेताध्वे | भक्तासि भक्तास्थः भक्तास्थ
नेता नेतारौ नेतारः | भक्ता भङ्क्तारौ भक्तारः 3. द्रष्टास्मि द्रष्टास्वः द्रष्टास्मः
द्रष्टासि द्रष्टास्थः द्रष्टास्थ द्रष्टा द्रष्टारौ द्रष्टारः
هی هی
રક્ષવું
लं
ه
امی به به في ه م
छेत्तासि
م به
5
له
هه م به
ه به به
|
* स२८१ संस्कृतम् - 3
.१०८.
पाठ-२/13
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી -
1. માછલાઓ મને જોઈ પાણીમાં ડૂબી જવાના. 2. કાલે જંબૂકુમાર વગેરે તે બધાં દીક્ષા લેશે. 3. હું દેરાસર સ્વચ્છ કરીશ, તું ગુરુ મંદિર સ્વચ્છ કરીશ. 4. તું આયુષ્યના ક્ષયથી કાલે મરીશ અને દેવલોકમાં જઈશ. 5. કાલે જેઓ રાજગૃહનગર જશે તેઓ ભગવાન મહાવીરને જોઈ ખુશ થશે. 6. સંપત્તિની સાથે વિવેક, વિદ્યાની સાથે વિનય અને લક્ષ્મીથી યુક્ત
સ્વામિત્વ આ મહાપુરુષોનું લક્ષણ છે. રોગ, સંકટ, દુકાળ, દુશ્મન સાથે લડાઈ આવે છd, રાજદ્વારે તથા
સ્મશાને જે [પડખે] ઊભો રહે તે ભાઈ. 8. પોતાની જાતને દોષ અપાય, બીજાને દોષ ન અપાય. માલિક કે મિત્ર
કોઈનો વાંક નથી. [વાસ્તવમાં પોતાના કર્મને જ દોષ અપાય. 9. જ્યાં સુધી ઘડપણ પીડે નહીં, જ્યાં સુધી રોગ વધે નહીં અને જયાં
સુધી ઈન્દ્રિયો નાશ ન પામે ત્યાં સુધી ધર્મ આચરી લેવો જોઈએ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત - 1. ते कल्ये गां हन्तारः, अतः श्वः त्वया शीघ्रं गन्तव्यम्, ते च
રોદ્ધાઃ | 2. गजसुकुमालमुनिः प्रव्रज्यादिने एव केवलज्ञानं प्राप्ता । 3. अहं कल्ये गिरनारम् आरोढास्मि, नेमिनाथजिनं वन्दिताहे, पूजयितास्मि
૨ | 4. સ્વોડદમ્ ગાવાનં ક્લંદે ! 5. ગદ્ય સાયન્ મર્દ વિનાનાં ટર્શનાર્થ ન્તિામિ | 6. નિશાયામ્ મર્દન મોતાદે યત: હ્ય: પવ પ્રતિજ્ઞામ્ પૃપમદમ્ | 7. 'कल्ये श्रीहेमचन्द्राचार्य एता' इति श्रुत्वा कुमारपालराजा
अतीवाऽमोदत। 8. વં ધ્યાતાસિ પાત્ તવ મન: પ્રસરા |
9. अर्बुदाचले मां स्मृत्वा भगवन्तं त्वं नन्तासि - इति विश्वसिम्यहम् । છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૧૧૦
પાઠ-૨/૧
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
लभ
[3] फूटती विगतो :| ન ધાતુ મૂળધાતુ પ્રત્યય ગણ અર્થ તે જ પુરુષના બાકી રહેલા બે રૂપો 1.| द्रोढास्थः | द्रुह् | तास्थः | ४ |तभेद्रोड ४२शो/ द्रोढासि | द्रोढास्थ 2. पणायितारः | पण् | तारः | १ | तमोस्तवशे । पणायिता पणायितारौ 3./ प्रतिपत्तास्महे | प्रति+पद् तास्महे | ४ | अमे स्वी१२शुं । प्रतिपत्ताहे | प्रतिपत्तास्वहे 4.| प्रथयिताध्वे | प्रथ् | ताध्वे | १० तमे प्रसिद्ध ४२शो प्रथयितासे | प्रथयितासाथे 5.] यतितारः । यत् | तारः | १ |तेमा प्रयत्न ४२ यतिता यतितारौ 6.] रोदितास्मि | रुद् | तास्मि | २ | हुँ २२ । रोदितास्वः रोदितास्मः लब्धास्वहे
तास्वहे અમે બે મેળવશું लब्धाहे लब्धास्महे वदितास्मि
तास्मि હું બોલીશ
वदितास्वः वदितास्मः | वनिता
ता
તે માંગશે वनितारौ वनितारः [4] 30 31 :
धु - 5/U - धोतास्मि धू - 1/U - धविताहे धू - 9/U - धवितार:+धोतारः धू - 6/P - धुवितास्थ:
धू - 10/U - धूनयितारौ [5] ३५ो :1. मन्ताहे मन्तास्वहे मन्तास्महे |3. मातास्मि मातास्वः मातास्मः मन्तासे मन्तासाथे मन्ताध्वे | मातासि मातास्थः मातास्थ
मन्ता मन्तारौ मन्तारः । माता मातारौ मातारः 2. मोषितास्मि मोषितास्वः मोषितास्मः
मोषितासि मोषितास्थः मोषितास्थ मोषिता मोषितारौ मोषितारः |
ಮ್.
स२० संस्कृतम् - 3
.१११ .
पा6-२/१ॐ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. જેની પોતાની બુદ્ધિ નથી તેને શાસ્ત્ર શું કરે? બે આંખ વિનાના
માણસને દર્પણ શું કરશે? 2. ધર્મધ્યાનરૂપી તલવાર દ્વારા મોહસૈન્યને હું હણીશ! 3. જ્યારે રામ સાચું જાણશે ત્યારે રડશે. 4. દીવાળીમાં તેઓ આંબેલ કરશે. 5. ત્યાં જો હું હોત તો તે દુષ્ટ માણસોનું નવા નવા ઉપાયો દ્વારા અનુશાસન
કરત.
6. જો મહાવીર ભગવાને મારી રક્ષા ન કરી હોત તો અવશ્ય હું નરકમાં
ગયો હોત - એ પ્રમાણે મેઘકુમારે વિચાર્યું. 7. જો મેં પહેલા જ જૈનધર્મ સ્વીકાર્યો હોત તો મને ઘણો લાભ થયો હોત. 8. જો તે ખેડૂતે સારી રીતે ખેતર ખેડ્યું હોત તો ઘણો પૈસો મેળવ્યો હોત. 9. હું તારી સાથે જિ] દીક્ષા લઈશ, તારી સાથે જિ) વિચરીશ અને તારી
સાથે [જ દુઃસહ્ય એવા પરિષદોને સહીશ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :1. यदि स भगवतः महावीरस्य उपदेशम् अश्रोष्यत् तदा अवश्यं धर्मम्
अङ्ग्यकरिष्यत् । 2. यदि रामः वनं नाऽगमिष्यत् तदा दशाननः न सीतामपाहरिष्यद्
रामायणमपि च नाऽस्रक्ष्यत् । 3. स प्रभाते जागरिष्यति तदा मां न द्रक्ष्यति । 4. પુત્રપ્રમાવાતુ તવ સપૂઃ વધષ્યન્ત .. 5. यद्यहं रात्रिभोजनं नाऽकरिष्यम्, तदा एतादृशानि दुःखानि नाऽसहिष्ये ।
श्वः अस्मिन् समराङ्गणे असृजां सरितः वक्ष्यन्ति । 7. સ ય વક્ષ્યતિ તત્ સત્યમ્ વિ ભવિષ્યતિ || 8. कालसौकरिकः बहुजीवान् हत्वा श्वभ्रम् एष्यति । 9. यदि द्रौपदी नाऽहसिष्यत् तदा महाभारतयुद्धं नाऽजनिष्यत । સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • ૧૧૨ •
પાઠ-૨/૧8
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] छूटती विगतो :
નં. | ધાતુ ગણ પુરુષ
એકવચન
1 चर् ૧ १ चरिष्यामि चरिष्यावः 2 चक्षु २ २ ख्यास्यसे ख्यास्येथे ज्ञास्यति ज्ञास्यतः २ तोत्स्यसि तोत्स्यथः
3 ज्ञा ૯ ૩
બહુવચન
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ દ્વિવચન બહુવચન એકવચન चरिष्यामः अचरिष्यम् अचरिष्याव अचरिष्याम ख्यास्यध्वे अख्यास्यथाः अख्यास्येथाम् अख्यास्यध्वम् ज्ञास्यन्ति अज्ञास्यत् अज्ञास्यताम् अज्ञास्यन् तोत्स्यथ अतोत्स्यः अतोत्स्यतम् अतोत्स्यत धक्ष्यन्ति अधक्ष्यत् अधक्ष्यताम् अधक्ष्यन् धविष्यामः अधविष्यम् अधविष्याव अधविष्याम भन्त्स्यन्ति अभन्त्स्यत् अभन्त्स्यताम् अभन्त्स्यन्
૧ 3 धक्ष्यति धक्ष्यतः
१ धविष्यामि धविष्यावः उ भन्त्स्यति भन्त्स्यतः
ર
ह्वास्यसि ह्वास्यथः
ह्वास्यथ अह्नास्यः अह्वास्यतम् अह्वास्यत 9 शुभ् १ ૧ शोभिष्ये शोभिष्यावहे शोभिष्यामहे अशोभिष्ये अशोभिष्यावहि अशोभिष्यामहि
4
तुद्
5 दह्
6 धू
7 बन्धू ८
8
U
[4] सरजा ३५ वडे पूरेसी जासी भय्या :
1. अध्रोक्ष्यत्
धोक्ष्यति
2. स्पर्श्यति
3.
4. सास्यति
5.
[5] ३५ो :
1.
2.
अस्नोक्ष्यत्
अश्वसिष्यत्
अस्पर्श्यत्
स्नोक्ष्यति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
असास्यत्
श्वसिष्यति
ક્રિયાતિપત્યર્થ દ્વિવચન
सहिष्ये सहिष्याव
सहिष्यामहे
सहिष्यसे
सहिष्येथे
सहिष्यध्वे
सहिष्यते सहिष्येते
सहिष्यन्ते
अगमिष्याम
अगमिष्यम् अगमिष्याव अगमिष्यः अगमिष्यतम् अगमिष्यत अगमिष्यत् अगमिष्यताम् अगमिष्यन्
• ११३.
पाठ- २/१८
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. બધાં જીવો ધર્મને અને મોક્ષને મેળવો - આ પ્રમાણે જ સાધુને ઈચ્છા હોય. 2. હે કુમારપાળ ! તમે અહિંસાને પાળી જલ્દીથી મોક્ષલક્ષ્મીને વરો ! 3. હે મુનિ ! તું સૂર્યની જેમ ધર્મરૂપી આકાશમાં પ્રકાશજે ! 4. તારો પતિ તને જલ્દીથી મળો ! 5. અમે લોકોના ગુણોનું જ ગ્રહણ કરીએ, અને પોતાના દોષો છોડી
દઈએ – આ પ્રમાણે જ આપના આશિષ અમે ઈચ્છીએ છીએ. પ્રિય બોલવું જોઈએ, સાચું બોલવું જોઈએ. અપ્રિય સત્ય ન બોલવું
જોઈએ અને પ્રિય અસત્ય ન બોલવું જોઈએ - આ શાશ્વત ધર્મ છે. 1. બીજાની સ્પૃહા રાખવી એ મહાદુઃખ છે અને નિઃસ્પૃહતા એ મહાસુખ
છે – આ સંક્ષેપથી સુખદુ:ખનું લક્ષણ કહેવાયેલું છે. 8. તું વિદ્યાની સાથે વિનયથી, સંપત્તિની સાથે સંસ્કારથી અને ધનની
સાથે ધર્મથી વધે ! 9. શ્રમણપ્રધાન સમસ્ત જૈન સંઘનું કલ્યાણ થાઓ ! શ્રીસંઘનું મંગલ થાઓ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત - 1. વ્યં શીધ્ર સિદ્ધશિનાં પ્રાપ્તિ - રૂતિ શિષ્યમાં ટૂર્વ મુરા
शिषोऽयच्छत् । 2. यूयं धर्मे आराधनायां च उद्युज्यास्त इति सः सूरिः आशिषः
તાત્ | 3. વં સંક્ત પ્રવીણો મૂયા: | 4. તવ યાત્રા અને પૂર્વીપૂયાત્ | 5. ન્યૂયં સજ્ઞાન-દર્શન-વારિત્રાણ પ્રાપ્યાપ્ત 6. श्रुतसागरे प्रत्यहं साधवः अवगाहन्ते ततश्च अतीव शान्तिम्, समाधि
स्वस्थतां च प्राप्नुवन्ति / लभन्ते । 7. सर्वेषां हितमेव इच्छनीयम्, शत्रोरप्यहितं नैवेच्छनीयम् - इत्येव
सज्जनानां चिह्नम् । 8. जिह्वा खादति वदत्यपि च, यदि सा न नियन्त्रिता तदा उदरस्य
जीवनस्य च हानिर्भवत्येव । આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૧૪ ૦
પાઠ-૨/૧%
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
लं
शिष्यात् उश्याः
.
9. यदि सूर्यः पश्चिमदिशि उदेष्यत् तदा भगवद्महावीरवचनम् अनृतम्
अभविष्यत् । [3] फूटती विगतो :નં. | ધાતુ | ગણ | અર્થ | પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન |બહુવચન | 1. | चि | ५ | मेj ४२j | १ | | चीयासम् । चीयास्व । चीयास्म | १० | વિચારવું
चिन्त्याः चिन्त्यास्तम् | चिन्त्यास्त २ । રાજ કરવું
शिष्यास्ताम् | शिष्यासुः ઈચ્છવું
उश्यास्तम् उश्यास्त 5. | वन्द् | १ વંદવું
वन्दिषीष्ट | वन्दिषीयास्ताम् | वन्दिषीरन्
यायासम् यायास्व यायास्म 7. | मन् । ८ માનવું
मंसीष्ट |
मंसीयास्ताम् | मंसीरन् દ્વેષ કરવો द्विक्षीष्ठाः | द्विक्षीयास्थाम् | द्विक्षीध्वम् दुह् । २ | होडj | १ धुक्षीय धुक्षीवहि । धुक्षीमहि [4] मोगा :1. चक्ष् - तृ.पु.मे.व. - ख्यासीष्ट |6. शङ्क - प्र.पु.५.प. - शङ्किषीमहि 2. गण् - वि.पु.द्वि.व. - गण्यास्तम् 7. शी - प्र.पु.द्वि.व. - शयिषीवहि 3. अट् - ५.५.५.१. - अट्यास्म 8. वृ - वि.पु.५.१. - बियास्त 4. क्लुप् - प्र.५.द्वि.व. - कल्पिषीवहि 9. विश् - तृ..५.१. - विश्यासुः 5. शम् - द्वि..अ.व.- शम्याः [5] ३५ो :1. गोपाय्यासम् गोपाय्यास्व गोपाय्यास्म गोपाय्याः गोपाय्यास्तम्
गोपाय्यास्त गोपाय्यात् गोपाय्यास्ताम् गोपाय्यासुः 2. लङ्घिषीय लङ्घिषीवहि । लङ्घिषीमहि
लङ्घिषीष्ठाः लङ्घिषीयास्थाम् लङ्घिषीध्वम् लङ्घिषीष्ट लङ्घिषीयास्ताम् लङ्घिषीरन् यतिषीय यतिषीवहि यतिषीमहि यतिषीष्ठाः यतिषीयास्थाम् यतिषीध्वम् यतिषीष्ट यतिषीयास्ताम् यतिषीरन्
स२८ संस्कृतम् - 3
. ११५ .
8416-२/१
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. રાજાઓ એક વાર બોલે છે, સાધુઓ એક વાર બોલે છે અને
કન્યા [પણ] એક વાર અપાય છે. આ ત્રણે વસ્તુ એક – એક વાર હોય છે. ભગવાન મહાવીર પાસેથી ત્રિપદીને મેળવીને એક જ મુહૂર્તમાં અગ્યાર ગણધરોએ દ્વાદશાંગી રચેલી. તેમાં હમણાં પાંચમા ગણધર સુધર્માસ્વામીની દ્વાદશાંગી પ્રવર્તે છે. જિનશાસનમાં વર્તમાનમાં ૪૫ આગમો છે. સુધર્માસ્વામીએ બાર અંગો રચેલા હતા અને તેમાં વર્તમાનમાં બારમું અંગ નષ્ટ થયું છે. તે બારમા અંગમાં ચૌદ પૂર્વો હતાં. બાર અંગમાં પાંચમા અંગનું વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ એ પ્રમાણે નામ છે. તેમાં ૪૧ મુખ્ય શતક છે, તેના પેટાભેદો [પેટા શતકો] ભેગા કરતા
૧૩૮ શતકો અને ૧૯ર૩ ઉદેશાઓ છે. 5. અને ત્યાં ભગવતી [= વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ] સૂત્રમાં જીવન પ૬૩ ભેદ
દેખાડાયેલા છે. 6. તે આ પ્રમાણે - એકેન્દ્રિયોના ૨૨ ભેદ, વિકસેન્દ્રિયોના ૬ ભેદ,
નારકોના ૧૪ ભેદ, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોના ૨૦ ભેદ, મનુષ્યોના ૩૦૩
ભેદ અને દેવોના ૧૯૮ ભેદો છે. 7. આ બધાંનો સરવાળો કરતા જીવોના પ૬૩ ભેદ થઈ ગયા. 8. આ બધાંના વિસ્તારથી જ્ઞાન માટે ભગવાનના સિદ્ધાંતો જણાવનારા
ચાર પ્રકરણ ગ્રંથોમાં પહેલું પ્રકરણ [જીવ વિચાર] ભણવું જોઈએ. 9. ત્યાં [જીવ વિચારમાં વિસ્તારથી બધાં જીવોના આયુષ્ય-અવગાહના
કાયસ્થિતિ-પ્રાણ-યોનિ વગેરે પણ દેખાડેલું છે. જલદીથી સંસ્કૃત ભણી ક્રમસર આ બધું (= વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ વગેરે) ભણવું જોઈએ,
ઝડપ કરો. એ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૧૬ •
પાઠ-૨/૨
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
2.
[2] गु४२।तीन संस्कृत :1. भगवता नवतत्त्वानि कथितानि - तत्र प्रथमं जीवतत्त्वम्, द्वितीयम्
अजीवतत्त्वम्, तृतीयं पुण्यतत्त्वम्, चतुर्थं पापतत्त्वम्, पञ्चमम् आश्रवतत्त्वम्, षष्ठं संवरतत्त्वम्, सप्तमं बन्धतत्त्वम्, अष्टमं निर्जरातत्त्वं नवमञ्च मोक्षतत्त्वम् ।
प्रथमजीवतत्त्वस्य चतुर्दशभेदाः, यो जीवति स जीव उच्यते । 3. द्वितीयस्याऽजीवतत्त्वस्याऽपि चतुर्दशभेदाः, तद्यथा - अजीवस्य
मुख्याः पञ्च भेदाः, प्रथमः धर्मास्तिकायः, द्वितीयः अधर्मास्तिकायः, तृतीयः आकाशास्तिकायः, चतुर्थः पुद्गलास्तिकायः,
पञ्चमः कालः । 4. तत्र धर्मास्तिकायाऽधर्मास्तिकायाऽऽकाशास्तिकायानां त्रयो भेदाः
सन्ति । प्रथमः भेदः स्कन्धः, द्वितीयः देशः, तृतीयश्च प्रदेशः । 5. पुद्गलास्तिकायस्य चत्वारो भेदाः, प्रथमः भेदः स्कन्धः, द्वितीयः
देशः, तृतीयः प्रदेशः चतुर्थश्च परमाणुः । 6. एतेषां सर्वेषां भेदानां मीलनेनाऽजीवानां चतुर्दशभेदाः भवन्ति ।
पुण्यस्य द्विचत्वारिंशभेदाः, पापस्य व्यशीतिभेदाः, आश्रवस्य
द्विचत्वारिंशभेदाः संवरस्य च सप्तपञ्चाशद्भेदाः सन्ति । 8. निर्जरायाः द्वादशभेदाः मोक्षस्य च पञ्चदशभेदाः, एतेषां सर्वेषां
मीलनेन नवतत्त्वस्य द्व्यशीत्यधिकद्विशतभेदाः भवन्ति ।। 9. एतेभ्य: नवतत्त्वेभ्यः प्रथमं द्वितीयं च तत्त्वं ज्ञेयम्, चतुर्थम्, पञ्चमं
सप्तमञ्च हेयम्, तृतीयम्, षष्ठम्, अष्टमं नवमञ्च उपादेयम् । [3] संस्कृतमा समेत संध्यानुं गु४२।ती :
6. 6,324 61. योन 2. 9,486 1.. योन 7.63,245 51. योन 3. 31,623 योन 8. 33,333 11, योन 4. 94,868 411. योन 9. 78,333 11, योन
5. 3,16,228 योन ** A२६ संस्कृतम् - 3
पाठ-२/२03
1. 79
૧ ૧૭.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] સંખ્યાનું સંસ્કૃત :
1. યોવિંશતિ: ! 2. અષ્ટપષ્ટિ: I 3. ૫ડશીર્વાધ શતમ્ | 4. अष्टषष्टिसहस्राणि चतुर्विंशत्यधिकनवशताधिकानि ।
5. द्वात्रिंशत्सहस्राणि त्रयोविंशत्यधिकशताधिकानि । [5] સંખ્યાપૂરક :
1. અષ્ટાવ–ાશિન્ - અષ્ટવિત્વરિશમી = ૪૮મી 2. સપ્તસતતિ - સતસપ્તતિતમી = ૭૭મી 3. SUMવતિ - SUવતિતની = ૯૬મી 4 સપ્તવિંશતિ - સપ્તવંશતિતમી = ૨૭મી 5. एकान्नसप्तति - નસતતિતમી = ૬૯મી
the riząd > English હવે સંધિના નિયમો અંગ્રેજી ભાષામાં છૂપા-છૂપા કેવી રીતે ગોઠવાઈ જે ગયા છે તે જોઈ લઈએ -
Junior - જુનિયર Senior - સિનિયર
Superior - HAR42 આ બધામાં ' પછી 'O' આવે છે. એટલે કે રૂ' પછી વિજાતીય 'O' આવે છે. તેથી “જુનિઓર', “સિનિઓર' એવો ઉચ્ચાર ન કરતા ‘’ ઉમેરી ઉચ્ચાર કરવામાં આવે છે. “રૂ હોય ત્યાં ‘’ થાય આ તો સંધિનો નિયમ નહીં તો બીજું શું ?
અંગ્રેજી ભાષા લેટિનમાંથી જન્મી છે - આ વાત વાયકા જ સમજવી જોઈએ. કારણ કે અંગ્રેજી ભાષાનું ઇંગ્લીસ્ક ભાષા રૂપે અસ્તિત્વ હતું જ. ૨ પછી, ધર્માતરણ માટે બ્રિટન આવેલા લેટિન ભાષી પાદરીઓના પ્રતાપે R. લેટિનની જબ્બર અસર અંગ્રેજી ઉપર પડી... આ એક વાસ્તવિકતા છે.
વિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૧૮ •
ઉપાઠ-૨/૨®
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી :1. ભદ્રબાહુ અને વરાહમિહિર નામના] બે બ્રાહ્મણોએ એક વાર
ચૌદપૂર્વધર એવા શ્રીયશોભદ્રસૂરિ મહારાજની દેશનાને સાંભળી. 2. તે સાંભળીને ભોગોથી પરાભુખ થયેલા તે બંને પણ ભાઈઓએ
દીક્ષા લીધી. 3. અનેક અતિશયોથી [= લબ્ધિઓથી યુક્ત એવા આર્યખપુટાચાર્યજી
એક વાર ભરુચમાં વિચર્યા. 4. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજની વાદશક્તિ જોઈ બીજાઓએ પણ તેમની
પ્રશંસા કરી. શ્રીપાદલિપ્તસૂરિ મહારાજ એક વાર પ્રતિષ્ઠાનપુર નગરમાં ગયા. ત્યાં સાતવાહન રાજા હતો. શ્રીપાદલિપ્તસૂરિ મહારાજે ત્યાં ઘણી શાસનપ્રભાવના કરી. શ્રી પાદલિપ્તસૂરિ મહારાજની પરંપરામાં સ્કંદિલાચાર્ય ઝળહળ્યા.
તેમનો મુકુંદમુનિ નામનો શિષ્ય થયો. 7. નમતા એવા રાજાને સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ હાથથી સ્પર્ધો અને
આશિષ આપ્યા. સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ મહારાજનું દીક્ષા સમયે કુમુદચંદ્ર એ પ્રમાણે નામ હતું. આચાર્ય પદવીના સમયે “શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકર સૂરિ' આ
પ્રમાણે નામ પ્રસિદ્ધ થયું. 9. સર્ષાવિદ્યા અને સુવર્ણવિઘાને શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિએ સારી રીતે
ગ્રહણ કરી [અને] આચાર્ય મહારાજે શાસનની અપૂર્વ ઉન્નતિ કરી. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :1. ગોશાન: તીર્થરમહાવીરં પ્રતિ અિથવા તીર્થરમહાવીરે તેનોનેડ્યાં
चिक्षेप, किन्तु सा तेजोलेश्या प्रत्याजगाम । 2. તતો ગોશાન્તિ: વહૂતિ ર્માાિ સંવિછાય | 3. हेमचन्द्राचार्यः बहून् ग्रन्थान् लिलेख । तस्मात् कुमारपालः
हेमचन्द्राचार्याय कलिकालसर्वज्ञः इति पदवीं ददौ । 4. ખીમરા: પુત્રી મન્તી સ્વયંવરે નતરીનાનં વવાર ! શિવ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૧૯ ૦
ઉપાઠ-૨/૨ ૧૨
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
ܚ
१ | A
ܩܢ ܩܢ
पुपुष
ܟ ܢܨ
રડવું
ܐ
5. एकदा पणायन्तं / द्यूतं क्रीडन्तं नलराजानं दमयन्ती उवाच - नाथ !
द्यूतं जहीत। 6. किन्तु नलराजा न दमयन्तीकथनं शुश्राव, दमयन्तीं च ददर्शापि न । 7. दशाननः सीतां गृहीत्वा लङ्कां निनाय । 8. ततः क्रुद्धौ रामलक्ष्मणौ सैन्यं गृहीत्वा लङ्कां जग्मतुः । 9. तत्र रामबलदेवस्य भ्राता लक्ष्मणः वासुदेवः दशाननं प्रतिवासुदेवं
जघान । [3] पूटती विगतो :| નં. ધાતુ ગણ પદ અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 3 A भा५j १ | ममे | ममिवहे | ममिमहे
| ययाचिषे | ययाचाथे | ययाचिध्वे हीमा २३j| 3 | तस्थौ तस्थतुः तस्थुः પોષવું पुपोषिथ | पुपुषथुः
रुरोद | रुरुदतुः ચોરવું मुमोष | मुमुषिव मुमुषिम १ | A
ગમવું | रुचे । रुचाते | रुरुचिरे २ | 0 | વૈષ કરવો दिद्वेषिथ | दिद्विषथुः दिद्विष
४ | P | गुस्सो ४२वो, १ चुक्रोध | चुक्रुधिव | चुक्रुधिम [4] मोगमा :નં. રૂપ મૂળધાતુ પુરુષ વચન અર્થ | તેની લાઈનના બીજા બે રૂપ 1.| बुभुजिरे| भुज् 3 | 3 तमोमे भोगव्यु | बुभुजे | बुभुजाते 2. / बभ्रज्जुः| भ्रस्ज् 3 | 3 | तमोमे यु बभ्रज्ज बभ्रज्जतुः 3.| जज्ञिध्वे | २ | 3 | तमे एयुं । जज्ञिषे जज्ञाथे 4.| जगर्ज
१ | में गठन। २ । जगजिव जगजिम 5.| चख्यतुः
२ | तेजेसे ही चख्यौ चख्युः 6. | चिक्यिरे चि | 3 | तमोमेमेगुंथु | चिक्ये चिक्याते 7. लिलेथ | ली २ | १ | तुं लीन थयो | लिल्यथुः 8. | शुशुविव| श्वि | १ | २ | अभेजे गया शुशाव-शुशव | शुशुविम | 9. निनिजथुः निज् २ | २ तमे में साई ज्युं| निनेजिथ | निनिज # सरस संस्कृतम् - 3 • १२०० 0416-२/२१४
ܩܢ
ज्ञा 'गर्ज
قی له
له
लिल्य
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
आदिम आद आदुः
[5] રૂપો :1. મદ્ - 2/P ખાવું आद
आदिव आदिथ आदथुः आद
आदतुः 2. યા – 2/P જવું ययौ
ययिव ययिथ/ययाथ ययथुः ययौ ययतुः ડું – 2/P જવું इयय/इयाय ईयिव इययिथ/इयेथ ईयथुः इयाय
ચતુ:
ययिम यय ययुः
ईयिम ईय યુ
કી
'
»©
S
થી
છે
૮
Oી
My Męd > English થોડા દૂર ચાલ્યા ગયેલા શબ્દોને ઓળખીએ :
walk' શબ્દમાં Wa' નો ‘વો” રૂપે ઉચ્ચાર કરીએ છીએ. તેનો સ્પેલીંગ અનુસાર ઉચ્ચાર કરો – 4 મળી આવશે.
પછી ' એલ એટલે “ત' “રજ્યોરેક્યમ્' - આ ઉક્તિ મુજબ “ર” હતો તેમ ચાડી ખાય છે. માટે Wal = વ્ર થશે. K - ક તો ન્ ના વિકાર રૂપે આવ્યો છે.
એટલે Walk - ચાલવું, જવુંનું મૂળ થયું વ્રન્! મતલબ કે વ્રન્ થી શરૂ થઈ યાત્રા... ચાલતા ચાલતા Walk સુધી પહોંચ્યા... યાત્રા
એટલી લાંબી અને ભારે નીવડી છે કે વેશ લઘરવઘર થઈ ગયો છે, ધૂળ હું ભારે લાગી છે. ચહેરો ઓળખાય એવો નથી રહ્યો... છતાં આપણે ને ઓળખવા મહેનત કરી છે.
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૨૧ ૦
પાઠ-/૨ ૧8
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી -
1. હણાઈ રહેલા એવા પણ તેણે સામે માર્યું નહીં. 2. દેશના પછી તે બેએ આચાર્ય ભગવંતને પૂર્વભવ પૂછળ્યો. 3. ભગવાનના જન્મ સમયે ઈન્દ્રોના આસનો કપ્યા. 4. ભગવાનના જન્મ સમયે પવન મંદ-મંદ વાતો હતો, બધે સારા શુકનો
ઉત્પન્ન થયા હતા. 3. કુબેરે બનાવેલી તે નગરી જાણે બીજી અલકાનગરી ન હોય તેમ=]
બીજી અલકાપુરીની જેમ શોભી ઉઠી. 6. તેઓએ ચારે બાજુથી ખીણ ખોદી. 7. પહેલા રાજાઓ વૃદ્ધાવસ્થામાં દીકરાઓને રાજય સોંપી વ્રત લેતા
હતા. 8. યૌવન, રૂપ, જીવન, પરિગ્રહ, આરોગ્ય અને પ્રિય વ્યક્તિ સાથેનો
સંવાસ – આ બધું ય અનિત્ય છે. [માટે,] પંડિત માણસે ત્યાં અત્યંત
આસક્ત ન થવું જોઈએ. છે. આ સંસારમાં જે સવારે દેખાય છે તે બપોરે નથી દેખાતું, જે બપોરે
દેખાય છે તે રાત્રે નથી દેખાતું. હા! પદાર્થોની અનિત્યતા [= પદાર્થો
કેવા અનિત્ય છે?]. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. મમળશ્રેષ્ઠી પતિયા ધનાનિ વિશ્વય | 2. पाण्डवाः कौरवाश्च युद्धं चक्रुः/युयुधिरे यद् महाभारतम् इति पप्रथे । 3. તમિન યુદ્ધે પાણ્ડવા: કૌરવાનું નખરે ! 4. सम्प्रतिराजा कोटीः प्रतिमानां निर्ममौ, निखिले भारतदेशे प्रजिघाय । 5. महावीरः भगवान् अन्तिमः तीर्थङ्करः बभूव । स: अनेकानुपसर्गान्
સે. 6. श्रीहीरसूरयः' अकबरराजानम् उपदेष्टुम् आग्रां जग्मुः । 1. અહીં માનાર્થે બહુવચન વાપરવામાં આવ્યું છે. છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૧૨૨ •
પાઠ-૨/૨૨8
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
तौ
م
مه
-लं 566
MPONm
به
उस्
जज्वलुः
له
सः
هی هی
به
वयम्
7. तेषाम् उपदेशं श्रुत्वा अकबरः अतीव प्रससाद । 8. तथा राजा मांसाहारं जहौ, जीवहिंसां च रुरोध । 9. श्रीहीरसूरीणाम् अन्तिमसंस्कारः उन्नतपुरे बभूव, यत्र अद्यापि तेषां
स्वर्गवासतिथौ चातुर्मास आम्रः रोहति । [3] फूटती विगतो :| | મૂળધાતુ પુરુષ વચન સર્વનામનું રૂપ | પ્રત્યય ३५ । अर्थ 1.| सू | १ | १ | अहम्
सुषुवे | में ४न्म आयो व्रज | 3 | २
अतुस्
वव्रजतुः તે બે ગયાં बुध आवाम्
बुबुधिव | सभेमे एयु काङ्क्ष
युवाम् अथुस् चकाङ्क्षथुः | तो ५७y ज्वल
તેઓ બળ્યાં यूयम् अ
मम्र તમે મર્યા | 3 | १
विवेपे તે ધૂયો હતો चेष्ट त्वम्
चिचेष्टिषे | तें येष्टा ४२ ती अट्
आटिम અમે ભટક્યા હતા [4] पूटती विगतो :નં. રૂપ | અર્થ મૂળધાતુપુરુષ વચન પ્રત્યય તેની લાઈનના બીજા બે રૂપ | 1 शिश्रियाते तो भारी दीपा, श्रि | 3 | २ | आते | शिश्रिये | शिश्रियिरे 2 | जुगुह्व | सभे से छूपाव्यु | गुह् | १ | २ | व जुगूह जुगुह्म 3|जग्रन्थथुः | तो गूंथ्थु | ग्रन्थ् | २
| जग्रन्थिथ | जग्रन्थ | सप्रेसिषे | तुं जो हतो | संस्
| सप्रेसाथे सस्रंसिध्वे 5 | जहसिम | अभे डस्या त | हस्
जहास जहसिव 6 | तत्वरिढ्वे | तभे ७५ ४२री ता] त्वर्
तत्वरिषे तत्वराथे 7 | बभाण | पोल्यो हतो | भण्
बभणिव बभणिम 8| विवेपाते | तेले या हता | वेप
विवेपे विवेपिरे 9 चिक्लिशुः | तभी से पाम्या | क्लिश् | 3 | उस् चिक्लेश | चिक्लिशतुः [5] ३५ो :1. वच् - 2/P बोलवू उवाच/उवच
ऊचिव ऊचिम उवचिथ/उवक्थ ऊचथुः उवाच
ऊचतुः * स२८ संस्कृतम् - 3 . १२3 .
8406-२/२
.
ه
ه
مه به
•
به
• •
مه به له
ऊच
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
2. છું – 2/P છૂપાવવું ऊर्णुनाव - ऊर्जुनव
3.
ऊर्णुनुविव ऊर्णुनुविम
ऊर्णुनुविथ ऊर्णुनविथ ऊर्णुनुवथुः ऊर्णुनुव ऊर्णुनाव
ऊर्णुनुवतुः
ऊर्णुनुवुः
પૂ - 9/Ū પવિત્ર કરવું
पुपुवे
पुपुविषे
पुपुवे
पुपुविवहे
पुपुवाथे
पुपुवा
> English
" સંસ્કૃત ડિગ્રી કમ્પેરેટીવ અને સુપરલેટીવ અર્થાત્ અધિકતાદર્શક અને શ્રેષ્ઠતાદર્શક પ્રત્યય તરીકે અંગ્રેજીમાં યસ્ અને ફ્દ નું જ ચલણ જોવામાં આવશે. ક્યારેક બેટર - Betterમાં પાછળ ter' = ‘તર’ જોવા મળે છે. Best માં પાછો ઇ જ બિરાજ્યો છે. ‘est’ એ ‘g' નું જ પ્રતીક છે, તેમાંથી જ ઉતરી આવ્યો છે - આવું માનવાને કોણ ઈન્કાર કરી શકે ? ફ્યુએસ્ટ, હાઈએસ્ટ - આ બધામાં ‘g’ નથી તો શું છે ?
पुपुविमहे
पुपु विध्वे / वे
पुपुविरे
અંગ્રેજીમાં ભાવ દર્શાવવા માટે ity' લગાડવામાં આવે છે. આમાં જોશો તો ખ્યાલ આવશે કે સંસ્કૃતમાં જે ‘ત્વ’ અને ‘T’ પ્રત્યય વપરાય છે તેનું જ આ કોમ્બીનેશન છે. ગુરુત્વ = Gravity કેમ થાય તે હવે સમજાય છે ?
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પણ,
ફરી-ફરીને એક વાત ધ્યાનમાં રાખો કે ભિન્નતા ઘણી જ છે. તેમાં રહેલી સમાનતા છૂપી છૂપાતી નથી. દૃષ્ટિ સમાનતાની કેળવો તો લાગશે - વાતમાં કંઈ દમ છે ખરો !!!
૧૨૪ ૦
પાઠ-૨/૨૨૪
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી ઃ
1. કૃષ્ણ વાસુદેવ વડે ફેંકાયેલ બાણોથી જરાસંઘના સૈનિકો ત્રાસ પામ્યા. તારામાં જેમ ચંદ્ર શોભે એમ શિષ્યોમાં ગુરુ શોભ્યા.
2.
3.
ત્યાં આવેલા ભક્તિથી ભરપૂર હૃદયવાળા ઈન્દ્રો ત્રણ લોકના માલિક મહાવીર મહારાજાને નમ્યા.
પછી સમવસરણની રચના ચાલુ કરી.
સ્વભાવથી જ શોભતી રાણી ભગવાનના ગર્ભના પ્રભાવે અત્યંત શોભી ઉઠી.
તેણે ખાદ્ય વસ્તુ પણ ન વાપરી, પીવા યોગ્ય પીણાઓ પણ ન પીધા. જાણે ધ્યાનમાં તત્પર યોગી ન હોય તેમ મૌનથી રહ્યો. [કંઈ બોલ્યા ચાલ્યા વિના મૌન રહ્યો.]
4.
5.
6.
7.
પાઠ ૨૩.
8.
આસક્તિ વિનાના, મમત્વ વિનાના, શાંત, ઈચ્છા વિનાના, સંયમમાં રત યોગી જ્યારે અંદર/અન્તઃ થાય છે = અંતર્મુખી થાય છે ત્યારે તત્ત્વ પ્રગટે છે.
કેટલાંક લોકો તત્ત્વને જાણે છે પણ કરવાને શક્તિમાન નથી. કેટલાંક કરવાને શક્તિમાન છે પણ તે જાણતા નથી. તત્ત્વને જાણે છે અને તેનું [આચરણ] કરવાને સમર્થ પણ હોય તેવા લોકો દુનિયામાં બહુ થોડા હોય છે.
9. જેમ હાથીઓ વડે મેરુપર્વત ભેદી ન શકાય તેમ વાદીઓ દ્વારા અભેદ્ય જીવરક્ષા સ્વરૂપ આ શાશ્વત જૈન ધર્મ છે.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
:
1.
अनुपमादेवी भगवन्तं भेजे ।
2. સૂર્ય પૂર્વમવે તે: મિ: અદ્યયાવત્ દુવિન: નમૂવ ।
3. नलराजा अतीव स्वादुरसवतीं शश्रौ, तामास्वाद्य / भुक्त्वा 'अयं राजा नल एव' - इति दमयन्ती बुबोध / अवजगाम ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
પાઠ-૨/૨૩.
૦ ૧૨૫ ૦
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. भगवत्कथनं श्रुत्वा गणभृद्धृदि सम्यग्ज्ञानप्रकाशः वितस्तार । 5. नलराजा पणायाञ्चकार/द्यूतं चिक्रीडे, ततश्च वनं जगाम, दुःखी
बभूव।
शय्यम्भवसूरिरुवाच - 'अयं मनकः मे पुत्रः आसीत्' । 7. वस्तुपालस्य सङ्घोऽत्युल्लासेनोत्साहेन च शत्रुञ्जयं प्रति चचाल । 8. तौ द्वौ निर्जरसौ/देवौ सनत्कुमारपदोः पेततुः ।। 9. भगवान् महावीरः पूर्वभवे गर्वं चकार, व्यलीकं (=उत्सूत्रं) चोवाच
अतः अनन्तकालं यावत् संसारे बभ्राम । [3] पूटता विगतो :
धातु |
| પદ
અર્થ
પુરુષ
એકવચન
દ્વિવચન | બહુવચન
| १ | P
जेपतुः
फेलिथ
फेलथुः
નમવું
ननम/ननाम नेमिव नेमिम જપવું जजाप
जेपुः ચાલવું
चेलिथ चेलथुः चेल ફળવું
फेल | કાબૂમાં રાખવું
ययाम येमतुः પ્રસન્ન થવું | ૧ ससद/ससाद सेदिव सेदिम Hixb | 3 आनञ्ज |आनञ्जतुः | आन ः જવું
शुशविथ | शुशुवथुः । शुशुव नाश पाम | १ | शशद/शशाद | शेदिव
येमुः
शेदिम
[4] ओणमा :નં. ( રૂપ | અર્થ
મૂળધાતુ પુરુષ વચન
બાકી રહેલા બે રૂપો
| सुः | तो त्रास पाभ्या त्रस्
तत्रास | तत्रसतुः । वेसतुः जजरतुः | ते वे घ२४॥ यया | जृ |
जजार | जजरुः । जेरुः | सस्वजाथे |तमे भेटया उता स्वञ् | २ | २ | सस्वजिषे सस्वजिध्वे 4.] त्रेध्वे तमे १२माया त त्रप् | २ | 3 त्रेपिषे/त्रेप्से पाथे आनक्ष
१ आनक्षिव/आनक्ष्व आनक्षिम/आनक्ष्म
Paa
10m -
हिती
* स२१ संस्कृतम् - 3
• १२६ .
5406-२/२
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] ३५ो :
1. वे - 1/ U, वावु
उवाय
ऊवि
ऊयिम
उवय
ऊविव ऊविम
उवयिथ ऊयथुः ऊय
ऊवथुः
ऊव
ऊयतुः
ऊयुः
ऊवतुः
ऊवुः
उवाय
3. राज् - 1/U, शोभ
रराज
रराजिव रराजिम रेजिव रेजिम
रराजिथ रराजथुः रराज रेजिथ रेजथुः रेज
रराज
=
रराजतुः रराजुः
रेजतुः रेजुः
2. तृ 1/P, तर
ततार-ततर
तेरिथ
ततार
સંસ્કૃત
संस्कृत > English_
*
अंग्रेल भाषामां स्पेलींगना छेडे Silent - अनुय्यरित '' ए જોવા મળશે. પ્રશ્ન થવો જોઈએ કે જેનો ઉચ્ચાર નથી તેને શબ્દમાં સ્થાન આપવાની જરૂરત શી ? જરૂરત તો જાણે કશી નથી... પણ, આ બધો સંસ્કૃતથી દૂર ગયાનો પ્રતાપ છે. સંસ્કૃતમાં પ્રથમા વિભક્તિ तरी ':' भूङवानी वात जहु विहित छे. जस जा ' : ' नुं ४ अंग्रे ટ્રાન્સલેશન = e ! भेभडे आवासः = House, जोस छे - हाउस, सजवुं छे हाउसे, शा भाटे ? विसर्ग छे ते भाववा माटे परं ने ? गृहः Home - वियारशो तो खावा एषां दृष्टांतो सामे खावशे.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
तेरिव तेरिम
तेरथुः तेर
तेरतुः तेरुः
• १२७.
पाठ- २/२
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
86--23
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. અભયકુમારે આર્દ્રકુમારને ભેટણામાં ઋષભદેવ પરમાત્માની પ્રતિમા મોકલી.
2. રાજાએ નૈમિત્તિકોને સ્વપ્નનું ફળ પૂછ્યું. નૈમિત્તિકોએ તેના ઉત્તમ ફળો વર્ણવ્યા.
3. આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયેલા તેણે તેવું બધું જોયું.
4. ક્યારેક ઈન્દ્રે ભગવાનની અદ્ભુત, અજોડ સાધનાનું વર્ણન કર્યુ. પણ, સંગમે તેનો સ્વીકાર ન કર્યો અને પરીક્ષા લેવાને આવ્યો.
5. આર્યખપુટાચાર્યનો પ્રભાવ જોઈ આશ્ચર્યચકિત થયેલા બધાં વડે આચાર્ય મહારાજ સ્તવના કરાયા.
6. દેવોએ ભગવાનની દેશનાના સમયે દુંદુભીઓ વગાડી. [અહીં તાડયામાસુ: નો અર્થ ‘વગાડી’ એવો થાય.]
7.
પણછ ચઢાવેલ ધનુષ્યવાળા તેને જોઈ હાથી પણ ભાગી ગયો.
8. પંડિતોની સાથે સંગતિ, પંડિતોની સાથે વાતચીત અને પંડિતોની સાથે મિત્રતા કરનાર સીદાતો નથી.
9. બધાં જીવો જાણે છે કે પાપ એ દુઃખનું કારણ છે. તો પણ સુખનાશક એવા પાપને તે જીવો છોડતા નથી.
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત
:
1. संप्रतिराजा पूर्वभवे दुष्काले अतीव ददरिद्रौ / दरिद्राञ्चकार ।
2. तथापि दीक्षां गृहीत्वा एकमेव दिनं पालयित्वा संयमप्रभावाद् अन्यजन्मनि राजा बभूव ।
3. ऋषभदेवप्रभोः दीक्षानन्तरं भरतबाहुबलिसेने युद्धार्थं सज्जे बभूवतुः । 4. અને વતું મરતબાહુબલી વ્ યુયુધાતે ।
5. तस्मिन् बाहुबलिः भरतं जिगाय । तदा क्रुद्धः भरतः चक्ररत्नं
વિક્ષેપ ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
(પાઠ-૨/૨૪
૭ ૧૨૮ ૦
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
6. किन्तु, चक्ररत्नं न बाहुबलि जघान, अन्यायात् क्रुद्धः बाहुबलिः
मुष्टिना भरतं हन्तुं दधाव । 7. 'अयं तु मम अग्रजः' - इति विमृश्य बाहुबलिः तेनैव मुष्टिना
लुञ्चनं चकार । 8. वर्षं यावद् अतिकठिनां साधनां कृत्वा स केवलज्ञानं विवेद । 9. भरतः राजा चक्रवर्ती बभूव, एकदा च आदर्शभुवने भरतराजाऽपि
केवलज्ञानं विवेद । [3] पूटती विगतो :નિ. ધાતુ ગણ પદ| અર્થ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન
१०/U | यो२j | १ || चोरयामास चोरयामासिव | चोरयामासिम
१ | A| होवू प्रेक्षाञ्चकृषे प्रेक्षाञ्चक्राथे प्रेक्षाञ्चकृट्वे | १०| | 5j | 3 | कथयाञ्चकार कथयाञ्चक्रतुः कथयाञ्चक्रुः १०/U |
વર્ણવવું वर्णयाम्बभूविथ | वर्णयाम्बभूवथुः | वर्णयाम्बभूव લજ્જા પામવી
जिहाय जिहियतुः
जिहियुः ભરવું
बभार बभृव
बभृम २ | P| જાગવું
जजागरतुः जजागरुः | १०| | રચવું
रचयामासिथ रचयामासथुः | २ | P ig
विवेद विविदिव विविदिम [4] मोगमा :|| રૂપ મૂળધાતુ અર્થ પુરુષ વચન તેની લાઈનના બીજા બે રૂપ 1 जक्षतुः | जश् । ते मे पातुं | 3 | २ जजक्ष
जक्षुः | विदाञ्चक्रथुः विद् | तभे असे तु] २ | २ विदाञ्चकर्थ विदाञ्चक्र | ईशामासतुः ईश् ते मे २।४ तुं| 3 | २ ईशामास ईशामासुः | बिभयामासथुः भी | तमे थे 30 उता २ | २ | बिभयामासिथ | बिभयामास जागराम्बभूवतुः जागृ ती या हत 3 | २ जागराम्बभूव | जागराम्बभूवुः गोपायाञ्चक्र | તમે રક્ષા કરી હતી
गोपायाञ्चकर्थ | गोपायाञ्चक्रथुः पणायाञ्चकर्थ | पण् | तें डोड 48 ती
पणायाञ्चक्रथुः। पणायाञ्चक्र 8| ताडयाम्बभूविम| ताड् | म मायुं तुं | १ | 3 ताडयाम्बभूव | ताडयाम्बभूविव
धूपायाञ्चक्रुः | धूप् | तमोभे तपायुं तुं| 3 | 3 धूपायाञ्चकार | धूपायाञ्चक्रतुः * स२८ संस्कृतम् - 3 • १२८.
पाठ-२/२४
Pwww
जजागर
रचयामास
|
www
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] ३५ो :
1. कम् - 1/ A = ઈચ્છવું कामयाञ्चक्रे
कामयाञ्चकृषे कामयाञ्चक्रे
2. ईश् - 2/A
ईशामास
ईशामासिथ
ईशामास
भी - 3/P = ડરવું
3.
-
कामयाञ्चकृवहे
कामयाञ्चक्राथे
कामयाञ्चक्राते
રાજ કરવું
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
ईशामासिव
ईशामासथुः
ईशामासतुः
कामयाञ्चकृमहे
कामयाञ्चकृढ्वे
कामयाञ्चक्रिरे
बिभयाम्बभूविम
बिभयाम्बभूव बिभयाम्बभूविव बिभयाम्बभूविथ बिभयाम्बभूवथुः बिभयाम्बभूव बिभयाम्बभूव बिभयाम्बभूवतुः
बिभयाम्बभूवुः
शामासिम
> English
* સંસ્કૃત અંગ્રેજીમાં વચ્ચે આવતા લગભગ બધાં જ ' (એલ) ‘'ના વારસદાર छे. विरलभांथी 'वि' (व पहेसो होय तो अडी भय) अडी गयो, हवे रह्यो 'रल'. पए, अंग्रेशमां 'अ' न होवाथी 'र' नो 'रे' य = RA. रेनी पाछन लने पहले र. खेटले विरलः = Rare सा रीते विरल भांथी ४ Rare तरी આવ્યો છે. હજારો અંગ્રેજી શબ્દો આ રીતે સંસ્કૃતમાંથી ઊતરી આવ્યા છે. खा ४ रीते -
'अहम्' भांथी I
ईशामास
ईशामासुः
'वयम्' भांथी We
'त्वम्' भांथी Thou (H अढो तो भूण उय्यार खावी ४शे.)
'यूयम्' भांथी You
‘अयम्' भांथी He
'ते' भांथी They
વગેરે પણ સરળતાથી સમજાઈ જશે.
• १३० •
(પાઠ-૨/૨૪
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
6.
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. દેવોએ ભગવાન નેમિનાથને નમસ્કાર કર્યા. તેમાં એક દેવ પ્રભુ
સન્મુખ આવી અને નમસ્કાર કરી બોલ્યો - “હે ભગવાન ! નૃત્ય
કરવાને અનુજ્ઞા આપો !” 2. મિથ્યાદષ્ટિ વડે આચરવામાં આવનાર પણ સાધના મોક્ષને નહીં આપે. 3. સર્વગુણોમાં વિનય શ્રેષ્ઠ છે. વિનય એ ધર્મનું મૂળ છે – એ પ્રમાણે
મહાવીર ભગવાને અંતિમ દેશનામાં કીધું હતું. 4. શાંતિનાથ પરમાત્માએ વિશ્વમાં શાંતિને ફેલાવી અને ઉપદ્રવને
શાંત કર્યો. 5. જીવો શુદ્ધ પાણી દ્વારા સ્નાન કરી-કરીને ફરી ફરી પણ મલીન
થયે રાખે છે. પિતાના વચનનું પાલન કરવા માટે રામ, લક્ષ્મણ અને સીતા
વનમાં ગયા. 7. હે દેવ ! આપના ચરણકમળને જોવાથી આજે [મારી બે આંખ
સફળ થઈ. ત્રિલોકના તિલક હે નાથ ! આજે મને આ સંસાર સાગર ખાબોચિયા જેવો લાગી રહ્યો છે.
સ્વર્ગ અને મોક્ષના સુખને ઈચ્છનારા આપે દાન-શીલ-તપ અને ભાવ | સ્વરૂપ ચતુર્વિધ ધર્મમાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. 9. પર્વત પર્વતે માણેક નથી હોતા, હાથીએ હાથીએ મોતી નથી હોતા,
જંગલે જંગલે ચંદન નથી હોતું તેિમ] સાધુઓ [પણ] બધે ન હોય. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. : સંસ્કૃતં પવિત્વા ગ્રન્થ gિષ્યતિ | 2. વં યજ્વરિત્રે પાનયામાસવાન, તેને વં તેવતોનં મિર્થસિ | 3. મનસુમાનમુનઃ સ્વીયાનિ ર્માણ નુસુવાનું !
4. स्कन्दकमुनिः कायोत्सर्ग अतीव स्थिरं तस्थिवान् । છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૩૧ •
ઉપાઠ-૨/૨૫8
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
5.
6. तेषु नवतत्त्वानि प्ररूपयामासिवांसः ।
7.
तत्र नवतत्त्वेषु तृतीयं तत्त्वं पुण्यनामकम् एतत्पुण्यप्रभावेण कुमारपालराजा महत्साम्राज्यम् आपिवान् ।
8.
कुमारपालराजा पूर्वभवे भगवतः पुष्पैः पूजां चकृवान् ।
9. तेन च तादृशं पुण्यं बबध्वान् येन महाराज्यं सः विविद्वान् । [3] खोजमाए। :
नं.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
[4]
नं.
गणधरा: द्वादश अङ्गसूत्राणि रचयामासिवांसः ।
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
કૃદન્ત
उदीयिवस्
आनर्द्वस्
चिकीर्वस्
चिक्रियाण
चखाद्वस्
जगाहान
गमिष्यत्
गृहंतो :
મૂળધાતુ
उद्
+ इ
अद्
उञ्छाञ्चकृवस् उञ्छ् ह्
काङ्क्ष
काङ्क्ष
૧
ધાતુ
वर्ण्
शंस्
भाष्
भञ्ज्
भक्ष्
वच्
पाल्
प्री
बुध्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
कृ
क्री
ગણ પદ પ્રયોગ
કરિ
કર્તરિ
કર
કર
કર
કર્મણિ
કર
કર
કર
खाद्
गाह्
गम्
ર
P
१. P
P
P
U
U
P
८
८
૧
૧
૧
પરોક્ષ કૃદન્ત
वर्णयाञ्चकृवस्, वर्णयाञ्चक्राण
शशस्वस्
बभाषाण
बभज्वस्
AP
भक्षयाञ्चकृवस्, भक्षयाञ्चक्राण
ऊचिवस्
पालयाञ्चकृवस्, पालयाञ्चक्राण पिप्रीवस्, पिप्रियाण
बुबुध्वस्
• १३२ •
બાકી રહેલું કૃદન્ત
उदेष्यत्
अर्दिष्यत्
उच्छिष्यत्
चकाङ्क्षवस्
करिष्यत्
क्रेष्यमाण
खादिष्यत्
गाहिष्यमाण
जग्मिवस्
ભવિષ્ય કૃદન્ત
वर्णयिष्यत्, वर्णयिष्यमाण
शंसिष्यत् भाषिष्यमाण
भङ्क्ष्यत्
भक्षयिष्यत्, भक्षयिष्यमाण
वक्ष्यत् पालयिष्यत्, पालयिष्यमाण
प्रेष्यत्, प्रेष्यमाण
बोधिष्यत्
(પાઠ-૨/૨૫
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] જોડેલા જોડકા :
A
बबध्वस्
पुपूर्वस्
दुधुवस्
ऊचिवस्
पठिवस्
दधान
सस्यन्दान
दुद्रुह्वस्
दधाव्वस्
B
भन्त्स्यत्
परिष्यत्
धविष्यमाण
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
वक्ष्यत्
पठिष्यत्
धास्यत्
स्यन्त्स्यत्
ध्रोक्ष्यत् धाविष्यमाण
* સંસ્કૃત > English
અંગ્રેજી વ્યાકરણને આપણે આપણી રીતે ઘણું બધું પલોટી દીધું. કેમ ? ખરું ને ! હવે વ્યાકરણ સાથેની માથાફોડી છોડી આશ્ચર્યજનક બાબતો તમારી સામે મૂકવી છે. એક એક બાબતો જબ્બર આશ્ચર્યનો ઝટકો આપશે તેમાં તો જાણે કોઈ બેમત નથી. પરંતુ તે પહેલા એક ખુલાસો કરી દેવો જરૂરી છે : વિશ્વની ભૌગોલિક રચનામાં પણ કાળાંતરે અકલ્પનીય ફેરફારો થતા રહ્યા છે. માટે, તે તે ખંડો - દેશો ભારત સાથે
આર્યદેશ સાથે ભૂતકાળમાં જોડાયેલા પણ હોઈ શકે. તે વખતે આર્યપ્રજાનો સમગ્ર વિશ્વની પ્રજા ઉપર દબદબો હતો તેમાં તો કોઈ પ્રશ્ન નથી. પરિણામે તે તે ખંડો - દેશો - સમુદ્રોના આર્યપ્રજાએ આર્યસંસ્કૃતિ અનુસાર પાડેલા નામો જ પરાવર્તિત થઈ આજે પ્રચલિત થયા છે. શું આર્યસંસ્કૃતિ પૂર્વે સમગ્ર વિશ્વમાં વ્યાપ્ત હતી તેનો તે પુરાવો નથી ?
પાઠ-૨/૨૫
૦ ૧૩૩ ૦
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :1. જેના [= જે માતા કે પિતા] વડે પોતાનો દીકરો =] બાળક ભણાવાયો
નથી તે માતા વૈરી છે અને પિતા શત્રુ છે ! જેમ હંસ વચ્ચે બગલો
શોભતો નથી તેમ [અભણ બાળક] સભા વચ્ચે શોભતો નથી. 2. હું આત્મા છું, હું કંઈ પણ કરતો નથી, પરંતુ શરીર પાસે કરાવડાવું
છું. હું જમતો નથી, શરીરને જમાડું છું - આ પ્રમાણે વિચારી ક્યારેય
પણ રાગ-દ્વેષ ન કરવા. 3. પોતે કરેલા પાપકર્મો વડે જ જીવો લાંબો સમય સંસારમાં ભમાડાયેલા
છે અને કર્મો જ જીવને સંસારમાં ભટકાવશે. 4 દ્રાવિડ અને વારિખિલ્લે કહ્યું - “હે સ્વામી ! આપ શ્રી શત્રુંજય
પર્વતનો મહિમા સંભળાવો.' 5. ભગવાન મહાવીરે ઈન્દ્રની શંકાનો નાશ કરવા માટે પગના અંગુઠાથી
જ મેરુને ચલાયમાન કર્યો, કંપાવી દીધો. 6. જે વાસ્તવમાં ભગવાન ઉપર ભક્તિમાન છે તેને ડરાવવા માટે કોઈ
પણ સમર્થ નથી. 7. સંપ્રતિ રાજા દ્વારા સવા લાખ દેરાસરો કરાવાયેલા અને સવા કરોડ
પ્રતિમાઓ કરાવાયેલી. 8. કુમારપાલ રાજા વડે પોતાના નોકરોને સર્વથા અહિંસાનું પાલન
કરાવવા માટે આજ્ઞા અપાયેલી, જેના વડે આજ્ઞા ન પળાઇ તે લોકોને
સૈનિકો દ્વારા દંડ પણ કરાવડાવ્યો. 9. (પેટમાં) આહારના બે ભાગ, પાણીનો ત્રીજો ભાગ અને વાયુના
સંચરણ હિલન-ચલન] માટે ચોથો ભાગ બાકી રાખવો જોઈએ. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. રેગ્ય: મ્ય: મોવયિતું ન હોfપ પ્રત્યતઃ | 2. अहं न कमपि मारयिष्यामि, अन्येन न कमपि घातयिष्यामि, घ्नन्तम्
अन्यं न अनुज्ञास्यामि - इति प्रथमं महाव्रतं गुरुः शिष्यं कारितवान् । 3. સ: સ્વીયા પુત્રાય સંસ્કારના વાતિ, શિક્ષયત્યપિ | તત: પુત્ર:
विनयी प्राज्ञश्च भवति । કિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૧૩૪ •
ઉપાઠ-૧/૨ ૬8
•
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. सर्वेषु जिनालयेषु सः भगवतः अभ्यषेचयत् । 5. वस्तुपालः सर्वेषु जिनालयेषु महोत्सवं प्रावर्तयत् ।
माता बालं निशि समयानुगुणं स्वापयति प्रातश्च सूर्योदयादर्वाग्
जागरयति । 7. दह्यमानं सर्प पार्श्वनाथप्रभुः किङ्करेण नमस्कारमहामन्त्रम् अश्रावयत् । 8. भगवदाशातना गोशालकं सप्तमनरकं नेष्यति ।
9. आचार्यः जिनप्रतिमां प्रतिष्ठापयति । [3] बैंसमा मापे शहीनो उपयोग बनता प्रे२४ पायो :
1. वयं तं जागरयामः। 6. शिक्षकः विद्यार्थिनं पाठयति । 2. माता बालं गमयति । 7. हरिभद्रसूरिः श्रोतारं श्रावयति । 3. गुरुः शिष्यम् अध्यापयति । 8. माता पुत्र्या श्रापयति । 4. साधुः न अन्यं घातयति । | 9. राजा प्रेष्यं गमयति ।
5. जिनः भव्यं जापयति । । [4] मोगा :
રૂપ મૂળધાતુ કાળ/અર્થ પુરુષ વચન પ્રેરક અંગ બાકીના બે રૂપ 1 अभोजयिष्येथाम् भुज् यातिपत्त्यर्थ | २ | २ | भोजय अभोजयिष्यथाः
अभोजयिष्यध्वम् | पालयाञ्चक्रतुः पाल् પરોક્ષ
पालयाञ्चक्र
पालयाञ्चक्रुः दापयितारः
दापयिता/दापयितारौ आशयाव આજ્ઞાર્થ
आशय आशयानि/आशयाम क्रापयेथाः क्री विध्यर्थ ।
क्रापय | क्रापयेयाथाम्/क्रापयेध्वम् ग्राह्यास्त गृह | આશીવદાર્થ
ग्राह्याः/ग्राह्यास्तम् हेपयाम आशार्थ |
हेपय हेपयाणि/रुपयाव नेजयिषीय આશીર્વાદાર્થ
नेजय नेजयिषीवहि
नेजयिषीमहि अभेदयः । भिद् | यस्तन | २ | १
अभेदयतम्/अभेदयत [5] प्रे२४ ३५ :__ 1. सेधयति 4. वापयति 7. चाययति
2. दोषयति 5. प्रीणयति 8. भापयति 3. शादयति 6. लीनयति 9. रोहयति
पालय
સ્વસ્તન
दापय
अश्
Papna
ग्राहय
भेदय
स२६ संस्कृतम् - 3
. १३५ .
पा४-२/२ॐ
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી - 1. પ્રારંભ કરવાને ઈચ્છાયેલ ગ્રન્થની નિર્વિજ્ઞ સમાપ્તિ માટે ગ્રન્થકાર
ઈષ્ટ દેવતાની સ્તવના કરે છે. 2. બધાં જીવો જીવવાને ઈચ્છતા હતા, જીવવાને ઈચ્છે છે અને જીવવાને
ઈચ્છશે. આથી કોઈ પણ જીવને મારવો ન જોઈએ. આ પ્રમાણે ભગવાને
કીધેલ વાતને સાંભળી અમે કોઈને પણ મારવાની ઈચ્છા નથી કરતા. 3. જો શીધ્રતયા ભવસાગરને તરવાની ઈચ્છા હોય તો ધર્મનું આચરવાની
ઈચ્છા પણ હોય જ. 4. પશુ કરતા પણ પશુ એવો હું ક્યાં ? અને વીતરાગ પરમાત્માની
સ્તવના ક્યાં ? આવું હોવાને લીધે ખરેખર બે પગ દ્વારા મોટા
જંગલને પાર પામવાની ઈચ્છાવાળા પાંગળા જેવો હું છું. 5. આ ધન સાર્થવાહ વસન્તપુર જશે, જે કોઈ પણ ત્યાં જવાને ઈચ્છતા
હોય તે આની સાથે ચાલો ! 6. આચાર્ય ભગવંત બોલ્યા - ભવદત્ત ! આ જુવાન કોણ આવેલો છે?
ભવદત્ત મુનિ બોલ્યા - ભગવંત ! દીક્ષા લેવાની ઈચ્છાવાળો આ
મારો નાનો ભાઈ છે. 7. ખરેખર ક્રિયા વિનાનું એકલું જ્ઞાન નિરર્થક છે. રસ્તાને જાણનાર
વ્યક્તિ પણ ગતિ વિના = ચાલ્યા વિના ઈચ્છિત નગરને મેળવતો
નથી. [ઈચ્છિત નગરે પહોંચતો નથી જ.] 8. સંતોષરૂપી ઐશ્વર્યને મેળવવાની ઈચ્છાવાળી વ્યક્તિઓની મતિ
રાજ્યમાં રમતી નથી. 9. દેવેન્દ્રો અને રાજાઓ તીર્થકર ભગવાનને કાયમ સેવવાને ઈચ્છે છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
1. માનીતુલ્હાય વિનિગો: ગુરઃ વિનયી શિષ્ય: નશ્રાદા 2. કામ: રવનું સ્ત્રીશત્રે તનિશ્વિતં વિશ્વ નિમીષ: ગતિ ! 3. વસ્ત્રતિષ્ણુ: / વસ્ત્રમાહિત્યુ: બ્રહ્મ": પ્રમુવીર નિઋષી નરમ | 4. તીક્ષાં નિવૃક્ષ: રીના સ્વપુત્રાય રાવ્યું હતી ! 5. વુમુક્ષુ: વાત: કૃશ રોહિતિ / 6. ધનીવાન ૩દ્વિધS: પ્રભુ: પતસ્યાં પૃથ્યાં વિનદાર સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૩૬ ૦.
ઉપાઠ-૨/૨98
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
9. चोरितं धनं जुह्रुषवः तस्कराः भूमिं चख्नुः । [3] संस्कृत वाड्योनुं इच्छाहर्श :
3
[4] खोजजाए :
4
7. उपविविक्षवः श्रमणाः आदौ भूमिं प्रत्युपेक्षन्ते / प्रेक्षन्ते ।
8.
धान्यस्य चिक्रीषा चेत् मया सह चल, यतः मम धान्यस्य विचिक्रीषाऽस्ति ।
5
6
1. श्रमणाः मोक्षं जिगमिषन्ति
2.
सम्यक् संस्कृतं पिपठिषेत् स मोक्षम् अविविदिषत
3.
4.
5.
7
न.
રૂપ મૂળભૂત કાળ 1 शिश्लाघिषितास्वहे श्लाघ् શ્વસ્તન
2 आर्जिजिषिष्यतम् अर्ज डियातिपत्त्यर्थ उपार्थन २
बुबोधिष्यासुः बुध् खशीर्वाहार्थ
જાણવું
तिष्ठासामः
स्था વર્તમાન
ઊભા રહેવું
સરકવું
રાંધવું
ઊડવું
પરોક્ષ સીંચવું
આજ્ઞાર્થ પૂછવું
"
प्रव्रज्यां वयं जिघृक्षामः । अतीवायासं संस्कृतपठनाय युवां चिकीर्षथः ।
असिसीर्षः
पिपक्षिष्यतः
ss
8 सिषिक्षाञ्चक्रे
9 पिपृच्छिषतु
सृ હસ્તન
पच् સામાન્ય
डी
सिच्
प्रच्छ्
[5] ईच्छा ३५ :1. दिधीर्षति
2. दिदृक्ष
3. बुभूषति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
6. स जैनं धर्मं जिज्ञासते ।
વિધ્યર્થ
7. अहं ज्ञानमयं भोजनं बुभुक्षे |
8. यूयं कथां शुश्रूषत । 9. न जीवं जिघांसतः ।
સાદો અર્થ
પ્રશંસા કરવી
• १३७•
4. चिक्रमिषति
5. जिगरिषति
6. विवर्तिषते
પુરુષ વચન
૧ ર
૨
3
ર
૧ 3
3
૨
૧
3
3
سے
૧
3 ૧
૨
૧
૧
બાકીના બે
રૂપ शिश्लाघिषिताहे शिश्लाघिषितास्महे आर्जिजिषिष्यः आर्जिजिषिष्यत बोधयात् बुबोधष्यताम् तिष्ठासामि
तिष्ठासावः असिसीर्षतम् असिसीत पिपक्षिष्यति
पिपक्षिष्यन्ति डिडयिषेयाताम् डिडयिषेरन्
सिषिक्षाञ्चकृवहे सिषिक्षाञ्चकृमहे
पिपृच्छिषताम् पिपृच्छिषन्तु
7. सुषुप्सति
8. पिपतिषति
9. पिपृच्छिषति
(પાઠ-૨/૨૭
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી - 1. “પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ - આ પંચમહાભૂતથી
જુદો કોઈ પરલોકમાં જનાર જીવ નથી' – આ પ્રમાણે નાસ્તિકો માને છે. 2. તે વાત ખોટી છે. [તન = તે નથી એટલે કે તે વાત ખોટી છે.]
સુખ-દુઃખ વગેરેનું સંવેદન કરનાર, શરીરથી જુદો અને પરલોકમાં
જનાર આત્મા વિદ્યમાન છે. 3. ત્રિશલા માતાના પુત્ર શ્રીમહાવીર પરમાત્મા અને વામાં માતાના નંદન
શ્રી પાર્શ્વનાથ પરમાત્મા – આ બંને ભગવાન અમારું કલ્યાણ કરો. 4. મહાપુરુષો હંમેશા ગુરુની આજ્ઞાના ભંગથી ડરનારા હોય છે. 5. મદ અને ગર્વને હરનાર એવું જ્ઞાન છે. તેનાથી જ જે અભિમાની થાય
છે તેનો કોણ વૈદ્ય થઈ શકે ? અમૃત પણ જેને ઝેર થતું હોય તેની
ટ્રીટમેન્ટ કેવી રીતે કરી શકાય? 6. ધર્મ કાયમ માટે સુખને લાવનાર છે, વિષયો કાયમ માટે દુઃખને
લાવનારા છે. વિષયો એક ક્ષણ માટે [કદાચ) સુખને આપતા હોવા
છતાં પરંપરાએ કડવા ફળ જેવા (કડવા ફળ આપનારા) થાય છે. 7. બલભદ્રમુનિના પ્રભાવથી આ જંગલમાં હિંસક પણ પશુઓ શત્રુની
હિંસા નથી કરતા. [અરે !] તેને મારવાની ઈચ્છા પણ નથી કરતા. 8. આ સંસાર અષ્ટમૂલપર્યન્ત [= જેનું મૂળ કે છેડો જોવાયેલો નથી તેવું
અનંત) નામનું નગર છે. અને આ વાત યોગ્ય જ છે. કારણ કે આ
સંસારમાં દેવલોક વગેરે જગ્યાઓ મહેલ જેવી છે. 9. નવા નવા જન્મના માર્ગો બજારના રસ્તા જેવા છે. તેમાં વિવિધ
સુખ-દુઃખ કરિયાણા જેવા છે. તેને યોગ્ય મૂલ્ય જેવા અનેક પ્રકારના
પુણ્ય-પાપ છે. [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત - 1. शीलप्रभावाद् अग्निरपि जलति, सर्पोऽपि मालायते, व्याघ्रोऽपि
मृगायते । એક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૧૩૮૦
પાઠ-૨/૨૮8
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| -
2. गिरिरपि उपलायते, विषमपि अमृतायते, विघ्नोऽपि महोत्सवायते ।
हन्त ! वनमपि स्वगृहायते । 3. पुण्यपापे एव परलोकयायिनी, धनादि न । 4. बौद्धाः अपि जैनसिद्धान्तं स्वीकुर्वन्त्येव । 5. कवर्गीयाः कण्ठ्याः सन्ति, तवर्गीयाः दन्त्याः सन्ति । 6. हेमचन्द्रीयकथासु उपमाः अतीव सुन्दराः भवन्ति । 7. अयं ग्रन्थः चिरन्तनाचार्यलिखितोऽस्ति । 8. तदेव ज्ञानं सत्यं यत्प्राप्य जीवो भृशं नम्रो भवति ।
9. अनन्तोपकारिणे महावीरपरमात्मने कोटीशः नमः । [3] मोगा :| न. तद्धित
મૂળશબ્દ
અર્થ वैयाकरण व्याकरण
વૈયાકરણી द्वात्रिंशद्वात्रिंशिका | द्वात्रिंशद्-द्वात्रिंशद् બત્રીસ-બત્રીસી नैमित्तिक निमित्त
નૈિમિત્તિક शीत
838 मासिक मास
માસિક मानसिक
માનસિક पुरातन
पुरा
પહેલાંનું दयालु दया
દયાળુ
शोभते અત્યંત શોભે છે [4] A. मोगा :
1. राजन् 4. मन्दर 7. पुत्र 2. कुबेर | 5. उपायन
8. उपल 3. कुञ्जर । 6. पर्ण । । 9. शव B. नामसाबित पातुमओ :
1. नगरायते । 4. धान्यायते । 7. वदनायते 2. सर्पति । 5. आपणायते । 8. श्वभ्रायते
3. सङ्केतायते । 6. दुःखति । 9. मोदकायते स२५ संस्कृतम् - 3 • १३८ .
पा6-२/२८
शैत्य
& Fi
मनस्
शोभतेरूपम्
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] ઓળખાણ :ના રૂપ મૂળધાતુ કાળ સાદો અર્થ પુરુષ વચન બાકીના બે રૂપ || તિસ્તર્ષિથતમૂ | 7 | ક્રિયાતિપાર્થ | પાથરવું | ૨ | ૨ | તિસ્તffષ્ય: [ઈચ્છાદર્શક]
अतिस्तीर्षिष्यत जिजरिषितास्मः શ્વસ્તન ઘરડા થવું ૧ | ૩ |નિગષિતાશ્મિ [ઈચ્છાદર્શક].
जिजरिषितास्वः क्षोभयाञ्चकृव
પરોક્ષ ખળભળવું, | ૧ | ૨ | ક્ષોભયાન્વર પ્રેિરક].
क्षोभयाञ्चकृम चिखादिषति
વર્તમાન ખાવું | ૩ | ૧ | चिखादिषतः [ઈચ્છાદર્શક |
चिखादिषन्ति 5 |વિવિદ્વિષિષ્યતાનું વિત્ | ક્રિયાતિપત્યર્થ જાણવું | ૩ | ૨ | વિવિદ્રિષ્યત્ [ઈચ્છાદર્શક]
अविविदिष्यन्
| खाद्
૨૬
en H d > English આર્ય તરીકે ઓળખાવાની ઘણી તત્પરતા વિદેશીઓમાં પણ હોય ? છે. અને પૂર્વે ઘણી જગ્યાએ આર્યસંસ્કૃતિનો ફેલાવો હતો. તે તે પ્રદેશના નામો પણ તમને આ વાત સાબિત કરી આપશે –
આયર્લેન્ડ - આર્યભૂમિ હોવાનો દાવો કરે છે.
જર્મન - શર્મન (શર્મા - બ્રાહ્મણ) ઉપરથી ઉતરી આવેલ છે. એટલે જ તો જર્મનીઓ પોતાને આર્ય ગણાવે છે. કશ્યપ શબ્દને અપત્ય અર્થમાં રૂથ પ્રત્યય લાગતા બને છાશ્યપીય = કાસ્પીયન સમુદ્ર !! જ્યાં સફેદ - ઉજ્જવળ ઝરણાંઓ આજની તારીખે પણ ઘણા છે તે દેશનું નામ જેનિરિણી = સ્વીટ્ઝર્લેન્ડ જ હોય ને ! “પારિત્ન' = આફ્રિકા.
કારણ કે આફ્રિકા ખંડનો પાર પામવો - તેના દુર્ભેદ જંગલોને ભેદીને – હું આજે પણ અઘરો છે. I. મિત્રો ! લાગે છે ને કે આ વાતનો પણ પાર આવે તેવું નથી !!!
મા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
• ૧૪૦ •
પાઠ-૨/૨૮8
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
[પાછા એક
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. ગર્ભમાં રહેલા પણ મહાપુરુષો લોકો ઉપર ઉપકાર કરનારા હોય છે. 2. પહેલાના કર્મોને અનુસારે જીવોની બુદ્ધિ હોય છે. 3. રસ્તામાં મહામુનિને જોઈ કંડૂરાજા પ્રસન્ન થયો. 4. શાસ્ત્ર અને લોક બંનેના વ્યવહારને અનુસરનારી જ વાણી સ્વીકારવી
જોઈએ. 5. સર્વપ્રથમ રાજા, સર્વપ્રથમ નિષ્પરિગ્રહી સાધુ અને સર્વપ્રથમ તીર્થંકર
એવા ઋષભદેવ પરમાત્માને અમે સ્તવીએ છીએ. 6. તે દીક્ષા [સાચી નથી, તે ભિક્ષા નથી, તે દાન નથી, તે તપ નથી, તે
ધ્યાન નથી, તે મૌન નથી જ્યાં દયા હાજર નથી. 7. દયા, લજજા, ક્ષમા, શ્રદ્ધા, બુદ્ધિ, ત્યાગ [અને] કૃતજ્ઞતા આ ગુણો
જેના હોય તે ગૃહસ્થ મુખ્ય = શ્રેષ્ઠ કહેવાય છે. 8. સુંદર બુદ્ધિવાળા પંડિત માણસે પ્રમાદને છોડવો જોઈએ અને તે ચંદ્રમાં
જેવો નિર્મળ હૃદયધારી હોય. 9. અજ્ઞાની માણસ અજ્ઞાનની અંદર ડૂબે છે, જેમ વિષ્ઠાની અંદર ભંડ
અને જ્ઞાની જ્ઞાનમાં ડૂબકી લગાવે છે, જાણે માનસરોવરમાં રાજહંસ ! [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :1. अस्मिन् जम्बूद्वीपे उदीचि दिशि ऐरावतक्षेत्रम् अस्ति, अवाच्यां
दिशि भरतक्षेत्रम् अस्ति, मध्ये च महाविदेहक्षेत्रमस्ति । 2. શુમેડન વામમાતા પાર્શ્વનાથપ્રમ્ સુષુવે | 3. अह्नि दधि भुक्ष्व, मा निशि । 4. ગુન: પભ્યામ્ અમૃ[ નિરછત્ 5. વિંશતિ : દ્વિ ગોપ નયત: | 6. તá તન્વી: મતીવ રોવતે . 1. યો માંસમ્ બત્તિ સ યૌવન પર્વ નરતિ | 8. ઉપમુખ્ય: ધનાનિ સ્વી મૃદં પુષમ્ વિનોતુ નઃ | 9. હે સરવે ! સ્વયંમૂ: મહાવીર: માવાન કવિ હૃત્યુ પવગતિ,
तमेव त्वं पश्य, बहिः कस्मादीक्षसे ? છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૪૧ ૦
ઉપાઠ-૨/૨
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
उभय
क्रोष्टुना
4. 6. GP
गोपः
w in wo on a
दिवोः
धिया
द्योः
नौभ्याम्
स्त्री
| स्त्रीम्
[3] पूटती विगतो :न. | ३५ भूश | सिंग | विमति | वयन| अर्थ | 800 ३५ उदञ्चि उदच्
उत्तर दिशामो उदक् । उदीची उभयस्मात्
जनमाथी उभयाभ्याम् | उभयेभ्यः
शियाण | क्रोष्टुभ्याम् | क्रोष्टुभिः ग्लावाम्
ચંદ્રમાઓનું ग्लावः
ग्लावोः ગોવાળોને
गोपाम्
गोपौ दिवि
સ્વર્ગમાં
धुषु
બુદ્ધિ વડે धीभ्याम् धीभिः द्यवाम्
સ્વર્ગોનું
द्यवोः 3 । २ बेनाडे | नावा नौभिः [4] मापेल माहिती भु४५॥ ३५ो :न. विमति| पाद् | पुंस् | पृतना | सुधी | भू | पथिन् | पति । सखि
વચન 1] १/२ | पादौ | पुमांसौ | पृतने | सुधियौ | भुवौ
पती सखायौ | स्त्रियो | पुमांसम् पृतनाम् | सुधियम् | भुवम् पन्थानम् | पतिम् सखायम् पद्भ्याम् | पुम्भ्याम् | पृद्भ्याम् | सुधीभ्याम् | भूभ्याम् | पथिभ्याम् | पतिभ्याम् |सखिभ्याम् स्त्रीभ्याम्
पुम्भ्यः पृद्भ्यः | सुधीभ्यः भूभ्यः पथिभ्यः | पतिभ्यः | सखिभ्यः | स्त्रीभ्यः पुंसः | सुधियः भुवः पथः पत्युः
सख्युः
| स्त्रियाः सुधियाम् भुवाम् पथाम् पतीनाम् | सखीनाम् | स्त्रीणाम् पुंसि । | सुधियि भुवि | पथि | पत्यौ | सख्यौ | स्त्रियाम् दौ! | पुमांसौ ! पृतने ! | सुधियौ ! भुवौ ! | पन्थानौ ! | पती! | सखायौ ! | स्त्रियौ !
पुंसः । प्रतः | सुधियः | पथः | पतीन् | सखीन् | स्त्रीः [5] मापेर ३५ भु४५न। ३५ो :
गो | युवन् | ग्रामणी | मास् | विश्वपा | श्वन् गवा | यूना । ग्रामण्या मासा विश्वपा | शुना
श्रिया राये गवे यूने ग्रामण्ये मासे विश्वपे शुने राभिः
युवभिः | ग्रामणीभिः | माभिः विश्वपाभिः | श्वभिः रायि गवि यूनि । ग्रामण्याम् | मासि विश्वपि | शुनि रायोः गवोः यूनोः | ग्रामण्योः | मासोः विश्वपोः | शुनोः | श्रियोः
ग्रामण्यः मासान् । विश्वपः | शुनः श्रियः हन्दि राभ्यः गोभ्यः
| युवभ्यः | ग्रामणीभ्यः। माभ्यः |विश्वपाभ्यः | श्वभ्यः | श्रीभ्यः हृद्भ्यः रासु । युवसु | ग्रामणीषु | मासेषु | विश्वपासु | | श्वसु | श्रीषु | हृत्सु 19|रायः ! | गावः ! | युवानः ! | ग्रामण्यः ! | मासाः ! | विश्वपाः ! | श्वानः ! | श्रियः ! हृदयानि !
पतः ।
साम्
राया
EENA
श्रीभिः
गाः
यूनः
गोषु
* स२८१ संस्कृतम् - 3
• १४२ .
पा6-२/२८
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. સીતાને શોધતા રામ લક્ષ્મણની સાથે અત્યંત ભટકે છે. 2. તેણે સજ્જનની અત્યંત નિંદા કરી. આથી તેને જીભનો રોગ ઉત્પન્ન
થયો. नरीनृत्ये अनरीनृत्ये, नरीनृत्यै, नरीनृत्येय, नरीनृतिताहे, नरीनृतिष्ये,
નરીકૃતિષ્ય, નરીકૃતિષીય વગેરે નૃત ધાતુના રૂપો છે. ખરાબ કામ કરવાના સમયે અમે અત્યંત લજ્જા પામીએ [ઈચ્છા અર્થમાં આજ્ઞાર્થ, અમે સત્યને જ બોલીએ, ગુણીઓને જોઈ અત્યંત ખુશ થઈએ, સદ્ગુણરૂપી પર્વત ઉપર અત્યંત ચઢીએ. સદ્ગુરુને અત્યંત સેવીએ, જ્ઞાનરૂપી અમૃતનું પાન કરીએ, દાન
આપીએ, સત્યને જ ગ્રહણ કરીએ, બધાની અંદર અમે ગુણોને જોઈએ. 6. ગોશાળો પોતે ભેગા કરેલા કર્મને કારણે ભવાંતરમાં પણ શસ્ત્રથી કે
આગથી વારે વારે મરશે. 1. ઈન્દ્રોએ ભગવાન મહાવીરની ઘણી સ્તવના કરી. ચોર્યાશી ચોવીસી
સુધી બધાં યૂલિભદ્રજીને અત્યંત સ્તવશે. 8. ક્ષમા એ જ શ્રેષ્ઠ તીર્થ છે, એ જ શ્રેષ્ઠ તપ છે, એ જ શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન છે
અને શમ એ જ શ્રેષ્ઠ યોગ છે. 9. દારૂ પીવાથી ઉન્મત્ત થયેલો સ્વજનોને અને પરજનોને ઓળખી શકતો
નથી. કોણ શત્રુ, કોણ મિત્ર, કોણ મા કે કોણ પત્ની કોઈને જાણતો નથી. [મતલબ કે મિત્ર જોડે શત્રુ જેવું કામ કરે શત્રુ સાથે મિત્ર જેવો
વ્યવહાર કરે] [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃતઃ
1. તે પુર: સશત્ માત્માનં નાજ્ઞાયાગ્વષ્ઠિરે | 2. માં તૃષ્પાં છિયેય | 3. भगवान् महावीरः ब्राह्मणाय वस्त्रं दातुं वस्त्रम् अबेभिद्यत ।
4. સાવિ વિતે સતિ ૩fધ: વોક્ષુપિષ્યતે | છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૪૩ ૦
પાઠ-૨/૩%
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
ه
5. वसंततॊ वृक्षे पुष्पाणि उत्पनीपदिष्यन्ते लोकानां च मनसि प्रमोदः
जञ्जनिष्यते। 6. यदि त्वं गुरुं वावन्द्येथाः तदा तव गर्वः नानश्येत । 7. त्वं नमस्कारमहामन्त्रं जञ्जप्यस्व । 8. तात्यज्ये, अतात्यज्ये, तात्यज्यै, तात्यज्येय, तात्यजिताहे, तात्यजिष्ये,
अतात्यजिष्ये, तात्यजिषीय, तात्यजाञ्चक्रे, अतात्यजिष्ट... इत्यादीनि
त्यज्धातोः रूपाणि सन्ति। 9. अज्ञानं जीवानां विवेकं जेघ्नीयते । [3] पूटती विगतो :न. ३५ भूणातुपुरुष/वयन ५ | मर्थ । બાકીના બે રૂપ | 1 |अजरीजृम्भिष्येथाम् | जृम्भ | २ | २ यातिपत्त्यर्थ | 4॥पाईअजरीजृम्भिष्यथाः
अजरीजृम्भिष्यध्वम् शाश्लाघ्येरन् श्लाघ् | 3 | 3 विध्यर्थ प्रशंसा १२वी शाश्लाघ्येत
शाश्लाघ्येयाताम् सासह्यामहै सह् | १ | 3 આજ્ઞાર્થ | सडे सासौ, सासह्यावहै दोदुहितासे
શ્વસ્તન
दोदुहितासाथे
दोदुहिताध्वे अजोस्यत
છૂપાવવું अजोडूयेताम्
अजोढूयन्त जाजक्ष्यावहे
વર્તમાન ખાવું जाजक्ष्ये
जाजक्ष्यामहे बेभीयिष्येते
ડરવું
बेभीयिष्यते
बेभीयिष्यन्ते देधीयिषीध्वम् धा | २ | 3 | आशावार्थ | १।२५५ ४२ | देधीयिषीष्ठाः
देधीयिषीयास्थाम् बेभ्रीयाञ्चक्रे भृ | १ | १ | ५६ । म२ | बेभ्रीयाञ्चकृवहे
बेभ्रीयाञ्चकृमहे [4] यङन्त ३५ :
1. चोक्रुध्यते 4. सेसिच्यते 7. चेक्रीयते 2. चोकुप्यते 5. योयुज्यते 8. अशाश्यते
3. देद्विष्यते 6. नेनिज्यते 9. चेक्रीयते * स२८ संस्कृतम् - 3 • १४४ .
-२/308
२ | १
ه
| हो
ه
م
|
له
|
२
|
સામાન્ય
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
अमरीमृजिष्यामहि अमरीमृजिष्यध्वम् अमरीमृजिष्यन्त
2
[5] ३५ो :1. मृज् - 2/P साई ४२j
अमरीमृजिष्ये अमरीमृजिष्यावहि अमरीमृजिष्यथाः अमरीमृजिष्येथाम् अमरीमृजिष्यत अमरीमृजिष्येताम् क्षुभ् - 4/P Mणमणj चोक्षुभ्ये चोक्षुभ्यावहे चोक्षुभ्यसे
चोक्षुभ्येथे चोक्षुभ्यते चोक्षुभ्येते 3. बन्ध् - 9/P aij बाबध्येय
बाबध्येवहि बाबध्येथाः बाबध्येयाथाम् बाबध्येत बाबध्येयाताम्
चोक्षुभ्यामहे चोक्षुभ्यध्वे चोक्षुभ्यन्ते
बाबध्येमहि बाबध्येध्वम् बाबध्येरन्
-
sale
--O
na rizqd > English and મહાભારતના યુદ્ધમાં ૧૧મે દિવસે કૃષ્ણ અને અર્જુન બન્ને ગેરહાજર હતા, છે અર્થાત્ કુરુક્ષેત્રમાં તે હાજર ન હતા. કારણ કે ક્યાંક દૂર તે લોકો અસ્ત્રો અને શસ્ત્રો લેવા ગયા હતા. તે વખતે પણ, મિસાઈલ અને રોકેટ જેવા ફેંકવાના હથિયારો હતા અને તે હથિયારો - અસ્ત્રો ભયાનક હોવાથી તેને વસતીથી, દેશથી દૂર રાખવામાં આવતા હતા. આ વાત ઉપરથી એક વાત કહું કે
अस्त्रोन स्थान = अस्त्रालय मे ४ मोस्ट्रेलिया !!! वोट पात सा ??? ४९६ ६ ५५.३31 हो भने साव। अस्त्रालय थी ६२ ४ २६... अस्त्रालयनी ४०या बहारथी भावना विद्देशासो गुनेगरी ४ डोय ને !!! અર્થાત્ જન્મટીપ જેવી લાંબી સજા પામનારાઓને બ્રિટને ઓસ્ટ્રેલિયા ०२3वा ५ली भूस्या... परि॥भे आपो अस्त्रालय गुभाव्युं, मोस्ट्रेलिया
भेगव्यु.
** स२९ संस्कृतम् - 3
• १४५ .
8406-२/30
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી - 1. “મારા નાનાભાઈઓને મારે વંદન કરવા જોઈએ. હું તેમને વંદન
કરવા માટે જાઉં” – એ પ્રમાણે વિચારીને જ્યાં એક પગ ચલાવ્યો ત્યાં
તો બાહુબલિએ કેવલજ્ઞાનને મેળવી લીધું. 2. મહાવીર ભગવાનના નિર્વાણની વાત સાંભળી શ્રી ગૌતમ ગણધર
અત્યંત ખેદ પામ્યા. 3. સંસાર, ધન અને પરિવાર વગેરે બધું છોડીને તેણે દીક્ષા લીધી. 4. પ્રસન્ન થયેલા દેવે કીધું - તને પુત્ર થશે. 5. જંબૂકુમારે પત્ની વગેરે બધાંને છોડી દીધાં. 6. લોક-અલોકને પ્રકાશિત કરનાર મહાજ્ઞાન જેની પાસે હોય, મહા
દયા હોય, દમ હોય, ધ્યાન હોય તે મહાદેવ કહેવાય છે. 1. મોટા મલ્લ સમા દુર્જય એવા રાગ અને દ્વેષ જેણે જીતી લીધા છે તેને
હું મહાદેવ માનું છું. બાકી બધાં તો ખાલી નામધારી છે. 8. મહાક્રોધ, મહામાન, મહામાયા, મહામદ અને મહાલોભ જેના દ્વારા
હણાયેલ છે તે મહાદેવ કહેવાય છે. છે. જેમાં બધાંય દોષો નથી અને ગુણો બધાં જ છે તે બ્રહ્મા હો, વિષ્ણુ
હો, કૃષ્ણ હો કે જિન હો, તેમને મારા નમસ્કાર ! [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત:
1. શોરું – મ થા: ?િ 2. ગૌતમસ્વામી મહાવીરમવક્તમ્ પ્રક્ષીત્ / પૃછત્ | [3. વિરાણી શાંત્તિમદ્રઃ ન ત્રાડપિ રતિમવિવત્ | 4. વારિત્રે પાયિત્વી વિવં પ્રાપ( I. 5. પ્રમુ: વીતર/T: નાસ્થ, અત: ક્વાડપિ પ્રાસત, ન વાપત્ | 6. वैताढ्यगिरौ नमिराजा विनमिराजा च ऐशाताम् । 7. વનસ્પતિ: ગવ: તિ સિંધતા. 8. पार्श्वनाथप्रभुस्तु उपसर्गकारिकमठमपि अक्षमत् ।
9. તવ રો: નેશ, તતશ વયં પ્રાસવામ રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૪૬ ૦
પાઠ-૨/૩૧8
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
બાકીના બે રૂપ
૨૧
[3] सूटती विगतो :
૨૫ |
| મૂળધાતુ સાદો અર્થ પુરુષ/વચન પ્રત્યય પ્રકાર अकुपः कुप् ગુસ્સે થવું अक्रुधाम क्रुध् । गुस्से. थj १/3 अपुषतम् पुष् પોષવું २/२ अनेशत
નષ્ટ થવું असिचध्वम् सिच् સિંચવું २/3 अमुहाम मुह | મોહ પામવું ૧૩ अलुभम्
લોભાવે अक्षुभन् क्षुभ् ખળભળવું 3/3 अमुचताम्
મૂકવું
नश्
अकुपतम् अक्रुधम् अपुषः अनेशः असिचथाः अमुहम् अलुभाव अक्षुभत् अमुचत्
अकुपत अक्रुधाव अपुषत अनेशतम् असिचेथाम् अमुहाव अलुभाम अक्षुभताम् अमुचन्
लुभ्
૧૧
मुच्
/२
[4] मद्यतन ३५ :1. असिधम्
6. असरम् 2. अरुषम्
7. अक्लमम् 3. अक्षमम्
8. अदमम् 4.. अलुपम्
9. अतमम् 5. आस्थम् [5] ३५ :1. श्रम् - 4/P = थाही. ४
अश्रमम् अश्रमाव अश्रमाम अश्रमः अश्रमतम् अश्रमत अश्रमत् अश्रमताम् अश्रमन् शम् - 4/P = शांत थb अशमम् अशमाव अशमाम अशमः अशमतम् अशमत अशमत् अशमताम्
अशमन् सिध् - 4/P = सिद्ध थj. असिधम् असिधाव असिधाम असिधः असिधतम् असिधत असिधत् असिधताम् असिधन्
स२८ संस्कृतम् - 3
. १४७ .
पा6-२/३१
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી :
1. ભરતે મરુદેવી માતાને જણાવ્યું. 2. અજિતનાથ ભગવાને પ્રજાને પોતાના દીકરાની જેમ પાળી. 3. રાત્રિના છેલ્લા પહોરે સૂતેલા એવા તેણે સ્વપ્ન જોયું અને ઉઠેલા તેણે
બીજા ભિખારીઓને તે સ્વપ્ન કહ્યું. 4. નૈમિત્તિકોએજવાની ઈચ્છાવાળા પ્રવાસે કેયુદ્ધ) રાજાઓના શુકનો ગણ્યા. 5. અત્યંત વૈરાગી એવા સ્થૂલિભદ્રજીએ જુવાન સ્ત્રીઓમાં, ધનમાં કે
મંત્રીપદમાં ક્યાંય પણ આનંદ મેળવ્યો નહીં. 6. ગાંગેયે પોતાના નાનાભાઈ વિચિત્રવીર્યને રાજય ઉપર બેસાડ્યો. 7. ગજસુકુમાલ મુનિએ મોક્ષની અત્યંત સ્પૃહા કરી. 8. સિંહ વનમાં ગજર્યો અને તે સાંભળી હરણો ભાગી છૂટ્યા. તેની જેમ
ભગવાનની દેશના પણ તુચ્છ હરણના સમૂહ જેવા જીવોને ત્રાસ
પમાડવા સિંહનાદ જેવી છે. છે. તેવી કોઈ પણ અવસ્થા નથી, તેવો કોઈ પણ કાળ નથી, તેવો કોઈ
પણ દેશ નથી, તેવા કોઈ પણ જીવો નથી, તેવી કોઈ પણ વસ્તુ આ લોકમાં નથી કે જે વસ્તુઓ વડે દુશ્મન એવો યમ = મરણ જીતાય.
મિતલબ કે જન્મ લેનારનું મરવાનું નિશ્ચિત છે.] [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃતઃ
1. Tધરા: દશફીમ્ મરરવત્ | 2. સોશી: તુતી પ્રાપ્તત્ | 3. પ્રમુવીર: નિમણનાં પોશયામાન યાવત્ ભવેત્ | 4. ઉમરપાતરના હિંસક્ત નનમ્ મણ્ડત્ ! 5. પ્રમુમતિમયદ્ધિઃ સ અભિનં પ્રવિક્ષતત્ | 6. सिद्धसेनदिवाकरसूरिः पार्श्वप्रभुम् अववर्णत् । 7. પીડિતાનું વાતાનું માતા બસસાત્ત્વત્ ! 8. अहं आदिनाथभगवन्तम् अपूपुजम् ।
9. हरिभद्रसूरिः तत्त्वमचिचिन्तत्, तस्य च सारं प्रापत् / अवीविदत् । છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ - ૧૪૮ •
ઉપાઠ-૨/૩૨8
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
/१
दण्ड्
पीड़
[3] मोगमा :| नं. ३५ भूगधातु | पुरुष/वयन | प्रत्यय | मर्थ । તેની લાઈનના બીજા બે રૂપ अचिचिन्तत् | चिन्त्
थितj | अचिचिन्तताम् | अचिचिन्तन् अददण्डतम्
દંડવું अददण्डः | अददण्डत अपिपीडम
પીડવું अपिपीडाव | अपिपीडाम अपूपुजत
પૂજવું अपूपुजः । | अपूपुजतम् अववर्णाव
વર્ણવવું अववर्णम् अववर्णाम अचूचुरतम्
ચોરવું अचूचुरः अचूचुरत अजूघुषाम
| घोष९॥ ४२वी| अजूघुषम् | अजूघुषाव अतीतडः
| मा२j | अतीतडतम् अतीतडत | अबुभूषाव | भूष्
व | भूषित ४२ | अबुभूषम् अबुभूषाम
[4] ३५ो :
आर्चिचत् 6. अववञ्चत 2. अजीगणत् 7. अववर्जत् 3. अररचत् 8. आर्पिपत् 4. अपप्रथत्
9. अससान्त्वत् 5. अपस्पृहत् [5] ३५ो :1. भक्ष् - 10/U = पाj अबभक्षम् अबभक्षाव
अबभक्षाम अबभक्षः अबभक्षतम् अबभक्षत अबभक्षत् अबभक्षताम् अबभक्षन् रच - 10/U = २५g अररचम् अररचाव अररचाम अररचः अररचतम् अररचत अररचत् अररचताम् अररचन् मृग् - 10/A = शोधj अममृगे अममृगावहि अममृगामहि अममृगथाः अमगेथाम् अममृगध्वम् अममृगत अममृगेताम् अममृगन्त
** स२१ संस्कृतम् - 3
• १४८.
पाठ-२/उर
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. તમે બેએ સંસ્કૃત ભણ્યું. 2. ભગવાને મારી સંકટમાં રક્ષા કરી. 3. આચાર્ય શિષ્યને કીધું - “પ્રમાદ ન કર 4. બધાં ગણધરો અને તેમના શિષ્યોએ કીધું – “આ મહાવીર ભગવાન
એ જ વીતરાગ છે, એ જ જિન છે.' 5. તે મહાત્માએ પોતાના કર્મો બાળી નાંખ્યા. 6. તે બંને સંસારમાં ભટક્યા. 7. અમે સંઘની સાથે શત્રુંજય તરફ ચાલ્યા હતા. 8. જિનપૂજા, ગુરુ ઉપર ભક્તિ, તત્ત્વમાં શ્રેષ્ઠ શ્રદ્ધા અને સાધર્મિક ઉપર
પ્રીતિ - આ જિનાગમમાં સાર છે. પાણીની અંદર ઠંડક, પવનમાં ચંચલતા, અગ્નિમાં દાહકતા, ચંદ્રની ચાંદનીમાં અમૃતરૂપતા, સૂર્યમાં પ્રકાશકતા, પથ્થરમાં કઠણતા અને સજ્જનમાં મીઠો સ્વભાવ એ જેમ પ્રકૃતિ છે = એ જેમ તેઓનો સ્વભાવ છે તેમ જીવોના જીવનમાં ચંચલતા એ સ્વભાવ છે. [જીવોનું
જીવન અત્યંત ચંચલ છે. ચંચલ સ્વભાવવાળું છે.] [2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃતઃ
1. ઢ વૌ વને વારિષ્ટમ્ | 2. નમસ્કારમહામન્ત્રપ્રભાવે સ રીના બનીવીતૂ I 3. પાર્શ્વનાથમવક્તમ્ મહમ્ મનપષમ્ | 4. ધન્યસાધુ: માવાનીનમેવ નેમીત્ ! 5. सः गुरुम् अनिन्दीत्, तस्य कटुफलानि सः अधुना अनुभवति । 6. વતુર્વિતિતીર્થવારા: સfણ વર્માણ અનૈપુ: | 7. હું મહાત્માન ચૂય હિં સંસારમ્ તારિષ્ટ | 8. तस्य वपुः अक्षैषीत् किन्तु तस्य सङ्कल्पः नाऽक्षैषीत् ।
9. युवाम् आदिनाथभगवत्प्रतिमाम् अदर्शतम्, युवां धन्यौ अभूतम् । છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ ૦ ૧૫૦ ૦
ઉપાઠ-૨/૩૩%
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] ३५ो :
1. अरब्ध
2. अश्वयीत्
3. अधृत
4.
5.
[4] ३५ो :
2.
अस्मेष्ट अशंसीत्
1. मुद् - 1 / A = ખુશ થવું अमोदिषि
अमोदिष्ठाः
3.
अमोदिष्ट
भज् - 1/0 =
अभाक्षम्
अभाक्षीः
अभाक्षीत्
6. आर्हीत् 7. पलायिष्ट
8. अराजी
9. अयाचीत्
=
अमोदिष्वहि
अमोदिषाथाम्
अमोदिषाताम्
ભજવું
अभाव
अभाक्तम्
अभाक्ताम्
अमोदिष्महि
अमोदिध्वम्
अमोदिड्ढ्वम्
अमोदिषत
अगोपायिष्म
गुप् - 1/P છૂપાવવું अगोपायिषम् अगोपायिष्व अगोपायीः अगोपायिष्टम् अगोपायिष्ट अगोपायीत् अगोपायिष्टाम् अगोपायिषुः
अभाक्ष्म
अभाक्त
अभाक्षुः
• १५१ •
" સંસ્કૃત > English_
खेटलान्टिङ खेटले अतलान्तिक, भेनुं तणियुं } अन्त अशुं हाथ લાગતું નથી તેવો સાગર તેને અતાન્તિ જ કહેવાય ને ! ઉચ્ચાર કરવો ન ફાવે ને એટલાન્ટિક બોલો તો તમારી મરજી. વર્તમાન દશ્ય विश्वना अंत सुधी ईसायेला प्रदेशने अन्तरन्तिका ( = अंतनो छेवाडानो भाग ४ अहेवाय ने! जोलो भले अॅन्टार्टि...
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
418-2/338
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] સંસ્કૃતનું ગુજરાતી :
1. ઉપવનમાં કમળ વગેરે ફૂલોને અમે સૂંઘ્યા.
2. ભક્તામરસ્તોત્ર દ્વારા રમત માત્રમાં [લીલાથી] માનતુંગાચાર્યે બેડીઓ
છેદી નાંખી.
3.
હમણા જન્મેલા પ્રભુનો દેવોએ મેરુપર્વત ઉપર અભિષેક કર્યો. 4. લક્ષ્મી ઘણી બધી હોવા છતાં પોતાના ભાગ્યની પરીક્ષા કરવાને પરદેશમાં ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નગરમાં તે ગયો.
સ 38
5.
તે રાજર્ષિએ એ પ્રમાણે વિચાર્યુ કે ‘તે ખરાબ મંત્રીઓનું મેં જે સન્માન કર્યુ હતું તે ખરેખર રાખમાં હોમ્યા [બરાબર] હતું.’
કાયમ કર્કશ ભાષા બોલવાથી પરિવાર ઉદ્વિગ્ન થાય છે, પરિવાર ઉદ્વિગ્ન થયે છતે માણસોનું સ્વામિત્વ હણાય છે.
6.
7.
ડરેલાઓને અભયદાન આપવું, રોગીઓને ઔષધ આપવું, વિદ્યાર્થિઓને વિદ્યા આપવી અને ભૂખ્યાને ભોજન આપવું જોઈએ. આપત્તિમાં પણ ગયેલા [= રહેલા] સજ્જનો પાપકર્મ કરતા નથી. શું ભૂખ્યો થયેલો પણ રાજહંસ કૂકડાની જેમ કીડાને ખાય ખરો ? 9. થવાનું હોય તે થાય જ છે. કર્મોની આવી ગતિ છે. તેથી વિપત્તિમાં વિષાદથી સર્યું અને સંપત્તિમાં [= સારા સમયમાં] હર્ષ કરવાથી સર્યું !
[2] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત :
8.
1. યુવાં ટુર્નાર્ ગૌદ્ધમ્ ।
2.
3.
4.
5.
6.
1 7મ્યા: પ્રામૃત્યુ અહીં જે લક્ષ્મી ષષ્ઠી છે તે વિભક્તિ કાઢી અને પ્રવૃત્ત પછી જે ભાવવાચક પ્રત્યય છે કાઢી અર્થ કરવો. આ રીતે રામસ્ય પિતૃત્વ અહીં પણ ષષ્ઠી અને ત્વ, તા, ય વગેરે ભાવ પ્રત્યય કાઢી અર્થ કરવો. ‘રામ એ પિતા છે’ આ પ્રમાણે અર્થ થાય. વિશેષ જિજ્ઞાસુએ પ્રેક્ટિસ બુકમાં સંસ્કૃત વાક્ય સંરચનાપ્રકરણ જોવું.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૫૨ ૦
પાઠ-૨/૩૪
सः शर्कराम् अक्षौत्सीत् ।
सः स्वीयानि कर्माणि अच्छैत्सीत् ।
अहं तं धर्मम् अचकथम्, स तं धर्मं स्व्यकार्षीदपि ।
भगवतः महावीरस्य कान्तिः भृशम् अद्योतिष्ट ।
अहं संस्कृतव्याकरणमपठिषम् ।
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
7. आवां राजगृहनगरमगाव । 8. हे राम ! यथा खलगिरा भवता अहं त्यक्ता / भवान् मामत्याक्षीत्
तथा भगवत्कथितं धर्मं मा जह्यात् । 9. इत्थम् । इति अस्माकं संस्कृतं पूर्णमभवत् । [3] ३५ो :
1. अज्वालीत् 6. अलीढ 2. अधैषीत् 7. अद्विक्षत् 3. अधौषीत् 8. अजक्षीत् 4. अधात् 9. अरैक्षीत्
5. अधुक्षत [4] पूटती विगतो :નં. રૂપ મૂળધાતુ અર્થ પુરુષ/વચન બાકીના બે રૂપ 1.| असेविष्ठाः । सेव् सेवj | ૨/૧ असेविषाथाम् | असेविध्वम् 2. | अस्वादिषाथाम् | स्वाद् ચાખવું ર/ર अस्वादिष्ठाः | अस्वादिध्वम्
अगूहिषत गुह છૂપાવવું ૨/૩ अगूहिष्ट अगूहिषाताम् अयाचिषत याच् માંગવું
अयाचिष्ट अयाचिषाताम् आर्जिष्व अर्ज ભેગું કરવું १/२ आर्जिषम् आर्जिष्म अलषिष्वहि
ઈચ્છવું १/२ अलषिषि अलषिष्महि अबोधिषम् बुध् જાણવું
अबोधिष्व अबोधिष्म अभ्रमिषुः ભમવું 3/3 अभ्रमीत्
अभ्रमिष्टाम् अजृम्भिष्ट जृम्भ् ॥सुं पातुं| 3/१ अजृम्भिषाताम् अजृम्भिषत [5] ३५ो :1. श्रु - 5/P = समगq अश्रौषम्
अश्रौष्व अश्रौष्म अश्रौषीः
अश्रौष्टम् अश्रौष्ट अश्रौषीत्
अश्रौष्टाम् अश्रौषुः 2. वन् - 8/A = wing अवनिषि
अवनिष्वहि अवनिष्महि अवथाः/अवनिष्ठाः अवनिषाथाम् अवनिध्वम् अवनिष्ट/अवत अवनिषाताम् अवनिषत
3/3
लष्
૧/૧
भ्रम्
** स२६ संस्कृतम् - 3
• १५3 .
0406-२/38
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
• विभाग
સંકલિત સંસ્કૃત શબ્દ રૂપાવલી
१ : स्वरांत शो :
-
प्र. वि. →
Pa. Pa. →
¿. la.
→
21. Pa. →
पं. वि.→
4. la.
→
21. la. →
संजोधन →
u. la. →
Pa. Pa. →
१. जिन જિનેશ્વર ભગવાન [પું.]
खे. व.
द्वि. व
जिनः
जिनौ
जिनम्
जिनेन
जिनाय
जिनात्
जिनस्य
जिने
जिन !
=
u. la. →
Pa. Pa. →
¿. la.
→
21. a. →
ii. la.
->
4. Pa. →
21. Pa. →
संशोधन →
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
२. वन
वनम्
11
शालायाः
=
""
शालायाम्
शाले !
11
जिनाभ्याम्
11
11
जिनयोः
11
जिनौ !
भंगस [नपुं.] वने
सिवायनुं खाणुं ३५ 'जिन' शब्द प्रमाणे ४ छे !
3. शाला =
पाठशाणा [स्त्री.]
शाला
शाले
शालाम्
शालया
शालायै
• १५४•
11
"
शालाभ्याम्
11
शालयोः
11
ज.व.
जिना:
जिनान्
जिनैः
जिनेभ्यः
शाले !
जिनानाम्
जिनेषु
जिना: !
वनानि
11
11
शाला:
"
शालाभिः
शालाभ्यः
"
शालानाम्
शालासु
शाला: !
રૂપાવલી
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
वि. →
मुनिम्
प.व. मुनयः मुनीन् मुनिभिः मुनिभ्यः
मुनेः
मुन्योः
मुनौ
मुनीनाम् मुनिषु मुनयः !
मुने !
वारीणि
४. मुनि = साधु [.] मे.व. वि. १.
मुनिः ___मुनी वि.वि. → तृ. वि. → मुनिना मुनिभ्याम् य. वि. → मुनये पं. वि. → ५. वि. → स. वि. → संबोधन →
मुनी ! ५. वारि = पाए[नपुं.] प्र. वि. → वारि
वारिणी वि.वि. → तृ. वि. → वारिणा
वारिभ्याम् य. वि. → वारिणे
वारिणः प. वि. →
वारिणोः स. वि. → वारिणि । संबोधन → वारि ! वारे ! वारिणी !
६. मति = बुद्धि [स्त्री.] प्र. वि. → मतिः । वि.वि. → मतिम्
मत्या
मतिभ्याम् → मतये | मत्यै
मतेः । मत्याः वि. → " " मत्योः स. वि. → मत्याम् / मतौ
संबोधन → मति ! मते ! -- मती ! *स२९ संस्कृतम् - 3 • १५५ .
111
वारिभिः वारिभ्यः
वारीणाम् वारिषु वारीणि !
मती
मतयः
मती:
मतिभिः मतिभ्यः
मतीनाम् मतिषु
मतयः !
३पानी
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
७. नदी = नही [स्त्री.] म.प. द्वि.. नदी
नद्यौ नदीम् नद्या नदीभ्याम्
4. 4. नद्यः नदीः नदीभिः
२ 111
एं
नद्यै
नदीभ्यः
प्र.वि. → दि.वि. → तृ.वि. → 2. वि. → पं. वि. + प.वि. → स. वि. → संबोधन →
नदीनाम्
नद्याः
नद्योः नद्याम् नदि ! ८. गुरु = गुरु [.]
नदीषु
नद्यौ !
नद्यः !
प्र. वि.
→
वि.वि.
गुरुम्
गुरवः गुरून् गुरुभिः
तृ. वि. →
गुरुभ्याम्
गुरुभ्यः
प. वि.
EE: "EE,
गुर्वोः
गुरूणाम्
गुरुषु गुरवः !
c d d d d d de 1 1 1 1 1 11 1111 11
छ । २ d d d d d d d
नं .
मधुनी
मधूनि
गुरू !
४. मधु = भ५ [नपुं.] प्र.वि. → मधु वि.वि. → त. वि. → मधुना मधुभ्याम् य. वि. → मधुने पं.वि. → मधुनः ५.वि. → स. वि. → मधुनि संबोधन → मधु ! मधो! मधुनी ! स२५ संस्कृतम् - 3 . १५६ .
मधुभिः मधुभ्यः
मधुनोः
"
मधूनाम् मधुषु मधूनि ! જ રૂપાવલી છે
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
धेनुम्
५. . धेनवः धेनूः धेनुभिः धेनुभ्यः
धेन्वा
धेन्वोः
धेनूनाम्
धेनुषु
धेनवः !
वधूः
वध्वा
१०. धेनु = ॥य [स्त्री.] म. वे.
दि.. प्र. वि. → धेनुः
धेनू वि. वि. → तृ. वि. →
धेनुभ्याम् धेनवे | धेन्वै वि. → धेनोः । धेन्वाः वि. , "।" स. वि. → धेनौ / धेन्वाम् સંબોધન... धेनो!
धेनू ! ११. वधू = वड, हुवान स्त्री [स्त्री.] प्र. वि. →
वध्वौ a. वि. → वधूम्
वधूभ्याम्
वध्वै पं. वि. → वध्वाः
वध्वोः वध्वाम् संबोधन →
वध्वौ ! १२. कर्तृ = ४२नार [पुं.] प्र.वि. → कर्ता वि.वि. → कर्तारम् तृ. वि. → का कर्तृभ्याम् य. वि. → पं.वि. →
कर्तुः प. वि. → स. वि. → कर्तरि
संबोधन→ कर्तः ! - कर्तारौ ! ** स२१ संस्कृतम् - 3 • १५७ .
वध्वः वधूः वधूभिः वधूभ्यः
त. वि. → य.वि. →
"
वधूनाम् वधूषु वध्वः !
वधु !
कर्तारौ
"
ơ ơ ơ ơ ơ ơ ơ 111 111
कर्तारः कर्तृन् कर्तृभिः कर्तृभ्यः
करें
कों:
कर्तृणाम्
कर्तृषु
कर्तारः ! 6 રૂપાવલી #
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
u. la.
→
P. Pa. →
→
→
¿. la.
21. la.
. la. →
→
u. Pa.
21. la. →
संबोधन →
u. la. →
R. Pa. →
¿. la. →
थ. वि.
ú. fa. →
a. Pa. →
21. la. →
संजोधन →
u. la. →
Pa. Pa. →
la.
तृ
->
21. la. →
ú. la. →
a. la. →
13. पितृ = पिता [पुं.]
खे. व.
द्वि. व
पिता
पितरम्
पित्रा
पित्रे
पितुः
11
21. la. →
संशोधन →
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
पितरि
पितः !
मातरम्
मात्रा
मात्रे
मातुः
11
धातृ
11
धात्रा, धातृणा
धात्रे, धातृणे
धातुः, धातृणः
11
11
धातरि, धातृणि
धात: !, धातृ !
पितरौ
पितरौ !
१४. मातृ = भाताल [स्त्री.]
माता
मातरौ
11
पितृभ्याम्
11
• १५८ •
"
मातरि
मातः !
मातरौ !
१५. धातृ = संरक्ष, उत्पन्न ४२नार [नपुं. ]
धातृणी
11
पित्रोः
11
11
मातृभ्याम्
17
11
मात्रोः
"
धातृभ्याम्
"
11
धात्रोः, धातृणोः
11
"1
धातृणी !
ज.व.
पितरः
पितॄन्
पितृभिः
पितृभ्यः
11
पितॄणाम्
पितृषु
पितरः !
मातरः
मातृः
मातृभिः
मातृभ्यः
11
मातॄणाम्
मातृषु
मातरः !
धातृणि
11
धातृभिः
धातृभ्यः
11
धातृणाम्
धातृषु
धातृणि !
રૂપાવલી
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. व. स्वसारः स्वसृः स्वसृभिः स्वसृभ्यः
प्र.वि. → दि.वि. → तृ. वि. → य. वि. → पं.वि. → ५. वि. → स. वि. → संबोधन→
१६. स्वस = पडेन [स्त्री.] मे.व.
दि.व. स्वसा
स्वसारौ स्वसारम् स्वस्रा स्वसृभ्याम् स्वस्रे स्वसुः
स्वस्रोः स्वसरि
स्वसः ! स्वसारौ ! १७. नृ = न२, भास [.] ना
नरौ
"
"
स्वसृणाम् स्वसृषु स्वसारः !
नरः
नरम्
नृन्
नृभ्याम्
प्र. वि. → वि. वि. → तृ. वि. → य. वि. २ पं. वि. → ५. वि. → स. वि. → संबोधन→
नृभिः नृभ्यः
"
RAND FE
जोन
नृणाम्, नृणाम्
नृषु नरः !
नरौ !
कल
* संस्कृत > English * મિત્રો ! હવે જગ્યા ખૂટી રહી છે. માટે છેલ્લે ભગવાનને યાદ । २. मे. सिस् शुं 'ईशस्' नुं ४ ३५iत२९। नथी दातुं ??? 2 मरे ! स् = विसनो उ थाय. प२ि९॥ सर्गय 'सु' !!!! वे वधु
॥श्चर्यन 3251 नथी ५१...
* स२८ संस्कृतम् - 3
• १५८ .
રૂપાવલી છે
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
वि. →
वयम्
| एवं एवं
| | |
वि. →
त्वम्
विभाग - २ : सर्वनाम :
१८. अस्मद् = हूं म. . . वि.प. 4. . अहम्
आवाम् माम् [मा] आवाम् [नौ] अस्मान् [नः] मया
आवाभ्याम् अस्माभिः मह्यम् [मे] आवाभ्याम् [नौ] अस्मभ्यम् [नः] ___ मत् आवाभ्याम् अस्मत् मम [मे] आवयोः [नौ] अस्माकम् [नः] मयि आवयोः अस्मासु १८. युष्मद् = तुं युवाम्
यूयम् वि. → त्वाम् [त्वा] युवाम् [वाम्] युष्मान् [वः]
त्वया युवाभ्याम् युष्माभिः तुभ्यम् [ते] युवाभ्याम् [वाम्] युष्मभ्यम् [वः]
त्वत् युवाभ्याम् युष्मत् तव [ते] युवयोः [वाम्] युष्माकम् [वः] त्वयि युवयोः युष्मासु २०. तत् = d [.] सः सः
तौ तम् त. वि. → तेन ताभ्याम् य. वि. → तस्मै पं.वि. + तस्मात् वि. →
तयोः → तस्मिन् है स२६ संस्कृतम् - 3 • १६०० જ રૂપાવલી #
©
ए 1 1 1 1 1
&
___EE
co . एवं 1 1 1
में
तस्य
तेषाम्
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
५..
"
* • * ४.३.ak
do o do 111 1111
२१. तत् = ते [स्त्री.] मे.. दि.. सा ते
ताः ताम् तया ताभ्याम्
ताभिः तस्यै
ताभ्यः तस्याः
तासाम् तस्याम्
तासु २२. तत् = ते [नपुं.] प्र.वि. → तत्
तानि वि.वि. → 4800 ३५ो पुंल्दिां। 'तत्' प्रमाणे सेभ स२५ !
२३. यत् = ४ [पुं.] प्र.वि. → यः वि.वि. → यम्
याभ्याम् यस्मै
तयोः
ते
यौ
येन
येभ्यः
यस्मात्
येषाम्
2 c d d d d d e
; ; __1111111 11111
o d d d d d d
; ; ;
यस्य
ययोः यस्मिन् २४. यत् = ४ [स्त्री.]
येषु
या
याः याः
याभिः
याभ्यः
याम् तृ. वि. → यया
याभ्याम् य. वि. → यस्यै पं. वि. → यस्याः प.वि.
"
ययोः स. वि. → यस्याम् * स२१ संस्कृतम् - 3 . १६१ .
यासाम्
यासु
6 રૂપાવલી #
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
u. la. →
R. Pa. →
u. la. →
R. Pa. →
वि.
तृ.
->
21. la. →
i. la. →
u. la. →
21. la. →
u. la. →
R. Pa. →
तृ. la.
->
21. la. →
i. la. →
u. Pa. →
21. la. →
प्र.वि.→
द्वि.वि.
२५. यत् = ठ्ठे [नपुं.] જે
द्वि. व
ये
ये
खे. व.
यत्
यत्
जाडीना ३यो यत् पुंस्सिंग प्रमाणे.....
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
२६. किम् = ॓ [पुं.]
कः
कौ
कम्
केन
कस्मै
कस्मात्
कस्य
कस्मिन्
काम्
कया
कस्यै
कस्याः
11
11
काभ्याम्
11
"
२७. किम् = ? [स्त्री.]
का
के
"
कयोः
11
"
काभ्याम्
"
??
कयोः
"
कस्याम्
२८. किम् = ४ [नपुं.]
किम्
के
"
जाडीना ३पो 'किम्' पुंल्लिंग प्रमाणे.....
• १६२ •
4. a.
यानि
यानि
के
कान्
कैः
केभ्यः
"
केषाम्
केषु
का:
11
काभिः
काभ्यः
"
कासाम्
कासु
कानि
11
રૂપાવલી
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
इमान् / एनान्
एभिः एभ्यः
एषाम्
ॐ ů od c d d d
वं 111111 1111 111
d d d d d d &
में
इमाः इमाः । एनाः
आभिः
२८. इदम् = [.]
अयम् . इमौ इमम् / एनम् इमौ / एनौ
अनेन / एनेन आभ्याम् य. वि. → अस्मै पं. वि. ,
अस्मात् अस्य अनयोः । एनयोः अस्मिन् " | " 30. इदम् = ॥ [स्त्री.] इयम्
इमे इमाम् / एनाम् इमे / एने
अनया / एनया आभ्याम् य. वि. , अस्यै
अस्याः
अनयोः / एनयोः स. वि. → अस्याम् " ।"
उ१. इदम् = ॥ [नपुं.] प्र.वि. → इदम्
इमे वि.वि. → इदम् / एनद् इमे / एने
महीन। ३५ो इदम् पुंल्सिंग प्रभो.....
उ२. अदस् = 40 [.] प्र.वि. → असौ
अमू दि.वि. →
अमुम्
अमुना अमूभ्याम् य. वि. → अमुष्मै पं. वि. → अमुष्मात् प. वि. → अमुष्य अमुयोः
स. वि. → अमुष्मिन् * स२६ संस्कृतम् - 3 . १६ .
आभ्यः
आसाम् आसु
इमानि इमानि/ एनानि
अमी अमून् अमीभिः अमीभ्यः
अमीषाम्
अमीषु 8.३पावती :
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
u. la. →
R. Pa. →
वि.
तृ.
21. la.
ú. la. →
a. Pa.
→
21. la. →
->
→
u. la. →
P. Pa. →
u. la. →
P. Pa. →
la.
->
वि.
तृ
थ.
->
. la. →
4. Pa. →
21. la. →
u. la. →
R. Pa. →
तृ
वि. ->
21. a. →
33. 3TH = 241 [zal.]
असौ
अमूम्
अमुया
अमुष्यै
i. la. →
4. la. →
21. la. →
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
अमुष्याः
"
"
एतस्मात्
एतस्य
एतस्मिन्
अमुष्याम्
३४. अदस् = आ [नपुं. ]
अदः
एताम् / एनाम्
एतया / एनया
एतस्यै
अमूभ्याम्
11
બાકીના રૂપો પુંલ્લિંગ અવત્ પ્રમાણે
३५. एतद् = आ [पुं.]
एषः
एतौ
एतम् / एनम्
एतौ / एनौ
एतेन / एनेन
एतस्मै
एतस्याः
"
अमू
11
एतस्याम्
""
अमुयोः
11
अमू
"
एताभ्याम्
"
11
• १६४०
एतयोः / एनयो:
३६. एतद् = आ [स्त्री.]
एषा
एते
एते / एने
11
11
एताभ्याम्
11
11
एतयोः / एनयो:
17
11
अमूः
11
अमूभिः
अमूभ्यः
"
अमूषाम्
अमूषु
अमूनि
11
एते
एतान् / एनान्
एतैः
एतेभ्यः
11
एतेषाम्
एतेषु
एताः
एता: / एनाः
एताभिः
एताभ्यः
19
एतासाम्
एतासु
રૂપાવલી
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
एतानि एतानि / एनानि
सर्वो
सर्वे सर्वान्
सर्वैः
सर्वेभ्यः
उ७. एतद् = ॥ [नपुं.] प्र.वि. → एतद्
एते वि.वि. → एतद् / एनद् एते / एने
qu8॥ ३५ पुंल्लिं एतद् प्रायो.....
३८. सर्व = ५५i [पु.] प्र. वि. → सर्वः । द्वि. वि. → सर्वम् तृ. वि. → सर्वेण सर्वाभ्याम् य. वि. → सर्वस्मै पं.वि. , सर्वस्मात् ५. वि. → सर्वस्य स. वि. → सर्वस्मिन् संबोधन → सर्व !
सौ ! उ८. सर्व = १५i [स्त्री.] प्र. वि. → सर्वा
सर्वे वि. वि. → सर्वाम्
सर्वया सर्वाभ्याम् सर्वस्यै
सर्वस्याः प. वि. →
सर्वयोः सर्वस्याम् संबोधन→ सर्वे ! सर्वे ! .
४०. सर्व = पधां [नपुं.] प्र.वि. → सर्वम् . सर्वे
1 1 1 1 111
सर्वयोः
सर्वेषाम् सर्वेषु सर्वे !
सर्वाः
तृ. वि. →
सर्वाभिः सर्वाभ्यः
सर्वासाम् सर्वासु सर्वाः !
सर्वाणि
दि.वि. →
पाडीन। ३५ो पुल्लिंग। 'सर्व' प्रमो ...... मान। ३५ो प्रमाण ४ 480 'अन्य, उभय' वगेरे सर्वनामन। ३५ो सम सेवा. 'अन्य'ना नपुंसलिंग ३५मा प्रथम/द्वितीया सवयन 'अन्यत्' थाय. स२१ संस्कृतम् - 3 .१६५.
જ રૂપાવલી #
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
केचित्
कांश्चित् कैश्चित्
केभ्यश्चित्
केषाञ्चित् केषुचित्
काश्चित्
काभिश्चित् काभ्यश्चित्
"
४१. किं + चित् = is [पुं.] वि. → कश्चित्
कौचित् वि.वि. → कञ्चित्
केनचित् काभ्याञ्चित्
कस्मैचित् पं. पि. → कस्माच्चित् "
कस्यचित् कयोश्चित् कस्मिंश्चित् ४२. किं + चित् = iss [स्त्री.] काचित्
केचित् द्वि. वि. → काञ्चित् तृ. वि. →
कयाचित् काभ्याञ्चित् → कस्यैचित् वि. → कस्याश्चित्
कयोश्चित् → कस्याञ्चित्
४७. किं + चित् = ts [न.] प्र. वि. → किञ्चित् केचित् द्वि.वि. →
બાકીના રૂપો પુંલ્લિંગ પ્રમાણે
४४. किं + चन = [.] प्र. वि. → कश्चन कौचन वि. वि. →
केनचन कस्मैचन
कस्माच्चन ५. वि. → कस्यचन कयोश्चन स. वि. → कस्मिंश्चन स२८ संस्कृतम् - 3 . १६६ .
→
कासाञ्चित् कासुचित्
वं
कानिचित्
1
"
कञ्चन
1111
केचन कांश्चन कैश्चन केभ्यश्चन
काभ्याञ्चन
केषाञ्चन
केषुचन ઉ રૂપાવલી ૨
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫. વિ + ર = કોઈક સ્ત્રિી .]
काचन
काश्चन
તુ. વિ.
સં છે = •s c d d d d d d 1 1 1 1 1 1
$
काभिश्चन काभ्यश्चन
काञ्चन कयाचन
काभ्याञ्चन कस्यैचन कस्याश्चन
कयोश्चन कस्याञ्चन ૪૬. વિ + વ = કોઈક નિપું.] ગ્વિન
વન
कासाञ्चन कासुचन
कानिचन
વિ. – દ્વિ. વિ. –
બાકીના રૂપો પુંલ્લિંગ પ્રમાણે...
iząd > English va અભિવ્યક્તિની બાબતે સંસ્કૃત બેજોડ છે. આવું ગાઈ-વગાડીને પશ્ચિમી વિજ્ઞાનીઓ કહી રહ્યા છે. પાછી એમાં શબ્દરમતો પણ બખૂબી પ્રયોજી શકાય છે.
લીમડી ગામે ગાડી મલીની સંસ્કૃત આવૃત્તિ જાણો છો? પહેલા અંગ્રેજી વર્ઝન જોઈ લો :
1) Was it a car or a cat I Saw ? 2) Race Fast, Sate Car
આ બન્ને વાક્યો ઊંધા કરો તો પણ એ જ વાક્ય હાથે લાગશે. આને અંગ્રેજીમાં Palindrome (પેલિનડ્રોમ) કહેવાય છે. પણ, આ
વાક્યોમાં કૃત્રિમતા છલકાઈ ઊઠે છે. દા.ત. પ્રથમ વાક્યનો ગુજરાતી 9 તરજૂમો થાય : મેં બિલાડી જોઈ કે કાર ? આમાં મોટર અને બિલાડી 9.
વચ્ચે મેળ બેસાડવો અઘરો છે. હવે સંસ્કૃતનો પેલિનડ્રોમ જોઈએ... A
---
ત
રે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૬૭ .
& રૂપાવલી છે
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
७.4.
२ do od d d d 111
नं
जलमुचः !
•विभाग - 3 : व्यंनid Acal :
४७. जलमुच् = [च अन्तवा पु.]
म. प. द्वि.. प्र. वि.. → जलमुक् - ग् जलमुचौ जलमुचः
जलमुचम् जलमुचा जलमुग्भ्याम् जलमुग्भिः जलमुचे
जलमुग्भ्यः जलमुचः वि. →
जलमुचोः जलमुचाम् स. वि. → जलमुचि
जलमुक्षु संबोधन → जलमुक् - ग्! जलमुचौ !
४८. वाच् = anyl [च मन्तवाणा स्त्री.] प्र.वि. → वाक् - ग्
वाचौ
वाचः वि. वि. → वाचम् तृ. वि. → वाचा । वाग्भ्याम्
वाग्भिः य. वि. → वाचे
वाग्भ्यः पं.वि. → वाचः ५. वि. + "
वाचोः वाचाम् स. वि. → वाचि
वाक्ष संबोधन, वाक् – ग्! वाचौ ! वाचः !
४८. राज् = २१% [ज् मन्तवा पु.] वि. → राट् - ड्
राजः द.वि. → राजम् तृ. वि. → राजा राड्भ्याम्
राभिः य. वि. → राजे
राड्भ्यः पं. वि. → राजः ५. वि. → "
राजोः राजाम् स. वि. → राजि
राट्सु, राड्त्सु संबोधन → राट् - ड् ! राजौ ! राजः ! स२८ संस्कृतम् - 3 . १६८ .
३पाली
राजौ
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
५.१. वणिजः
वणिग्भिः वणिग्भ्यः
वि.
वणिजाम् वणिक्षु वणिजः !
ऊर्जि
ऊग्भिः
५०. वणिज् = वेपारी [ज् मन्तवा पु.]
.. प्र. वि. → वणिक् - ग् वणिजौ
वणिजम्
वणिजा वणिग्भ्याम् य. वि. → वणिजे पं. वि. → वणिजः
वणिजोः स. वि. → वणिजि संबोधन→ वणिक् - ग्! वणिजौ !
५१. ऊर्जु = / ४ [ज् शन्त नपुं.] प्र. वि. → ऊर्ख - ग् ऊर्जी द्वि.वि. → " . वि. → ऊर्जा ऊर्गभ्याम् य. वि. → ऊर्जे पं. वि. → ऊर्जः ५. वि. → "
ऊर्जाः स. वि. → ऊर्जि संबोधन→ ऊर्छ - ग् !
ऊर्जी ! ५२. सज् = भात [ज् ॥२॥न्त स्त्री.] प्र.वि. → स्रक् - ग् स्रजौ द्वि.वि. → स्रजम् तृ. वि. → सजा
स्रग्भ्याम् य. वि. → प्रजे पं.वि. → स्रजः वि. →
स्रजोः स. वि. →
संबोधन→ सक् - ग् ! सजौ ! * स२८ संस्कृतम् - 3 . १६८ .
ऊग्द्यः
1 1 11
"
ऊर्जाम् ऊर्बु
ऊर्जि!
स्रजः
स्रग्भिः स्रग्भ्यः
स्रजि
स्रजाम् स्रक्षु स्रजः !
8.३ावा 3
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
मरुताम् मरुत्सु
मरुतः !
43. मरुत् = ५वन [त् अन्तवाणा पु.] मे.व. वि .
4.4. वि. → मुरुत् - द् मरुतौ मरुतः दि.वि. → मरुतम् d. वि. → म
मरता
मरुता मरुद्भयाम् मरुद्भिः य. वि. → मुरते
मरुद्भ्यः पं. वि. → मरुतः प. वि. →
मरुतोः स.वि. → मरुति संबोधन→
मरुतौ ! ५४. जगत् = ४d, विश्व [त् अन्तवा नपुं.] प्र. वि. → जगत् जगती जगन्ति दि.वि. → तृ. वि. → जगता जगद्व्याम् जगद्भिः य. वि. → जगते
जगद्व्यः पं.वि. → जगतः ५. वि. →
जगतोः जगताम् वि. → जगति संबोधन→ जगत् !
जगती!
जगन्ति ! ५५. सरित् = नही [त् अन्तवाणा स्त्री.] प्र. वि. → सरित् सरितौ सरितः वि. वि. →
सरिता सरिद्भ्याम् सरिद्भिः य. वि. → सरिते।
सरिद्भ्यः पं. वि. → सरितः ५.वि. →
सरितोः सरिताम् स. वि. → सरिति
सरित्सु संबोधन→ सरित् ! सरितौ ! सरितः ! * स२१ संस्कृतम् - 3 . १७०.
6 રૂપાવલી 8
1 1 1 1
जगत्सु
सरितम्
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६. गच्छत् = ४ता / ४तुं / ४६ रहेद्धुं [ अत् अन्तवाणा पुं.]
से. व.
द्वि. व
ज.व.
गच्छन्तौ
गच्छन्तः
गच्छतः
गच्छद्भिः
u. la. →
P. Pa. →
तृ.
वि.
→>>
21. a. →
i. la.
a. la. →
21. la. →
संबोधन →
u. la. →
P. Pa. →
¿. la.
→
21. la. →
पं.वि.
ष. वि.
21. la. →
संशोधन
गच्छन्
गच्छन्तम्
गच्छता
गच्छते
Pa. Pa. →
वि.
->
->
गच्छतः
11
भवान्
भवन्तम्
भवता
भवते
भवतः
गच्छति
गच्छन् !
गच्छन्तौ !
५७. भवत् = आप [अत् अन्तवाणा पुं.]
भवन्तौ
11
11
गच्छद्भयाम्
11
ददत:
तृ. य. वि.
i. la.
u. la. →
21. la. →
ददति संशोधन → ददत् - द् !
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩ • १७१•
11
11
गच्छतोः
"
11
भवद्भ्याम्
11
11
भवतोः
11
भवताम्
भवति
भवत्सु
भवन् !
भवन्तौ !
भवन्तः !
५८. ददत् = आपतो / खापी रहे [ अत् अन्तवाणा पुं.]
u. la. →
ददत् - द्
ददौ
ददतम्
ददता
ददते
"
ददद्भयाम्
11
11
ददतोः
"
गच्छद्रयः
11
ददतौ !
गच्छताम्
गच्छत्सु
गच्छन्तः !
भवन्तः
भवतः
भवद्भिः
भवद्भ्यः
"
ददत:
11
ददद्भिः
ददद्भयः
11
ददताम्
ददत्सु
ददत: !
રૂપાવલી
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
o o o o o de 111 11
"
महति
५८. महत् = भोटुं[अत् मन्तवाणा पु.] मे.. द्व..
4.4. वि. + महान् महान्तौ महान्तः वि. वि. → महान्तम्
महतः तृ. वि. → महता महद्भयाम् महद्भिः य.वि. → महते
महद्रयः पं.वि. → महतः
महतोः महताम् स. वि. →
महत्सु संबोधन→ महन् ! महान्तौ ! महान्तः!
६०. महत् = भोटुं [अत् मन्तवा नपुं.] प्र. वि. → महत् महती महान्ति वि.वि. → तृ. वि. → महता महद्भयाम् महद्भिः य. वि. → महते
महद्रयः पं.वि. → महतः प. वि. २ " महतोः महताम् स. वि. → महति संबोधन→ महत् महती महान्ति
६१. धीमत् = बुद्धिशाणी [मत् मन्तवा पु.] वि. → धीमान् धीमन्तौ द्वि.वि. धीमन्तम्
धीमतः तृ. वि. → धीमता धीमद्भयाम् धीमद्भिः य.वि. → धीमते
धीमद्भयः पं. वि. → धीमतः ५. वि. → " धीमतोः वि. → धीमति
धीमत्सु संबोधन→ धीमन् !
धीमन्तौ !
धीमन्तः ! ** स२१ संस्कृतम् - 3 .१७२ .
३ादी
महत्सु
धीमन्तः
"
धीमताम्
"
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
1 1111 11
धीमत्सु
६२. धीमत् = बुद्धिशाली [मत् मन्तवा नपुं.] स.. द्वि. .
4.प. प्र. वि. → धीमत् धीमती धीमन्ति वि. वि. → तृ. वि. →
धीमता धीमद्भयाम् धीमद्भिः य. वि. → धीमते
धीमद्भयः पं. वि. → धीमतः प. वि. →
धीमतोः
धीमताम् स. वि. → धीमति संबोधन→ धीमत् ! धीमती ! धीमन्ति !
3. भगवत् = भगवान [वत् ॥रान्त पुं.] प्र.वि. → भगवान् भगवन्तौ
भगवन्तः भगवन्तम्
भगवतः तृ. वि. → भगवता भगवद्भयाम् भगवद्भिः य. वि. → भगवते
भगवद्भयः पं. वि. → भगवतः प.वि. →
भगवतोः भगवताम् स. वि. → भगवति
भगवत्सु संबोधन→ भगवन् ! भगवन्तौ ! भगवन्तः !
६४. धनवत् = धनवान [वत् १२शन्त नपुं.] प्र.वि. → धनवत्
धनवती धनवन्ति दि.वि. → तृ. वि. → धनवता धनवद्भयाम् धनवद्भिः य. वि. → धनवते
धनवद्भयः पं.वि. → धनवतः प. वि. → "
धनवतोः धनवताम् स. वि. → धनवति
धनवत्सु संबोधन→ धनवत् ! धनवती ! धनवन्ति ! * स२८ संस्कृतम् - 3 • १७ •
३ाली 3
"
1 1 1 1 1 11
"
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
मे..
सुहृदौ
4.. सुहृदः
c c d d d d d d 1 11111
सुहृद्भिः सुहृद्भयः
६५. सुहृद् = भित्र [द् (रान्त पुं.]
वि.. प्र. वि. → सुहृद् व.वि. →
सुहृदम् तृ.वि. → सुहृदा सुहृद्भ्याम् य. वि. → सुहृदे पं.वि. → सुहृदः ५.वि. →
सुहृदोः स. वि. → सुहृदि संबोधन → सुहृद् !
६६. सुहृद् = भित्र / स्ने [द् शन्त नपुं.] प्र. वि. → सुहृद्
"
सुहृदाम् सुहृत्सु सुहृदः !
सुहृदौ !
सुहदी
सुहृन्दि
ॐ
वि. →
सुहृद्भिः सुहृद्भयः
1111
सुहृदोः
सुहृदाम् सुहृत्सु सुहृन्दि !
तृ. वि. → सुहृदा सुहृद्भयाम् य. वि. → सुहृदे पं. वि. → सुहृदः ५.वि. → " स. वि. → सुहृदि संबोधन- सुहृद् ! सुहृदी !
६७. आपद् = मापत्ति [द् (रान्त स्त्री.] प्र. वि. → आपद् आपदौ वि.वि. → आपदम् तृ. वि. → आपदा आपद्भयाम् य. वि. → आपदे पं.वि. → आपदः प. वि. →
आपदोः स. वि. → आपदि संबोधन, आपद् ! आपदौ !
आपदः
आपद्भिः
आपढ्यः
आपदाम्
आपत्सु
आपदः !
स२८ संस्कृतम् - 3
. १७४.
6 રૂપાવલી #
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
u. la.
→
Pa. Pa. →
¿. la.
→
21. la. →
पं. वि.
a. la. →
21. la. →
संशोधन →
u. la. →
Pa. Pa. →
¿. la.
→
21. la. →
u. la.
→
a. la. →
६८. वीरुध् = वेसडी [धू अरान्त स्त्री.]
खे. पं.
द्वि. व
वीरुधौ
11
21. la. →
संजोधन →
वीरुत् - द्
वीरुधम्
वीरुधा
वीरुधे
वीरुधः
11
राजानम्
राज्ञा
राज्ञे
u. la. →
Pa. Pa. →
¿. la. →
21. a. →
पं. वि.→
4. Pa. →
21. la. →
संशोधन →
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
वीरुधि
वीरुत् - द् !
वीरुधौ !
१८. राजन् = राभ [अन् अरान्त पुं.]
राजा
राजानौ
राज्ञ:
"
आत्मानम्
आत्मना
आत्मने
आत्मनः
वीरुद्भ्याम्
""
11
आत्मनि
आत्मन् !
17
राज्ञि, राजनि
राजन् !
राजानौ !
७०. आत्मन् = आत्मा [अन् अरान्त पुं.]
आत्मा
आत्मानौ
वीरुधो:
11
11
राजभ्याम्
11
"
• १७५ •
राज्ञोः
11
11
आत्मभ्याम्
11
11
आत्मनो:
11
आत्मानौ !
4.व.
वीरुधः
11
वीरुद्भिः
वीरुद्रयः
11
वीरुधाम्
वीरुत्सु
वीरुधः !
राजान:
राज्ञ:
राजभिः
राजभ्यः
11
राज्ञाम्
राजसु
राजानः !
आत्मानः
आत्मनः
आत्मभिः
आत्मभ्यः
11
आत्मनाम्
आत्मसु
आत्मानः !
રૂપાવલી
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१. महिमन् = भलिभा [अन् ।रान्त पुं.] मे.. दि..
4.. प्र. वि. → महिमा महिमानौ महिमानः महिमानम्
महिम्नः महिम्ना महिमभ्याम्
महिमभिः 2. वि. → महिम्ने
महिमभ्यः पं. वि. → महिम्नः प.वि. २ " महिम्नोः
महिम्नाम् स. वि. → महिम्नि, महिमनि
महिमसु संबोधन → महिमन् ! महिमानौ ! महिमानः !
७२. नामन् = नाम [अन् रान्त नपुं.] प्र. वि. → नाम नाम्नी, नामनी नामानि
॥
नामभिः
o od d d do 111 11
नामभ्यः
नाम्नाम् नामसु नामानि !
कर्माणि
तृ. वि. → नाम्ना नामभ्याम् य. वि. → नाम्ने पं.वि. , नाम्नः प. वि. →
नाम्नोः स. वि. → नाम्नि, नामनि " संबोधन→ नाम, नामन् ! नाम्नी, नामनी !
७3. कर्मन् = शुभ [अन् ।रान्त नपुं.] प्र.वि. → कर्म कर्मणी वि.वि. → तृ. वि. → कर्मणा कर्मभ्याम् 2. वि. → कर्मणे पं. वि. → कर्मणः ५. वि. = " कर्मणोः स.वि. → कर्मणि
संबोधन→ कर्म ! कर्मन् ! कर्मणी ! ** A२८ संस्कृतम् - 3 • १७६ •
"
कर्मभिः कर्मभ्यः
कर्मणाम् कर्मसु
कर्माणि !
જ રૂપાવલી છે
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
सीम्नः
सीम्नाम् सीमसु
७४. सीमन् = सीमा [अन् शन्त स्त्री.] मे.. दि..
५. . सीमा सीमानौ सीमानः वि.वि. → सीमानम् तृ. वि. → सीम्ना सीमभ्याम् सीमभिः 2. वि. → सीम्ने
सीमभ्यः पं.वि. → सीम्नः प. वि. →
सीम्नोः स. वि. → सीम्नि, सीमनि संबोधन→ सीमन् ! सीमानौ !
सीमानः ! ७५. शशिन् = यन्द्र [इन् ।रान्त पुं.] प्र. वि. = शशी शशिनौ शशिनः द्वि. वि. → शशिनम्
शशिना शशिभ्याम् शशिभिः य. वि. → शशिने
शशिभ्यः पं. वि. → शशिनः प. वि. →
शशिनोः शशिनाम् स. वि. → शशिनि
शशिषु संबोधन, शशिन् ! शशिनौ ! शशिनः ! ____७६. भाविन् = (भावी, थन॥२, भविष्य [इन् ।रान्त नपुं.] प्र. वि. → भावि भाविनी भावीनि वि.वि. → तृ. वि. → भाविना भाविभ्याम् भाविभिः 2. वि. → भाविने
भाविभ्यः पं. वि. → भाविनः
भाविनोः
भाविनाम् स. वि. → भाविनि
भाविषु संबोधन→ भावि, भाविन् ! . भाविनी ! भावीनि ! * स२८ संस्कृतम् - 3 • १७७ .
6 રૂપાવલી #
"
1 + 1
५. वि.
→
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
म..
विशः
"
७७. ककुभ् = हिश [भ् रान्त स्त्री.]
दि..
4.4. प्र.वि. → ककुप् ककुभौ ककुभः द्वि. वि. → ककुभम् ककुभा ककुब्भ्याम्
ककुब्भिः य. वि. → ककुभे
ककुब्भ्यः पं. वि. → ककुभः ५.वि. →
ककुभोः ककुभाम् स. वि. → ककुभि
ककुप्सु संबोधन→ ककुप् ! ककुभौ ! ककुभः !
७८. विश् = वैश्य, वेपारी [श् ॥रान्त पुं.] प्र. वि. → विट् - ड् विशौ वि. वि. → विशम् । तृ.वि. → विशा विड्भ्याम् विड्भिः 2. वि. → विशे
विड्भ्यः पं. वि. → विशः प. वि. → " विशोः स. वि. → विशि
विट्सु, विड्त्सु संबोधन → विट् - ड् ! विशौ ! विशः !
७८. तादृश् = तेवू श् २रान्त पुं.] प्र. वि. → तादृक् - ग् तादृशौ तादृशः
तादृशम्
तादृशा तादृग्भ्याम् तादृग्भिः 2.वि. → तादृशे
तादृग्भ्यः तादृशः ५. वि. →
तादृशाम् स. वि. → तादृशि
तादृक्षु संशोधन→ तादृक् - ग् ! तादृशौ ! तादृशः ! स२९ संस्कृतम् - 3 .१७८.
રૂપાવલી છે
विशाम्
"
वि
'
© २ c d d d d d o
111
"
तादृशोः
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०. सदृश् = समान[श् शन्त नपुं.]
मे.व. द्वि.. सदृक् सदृशी
4. प.
सदंशि
सदृशा
सदृग्भ्याम्
3c d d d d d d TTTTTT
,
सदृग्भिः सदृग्भ्यः
सदृशे
सदृशः
सदृशोः सदृशि संबोधन→ सदृक् ! सदृशी !
८१. दिश् = हिश [श् २रान्त स्त्री.] प्र. वि. → दिक् - ग् दिशौ
सदृशाम्
सदृक्षु सट्रॅशि !
दिशः
दिशम्
c d d d d d d 111 11
तृ. वि. → दिशा दिग्भ्याम् दिग्भिः य. वि. → दिशे
दिग्भ्यः पं. वि. → दिशः ५. वि. → " दिशोः
दिशाम् स. वि. → दिशि ।
दिक्षु संबोधन→ दिक् - ग् !
दिशौ !
दिशः ! ८२. द्विष् = दुश्मन, द्वेष ४२ना२ [ष् ॥रान्त नपुं.]
→ द्विट् - ड् द्विषौ द्विषः वि. वि. → द्विषम् । तृ. वि. → द्विषा द्विड्भ्याम्
द्विभिः य. वि. → द्विषे
द्विड्भ्यः पं. वि. → द्विषः प. वि. → "
द्विषोः द्विषाम् स. वि. → द्विषि
द्विट्सु, द्विड्त्सु संबोधन → द्विट् - ड् ! द्विषौ ! द्विषः ! ** स२८ संस्कृतम् - 3 . १७८ .
8.३पापली 3
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
८3. धनुष् = धनुष्य [ष् (रान्त नपुं.]
मे.व.
५. 4.
धनुषी
धनूंषि
1 dc d d d d din
1 1 1
प्रावृषः
"
तृ. वि. → धनुषा धनुर्ध्याम् । धनुभिः य. वि. → धनुषे
धनुर्ध्यः पं. वि. → धनुषः ५. वि. →
धनुषोः धनुषाम् स. वि. → धनुषि
धनुःषु धनुः ! धनुषी ! धनूंषि ! ८४. प्रावृष् = १२॥६, योमासु [ष् ॥रान्त स्त्री.] प्र. वि. → प्रावृट् - ड् प्रावृषौ
प्रावृषम्
प्रावृषा प्रावृड्भ्याम् प्रावृड्भिः य. वि. → प्रावृषे
प्रावृड्भ्यः पं. वि. → प्रावृषः ५. वि. →
प्रावृषोः प्रावृषाम् स. वि. → प्रावृषि
प्रावृट्सु/प्रावृड्त्सु संबोधन → प्रावृट् - ड् ! प्रावृषौ ! प्रावृषः !
८५. आशिष् = आशीal [ष् रान्त स्त्री.] प्र. वि. → आशीः आशिषौ आशिषः
आशिषम्
आशिषा आशीर्ध्याम् आशीभिः य. वि. → आशिषे
आशीर्थ्यः आशिषः प. वि. →
आशिषोः
आशिषाम् स. वि. → आशिषि
आशीष्षु/आशीःषु संबोधन→ आशीः ! आशिषौ ! आशिषः ! * स२६ संस्कृतम् - 3 • १८०० ( રૂપાવલી
1
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
→
c; c d d d d d
;
५. वि. ,
८६. चन्द्रमस् = यन्द्र [स् शन्त पु.] मे.व.
५. व. प्र. वि. → चन्द्रमाः
चन्द्रमसौ
चन्द्रमसः चन्द्रमसम् चन्द्रमसा चन्द्रमोभ्याम्
चन्द्रमोभिः चन्द्रमसे
चन्द्रमोभ्यः वि. → चन्द्रमसः
चन्द्रमसोः
चन्द्रमसाम् स. वि. → चन्द्रमसि
चन्द्रमस्सु / चन्द्रमःसु संबोधन→ चन्द्रमः ! चन्द्रमसौ ! चन्द्रमसः !
८७. पयस् = दूध, पाणी [स् ॥२रान्त नपुं.] प्र. वि. → पयः
पयसी पयांसि वि. वि. → तृ. वि. → पयसा
पयोभ्याम् पयोभिः य. वि. → पयसे
पयोभ्यः पं.वि. → पयसः प. वि. →
पयसाम् स. वि. → पयसि
पयस्सु/पयःसु संबोधन→ पयः !
पयसी! पयांसि ! ८८. आयुस् = आयुष्य [स् ॥रान्त नपुं.] आयुः
आयुषी द्वि. वि. → तृ. वि. → आयुषा __ आयुर्व्याम् आयुभिः य. वि. → आयुषे
आयुर्थ्यः पं.वि. → आयुषः प. वि. →
आयुषोः
आयुषाम् स. वि. → आयुषि
आयुष्षु/आयुःषु संबोधन→
आयुः ! आयुषी ! आयूंषि ! *स२९ संस्कृतम् - 3 .१८१ .
३पाली
पयसोः
आयूंषि
"
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासाम् भास्सु
८८. भास् = प्राश [स् १२रान्त स्त्री.]
मे.व. दि. 4. प्र. वि. → भाः भासौ भासः वि. वि. → भासम् तृ.वि. → भासा भाभ्याम् भाभिः य. वि. → भासे
भाभ्यः पं. वि. → भासः ५. वि. → " भासोः स. वि. → भासि संबोधन→ भाः ! भासौ ! भासः !
८०. अप्सरस् = अप्स। [स् रान्त स्त्री.] प्र. वि. → अप्सराः ।
__ अप्सरसौ
अप्सरसः वि.वि. → अप्सरसम् तृ. वि. → अप्सरसा अप्सरोभ्याम् अप्सरोभिः य. वि. → अप्सरसे
अप्सरोभ्यः पं.वि. → अप्सरसः प. वि. →
अप्सरसोः अप्सरसाम् वि. → अप्सरसि
' अप्सरःसु / अप्सरस्सु संबोधन→ अप्सरः ! अप्सरसौ ! अप्सरसः ! ८१. श्रेयस् = इत्या।।२४ [इयस् शन्त पु.]
श्रेयान् श्रेयांसौ श्रेयांसः दि.वि. → श्रेयांसम्
श्रेयसः तृ. वि. → श्रेयसा श्रेयोभ्याम् श्रेयोभिः य. वि. → श्रेयसे
श्रेयोभ्यः पं. वि. , श्रेयसः ५.वि. २ ॥
श्रेयसोः स. वि. → श्रेयसि ।
श्रेयःसु/श्रेयस्सु संबोधन→ श्रेयन् ! श्रेयांसौ ! श्रेयांसः ! * स२८ संस्कृतम् - 3 . १८२ .
6 રૂપાવલી છે
वि. →
"
श्रेयसाम्
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
प्र. वि.
→
co
विदुषः
४२. श्रेयस् = स्या॥२४ [इयस् २रान्त नपुं.] म. प. दि. १.
4.4. प्र. वि. → श्रेयः
श्रेयसी
श्रेयांसि वि.वि. → तृ. वि. → श्रेयसा श्रेयोभ्याम् श्रेयोभिः 2. वि. → श्रेयसे
श्रेयोभ्यः पं. वि. → श्रेयसः ५. वि. →
श्रेयसोः
श्रेयसाम् स. वि. → श्रेयसि
श्रेयःसु/श्रेयस्सु संबोधन→ श्रेयः ! श्रेयसी! श्रेयांसि !
3. विद्वस् = विद्वान [वस् ारान्त पुं.]
विद्वान् विद्वांसौ विद्वांसः वि. → विद्वांसम् त. वि. → विदुषा
विद्वद्भ्याम्
विद्विद्भिः य. वि. → विदुषे
विद्वद्भयः पं. वि. → विदुषः प. वि. →
विदुषोः
विदुषाम् स. वि. → विदुषि संबोधन→ विद्वन् ! विद्वांसौ ! विद्वांसः !
८४. विद्वस् = Pust२ [वस् अन्तवा नपुं.] वि. → विद्वत् विदुषी विद्वांसि वि.वि. → तृ. वि. → विदुषा विद्वद्भ्याम् विद्वद्भिः य. वि. → विदुषे
विद्वद्भयः पं. वि. → विदुषः । ५.वि. →
विदुषोः स. वि. → विदुषि
संबोधन→ विद्वत् ! विदुषी ! विद्वांसि ! * स२५ संस्कृतम् - 3 • १८3 •
३५वली
11 11
विद्वत्सु
विदुषाम् विद्वत्सु
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
ॐ एं एवं
11
हं
वि
शानदा
४५. मधुलिह् = अमर [ह् रान्त पुं.]
म.व. वि.. 4.. वि. → मधुलिट् - ड् मधुलिहौ मधुलिहः वि.वि. → मधुलिहम्
मधुलिहा
____ मधुलिड्भ्याम् मधुलिड्भिः मधुलिहे
मधुलिड्भ्यः पं. वि. → मधलिहः ॥
मधुलिहोः मधुलिहाम् वि. → मधुलिहि " मधुलिट्सु/मधुलिड्त्सु संबोधन→ मधुलिट् - ड् ! मधुलिहौ ! मधुलिहः !
८६. उपानह् = इत्ता [ह शन्त स्त्री.] प्र. वि. → उपानत् - द् उपानही उपानहः वि.वि. → उपानहम्
उपानहा उपानद्भयाम् उपानद्भिः य.वि. → उपानहे
उपानद्भयः पं. वि. → उपानहः प.वि. , " उपानहोः उपानहाम् स. वि. → उपानहि
उपानत्सु संबोधन→ उपानत् - द् ! उपानहौ ! उपानहः !
८७. कामदुह् = अमधेनु ॥य [ह् ॥२॥न्त . मने स्त्री.] प्र. वि. → कामधुक् - ग् कामदुहौ कामदुहः
कामदुहम् तृ. वि. → कामदुहा कामधुग्भ्याम् कामधुग्भिः य. वि. → कामदुहे " कामधुग्भ्यः पं. वि. → कामदुहः "
कामदुहोः स. वि. → कामदहि
कामधुक्षु संबोधन→ कामधुक् - ग्! कामदुहौ ! कामदुहः ! स२६ संस्कृतम् - 3 . १८४ .
३६)
c c d d d d do
111
कामदुहाम्
"
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮. વામકુક્ = ઈચ્છા પૂરનાર ત્િ કારાન્ત નપું.] એ. વ. હિં. વ.
બ. વ. પ્ર. વિ. - कामधुक् कामदुही काम+हि દ્વિ. વિ. ૨ તુ. વિ. – कामदुहा कामधुग्भ्याम् कामधुग्भिः ચ. વિ. – कामदुहे
कमधुग्भ्यः પં. વિ.
कामदुहः ૫. વિ. –
कामदुहोः कामदुहाम् સ. વિ. – कामदुहि
कामधुक्षु સંબોધન – મધુ! कामदुही ! काम+हि !
કે
@
na rized > English સંસ્કૃત ભાષામાં લીમડી ગામે ગાડી મલી -
"वारणागगभीरा सा साराभीगगणारवा । कारितारिवधा सेना नासेधावरितारिका ॥"
(સરસ્વતી કંઠાભરણ) અનુષ્ટ્રમ્ છંદમાં બંધાઈને લખાયેલા આ શ્લોકનો સંક્ષિપ્ત ભાવાર્થ :
આ સેના કે જે પહાડ જેવડા હાથીઓ ધરાવે છે, તેનો સામનો કરવાનું સહેલું નથી. તેના બહુ મોટી છે, ગભરાયેલા લોકોની બૂમો સંભળાય છે. શત્રુઓનો તેણે ધ્વંસ કરી નાંખ્યો છે...
ચલો ! મિત્રો !
હવે છુટા પડવાનો સમય આવી ગયો છે. સંસ્કૃત - ઈંગ્લીશની સરખામણી પડતી મૂકો. અને સંસ્કૃતમાં જે અધ્યાત્મનું આપણા કામનું છે નવનીત ભર્યું પડ્યું છે તેને ચાખો. જેને સરલ સંસ્કૃતમ્-૪ માં પાથરવાનો છે. ક પ્રયાસ કર્યો છે.
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
૦ ૧૮૫ •
( રૂપાવલી છે
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
•विभाग - ४ : अनियमित शcal :
४८. अक्षि = win [न.]
स. १. दि.१. प्र.वि. → अक्षि
अक्षिणी
५. १. अक्षीणि
c
1 11
अक्षिभिः अक्षिभ्यः
अक्ष्णाम्
में
अक्षिषु अक्षीणि !
तृ. वि. → अक्ष्णा अक्षिभ्याम् 2. वि. → अक्ष्णे पं. वि. → अक्ष्णः प. वि. ,
अक्ष्णोः वि. → अक्ष्णि, अक्षिणि संपो. → अक्षि !, अक्षे! अक्षिणी !
१००. अनडुह् = पण [.] प्र. वि. → अनड्वान् अनड्वाही
अनड्वाहम् तु. वि. → अनडुहा अनडुट्ट्याम् य. वि. , अनडुहे
अनडुहः प. वि. ,
अनडुहोः स. वि. → अनडुहि
अनड्वन् ! अनड्वाहौ !
१०१. अर्यमन् = सूर्य [.] प्र. वि. → अर्यमा
अर्यमणौ अर्यमणम् अर्यम्णा
अर्यमभ्याम् य. वि. → अर्यम्णे पं. वि. → अर्यम्णः प. वि. →
अर्यम्णोः स. वि. → अर्यम्णि, अर्यमणि
संमो. → अर्यमन् ! अर्यमणौ ! * स२० संस्कृतम् - 3 • १८६ .
अनड्वाहः अनडुहः अनडुद्भिः अनडुद्भयः
11111
अनडुहाम् अनडुत्सु अनड्वाहः !
,
©
11 111
अर्यमणः अर्यम्णः अर्यमभिः अर्यमभ्यः
अर्यम्णाम् अर्यमसु अर्यमणः !
રૂપાવલી #
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
ä с do o
11
अप्सु
१०२. अप् = पाए। [स्त्री.] [मात्र बहुवयनमा ४ प्रयोग थाय.] → आपः
पं.वि. →
अद्भ्यः वि. →
अपः ५.वि. → अपाम्
अद्भिः स.वि. → य. वि. → अद्भ्यः संमो. → आपः!
__ १०3. अर्ध = साधु ओ.. ..
4.4. प्र.वि. → अर्धः अधौ अर्धाः, अर्धे पाहीन। ३पी पुल्लिंग। 'जिन' प्रमो .अल्प = थोडं,चरम = छत्तुं
होन३५ो 'अर्ध' प्रमो.
१०४. अनेहस् = [.]
अनेहा अनेहसौ अनेहसः
अनेहसम् तृ. वि. → अनेहसा अनेहोभ्याम् अनेहोभिः अनेहसे
अनेहोभ्यः अनेहसः अनेहसोः
अनेहसाम् अनेहसि संमो. → अनेहः ! अनेहसौ ! अनेहसः !
१०५. अहन् = हिवस [नपुं.] अहः
अह्नी, अहनी अहानि
"
अनेहस्सु
अनहसा
ơ ơ ơ ơ ơ ơ ơ ờ
लं . 1 1 1 1 11 1111 11
ơ ơ ơ ơ ơ ơ ơ
.
अहोभिः अहोभ्यः
तृ. वि. → अह्ना अहोभ्याम् य. वि. → अह्ने पं. वि. → अह्नः ५.वि. → "
अह्नोः स. वि. → अह्नि,अहनि संषो. → अहः ! अह्नी, अहनी ! स२९ संस्कृतम् - 3 . १८७ .
अह्नाम्
अहस्सु
अहानि ! જ રૂપાવલી #
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
4.. अधरे/अधराः
अधरान्
अधरैः अधरेभ्यः
"
अधरेषाम् अधरेषु अधराः !
अधराः
१०६. अधर = नीये [.] म. प.
अधरः अधरौ दि.वि. → अधरम् तृ.वि. → अधरेण अधराभ्याम्
→ अधराय /अधरस्मै वि. → अधरात् /अधरस्मात् वि. → अधरस्य अधरयोः स. वि. → अधरे/अधरस्मिन् संमो. → अधर ! अधरौ !
१०७. अधर = नीये [स्त्री.] प्र.वि. → अधरा अधरे द्वि. वि. → अधराम् तु.वि. → अधरया अधराभ्याम् 2. वि. अधरस्यै पं. वि. → अधरस्याः
अधरयोः A. वि. अधरस्याम् संमो. अधरे ! अधरे !
१०८. अधर = नीये [न.] प्र. वि. → अधरम् अधरे वि.वि. → तृ. वि. → अधरेण अधराभ्याम्
अधरस्मै
अधरस्मात् वि. → अधरस्य अधरयोः स. वि. → अधरस्मिन् संषो. → अधर ! अधरे !
अधराभिः अधराभ्यः
"
प. वि. →
अधरासाम् अधरासु अधराः !
अधराणि
अधरैः
d d d d d & 1 1 1 11
अधरेभ्यः
अधरेषाम् अधरेषु अधराणि !
રૂપાવલી
स२ संस्कृतम् - 3
.१८८.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
मे.व.
५. . अस्थीनि
अस्थिभिः अस्थिभ्यः
१०८. अस्थि = 8133 [नपुं.]
दि.. प्र. वि. → अस्थि
अस्थिनी वि. वि. → तृ. वि. → अस्थना अस्थिभ्याम् 2. वि. → अस्थेने पं. वि. → अस्थनः
अस्थनः स. वि. → अस्थिन, अस्थनि संमो. → अस्थि ! अस्थे ! अस्थिनी
११०. गो = ॥य [पु.] वि. →
गावौ गाम्
"
अस्थनाम् अस्थिषु अस्थीनि !
गौः
गोभ्याम्
गावः गाः गोभिः गोभ्यः
गवोः
गवाम् गोषु गावः !
ॐ ơ ơ ơ ơ ơ ơ ơ e
नं 111 1111 1111111
२ ơ ơ ơ ơ ơ ơ ơ
, लं
गौः ! गावौ ! १११. गिर् = भाषा [स्त्री.] गीः
गिरौ
गिरः
गिरम्
गीभिः
गीर्थ्यः
य. वि. → पं. वि. → ५. वि. → स. वि. → संमो. → स२८ संस्कृतम् - 3
गिरा
गीर्ध्याम् गिरे गिरः
गिरोः गिरि गी:! गिरौ !
• १८८ .
गिराम् गीर्षु गिरः !
6 રૂપાવલી #
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
छ । d d d d d d 11 111
.
पथाम्
दिवः
दिवा
११२. पथिन् = भाग [पु.] प्र.वि. → पन्थाः पन्थानौ पन्थानः वि.वि. → पन्थानम्
पथः तृ. वि. → पथा पथिभ्याम् पथिभिः य.वि. → पथे
पथिभ्यः पं. वि. → पथः
पथोः स. वि. → पथि
पथिषु संपो. → पन्थाः ! पन्थानौ !
पन्थानः ! माना भ मन्थिन् = २वैयान ३५ ५९। समxj.
११3. दिव् = हिवस, स्वर्ग [स्त्री.] प्र.वि. → द्यौः दिवौ दिवम्
धुभ्याम् धुभिः दिवे → दिवः
दिवोः दीवि
धुषु संमो. → द्यौः ! दिवौ ! दिवः !
११४. पति = पति, भाति [.] पतिः पती
पतयः पतिम् तृ. वि. → पत्या पतिभ्याम् पतिभिः य. वि. → पत्ये
पतिभ्यः पं. वि. → पत्युः प. वि. = "
पत्योः स. वि. →
पतिषु संमो. → पते ! पती! पतयः ! *स२८ संस्कृतम् - 3 • १८० .
( રૂપાવલી છે
द्युभ्यः
c d d d d d d de 111 111
*
दिवाम्
पतीन्
पतीनाम्
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रियः
श्रीभिः श्रीभ्यः
श्रियाम्, श्रीणाम्
श्रीषु श्रियः !
धियः
"
धीभिः धीभ्यः
११५. श्री = सभी [स्त्री.] प्र.वि. → श्रीः
श्रियौ वि. वि. → श्रियम् त. वि. → श्रिया श्रीभ्याम्
श्रियै, श्रिये
श्रियाः, श्रियः वि. →
श्रियाः, श्रियः श्रियोः
श्रियाम, श्रियि संबोधन→ श्रीः ! श्रियौ !
११६. धी = बुद्धि [स्त्री.] प्र.वि. , धीः
धियौ वि. वि. → धियम् तृ. वि. → धिया
धीभ्याम् धियै, धिये पं. वि. → धियाः, धियः प. वि. → धियाः, धियः धियोः । स. वि. → धियाम्, धियि संबोधन,
धीः ! धियौ !
११७. लक्ष्मी = सभी [स्त्री.] प्र.वि.,
लक्ष्मीः लक्ष्यौ पाडीन३५ो 'नदी' प्रमाणे याल.
११८. श्वन् = ठूतरो [.] प्र.वि. → श्वा
श्वानौ द्वि.वि. → श्वानम् तृ. वि. → शुना
श्वभ्याम् 2.वि. → शुने पं. वि. → प. वि. →
शुनोः स. वि. → शुनि संबोधन→ श्वन् ! श्वानौ ! स२८ संस्कृतम् - 3 . १८१ .
धियाम्, धीनाम्
धीषु धियः !
लक्ष्म्यः
श्वानः
शुनः श्वभिः श्वभ्यः
शुनः
शुनाम्
श्वसु
श्वानः ! ३ादी 3
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
११८. दधि = ६ [नपुं.] मे..
4. 4. प्र. वि. → दधि
दधिनी दधीनि वि.वि. → तृ. वि. → दध्ना दधिभ्याम् दधिभिः य.वि. → दध्ने
दधिभ्यः पं.वि. → दनः
दधिभ्यः दनोः
दध्नाम् स.वि. , दनादधनि
दधिषु संबोधनदधि !
दधिनी ! दधीनि ! १२०. युवन् = युवान [पु.] युवा
युवानी युवानः युवानम्
यूनः तृ. वि. → यूना युवभ्याम् युवभिः य.वि. → यूने पं.वि. → यूनः प.वि. →
यूनोः यूनाम् वि. → यूनि संशोधन→ युवन् !
युवानः ! १२१. तिर्यच् । तिर्यञ्च् = तिर्यय, ती२ [.] प्र.वि. → तिर्यङ् तिर्यञ्चौ तिर्यञ्चः
वि. → तिर्यञ्चम् तृ. वि. → तिरश्चा तिर्यग्भ्याम् तिर्यग्भिः य. वि. → तिरश्चे
तिर्यग्भ्यः पं. वि. → तिरश्चः वि. →
तिरश्चोः तिरश्चाम् स. वि. → तिरश्चि संबोधन → तिर्यङ्! तिर्यञ्चौ ! तिर्यञ्चः ! स२६ संस्कृतम् - 3 . १८२ .
6 રૂપાવલી છે
युवभ्यः
युवसु
युवानौ ।
तिरश्चः
"
तिर्यक्षु
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
→ स्त्रीलिंगमा 'तिरश्ची' मा प्रभारी ४२री 'नदी' प्रमाणे ३५ ७२वा. - નપુંસકલિંગમાં
तिर्यक् तिरश्ची तिर्यञ्चि
c
संमो. + " !
पाहीन। ३५ सिंग प्रभाो... १२२. निश् = २शत [स्त्री.] [निशा नुं ३५ ५९। सोम ०४ यादी.] म. व. वि..
५.व. ५. → निशा निशे
निशाः निशाम् त. → निशया, निशा निशाभ्याम्, निशाभिः, निज्भिः,
निज्भ्याम्, निड्भ्याम् निड्भिः य. → निशायै, निशे
निशाभ्यः, निड्भ्यः,
निज्भ्यः → निशायाः, निशः
1
. 1
1
→ " निशयोः, निशोः निशानाम्, निशाम् स. → निशायाम्, निशि " निशासु, निच्सु,
निट्सु, निटत्सु संमो.→ निशे ! निशे !
निशाः ! १२3. कति = 32॥ १२४. कतिपय = 32cis प्र. कति
कतिपयः, कतिपयौ, कतिपयाः / कतिपये वि. कति महीन। ३५ो - जिन [पुं..] प्रभारी d. कतिभिः
स्त्रीलिंगमा कतिपया अथव। कतिपयी न। कतिभ्यः ३५. शाला अथवा नदी प्रमाणे पं. कतिभ्यः નપુંસકલિંગમાં વન પ્રમાણે प. कतीनाम् स. कतिषु संमो. कति ! स२८ संस्कृतम् - 3 • १८3.
6 રૂપાવલી
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
u. la.
Pa. Pa. →
→
→
¿. la.
21. la. →
ii. la. →
4. la. →
21. la. →
संबोधन →
u. la. →
P. Pa. →
la. ->
तृ.
21. la. →
ú. la. →
4. Pa. →
21. la. →
124. Fast = zal [zall.]
खे. व.
द्वि. व
स्त्रियौ
संशोधन →
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૩
स्त्री
स्त्रियम्
स्त्रिया
स्त्रियै
स्त्रियाः
"
स्त्रियाम्
स्त्रि !
हृदयम्
11
हृदयेन
हृदा
हृदयाय
हृदे
हृदयात्
हृदः
हृदयस्य
हृदः
हृदये
हृद
हृदय !
11
स्त्रीभ्याम्
स्त्रियौ !
१२६. हृदय / हृद् = ह्रदय [नपुं. ]
हृदये
11
11
• १८४ •
स्त्रियोः
11
17
हृदयाभ्याम्
हृद्भ्याम्
11
11
हृदययोः
हृदो:
11
हृदये !
.q.
स्त्रियः
स्त्रीभिः
स्त्रीभ्यः
11
>
स्त्रीणाम्
स्त्रीषु
स्त्रियः !
हृदयानि
", हृन्दि
हृदयैः
स्त्री:
हृद्भिः
हृदयेभ्यः
हृद्भ्यः
11
हृदयानाम्
हृदाम्
हृदयेषु
हत्सु
हृदयानि !
જ્જ રૂપાવલી
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२७. नौ = नाव [स्त्री.] मे.व. दि..
नावौ
4. व. नावः
नौः
"
नावम्
एं एवं 1111 11
नौभिः नौभ्यः
नावाम्
नौषु
नावः !
पुमांसः पुंसः पुम्भिः पुम्भ्यः
पुंसा
c d d d 111111
नावा
नौभ्याम् नावे नावः
नावोः नावि संबोधन→ नौः ! नावौ !
१२८. पुंस् = भारास [पु.]
पुमान् पुमांसौ द्वि.वि. → पुमांसम् त. वि. →
पुम्भ्याम् य. वि. → पं. वि. → प. वि. →
पुंसोः स. वि. → पुंसि संबोधन- पुमन् ! पुमांसौ !
१२८. सखि = भित्र [.] प्र. वि. → सखा सखायौ द्वि. वि. → सखायम् त. वि. → सख्या सखिभ्याम् य. वि. → सख्ये पं. वि. → सख्युः प. वि. → स. वि. → सख्यौ
संबोधन→ सखे ! सखायौ ! है स२० संस्कृतम् - 3 .१९५ .
पुंसे
पुंसाम्
पुंषु
पुमांसः !
सखायः सखीन् सखिभिः सखिभ्यः
सख्योः
सखीनाम् सखिषु सखायः ! 8.३पाली ॐ
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
c 1 1 1 11
; ; ;
१3०. पाद् / पद् = ५ [.] मे.व. वि.व.
५.व. प्र. → पादः पादौ
पादाः दि. → पादम् "
पादान्, पदः त. → पादेन, पदा पादाभ्याम्, पद्भ्याम् पादैः, पद्भिः
पादाय, पदे " , " पादेभ्यः, पद्भ्यः → पादात्, पदः ५. → पादस्य, पदः पादयोः, पदोः पादानाम्, पदाम् स. → पादे, पदि " , " पादेषु, पत्सु संबो→ पाद! पादौ !
पादाः ! १३१. जरा = घ3५९ [स्त्री.] → जरा जरे, जरसौ जराः, जरसः दि. → जराम्, जरसम् " , " तृ. → जरया, जरसा जराभ्याम् जराभिः 2. → जरायै, जरसे "
जराभ्यः पं. → जरायाः, जरसः " ५. → " ," जरयोः, जरसोः ।
जराणाम्, जरसाम् स. → जरायाम्, जरसि " ," जरासु संमो.→ जरे! जरे !, जरसौ ! जराः ! जरसः !
१३२. भू = पृथ्वी [स्त्री.] प्र. → भूः भुवौ
भुवः
* FEEEEEEEEEEEEEEE
भुवम्
c 11111
:
तु.
→ भुवा
भूभ्याम्
भूभिः
भुवे, भुवै
भूभ्यः
भुवाम्, भूनाम्
पं. → भुवः, भुवाः " प. , "," भुवोः स. → भुवि, भुवाम्
संमो.→ भूः! भुवौ ! ** स२८ संस्कृतम् - 3 • १८६ .
भुवः ! ( રૂપાવલી છે
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
Eco 1111
; ;
गोपाः
गोपा
१33. दन्त = ६iत[.] ओ.. . द्वि..
4.4. प्र. → दन्तः दन्तौ
दन्ताः वि. → दन्तम्
॥
दन्तान्, दतः तृ. → दन्तेन, दता दन्ताभ्याम्, दद्भ्याम् दन्तैः,दद्भिः → दन्ताय, दते
दन्तेभ्यः, दद्भयः पं. → दन्तात्, दतः ५. → दन्तस्य, दतः दन्तयोः, दतोः दन्तानाम्, दताम् स. → दन्ते, दति " , " दन्तेषु, दत्सु संमो.→ दन्त ! दन्तौ !
दन्ताः ! १३४. गोपा = गोवाण [पु.] प्र. वि. → गोपाः
गोपाः गोपौ गोपाम्
गोपः तृ. वि. →
गोपाभ्याम्
गोपाभिः य. वि. → गोपे
गोपाभ्यः पं. वि. → गोपः
गोपोः स. वि. → गोपि सं. वि. → गोपाः ! गोपौ !
गोपाः ! १३५. सुधी = श्रेष्ठ बुद्धिवाणो [.] प्र. वि. → सुधीः __ सुधियौ सुधियः
सुधीम् सुधिया सुधीभ्याम्
सुधीभिः य. वि. → सुधिये
सुधीभ्यः सुधियः ५. वि. →
सुधियोः सुधियाम् स. वि. → सुधियि
सुधीषु संबोधन→ सुधीः !
सुधियौ !
सुधियः ! सस संस्कृतम् - 3 . १८७ .
જ રૂપાવલી #
गोपाम् गोपासु
do o o o o o o 1111 1111
हं o o o o o o o TTTTTT
,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
4.4. वर्षाभ्वः
1111
वर्षाभूभिः वर्षाभूभ्यः
→
वर्षाभ्वाम् वर्षाभूषु वर्षाभ्वः !
वि. →
स्वयंभुवः
"
c
१३६. वर्षाभू = ४ो [.]
. प. द्वि.व. वर्षाभूः - वर्षाभ्वौ
वर्षाभ्वम् तृ.वि. → वर्षाभ्वा वर्षाभूभ्याम्
वर्षाभ्वे पं.वि. → वर्षाभ्वः "
वर्षाभ्वोः वि. → वर्षाभ्वाम् संबोधन- वर्षाभू ! वर्षाभ्वौ !
१३७. स्वयंभू = ६११२ [.]
स्वयंभूः स्वयंभुवौ वि. → स्वयंभुवम्
स्वयंभुवा स्वयंभूभ्याम् य.वि. → स्वयंभुवे स्वयंभुवः
स्वयंभुवोः स. वि. → स्वयंभुवि संबोधन→ स्वयंभूः ! स्वयंभुवौ !
१३८. पपी = सूर्य [.] प्र. वि. →
पप्यौ वि.वि. → पपीम् तृ. वि. → पप्या पपीभ्याम् य. वि. २ पप्ये पं. वि. → पप्यः प. वि. + "
पप्योः स. वि. → पप्यि ।
संबोधन→ पपी! पप्यौ ! * स२१ संस्कृतम् - 3 . १८८ . .
स्वयंभूभिः स्वयंभूभ्यः
वि. →
स्वयंभुवाम् स्वयंभूषु स्वयंभुवः !
पपीः
पप्यः
पपीन्
पपीभिः पपीभ्यः
पप्याम् पपीषु पप्यः !
३ाली
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
मे..
क्रोष्टून्
१3८. क्रोष्टु = शियाण [.]
द्वि..
५.व. → क्रोष्टा
क्रोष्टारौ क्रोष्टारः क्रोष्टारम् त. वि. + क्रोष्ट्रा - क्रोष्टुना क्रोष्टुभ्याम् क्रोष्टुभिः → क्रोष्टे - क्रोष्टवे
क्रोष्टुभ्यः पं.वि. → क्रोष्टुः - क्रोष्टोः ५. वि. → " " क्रोष्ट्रोः, क्रोष्ट्वोः क्रोष्टूनाम् स. वि. → क्रोष्टरि - क्रोष्टौ " , " क्रोष्टुषु संगोपन→ क्रोष्टः - क्रोष्ट्रो ! क्रोष्टारौ ! क्रोष्टारः !
१४०. ग्रामणी = ने [पुं.] प्र. वि. , ग्रामणीः ग्रामण्यौ ग्रामण्यः वि.वि. २
ग्रामण्यम् तृ. वि. → ग्रामण्या ग्रामणीभ्याम् ग्रामणीभिः य.वि. → ग्रामण्ये
ग्रामणीभ्यः → ग्रामण्यः प.वि. →
ग्रामण्योः ग्रामण्याम् स.वि. → ग्रामण्याम्
ग्रामणीषु संबोधन→ ग्रामणीः ! ग्रामण्यौ ! ग्रामण्यः ! १४१. रै = संपत्ति [स्त्री.] रायौ
रायः वि. वि. → तृ. वि. → राया
राभ्याम्
राभिः य. वि. → राये
राभ्यः पं. वि. → रायः
"
प्र. वि. →
रायम्
ů d d d d do 111111
रायोः
रायाम्
स. वि. → संबोधन→
रायि राः !
रायौ !
रासु रायः!
* स२८ संस्कृतम् - 3
. १८८ .
( રૂપાવલી #
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
५.व. ग्लावः
"
do o o o o de 1 1 1 11
; ;
ग्लौभिः ग्लौभ्यः
ग्लावाम् ग्लौषु
ग्लावः !
पूर्वाः, पूर्वे पूर्वान्
१४२. ग्लौ = यंद्रमा [.]
मे.. .. प्र.वि. → ग्लौः
ग्लावी ग्लावम् ग्लावा
ग्लौभ्याम् ग्लावे ग्लावः
ग्लावोः स. वि. → ग्लावि संशोधन, ग्लौः ! ग्लावौ !
१४3. पूर्व = पूर्व दिशा प्र.वि. → पूर्वः पूर्वी वि.वि. → पूर्वम् तृ.वि. → पूर्वेण पूर्वाभ्याम् य. वि. → पूर्वाय - पूर्वस्मै " वि. → पूर्वात् - पूर्वस्मात् वि. → पूर्वस्य पूर्वयोः वि. → पूर्वे - पूर्वस्मिन्
१४४. अर्वन् = घोडी [पु.]
अर्वा अर्वन्तौ अर्वन्तम्
अर्वता अर्वद्भ्याम् 2. वि. → अर्वते पं. वि. २ अर्वतः वि. →
अर्वतोः स. वि. → अर्वति संबोधन→ अर्वन् ! अर्वन्तौ !
पूर्वेभ्यः
पूर्वेषाम्
पूर्वेषु
अर्वन्तः अर्वतः अर्वद्भिः अर्वद्भ्यः
अर्वताम्
अर्वत्सु
अर्वन्तः !
स२८ संस्कृतम् - 3
• २०० .
8.३६ी 3
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસ્કૃત ભણાવા માટેના ઉપયોગી સૂચનો
G૨
પરમાત્માના અને સ્વગુરુના નામસ્મરણ રૂપ - મંગલ કરીને પાઠ શરૂ કરવો. આ પાઠમાં એકાગ્રતા કેળવવી.
પાઠ આપનાર વિદ્યાગુરુઆદિનો પણ | વિનય કેળવવો.
કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિસદ્ગુરુભ્યો નમઃ તથા છે નમઃ પદની એક એક માળા રોજ ગણવી. નિયમોનું, ધાતુના રૂપનું, શબ્દોના રૂપનું નિયમિત છે પુનરાવર્તન કરવું. દરેક સ્વાધ્યાય કરવા અવશ્ય પ્રયત્ન કરવો. ભૂલ પડે તો પાંચ-પાંચ વાર લખવું. ? પરમાત્માની જ એક માત્ર કરુણા છે કે જેથી - આપણે સંસ્કૃત ભણી શકીએ છીએ - તે ભાવનામાં ઓળઘોળ બની જવું.
/ / / | |
0
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
htt
99
મા સરસ્વતી !
ન તો તારી પાસે કાવ્યરચનાની શક્તિ માંગુ છું કે વાદમાં અપરાજ્તિ રહેવાની શક્તિ માંગું છું.
500
મારે આજે તો એટલું જ માંગવું છે
મા ! તારું વાત્સલ્ય સદા માટે આ બાળક ઉપર વહેતું રાખજે ! બસ ! મારા માટે આટલું જ પર્યાપ્ત છે.
મા ! મને તારા વહાલનું વહાલ છે. વહાલ ઉપર વહાલ છે.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે અહંમૈયા !
બાળક ભયાનક જંગલમાં ભૂલો પડી ગયો છે. માતા બાળકને જોઈ રહી છે પણ મા સ્વયં આવવા-બાળકને બચાવવા અસમર્થ છે. એટલે મા પોતાના વિશ્વાસુ માણસને ચિઠ્ઠિ લઈને મોકલાવે છે. બાળકના હાથમાં ચિઠ્ઠિ પહોંચી પણ ગઈ. એમાં સવિસ્તર બતાવી દીધું કે દીકરા ! આ રસ્તે થઈ તું જલદી મારી જોડે આવી જા ! પણ, કરુણતા એ સર્જાઈ કે દીકરો એ ચિઢિની ભાષા જ જાણતો ન હતો ! હે પરમાત્મન્ ! રા આ બાળક જેવી અભાગી સ્થિતિ સારી ન સર્જાય માટે જ આ સંસ્કૃત ભણું છું. પણ લક્ષ્ય છે, તારી પાસે પહોંચવાનું. એટલે જ તારા સંદેશાને વાંચી એ સંદેશા પાછળના અંદેશને ઓળખી જલદીથી કૈવલ્યલક્ષ્મી વરી તારી પાસે પહોંચું. એ જ . આશા છે, અરમાન છે, અભીપ્સા છે, આકાંક્ષા છે, આરઝૂ છે.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSS aોનું સ Aવશ, :x: Re સર સંસ્કૃતમ્ શક પ્રકાશક ક8 શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ KIRIT GRAPHICS: 09898490091 ISBN 978-81- 925531-0- 8