Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ chbl - Tollhah vivecate dhImad rAtra 121Hhe PIC che ! i ja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadda, cupajIvyA KASAdhu Instant 647Indan DRoot ko . Singina MNS Minimite 44.4 ACM Nato NA.It -N nirnest ed Au/0444says: 4ammarsh A- Mary.in Nandian MINS AAVAT RAI Porthand THROUNDER ivilist MARi NEWS sahajAtmasvarUpa saharu zrImAn rAjacandra. bhinna bhinna abarakhyA. janma, bavANoA (saurASTra). vi.saMvan 1924 kArtika zu.15. dehavilaya. rAjakoTa (saurASTra). vi.saMvat 197 caitra kRSNa 5. L D.N.KHANDEKAR JITEKARSWADI. OMGAY N. kSiAnA kSiAnA AvAsthA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ H OMR , ga ta , IOCON * 000oche OOOOOOOOQ zrImad rAjacaMdra praNIta puSpamALA (vivecana sahita) (tathA "zrImad rAjacaMdra graMtha kramAMka 21nuM vivecana) 0000000000000000000000000000000000000000000590000000000000905555050 saMyojaka pArasabhAI jaina prakAzaka 00000 zrImad rAjacaMdra janma bhuvana, vavANiyA QO0O00000000000-00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra racita kAvyo (vivecana sahita) (1) (zArdUlavikrIDita vRtta) graMthAraMbha prasaMga raMga bharavA, korDa karuM kAmanA; boghuM tharmada marma bharma haravA, che anyathA kAma nA; bhAkhu mokSa subotha dharma ghananA, joDe kazuM kAmanA; emAM tattva vicAra sattva sukhadA, prero prabhu kAmanA. 1 artha :-- graMtha lakhavAno AraMbha eTale zarUAta karavAno A prasaMga che. mATe A graMthamAM suMdara AtmabhAvonA raMga bharuM, arthAt vidha vidha prakAranA upayogI viSayono saMgraha karuM. jethI AtmArthI jIvonuM kalyANa thAya, evI mArI koDabharI eTale aMtaranA umaMga sahitanI kAmanA arthAt icchA che. te mATe dharmada eTale AtmasvabhAvarUpa dharmane devAvALA evA samyakdarzana, jJAna, cAritra prAptinA marma eTale rahasyano AmAM bodha karuM ke jethI anAdikALano AtmabrAMtino bharma eTale bhrama jIvono nAza pAme, ane samyakdarzananI prApti
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra thaI kevaLajJAnane vare, e ja mArI abhilASA che; anya koI prayojana nathI. bhAkhuM eTale jaNAvIza. mokSa puruSArtha, dharma puruSArtha, dhana eTale artha puruSArtha ane kAma puruSArtha saMbaMdhI atre subodha jaNAvIza. paNa gharma, artha, kAma ane mokSa puruSArthamAM, dharma puruSArtha ane mokSa puruSArtha e AtmatattvanI vicAraNA utpanna karAvI mokSarUpa satvane pragaTa karAvaze; je anaMta sukhadA eTale sukhane ApanAra che. mATe he vItarAga! A kArya pUrNa karavAmAM mane preraNAtmaka baLa Apo ke jethI jagata jIvonuM kalyANa thAya; evI mArI Apa prabhu pratye zubha kAmanA che. (chappaya) nAbhinaMdana nAtha, vizvavaMdana vijJAnI; bhava baMghananA phaMda, karaNa khaMDana sukhadAnI; graMtha paMtha AdyaMta, khaMta preraka bhagavaMtA; akhaMDita arihaMta, taMtahAraka jayavaMtA; zrI maraNaharaNa tAraNataraNa, vizvoddhAraNa agha hare; te RSabhadeva paramezapada, rAyacaMda vaMdana kare. 2 artha :-- have zrI paramakRpALudeva zrI RSabhadeva paramAtmAne vaMdana karatA kahe che ke he nAbhirAjAnA putra, traNalokanA nAtha, sakaLa vizvane vaMdanIya, viziSTa kevaLajJAnanA ghAraka hovAthI vizeSa jJAnI, sAMsArika mohamAyAnA phaMdane khaMDana karI sAcA Atmika sukhanA dAtAra, graMtha lakhavAnA mArgamAM AtyaMta eTale AdithI aMta sudhI utsAhane TakAvavAmAM preraNA ApanAra bhagavAna, Apa taMtahAraka eTale saMpUrNa karma saMtatine haNavAthI akhaMDita arthAt zAzvata sukhamAM birAjamAna evA arihaMta cho. tethI sadA jayavaMta cho arthAt viSayakaSAyanA bhAvo upara sarva kALane mATe Apa vijaya meLavanArA cho. Apa maraNanuM haraNa karanAra, saMsArI jIvone tAranAra temaja niSkAmabhAve bodha ApI vizvanA bhavya jIvono uddhAra karanAra ane agha eTale pApanA haranAra cho. evA Apa zrI RSabhadeva paramezvaranA punita padAraviMdamAM rAjacaMdra vaMdana kare che. 3 prabhuprArthanA (vivecana sahita) paramakRpALudeva A kAvyamAM sau prathama 1 thI 12 gAthA sudhI prabhunA guNonuM bhaktibhAvapUrvaka varNana kare che. e viSe paramakRpALudeve mokSamALA pATha 101mAM paNa jaNAvyuM che ke "guNInA guNamAM anurakta thAo" vaLI patrAMka 85mAM paNa jaNAve che ke--"prazasta puruSanI bhakti karo, tenuM smaraNa karo; guNaciMtana karo." pachI gAthA 13 ane 14mAM potAnI mati kaMkara jevI batAvIne te te doSo dUra karavAnI prabhu pratye zakti meLavavA mATe prArthanA darzAve che. tyArabAda 15 thI 19 gAthA sudhI Arya deza bhAratanI prajAne nIti, namratA tathA prabhu pratye prItibhakti, dayA, zAMti Adi aneka guNonuM bhAna thAya tathA sarva prajA tana, mana, dhana ane annavaDe sukhI thaI pRthvI para svarganuM vAtAvaraNa sarjAya evI prabhu pratye paramakRpALudeva vinaMtI karI A kAvya pUrNa kare che. paramakRpALudeva mokSamALAnA bIjA 'sarvamAnya dharma' nAmanA pAThamAM paNa kahe che ke "sarva jIvanuM iccho sukha mahAvIranI zikSA mukhya,'" te pramANe prabhu pratye sarva jIvonA hitanI A kAvyamAM bhAvanA karI che. temaja A kAvyavaDe prabhunA kevI rIte guNagAna karavA tathA sarva jIvonuM hita kema icchavuM vagere AtmArthI jIvone zikhAmaNa ApI che. (doharA) jaLahaLa jyoti svarUpa tuM, kevaLa kRpAnithAna; prema punita tuja preraje, bhayabhaMjana bhagavAna. 3 artha :-- he prabhu! tuM kevaLajJAnarUpa jyotivaDe sUryathI paNa anaMtaguNA jhaLahaLatAM sUrya samAna chuM. tuM kevaLa kRpAno ja bhaMDAra chuM. mATe tArA pratye mane punita arthAt pavitra niSkAma bhakti pragaTe evA premanI mane preraNA Apaje. tuM to saMsArI jIvonA sAteya prakAranA bhayane bhaMjana eTale nAza karanAra bhagavAna cho. te sAta bhaya A pramANe che :-- (1) Alokabhaya eTale A lokamAM parigraha, kuTuMba tathA AjIvikA meLavavA Adino bhaya. (2) paralokabhaya eTale paralokamAM mAruM zuM thaze? huM ahIMthI marI kaI gatimAM jaIza? vagereno bhaya. (3) maraNabhaya eTale mRtyuno
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra bhaya. (4) vedanAbhaya eTale asAdhya roga Adi duHkha mane AvI i jaze to zuM karIza? teno bhaya. (5) arakSAbhaya eTale A jagatamAM mArI rakSA karanAra koNa che? teno bhaya. (6) agutibhaya eTale potAnI mAnelI vastuo sAcavavAno bhaya tathA (7) akasmAta bhaya eTale akasmAta koI duHkha AvI paDyuM to mAre zuM karavuM ? vagereno bhaya. A sarva prakAranA bhayane nivAranAra he prabhu! Apa ja cho. nitya niraMjana nitya cho, gaMjana gaMja gumAna; abhinaMdana abhinaMdanA, bhayabhaMjana bhagavAna. 4 artha :- he prabhu! Apa zuddha svarUpane saMpUrNa pAmavAthI nitya evA mokSapadane pAmyA cho. karmarUpI kAlimAMthI rahita evA nitya niraMjana paramAtmA cho. Apa mArA gumAna eTale ahaMkAranA gaMja eTale DhagalAnuM gaMjana arthAt nAza karanAra cho. mATe he abhinaMdana eTale namaskAra karavA yogya evA prabhu! Apane mArI abhivaMdanA eTale mArA bhAvabhaktipUrvaka koTIzaH praNAma ho. Apa to sadaiva sarva jIvonA sarva prakAranA bhayane bhAMge evA bodhanA dAtAra bhagavAna cho. gharmagharaNa tAraNataraNa, zaraNa caraNa sanmAna; vigraharaNa pAvanakaraNa, bhayabhaMjana bhagavAna. 5 artha - A gharmagharaNa eTale vastu svabhAvarUpa Atmadharmane sadaiva ghAraNa karanAra cho. Apa saMsAra samudramAM DUbatA jIvonA tAraNa eTale tAranAra cho, kemake Apa svayaM taraNa arthAtu taravAmAM kuzaLa cho. mATe ApanA caraNakamaLanuM huM sanmAnapUrvaka eTale parama vinaya sahita zaraNa aMgIkAra karuM chuM. Apa sarva prakAranA vidgone haraNa karavA samartha cho. ApanI bhakti mArA pApone harI laI mane pAvanakaraNa eTale pavitra banAvavA zaktimAna che. kemake Apa amArA sarva bhayonuM bhaMjana karanAra bhagavAna cho. bhadrabharaNa bhItiharaNa, suthAjharaNa zubhavAna; klezaharaNa ciMtAcaeNraNa, bhayabhaMjana bhagavAna. 6 artha - Apa jagata jIvonA bhadra eTale kalyANa tenA bharaNa arthAtu karanAra cho. bhItiharaNa eTale anAdithI cAlatI AvatI bhaya saMjJAnA haranAra cho. Apa zubhavAna eTale puNyavAna prabhunA mukhathI sudhAjharaNa arthAt prabhuprArthanA vivecana bogharUpI amRtanuM jharaNa thAya che; te pIne mumukSuo amara thAya te che. kleza e duHkhanuM bIja hovAthI Apa tene haranAra cho. ciMtA ja e citA samAna bALanAra che; paNa Apano botha ciMtAnuM cUrNa karI de evo che. kemake Apa bhayabhaMjana bhagavAna cho. avinAzI arihaMta tuM, eka akhaMDa amAna; ajara amara aNajanma tuM, bhayabhaMjana bhagavAna. 7 artha :- he prabhu! Apa sarva karmone haNI avinAzI evA zuddha AtmasvarUpane pAmavAthI arihaMta banyA cho. tethI akhaMDa eTale koI divasa paNa khaMDita nahIM thAya evA amAna eTale amApa anaMtaguNanA ghAraka thayA cho. have Apane jarAvasthA nathI, maraNa nathI tathA janma paNa nathI. Apa to sarva prakAre jIvonA bhayane bhAMganAra evA bhagavAna cho. AnaMdI apava tuM, akaLa gati anumAna; AziSa anukLa Apaje, bhayabhaMjana bhagavAna. 8 artha - have Apa sahajAnmasvarUpathI prApta evA AnaMdathI bharapUra cho. tethI sadA sahajAnaMdI cho. Apa bhAvanaye mokSamAM ja birAjamAna hovAthI apavaga eTale mokSamAM ja janAra cho. ApanI ucca aMtaraAtmagatinuM anumAna karavuM paNa amArA mATe akaLa arthAt kaLI zakAya ema nathI. mATe he prabhu! A pAmara para kRpA karI ene paNa AvuM sahajAnmasvarUpa prApta thAya evI anukULa AziSa arthAt AzIrvAda Apajo ke jethI amAruM paNa kalyANa thAya. Apa to bhayabhaMjana bhagavAna cho mATe Apane AvI vinaMtI karIe chIe. e viSe prajJAvaboghamAM jinadeva stavana' nAmanA bIjA pAThamAM pUjyazrI brahmacArIjI jaNAve che ke "alaukika pada pragaTAvyuM to Aza kare nAdAna; kevaLa kaSNAmUrti, dejo tamane ghaTatuM dAna. jaya aho! jinendra mahAna, ahoho! deva jinendra mahAna." nirAkAra nirlepa cho, nirmaLa nItinighAna; nirmohaka nArAyaNA, bhayabhaMjana bhagavAna. 9 artha - he prabhu! Apane mULasvarUpe jotAM nirAkAra svarUpI zuddha AtmA cho. jagatanA sarva mohAdi bhAvothI rahita nirlepa cho. tathA pApamaLathI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra / rahita sadA zuddha sphaTika jevA nirmaLa cho. tethI sarva prakAranI nyAyanItinA Apa bhaMDAra cho. mATe he moharahita nArAyaNA eTale paramAtmA Apa kharekhara sarva prakAranA bhayane bhAMgavAmAM samartha evA bhagavAna ja che. sacarAcara svayaMbhU prabhu, sukhada soMpaje sAna; sRSTinAtha sarvezvarA bhayabhaMjana bhagavAna. 10 artha - he prabhu! Apa to sacarAcara eTale sacara tathA acara sarva prakAranA jIvAdi padArthomAM jJAna apekSAe sarvatra vyApelA svayaMbhU eTale Izvara cho. sacara eTale je hAlI cAlI zake evA jaMgama jIvAdi padArtha tathA je ApoApa cAlI zake nahIM evA acara eTale sthAvara jIvAdi tathA sarva jaDa padArthamAM paNa ApanuM kevaLajJAna sarvatra vyApeluM che. kevaLajJAnathI Apa sarva padArthone joI rahyA cho. mATe sarva jIvone sukha Upaje evI sAna eTale akkala Apajo. kemake Apato sakaLa sRSTinA nAtha cho. traNeya lokanA nAtha hovAthI sarvanA Izvara cho. temaja sarva lokonA bhayane bhAMganAra bhagavAna cho. saMkaTa zoka sakaLa haraNa, nautama jJAna nidAna; icchA vikaLa acaLa karo, bhayabhaMjana bhagavAna. 11 artha - he prabhu! jIvonA sakaLa zoka tathA saMkaTane haranAra evuM ApanuM nautama eTale nUtana, apUrva jJAna ja kharekhara nidAna eTale kAraNabhUta che, mATe he prabhu! have mArI vikaLa eTale pAMca indriyonA viSayomAM bhaTakatI icchAne rokI ApanA bobaLe sahajAtmasvarUpanI prApti karavAmAM ja tene sthira karo. jethI mArA sarva prakAranA bhayano nAza thAya. Apa ja eka mAtra bhayabhaMjana bhagavAna cho. ApanA jevo A jagatamAM bIjo koI nathI. Adhi vyAdhi upAdhine, haro taMta tophAna; karuNALuM karuNA karo, bhayabhaMjana bhagavAna. 12 artha:- he prabhu! mArI Athi eTale mAnasika ciMtA, vyAdhi eTale zArIrika rogAdi tathA upAdhi eTale ghara ghaMghA kuTuMbAdinI upAdhinuM sarvakALane mATe haraNa karo. kemake A bagho taMta tophAna eTale karmonA kAraNe utpanna thato upadrava che. tene he karuNALu nAtha! karuNA karIne have dUra karo. kemake Apa ja prabhuprArthanA vivecana ekamAtra sarva prakAranA du:kha ke bhayane bhAMganAra prabhu athavA bhagavAna [ii cho. ApanA sivAya mAro bIjo koI rakSaka nathI. kiMkaranI kaMkara mati, bhUla bhayaMkara bhAna; zaMkara te snehe haro, bhayabhaMjana bhagavAna. 13, artha:- he prabhu! Apano kiMkara eTale sevaka tenI mati kaMkara arthAt kAMkarA jevI tuccha che. te ajJAnamaya buddhinA kAraNe pote koNa che ? tenI bhayaMkara bhUla anAdithI cAlI Ave che. tene have AtmAnuM bhAna ApI athavA AtmA saMbaMghI jJAna ApI de zaMkara ! eTale samanA ghAraka mahAdeva evA vItarAga prabhu Apa snehapUrvaka amArA ajJAnane dUra karo. kemake Apa ja ekamAtra sarva bhayanA bhAMganAra evA bhagavAna cho. zakti zizune Apazo, bhakti muktinuM dAna; tuja jukti jAhera che, bhayabhaMjana bhagavAna. 14 artha - he prabhu! A bALakane mokSa puruSArtha karavA arthe zakti Apajo. te mokSa, bhakti vinA prApta thato nathI; e ApanI kahelI yukti jagata jAhera che. mATe he bhayabhaMjana bhagavAna! ApanA pratye amArI ananya bhakti pragaTe evI kRpA karo. nIti prIta namratA, bhalI bhaktinuM bhAna; Arya prajAne Apazo, bhayabhaMjana bhagavAna. 15 artha :- he bhayabhaMjana bhagavAna! Apa nyAyanIti, sarvamAM paraspara nisvArtha prema, prIti tathA namratA sahita AtmAnuM bhaluM karanArI evI prabhu pratyenI paramabhaktinuM, Arya saMskAravALI prajAne bhAna Apajo. ApanA sivAya sAcA sukhano mArga darzAvanAra jagatamAM koI nathI. dayA zAMti audAryatA, gharma marma manadhyAna; saMpa jaMpa vaNa kaMpa de, bhayabhaMjana bhagavAna. 16 artha :- he prabhu! mane sarva prANI pratye dayAbhAva temaja svaAtmAne janma maraNathI choDAvAno dayAbhAva Apa. tathA AtmazAMtinA samudramAM mane jhIlAva. audAryatA eTale udAratAno guNa mane ApI kRtArtha kara ke huM kRpaNatA jevA moTA doSano tyAga karuM. vaLI gharmano marma, te dehAdhyAsanuM chuTavuM ane
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra AtmAmAM AtmabuddhinuM thavuM te che, tenuM ja dhyAna mArA manamAM sadA rahe evI buddhi Apa. he bhayabhaMjana bhagavAna huM sarva sAthe saMpIne rahu evI zakti Apa. kAraNa saMpa tyAM ja jaMpa che arthAt sukhazAMti che. e sukhazAMti mane vaNakaMpa arthAt sthirapaNe Apa ke jethI mArA AtmAmAM kadI azAMti utpanna thAya nahIM. hara ALasa edIpaNuM, hara agha ne ajJAna; hara bhramaNA bhArata taNI, bhayabhaMjana bhagavAna. 17 artha - he prabhu!mAro ALasa temaja edIpaNuM eTale pramAdI svabhAva che, teno nAza kara. kemake pramAdI mANasa vyavahAra paramArthamAM kaMI siddhi meLavI zake nahIM temaja "maLeluM svarUpa paNa bhUlI jAya che. mATe teno mane tyAga karAva. tathA ajJAnavaza mArAthI thatAM agha eTale pApone, samyakajJAna ApI dUra kara. bhAratanI Arya prajAnI paNa anAdinI AtmA saMbaMdhInI bhramaNA eTale AtmabhrAMti arthAtu viparIta mAnyatAone harI laI he bhayabhaMjana bhagavAna! temano paNa uddhAra kara. tana mana dhana ne annanuM, de sukha suthAsamAna; A avanInuM kara bhaluM, bhayabhaMjana bhagavAna. 18 artha:- he prabhu!baghAnuM tana eTale zarIra svastha rahe, badhAnA manamAM zAMtino saMcAra thAya. sukhapUrvaka jIvana nirvAha arthe sarvene dhananI prApti thAya temaja sarvane anna pANI pUratA pramANamAM maLI rahe evuM sarvane sudhA arthAt amRta samAna sukha ApI kRtArtha kara. nahI to he bhayabhaMjana bhagavAna! tArA upadeza vinA, tArI kRpA vinA AkhuM jagata du:khanA khADAmAM ThelAI jAya che, mATe A avanI eTale pRthvI para rahelA sarva prANIo upara kRpA karI temanuM kalyANa kara. vinaya vinaMtI rAyanI, gharo kRpAthI dhyAna; mAnya karo mahArAja te, bhayabhaMjana bhagavAna. 19 artha - he prabhu! A rAjacaMdranI vinayapUrvakanI vinaMtIne kRpA karI dhyAnamAM laI mAnya karo. kemake Apa ja mokSarUpI nagarInA mahArAjA cho, temaja sarva prakAranA bhayane bhAMgavAmAM samartha evA bhagavAna cho. ApanA sivAya jagata jIvone sukhI thavAno bIjo koI AdhAra nathI. mATe ApanA pratye vinayapUrvaka sarva jIvonA hitArthe prArthanA karI mArA AtmAne saMtoSa pamADuM chuM. gharma viSe (vivecana sahita) gharmanA aneka artha zAstromAM karyA che. jemake "durgatimAM paDatAM AtmAne gharI rAkhanAra te tharma." "ratnatrayarUpa gharma" te AtmAno svabhAva che. samyak darzanajJAna cAritra e ratnatraya gharma che. eTale jovuM, jANavuM ane sthira rahevuM e AtmAno gharma che eTale eno svabhAva che. 'vastuJkhAvo thappo' dareka vastuno svabhAva e eno gharma che. | (kavita) sAhyabI sukhada hoya, mAnataNo mada hoya, khamAM khamA khuda hoya, te te kazA kAmanuM ? juvAnInuM jora hoya, ezano aMkora hoya, dolatano dora hoya, e te sukha nAmanuM; vanitA vilAsa hoya, prauDhatA prakAza hoya, dakSa jevA dAsa hoya, hoya sukha ghAmanuM; vade rAyacaMda ema, saddharmane ghAryA vinA, jANI leje sukha e to, bee ja badAmanuM! 1 artha:- sAhyabI eTale bhautika vaibhava, sukhada hoya eTale indriyone sukha ApavAvALo hoya, jagatamAM ghaNuM mAna maLatuM hoya; tethI eno nazo hoya. loko potAne ghaNI khammA ghaNI khammA ema kahI bolAvatA hoya; paNa te kazA kAmanuM nathI arthAt tethI kaMI bhavasamudra tarAya nahIM ke ApaNA janmamaraNanA duHkho jAya nahIM. juvAnI eTale yauvana avasthAmAM rahetuM baLa taravaratuM hoya, eza ArAma karavAnA aMkUrA eTale phaNagA phuTyA hoya arthAtu ezaArAma karavAnA sAdhano upalabdha hoya, dolatano dora eTale ghanasaMpattino adhikAra potAnA hAthamAM hoya; paNa e to sukha nAmanuM che arthAt e to nAma mAtra sukha che, vAstavika sukha nathI; kAraNa ke te vizeSa vizeSa meLavavAnI tRSNA karAvI jIvane A bhavamAM duHkhI kare che ane parabhavamAM jIvane durgatie laI jAya che. kahyuM che ke "yauvanaM dhana saMpatti, adhikAraM avivekItA; okekam api anarthAya, kima yatra catuSTayam"
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 10 ( artha - yauvana, ghanasaMpatti, adhikAra eTale sattA ane 6 avivekItA eTale hita ahitanuM jene bhAna nathI. A cAramAMthI eka paNa jo jIvanamAM hoya to te anarthanuM kAraNa che. to cAreya je prANImAM hAjara hoya tenA anartha bAbata to zuM kahevuM! vanitA eTale strI saMbaMghInA jagatamAM gaNAtA badhA vilAsa upalabdha hoya, prauDhatA eTale potAnI moTAIno prakAza hoya arthAtu potAnA yazanAmakarmanA udaye jagatamAM teno prabhAva paDato hoya, dakSa eTale hoziyAra arthAt AzAvalaMbI anucaro hoya, ghAmanuM sukha hoya arthAt rAjamahela jevuM ghara hoya, gharamAM pAMceya indriyone bhogavavAnI badhI suvidhA upalabdha hoya; paNa zrImad rAjacaMdra ema vade che arthAtu ema kahe che ke sagharma eTale Atmadharma prAptinA upAyane ghAraNa karyA vinA e badhI bhautika sukha sAmagrIne tuM mAtra be badAma jeTaluM tuccha sukha mAnI leje kAraNake te sAva alpa mAtra che, tethI kaMI vizeSa nathI. ane te jIvane rAgadveSanA bhAvo karAvI durgatimAM laI janAra hovAthI sadaiva tyAgavA yogya che. moha mAna moDavAne, phelapaNuM phoDavAne, jALavRMda toDavAne, hete nija hAthathI; kumatine kApavAne, sumatine sthApavAne, mamatvane mApavAne, sakala siddhAMtathI; mahA mokSa mANavAne, jagadIza jANavAne, ajanmatA ANavAne, vaLI bhalI bhAtathI; alaukika anupama, sukha anubhavavAne, gharma ghAraNAne ghAro, kharekharI khAMtathI. 2 artha - uparanI gAthAmAM bhautika kSaNika sukhane mithyA ane AtmAnA baMdhanakAraka jaNAvI have A gAthAmAM te kSaNikasukhane tyAgavAno upAya batAvI satya Atmadharmane ghAraNa karavAno upadeza kare che. pratyekanA aMtaramAM rahela parapadArtho pratyeno moha eTale Asakti ane mAna eTale ahaMkAra tene toDavAne arthAt teno nAza karavA mATe, indriyonuM phelapaNuM kahetA bhayaMkara tophAnane toDavAne mATe, jALaphaMda eTale ATha prakAre vaLagelA karmonA jALaphaMdane potAnA hAthe ja potAnA hete eTale hita mATe gharma viSe vivecana toDavAne, kumati eTale durbuddhine kApIne dUra karavAne mATe, ane ( sumati eTale samyakjhakAranI sanmuruSe ApelI sabuddhine potAnA , hRdayamAM sthApavAne mATe, mamatva eTale mArApaNAne have mApIne eTale te keTaluM jIvane baMdhanakAraka che te sakaLa jaina siddhAMtanA AdhAre jANIne tene dUra karavAne mATe, jemake kahyuM che ke mamatAthI baMghAya che,nirmama jIva mUkAya; yA te gADha prayatnaseM, nirmama karo upAya."-iTopadeza mATe te mamatvabhAvane dUra karI mahA eTale sarvottama evA mokSasukhane mANavAne mATe eTale anubhava karavAne mATe, jagadIza eTale paramAtmAnA svarUpane jANavAne mATe, ajanmatA eTale janmamaraNanA duHkhathI rahita thavAne mATe, vaLI bhalI bhAtathI eTale satparuSe batAvela samyamArganA AdhAre saMpUrNapaNe vartIne, alaukika eTale laukika evA paugalika sukhathI para evA alaukika anupama Atmika sukhane anubhavavAne mATe he bhavyo! tame gharmanI dhAraNA eTale zraddhAne manamAM ghAraNa karo, ane te paNa kharekharA khaMtathI eTale sAcesAcA aMtaranA utsAhathI, umaMgathI ghAraNa karo. kemake--jagatamAM 'vItarAgano kahelo paramazAMta rasamaya gharma pUrNa satya che ane sarva janmajarAmaraNa ke Adhi, vyAdhi, upAdhinA du:khane sarvathA naSTa karavAno ekamAtra sAco upAya che. dinakara vinA jevo, dinano dekhAva dIse. zazI vinA jevI rIte, zarvarI suhAya che; prajApati vinA jevI, prajA purataNI pekho, surasa vinAnI jevI, kavitA kahAya che; salila vihIna jevI, saritAnI zobhA ane, bhartAra vihIna jevI, bhAminI bhaLAya che; vade rAyacaMda vIra, saddharmane ghAryA vinA, mAnavI mahAna tema, kukarmI kaLAya che. 3 artha - dinakara eTale sUrya, te vinAno divasa te dIna arthAt nisteja jaNAya che. zazI eTale caMdramA vinAnI zarvarI arthAt rAtri zobhAne pAmatI nathI. pratipALa eTale rakSaka evA rAjA vinA nagaranI prajA asurakSita che. surasa eTale sArA rAga vinAnI kavitA te nIrasa jaNAya che. salila eTale
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 13 zrImad rAjacaMdra / pANIthI vihIna arthAt rahita evI saritA eTale nadI te zobhAyukta ja lAgatI nathI. laukika dRSTie bhartAra eTale pati vagaranI bhAminI arthAt strI zobhA yogya jaNAtI nathI. tema AtmazaktinuM vIratva jene pragaTa thayuM che evA zrImad rAjacaMdra kahe che ke satugharma eTale AtmadharmanA marmane yathArtha rIte jANyA vinA hRdayamAM ghAryA vinA lokomAM moTo gaNAto evo mAnavI paNa kukarmIonI koTImAM ja gaNavAmAM Ave che. have tharmano marma zuM che? to ke dehAdhyAsano tyAga karavo arthAta dehamAM Atmabuddhi mUkI AtmAmAM Atmabuddhi karavI te gharmano marma che. pote svayaM AtmA che, tene oLakhavAnA lakSe karelI ghArmika kriyA te mokSaphaLanI dAtA che. AtmArthanA lakSa vagaranI kriyA te mAtra svargAdi sukhonuM kAraNa hoI zake, paNa mokSa prAptinuM kAraNa banI zake nahIM. mATe jIve gharmanA marmane jANavAno avazya prayatna karavo joIe ane te pramANe vartavAno puruSArtha karavo joIe. chUTe dehAdhyAsa to nahIM kartA tuM karma, nahIM bhoktA tuM tehano, e ja tharmano marma." caturo coMpethI cAhI ciMtAmaNi citta gaNe, paMDito pramANe che pArasamaNi premathI; kavio kalyANakArI, kalpataru kathe jene, suvAno sAgara kathe, sAdhu zubha kSemathI; AtmanA uddhArane umaMgathI anusaro jo, nirmaLa thavAne kAje, namo nIti nemathI; vade rAyacaMda vIra, evuM gharmarUpa jANI, "gharmavRtti dhyAna gharo, vilakho na ve'mathI." 4 have moTA puruSo gharmano paramapremathI Adara kare che te A gAthAmAM jaNAve che - artha - caturo eTale catura puruSo gharmanA svarUpane coMpethI eTale kharA utsAhathI cAhe che arthAt icche che. kemake te dharmane ciMtAmaNi ratna samAna cittamAM gaNe che. kAraNake gharmanI ArAdhanAvaDe bhautika sukha to zuM paNa mokSasukha paNa jIvane maLe che. paMDito vaLI premathI gharmane pArasamaNi samAna gaNe che. kAraNake pArasamaNi loDhAne sonuM kare che tema Atmagharma ArAghavAthI pote loDhA gharma viSe vivecana jevo hovA chatAM sonArUpa zuddha AtmA banI jAya che. / Tii uttama kavio te Atmadharmane parama kalyANakArI ane kalpavRkSa samAna kahe che ane sAdhupuruSo to gharmane zubha kSema eTale parama kalyANakArI, sukhakArI mAnI tene sughA eTale amRtano ja sAgara kahe che ke je AtmAne sarvakALane mATe janmamaraNathI mukta karI amara banAve che. mATe paramakRpALudeva aMtamAM kahe che ke jo tame tamArA AtmAnA uddhArane umaMgathI eTale utsAhathI jo anusaravA mAMgatA ho to tame prathama nirmaLa eTale pavitra thavAne mATe bhagavAnane nIti nemapUrvaka eTale nItiniyamapUrvaka namana karo. arthAt sAte vyasana ke sAta abhakSyanA nItiniyamapUrvaka ArAghelo gharma ja AtmAne nirmaLa banAvaze. mATe hamezAM bhagavAne upadezela gharmanuM maryAdApUrvaka pAlana karo. vade rAyacaMda vIra eTale vartamAna vidyamAna evA vIra zrImad rAjacaMdra kahe che ke evuM AtmadharmanuM adbhuta svarUpa jANI tame gharmavRtti eTale Atmagharmane pAmavA tarapha dhyAna Apo arthAtu e vAtane have lakSamAM lyo; paNa tene ve'mathI eTale manamAM tharmane viSe zaMkA lAvI kadI vilakho eTale duHkhI thazo nahIM arthAtu gabharAzo nahIM. kemake jyAM zaMkA che tyAM zraddhAno abhAva che. ane jyAM zraddhAno abhAva che tyAM samakitano abhAva che ane samakitano abhAva che tyAM kevaLajJAnano abhAva che. ane kevaLajJAna vagara jIvano kadI mokSa thato nathI. mATe sagharmamAM sadA nizaMka rahevuM ane sadguru AjJAe vartI AtmAnuM kalyANa karavuM e ja jIvane paramasukhakAraka che. S
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 puSpamALA, ("zrImad rAjacaMdra' graMtha kramAMka-2) (vivecana sahita) 1. rAtri vyatikramI gaI, prabhAta thayuM, nidrAthI mukata thayA. bhAvanidrA TaLavAno prayatna karajo. rAtri vyatikramI gaI - eTale 84 lAkha jIva yonimAM paravazapaNe sAdhanarahita aMdhakAramAM bhaTakavAnuM have mAnavadeha maLavAthI dUra thayuM; te 84 lAkha jIva yonimAM paribhramaNa thayuM te rAta jevuM hatuM, ekendriya, be indriya, teindriya, caurendriya, paMcendriyamAM bhamatAM bhamatAM manuSyabhava sudhI AvavAno caDhato krama je maLyo te ajavALI rAta jevuM thayuM. bAkInuM adhogatimAM bhaTakavAnuM te aMdhArI rAta samAna hatuM. prabhAta thayuM - eTale manuSyabhava maLyo. sarva sAdhano maLyAM. pAMce indriya, mana, sadguruno yoga AdithI puruSArtha karavAnA sAdhananI prApti thaI. nidrAthI mukta thayA - eTale UMgha UDI gaI arthAt hita-ahitano viveka karavAnuM sAdhana maLyuM. hita-ahitanI buddhi eka to sAmAnya rIte eTale laukika rIte manuSyane thAya che ane bIjI satparuSanA yoge satparuSanI draSTie AtmAnA hitArthe thAya che. sapuruSa pAse Avyo tethI mArA AtmAne hitakArI zuM che athavA rAgadveSa viSayakaSAya AtmAne ahitakArI che vagere samajAyuM. have zrImad rAjacaMdra
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra satyaruSano AdhAra maLyo tethI mAre Atmahita karavuM che ema lAge tva to jarUra kAma thAya. bhAvanidrA TaLavAno prayatna karajo - bhAvanidrAmAM ajJAna ane pramAda be mukhya che. ajJAna eTale darzana mohanIya karmanA udaya sahita je jJAna te mithyAtva athavA azAna che, pramAda eTale jANato hoya athavA jema che tema sAMbhaLyuM hoya paNa kharA samaye upayoga rAkhavo bhUlI jAya te pramAda che. krotha na karavo ema jANyuM hoya, sAMbhaLyuM hoya paNa tevo prasaMga Ave tyAre upayoga cUkI jAya ane krotha kare te pramAda che, mATe have prayatna karajo eTale ajJAna ane pramAda TALIne AtmA jANavA mATe ane AtmAmAM sthira thavA mATe puruSArtha karajo. 2. vyatIta rAtri ane gaI jiMdagI para vRSTi pheravI jAo. vyatIta rAtri - eTale rAta pUrI thaI to have savAramAM UThIne pahelAM zuM karavuM? te batAve che. te be prakAre vicAravAnuM. (1) dravyathI AkhI rAtri gaI temAM je kaMI doSa thayA hoya, sArAM ke khoTAM kAma thayAM hoya tenA tarapha najara karI javI, tapAsavuM ane tenuM pratikramaNa karavuM, arthAtu pApathI pAchA haTavuM. sArAM kAma mATe AnaMda ane khoTAM kAma mATe pazcAttApa karavo. rAtrimAM koI corI kare, sAta vyasana seve evA viSayAdi te khoTA kAma che, gharmane mATe jAgRti, svAdhyAya, gokhavAnuM, uttama vicAra karyo hoya ke paropakAranuM kAma karyuM hoya jemake koI lUMTAto hoya ke AphatamAM Avyo hoya tene bacAve, prANa bacAvI AzvAsana ApI, samAdhimaraNa karAvI potAnuM samAdhimaraNa thAya tema kare te sArA kAma che; ema karavuM te dravyathI kArya karyuM kahevAya, gaI jiMdagI - eTale Aja sudhI je AyuSya gayuM che. ATalo badho kALa zAmAM gALyo? sArAM kAma karyA hoya te draSTimAM lAvavA ane khoTAM kAma karyA hoya to teno pazcAttApa karavo e dravyathI kArya karyuM kahevAya. (2) have bhAvathI - eTale manuSyabhava na hato tyAre bIjI gatiomAM keTalAM badhAM duHkha hatAM. jUTha, corI vagere aneka pApo joI Aje ApaNA bhAva bagADIe chIe, koIno tiraskAra karIe chIe, paNa potAne jyAre manuSyabhava nahoto tyAre evA ja du:kha bhogavyA che athavA pApo karyA che. ema vicArI 17 puSpamALA vivecana pUrvabhavamAM sevelAM kusaMskAro TALavA mATe ane pArakI paMcAta mUkI devA mATe A manuSyabhava che ema vicAravuM te bhAvathI draSTi pheravI gayA kahevAya. 3. saphaLa thayelA vakhatane mATe AnaMda mAno, ane Ajano divasa paNa saphaLa karo. niSphaLa thayelA divasane mATe pazcAtApa karI niSphaLatA vistRta karo. vicAratAM ema lAge ke ApaNo amuka vakhata, Akho divasa ke AkhI jiMdagI, ke amuka dhanya paLa gaI hoya evuM lAge teTalo AnaMda mAnavo. jema ke koI satparuSanAM darzana thayAM hoya, bogha maLyo hoya to tene te jIvavAno AdhAra maLyo; tene saMbhArIne bhale AMkha have jAya to paNa ene kheda na thAya. A bhavamAM je AMkhathI jovA yogya hatuM evA sapuruSane joyA che te potAnuM ahobhAgya mAne ke meM to puruSane joyAM che. bhale have AMkho na hoya to paNa mAre zuM? tevI rIte apamAnanA prasaMga Ave, duHkha vedanInA prasaMgo Ave to paNa ene maLela satparuSanI ghanyapaLa sAMbhare to bIjA du:khanI ene gaNatarI rahe nahIM. jema ke pAnaMdI muni, 'pavAnaMdI paMcaviMzati' graMthamAM paramArtha-prakaraNamAM jaNAve che ke- "jisase nityAnaMda sthAna (mokSa) prApta hotA hai aisA sadgurukA vacana agara jo mere dilameM maujuda (hAjara) hai to munizvara mere para prema na kare, zrAvaka muje bhojana na de, mere pAsa dravya na ho, zarIra nirogI na ho, muje nagna dekha kara loga niMdA kare, to bhI muje usakA duHkha nahIM." atyAre maraNa Ave to paNa te munine phikara nathI kAraNa ke sadgurunuM vacana smRtimAM-hRdayamAM che. kRtakRtyatAnA prasaMganI smRti karavAthI jIvana saphaLa samajAya che. mokSanuM paraMparAe paNa sAcuM kAraNa te sadguruno yoga che. te jo maLyo hoya to aneka saMkaTomAM dhIraja rahe che. ane A bhave nahIM to AgaLanA bhave paNa mokSa to thaze ema ene rahe che. jema ke zreNika rAjAno jIva atyAre narakamAM che. tyAM ghaNI vedanA-du:kha che to paNa samyadraSTi hovAthI ene AzvAsana maLe che. tevI zraddhA hovAne lIdhe du:kha che tene samabhAve vede che. e potAnA AtmAnuM baLa che. sAcuM zuM che te e jANe che. samyadraSTi che tethI duHkhathI chUTavuM evI ene
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 puSpamALA vivecana ema lAge che, tene e vAkya kheda nahIM karatAM have puruSArtha kara ema | kahyuM che. zrImad rAjacaMdra bhAvanA nathI rahetI. jeno dehAdhyAsa gayo hoya tene to duHkha e 0 mokSanuM pagathiyuM lAge che, te pagathiyuM caDhIne ja mokSa thavAno che ema te nakkI mAne che. tethI manamAM samyak samajaNathI AnaMda mAne che. Ajano divasa paNa saphaLa karo- smRti karavAnuM kAraNa e che ke evA prasaMgo Abe Ajano divasa paNa saphaLa karavo che ema thAya. smRti vakhate AnaMda thAya che ane Ajano divasa jIvavAno maLyo te kema gALavo teno paNa lakSa baMdhAya che. niSphaLa thayelA divasane mATe pazcAttApa karI niSphaLatA vistRta kaze - AkhI jiMdagImAM tapAsavA jaIe to ApaNuM koI sAruM kAma karI Ave; tema jethI pazcAttApa thAya evuM kaMI dekhAI Ave, te vakhate vicAra karavo ke AvuM na banyuM hota to jiMdagI kevI suMdara thAta? ema vicArIne pharI tevuM kAma kadI nathI karavuM, evuM draDha karIne te prasaMga bhUlI javo. sArA kAma mATe AnaMda mAnI tenA vicAramAM rahevA kahyuM hatuM, tema khoTA kAma mATe vizeSa vicAra karavAno nathI. paNa temAMthI na karavA pUratI zikhAmaNa laI tene bhUlI javA kahyuM. prabhuzrIjIne kRpALudeve kahyuM - "bhUlI jAo" te bhUlI gayA. nirvikalpa thavuM hoya tene to badhuM ja bhUlI javAnuM che. puNya pApa badhuM ja bhUlI javAnuM che. 4. kSaNa kSaNa jatAM anaMtakALa vyatIta thayo, chatAM siddhi thaI nahIM. AkhI jiMdagImAM potAthI je sAruM khoTuM kAma thayuM hoya te badhuM tapAsI jovA kahyuM. temAM ApaNe ApaNI draSTithI sAruM khoTuM kahIe paNa have jJAnInI dRSTi kevI che te ahIM jaNAve che. anaMtabhavanuM AkhuM saravaiyuM kADhIe to je nIkaLe te A vAkyamAM kahI dIdhuM ke Ama ne Ama kSaNa kSaNa jatAM anaMtakALa vahI gayo paNa AtmAno je mokSa karavo joIe te thayo nahIM. jema ghaNo lAMbo vepAra karI napho na maLe to pazcAttApa thAya; tema mokSa nathI thayo teno kheda manamAM gharavA yogya che; ane have to A bhavamAM mokSa thAya arthAt siddhi thAya tema ja pravartavuM che. evo nirNaya karavA yogya che. e mATe paramakRpALudeva patrAMka 819mAM jaNAve che ke kheda nahIM karatAM zUravIrapaNuM grahIne jJAnIne mArge cAlatAM mokSa pATaNa sulabha ja che." ema je kahyuM che te je jIvane jAgRti thaI che ane kaMI banatuM nathI "vyavahAra sUto mUke, te jANe AtmakAryamAM; ciMtave vyavahAro che, te UMdhe AtmakAryamAM." evI dazAvALAne A "kSaNa kSaNa jatAM" e vAkya kahyuM che. je jAgyo tene ema zikhAmaNa dIdhI che ke "kheda nahIM karatAM have puruSArtha kara', ane je jAgyo ja nathI tene kahe che ke "teM karyuM zuM Aja sudhI? janma-maraNa to hajA UbhAM che' pU.brahmacArIjIne pahelAM A vAkya vAMcavAmAM AvyuM tyAre A kharuM ja che. ema bahu eTale asarakAraka A vAkya lAgyuM. zuM ATalo badho puruSArtha pUrvabhavamAM karyo teno saravALe mIMDuM ja AvyuM? zuM potAnI draSTie kareluM badhuM nakAmuM gayuM? have jJAnInI draSTie puruSArtha kare to jIvanI siddhi thAya, mokSa thAya. A badhA sapuruSanA vAkyo puruSArthapreraka che. jo jIva vicAramAM le to je karIe chIe tethI kaMIka bIjAM karavAnuM che, ane te jarUra karavuM che ema jIvane bhAva thAya. 5. saphaLajanya ekTa banAva tArAthI jo na banyo hoya to pharI pharIne zaramA. trIjA vAkyamAM kahyuM hatuM ke "saphaLa thayelA vakhatane mATe AnaMda mAno; paNa saphaLajanya evo koI banAva jemake paropakAra ke Atmahita enI jiMdagImAM thayuM ja na hoya to mArI jiMdagI badhI zaramAvA jevI ja gaI. have koI evuM karavuM ke jethI tenI smRti paNa AnaMda Ape. zaramAvAnuM eTale kheda karavo ke arere ! mArA ATalAM dahADA gayA paNa kaMI ja thayuM nahIM. ema lAge to puruSArtha jAgRta thavAnuM kAraNa bane. A zarUAtanA badhA vAkyo che te jIva je cIle cAle che, te cIlo badalAvavA mATe che, sanmArga levA mATe che. prabhuzrIjI kahetA ke cIlo badalavAno hoya tyAre baLadane khAMdhe bahu jora Ave che. te ne te cIle khADA TekarA hoya to paNa te cAlavA pasaMda kare che. je raste cAlyo hoya te raste abhyAsa thayelo hoya che. tethI AMkho mIMcIne paNa te raste jAya. paNa have zaramAIne paNa Atmahita karI jIvana saphaLa kara. 6. aghaTita kRtyo thayAM hoya to zaramAIne mana, vacana, kAyAnA yogathI te na karavAnI pratijJA le.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra / Tii trIjA vAkyamAM kahyuM hatuM teno ja A badho vistAra che. pAMcamA 0 ane A chaThThA vAkyano bhAva trIjA vAkyamAM paramakRpALudeve lakhelo ke "niSphaLa thayelA divasane mATe pazcAttApa kara." have niSphaLatAnA A pAMcamA ane chaThThA vAkyamAM be artha karyA che te A pramANe- eka to saphaLatA na thaI hoya to eTale karavA yogya kArya na karyuM hoya to arthAt karavAnuM rahI gayuM. jemake kamAvA ja gayo na hoya. bIjAM aghaTita kArya karyA hoya arthAt UlaTuM viparIta kArya karyuM hoya jema ke kamAvA gayo hoya paNa khoTa Ave. tema A bolamAM ayogya kArya thayAM hoya to zaramAvuM ghaTe che. jyArathI lakSamAM AvyuM ke A khoTuM kArya che. tyArathI te kAyAthI to na karavuM ema sau jANe. kAyAthI na karavAnI samajaNa paDe, tema vacanathI paNa pravRtti emAM na kare. jemake pastAvo thayo hoya to huM mArIza hoM tane' ema na kahe. ane manathI mAravAno vicAra paNa na kare. jemake "A mAryA vinA mAnavAno nathI' evo vicAra paNa na kare. tema hiMsA, corI, jUTha vagere pAMca pApanI pravRtti e aghaTita kRtya che, te mana vacana kAyAthI na karavAnI pratijJA le. eTale pAMca mahAvratano ja upadeza karyo. paNa te na bane to aNuvrata eTale trasakAyanI saMkalpa karIne to hiMsA na ja kare. aNuvrata paNa na bane to jeTalA kALa sudhI hiMsAnA prasaMgonI jeTalI nivRtti thAya te pramANe kare. niyama na lIgho hoya mATe dayA na pALavI ema nathI. jeTalI bane teTalI dayA pALavA yogya che. 7. jo tuM svataMtra hoya to saMsArasamAgame tArA AjanA divasanA nIce pramANe bhAga pADa : (1) 1 prahara (3 kalAka)-bhakti kartavya. (2) 1 prahara--gharma kartavya. (3) 1 prahara--AhAra prayojana. (4) 1 prahara--vidyA prayojana. (5) 2 prahara--nidrA. (6) 2 prahara-saMsAra prayojana. kula 8 prahara. (24 kalAka) (1) eka prahara bhakti kartavya- satparuSanA guNagrAma, caityavaMdana, stavana, pratikramaNa, sadgurunI sevA, satsaMga, paropakAranAM kAma. je vaDe AtmAnI paraMparAe sevA thAya. paraMparAe AtmahitanuM kAma thAya che te bhakti. bhakitano artha guNa-ciMtavana che. moTA puruSano mArga che e mArge cAlavuM. moTA puruSanA puSpamALA vivecana mArganI (caraNanI) smRti karavI. e kema cAle che teno lakSa rAkhavo. (6) sarva jIvonuM dravyathI, bhAvathI hita thAo evuM jJAnI puruSoe ciMtavyuM , che, te mArge ApaNe paNa javuM. ApaNe jANIe na jANIe paNa moTA puruSomAM dayA, kSamAdi guNa che ane ApaNe temanI AjJAe dayAdi pALatA hoIe temAM ApaNuM hita thayA kare che. (2) eka prahara gharmakartavya- mukhya to zuddhabhAva ke AtmadharmamAM rahevuM te che. emAM na rahevAya tyAre tenA vicAramAM rahevuM te gharmadhyAna che. 12 bhAvanAo, sasturuSanA caritro vicAravAM--e badhuM gharmadhyAna che. upayogane zuddhamAM ke zubhamAM rAkhavo. zubhamAM pAMca prakAranA svAdhyAya che--vAMcanA, pRcchanA, parAvartanA, gharmakathA ane anuprekSA. zuddhabhAvamAM eTale AtmAno je jJAtAdraSTA gharma che te rUpe rahevuM. dasamAM guNasthAnaka sudhI mohanIya karma che. tyAM sudhI ghAtIyA karma baMdhAya che, pachI 11, 12, 13mAM guNasthAnaka sudhI manavacanakAyAnA yogane laIne eka sAtAvedanIya karma baMdhAya che. paNa kaSAya na hovAthI ene sthitibaMdha paDato nathI. Ave che tevuM ja vedAya che, ne tevuM ja tarata jatuM rahe che. eka samaya AvatAM thAya, eka samaya vedatAM thAya, eka samaya nirjaratA thAya. cothe samaye te karmano AtmA sAthe saMbaMgha na hoya. A rIte AyuSya pUruM thatAM pahelAM ayogI thaI jAya che. a i u 28 lu A pAMca hasva svara bolatAM jeTalI vAra lAge teTalI ayogI guNasthAnanI sthiti che. je A dazAe pahoMcyo na hoya chatAM samAdhimaraNa thayuM hoya tene chevaTe abuddhipUrvaka kaSAya hoya; paNa AtmabhAva mATe teno puruSArtha hoya to samAdhimaraNa thAya. ekavAra samAdhimaraNa thayuM hoya to pharI asamAdhimaraNa kadI na thAya. karma hoya tyAM sudhI bhava kare paNa chevaTe maratI vakhate jo samAdhimaraNa sAthe saMmati parabhavamAM laIne jAya to e samakita jAya nahIM. vadhAremAM vadhAre kSayopazama samakitanI 66 sAgaropamanI sthiti che. te sthiti pUrI thAya tyAre lAyaka samakita thAya. tyAM sudhI bhava karavA paDe. kSAyaka samakitavALAne vadhAremAM vadhAre 3 ke 4 bhava karavA paDe, athavA te ja bhave mokSe jAya.. (4) eka prahara vidyAprayojana - " vidyA sA vimukta"=mokSane mATe hoya te ja sAcI vidyA che-upaniSadda
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra roja eka prahara eTale traNa kalAka sudhI AtmArtha poSaka navI 0 vidyA saMpAdana karavI. roja kaMIka navuM zIkhavuM, vidyAbhyAsa karavo. "te kaho te pUcho saune, te iccho, tanmaya raho; jethI mithyAtva mUkIne, jJAnAvasthA tame graho." -samAdhizataka artha:- jJAnI puruSa AgaLa AtmaprApti viSe ja prazna karavA yogya che. te ja icchavA yogya che, temAM ja tanmaya rahevA yogya che. evI AtmavidyA pAmavAthI tame mithyAtva mUkIne jJAnAvasthAne pAmazo. (5) be prahara nidrA-1 prahara eTale traNa kalAka vaghAremAM vadhAre AhAra prayojana arthe kahyA. 2 prahara eTale 6 kalAkathI vadhAre uMghavAnI paramakRpALudevanI AjJA nathI. (6) be prahara saMsAra prayojana-temaja 2 prahara eTale 6 kalAka AjIvikA mATe - vyApAra dhaMdhA karavAnI jarUra paDe to karavA jaNAvyuM. vyavahAra prayojana vagere badhuM A AhAra prayojana ke saMsAra prayojanamAM patAvI levuM. A pramANe divasanA niyamita bhAga pADavAthI AtmArtha sAdhavAmAM pUro samaya maLI zake, badhA maLIne kula 8 prahara thayA. 8. jo tuM tyAgI hoya to tvacA vagaranI vanitAnuM svarUpa vicArIne saMsAra bhaNI vRSTi karaje. ajJAnIne mohanuM kAraNa zarIranI bAhya cAmaDI che. zarIranI badhI azuci vastune DhAMkanAra te cAmaDI che. cAmaDI vagaranuM zarIra jue to vairAgya thAya, evuM A dehanuM svarUpa che. prabhuzrIjI kahetA ke "bIjA jIvone vikAra thAya tyAM jJAnIne vairAgya thAya che." mohanA nimitto (1) saMsAra (cAragati) (2) zarIra ane (3) bhoga-e traNa che. e badhAno vicAra kare to vairAgya thAya ja. (1) saMsAra-cAra gatino vicAra kare to kyAMya janmavAnI icchA na thAya. kAraNa ke koI jagyA duHkha vagaranI nathI. "Akho loka rAgadveSathI baLato che." devalokamAM paNa mukhyapaNe lobha che. ene aMge badhA kaSAyono udaya thAya che. tyAM pAMca indriyonA viSayo bhoga mATe hoya che. tethI saMtoSa nathI raheto paNa tyAM vadhAre icchA rahe che ke eka sAthe pAMca indriyonA viSayone bhogavuM, ema rahe che. mohadazAmAM, je je bhoganA sAghano hoya te duHkhanA kAraNo thaI 23 puSpamALA vivecana paDe che, koI kahe che ke rANI haze te keTalI sukhI haze; paNa jo tapAse che to keTalI sUkSma vastumAM paNa tene asaMtoSa hoya che. jeTalI bAhya , sAmagrI vizeSa, teTalo vizeSa asaMtoSa hoya che. keTalAka musalamAno thoDA paisA maLyA hoya to khAI pIne moja mANe che. Idane divase "Aja amIra kala phakIra" jevuM kare che. jenI pAMce indriyo viSayomAM keLavAyelI hoya ane sAthe ajJAna hoya to te vizeSa duHkhI thAya che. narakagatimAM avadhijJAna che te ene duHkhanuM kAraNa thAya che. narakagatimAM krothanI mukhyatA che. tiryaMcagatimAM mAyA mukhyatve che. AhAra, maithuna, bhaya, parigraha Adi cAra saMjJAne laIne macchara, mAMkaDa, koI UMghatuM hoya tyAre kaLAthI ke kapaTathI lohI cUsI le. bilADA koI na dekhatuM hoya tyAre khAya. manuSyagatimAM mAnanI mukhyatA che. "mAnAdi zatru mahA, nija chaMde na marAya; jAtAM sadguru zaraNamAM, alpa prayAse jAya."-zrImad rAjacaMdra koI daridrI hoya ke kaMgAla hoya tene jo bhIkha na ApI hoya to ene kaSAya thAya. huM tamane zuM jANato hato paNa tame to evA nIkaLyA. mAre to bIjA ghaNAe gharo che bhIkha mAMgavA mATe, Ama abhimAna kare. (2) zarIra-no vicAra kare ke emAM zI zI vastu che to paNa ene vairAgya thAya. jIvane zarIranA vibhAgone judA pADIne vicAravAnI draSTi nathI. badhuM samUhamAM ekasAthe jAe che, paNa jo bhinna bhinna karIne jAe to zarIramAM kazuMe sAruM nathI, ema lAgyA vinA rahe nahIM. koI mANasane koInA nAka, kAna, AMkha vagere upara moha hoya, te avayavone kApIne enI AgaLa mUke to te ene arucikara lAge ane kahe ke mAkhIothI A haoNla bagaDI gayo. koIne tenI strI upara moha hoya ane enA vALa joIne moha pAmato hoya paNa mAthuM oLatA vALa tUTI jAya ne te enI sAme Ave to kahe ke A vALa ahIM kyAMthI AvyA, ene bahAra nAkho. mATe strI pratye rAga thato aTakAvavA tenuM tvacA vagaranuM svarUpa vicAravuM. (3) paMcendriyanA bhogo "indriyadvArathI cUkI, paDyo huM viSayo viSe; bhogo pAmI ne meM pUrve--jANyuM rUpa yathArtha te." -samAdhizataka
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra [ artha:- indriyorUpI bArIomAMthI cUkIne viSayonA mohamAM (c) paDyo. ema pUrvakALamAM bhogone pAmI meM mArA yathArtha AtmasvarUpanI oLakhANa karI nahIM. "saparaM bAdhAsahiyaM, vichiNNaM baMdhakAraNama viSamaM / naM vihiM kahuM te sauvanavuM yuvameva taer / pravacanasAra artha - indriyothI prApta thatuM sukha te parAdhIna, bAdhAthI yukta, vinAzakArI ane karmabaMdhananuM kAraNa che. ane viSamam eTale eka ghAruM te rahetuM nathI, mATe indriyothI prApta thatuM sukha te paNa du:kha ja che. indriya viSayomAM zuM, AtmAne hitakArI che? bAla temAM ja rAce hA! mAtra ajJAnatAvaze." -samAdhizataka mATe bhava, tana ane bhoganA nimittone tyAgI tArA AtmAnuM kalyANa 9. jo tane gharmanuM astitva anukULa na AvatuM hoya to nIce kahuM chuM te vicArI jaje :(1) tuM je sthiti bhogave che te zA pramANathI? (2) AvatI kAlanI vAta zA mATe jANI zakato nathI? (3) tuM je icche che te zA mATe maLatuM nathI? (4) citravicitratAnuM prayojana zuM che? upara gharma kartavyanI vAta eka prahara karavA kahI. teno nirNaya karavA mATe pUche che. gharma zuM haze? zuM karavAnuM haze ke jene mATe traNa kalAka gALavA kahyuM. evuM jene thatuM hoya tene kahe che. athavA jene gharma ke AtmA jevI vastu nathI ema lAgatuM hoya tene nIcenI vAta vicArI joje ema kahe che. (1) tuM je sthiti bhogave che te zA pramANathI? manuSyabhava tane maLyo che, bIjI halakI gatimAM jIvo che te pratyakSa dekhAya che. evuM zuM teM karyuM che ke tane manuSyabhava maLyo; e vicAravA mATe kahe che. athavA to badhA manuSyo manuSyapaNe sarakhA che chatAM tArI pAse uttama kuLa, ghana, samAjamAM gaNAtI uttama vastu maLavAnuM kAraNa zuM che? A tAruM che ema kahe che, enA para tAro zo haka che? tuM mANasa che ane e paNa mANasa che, chatAM A tAruM che ema kema kahe che? e baghAno zo artha che? vicAra kare to pUrve kaMI kareluM tethI A maLyuM che 25 puSpamALA vivecana ema ene thAya. A bhavanuM ja kareluM kaMI badhuM nathI. vicAre ke A kuLamAM ja kema jabhyo, bIje kema nahIM? e pramANe vicAra kare to ... ene jaNAya ke A sarva pUrvanuM kareluM potAnuM ja che. tethI AtmA nAmano padArtha che. je pUrve hato ema ene lAge. manuSyabhava nahoto tyAre paNa kaMIka evI puNyakamANI karI ke jethI A manuSyabhava maLyo. meghakumAranuM vRSTAMta - zreNikarAjAno putra meghakumAra AgalA bhavamAM hAthI hato. tene jAtismaraNajJAna thayuM. tethI teNe jANyuM ke jaMgalamAM dava lAgyo tyAre teNe ghAsarahita eka kuMDALuM karyuM hatuM. jyAM badhA prANIo khIcokhIca bharAI gayA hatAM. tyAM hAthIe khAja khaNavA paga upADyo ke sasaluM tenA paganI jagyAe AvI besI gayuM. tene bacAvavA mATe hAthI addhara page Ubho rahyo. deha chUTI jAya eTalI vedanA sahana karI tethI dayAnA kAraNe tyAMthI marIne zreNikarAjAno putra thayo. tema pUrvamAM kaMIka sAruM kAma karyuM hoya athavA jANeajANe jJAnInI AjJA uThAvI hoya tethI A manuSyabhava maLyo. jJAnI puruSanA paga nIce AvI maraNa thAya to maratI vakhate zAMti rahe che. tyAre maMda kaSAya hoya to puNya baMghAya che. tethI paNa manuSyabhava maLe che. (2) AvatI kAlanI vAta zA mATe jANI zakato nathI? pUrve bAMdheluM jJAnAvaraNIya karma udayamAM che tethI AvatIkAlanI vAta jANI zakato nathI. ema vicAre to potAnuM bAMdheluM karma pote choDI paNa zake, evI zraddhA thAya che. zraddhA thAya to karmathI chUTavAnA vicAra karI chUTI zake. (bhAvavRSTipheravIne). ane traNe kALanI vAta jANI zake evuM thAya; ema jJAnI kahe che. vicAra kare to ema thaI zake che. vicAraNA ugADavA mATe A prazna pUchyo che. nathI jANato te jJAnAvaraNIya karmanA kAraNe che. tuM je sthiti bhogave che te zA pramANathI? to ke puNyakarmathI. je nAmakarmano vibhAga che tenAthI A sthiti bhogavuM chuM. (3) tuM je icche che te zA mATe maLatuM nathI? to ke aMtarAya karmathI. bAhya draSTi hoya tyAM sudhI karma bhaNI enI draSTi hotI nathI. kAraNa ke karma AMkhe dekhI zakAtAM nathI. karmanAM phaLa vicAravAthI karmanuM astitva jaNAya che. koIne vAraso maLyo hoya to kahe e mane pitAe Apyo, te pitAno
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 26 upakAra mAne che. A puNyanuM draSTAMta che; tema pApamAM paNa 'ANe mane duHkha dIdhuM, A mAro duzmana che" ema mAne che. kAraNa ke bAhya nimitta najare dekhAya che. vicAra vagara jaNAtuM nathI ke kharuM kAraNa zuM che. vicAra kare to kharuM kAraNa potAnA ja karma jaNAya che. karma e AtmAnA astitvanI sAbitI che. AtmA na hoya to karma koNa kare ? have uparanA badhA praznono sAmaTo prazna pUche che - (4) citra vicitratAnuM prayojana zuM che? to ke karmane kAraNe saMsAranI vicitratA che, nahIM to AtmA to badhA sarakhAM ja che. mokSamALAmAM pATha-3 karmanI vicitratA"mAM A viSayano draSTAMtathI vistAra karyo che. ( 9mAM vAkyamAM nAstikavAdI je AtmA na mAnato hoya tene AtmAnuM astitva che te jaNAvavA mATe baghA prazna pUchayAM. have 10mAM vAkyamAM AtmA che ema jene lAge tene kahe che :10. jo tane astitva pramANabhUta lAgatuM hoya ane tenA mULatattvanI AzaMkA hoya to nIce kahuM chuM : AtmA che ema mAnato hoya paNa enA mULatattvanI-sAtatattva ke che padanI AzaMkA hoya. AzaMkA eTale AtmA che vagere cha padano svIkAra karIne, te viSe vizeSa jANavAnI jijJAsAthI pUchavuM ke zaMkA karavI te AzaMkA che. have gharma zuM? athavA AtmAe tharmamAM kema pravartavuM ema jene gUMcavaNa hoya tene nIce pramANe vartavuM ema kahe che :11. sarva prANImAM samavRSTi. kema pravartavuM evI je zaMkA hatI tene A uttara Apyo ke tuM AtmA nAmano padArtha che ema mAnato hoya to prathama "sarvAtmAmAM samavRSTi gho." prathama sarva AtmAone samAna draSTithI juo. zama, saMvega, nirveda, AsthA, anukaMpA A pAMca samyakdarzananAM lakSaNa che. temAM anukaMpA-"e saghaLA zama Adi uparanAM cAra vaDe jIvamAM svAtmatulya buddhi te anukaMpA." sarva AtmAone potA samAna joI koIne manavacanakAyAthI duHkha na ApavuM te anukaMpA. e paheluM karavuM. "bhave kheda prANI dazA, tyAM AtmArtha nivAsa." pachI- puSpamALA vivecana za--eTale krogha, mAna, mAyA, lobhAdi kaSAyonuM zamAI ' javuM te zama. saMvega eTale jenI mokSa bhaNI draSTi che. mAtra mokSa abhilASa. je mAtra mokSa ja icche che te. nirveda-eTale je saMsAra bhaNI vairAgyanI draSTi karIne vAta kare che ke A saMsAra khoTo che, temAM pharI janmavuM nathI te. AsthA eTale nispRhI puruSonAM vacanamAM ja tallInatA te zraddhA athavA AsthA. anukaMpA-svAtmatulya buddhi, e viSe gItAmAM paNa zloka che te nIce pramANe : "Atmaupamyena sarvatra samaM pazyati yorjuna sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH " . artha - he arjuna ! je sarva prANImAM potAnA draSTAMtathI eTale ke koI ApaNane gALa bhAMDe ane manamAM duHkha thAya tenuM draSTAMta laI, ane ApaNane priya hoya tenA pratye potAnuM valaNa kevuM premavALuM hoya che tenuM draSTAMta laIne, sukhamAM ke du:khamAM je sarvane samAna jue che, te yogIne sarva zreSTha mAnelo che. - (adhyAya 6, AtmasaMyama yoga) mATe sarva prANImAM samadraSTi keLavavuM. 12. kiMvA koI prANIne jIvitavyarahita karavAM nahIM, gajA uparAMta tenAthI kAma levuM nahIM. viharamAna bhagavAna 20 tIrthaMkaramAMnA trIjA bAhujinanA stavanamAM zrI devacaMdrajI mahArAja jaNAve che ke dravyathakI cha kAyane, na haNe jeha lagAra, prabhujI; bhAvadayA pariNAmano, ehI ja che vyavahAra. prabhujI. bAhujirNoda dayAmayI, vartamAna bhagavAna; prabhujI." agiyAramA pukhamAM je "sarva prANImAM samadraSTi" kahI temAM dravyane bhAva be AvI jAya che. paNa mukhyapaNe "samadraSTi" zabda che tethI tyAM bhAvadayA samajAya che. sAmAnya rIte samadraSTi zabdathI upara uparathI vicAra kare to krodhAdi na karavA ke samabhAva rAkhavo te bhAvadayA samajAya che. paNa jJAnIne kaMI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2e zrImad rAjacaMdra dha ekAMte kahevuM nathI. dravyane bhAva beu emane jaNAvavA che. upara 0 stavananI kaDImAM jema kahyuM tema dravyadayA e bhAvadayAnuM bAhyarUpa che. bhAvadayA jenA hRdayamAM che tenA vyavahAramAM dravyadayA to hoya ja che. te tarapha lakSa kheMcavA mATe A bAramA puSpamAM spaSTatA karI che ke koI prANInI dravyathI hiMsA karavI nahIM, temaja 'gajA uparAMta tenAthI kAma levuM nahIM. zarUAtamAM e pramANe dravyathI vartatAM bhAvadayA thavAnuM che kAraNa che. koInA nimitte krodhAdithI potAnA AtmAnA bhAvonI hiMsA na thAya te bhAvadayA che. 13. kiMvA puruSo je 2ste cAlyA te. 'mahAjano yenagatA sa patthA" puruSo je mArge cAlyA te ja kharo gharma che. te mArge cAlavAthI ja ApaNuM kalyANa che. 12mA vAkyamAM lakhela stavananI kaDImAM eno khulAso AvI gayo che. 14, mULatattvamAM kyAMya bheda nathI. mAtra vRSTimAM bheda che ema gaNI Azaya samajI pavitra gharmamAM pravartana karaje. je AtmAnA astitvane mAne che, jene AtmAnI zraddhA che tene kevA gharmamAM pravartavuM te have pharIthI kahe che mULa tattvamAM kyAMya bheda nathI - AtmA badhAnA sarakhAM che. e AtmAne oLakhavA mATe (nAstika sivAya) baghA tharmono bodha che. mAtra vRSTimAM bheda che - vyavahAradraSTi te bAhyadRSTi che. te karma Adi parapadArthone jAe che, tethI sarva jIva siddha sama hovA chatAM puNya-pApanA phaLamAM judA judA AkAra joI nAnA moTA gaNe che. paNa te mAtra draSTino bheda che. te ajJAnanA kAraNe che. mULa svarUpe jotAM sarva jIvo siddha samAna che. ema gaNI Azaya samajI pavitra gharmamAM pravartana karaje - vyavahAra badho nizcaya AtmasvarUpa samajAvavA mATe che. e Azaya upara draSTi rAkhIne pavitra gharma eTale satya mokSamArgamAM puruSArtha karaje. te pramANe vartaje. jyAM vartavAnuM Ave tyAM vyavahAra che paNa nizcayanayano lakSa na cUkAya mATe A Azaya samajIne vartavA kahyuM che. "nizcayavANI sAMbhaLI, sAdhana tajavA noya; nizcaya rAkhI lakSamAM sAghana karavAM soya." puSpamALA vivecana je kaMI gharmane nAme tuM kare che te Azaya samajIne karaje ema / sAmAnya cetavaNI Ape che. je karavuM te AtmArthe karavuM. e lakSa bhulavA yogya nathI. 15. tuM game te gharma mAnato hoya teno mane pakSapAta nathI, mAtra kahevAnuM tAtparya ke je rAhathI saMsAramaLa nAza thAya te bhakti, te dharma ane te sadAcArane tuM sevaje. upara 'pavitra gharma' kahyo teno AmAM artha karyo. pahelethI gharma zuM, kevA gharmamAM pravartavuM te baghAno AmAM saMkSepamAM bhAva kahyo. pavitra dharma zAne kahyo? to ke "je rAhathI saMsArano nAza thAya che." pachI ene tharma kaho, bhakti kaho, ke sadAcAra kaho. bhakti, tharma, sadAcArano Azaya zuM? to ke saMsAra maLano nAza karavo te, arthAt je mokSa karAve te sAco gharma. "mokSa kahyo nija zuddhatA te pAme te paMtha." jethI AtmA zuddha thAya te dharma kahyo ke paMtha kahyo. 16, game teTalo parataMtra ho to paNa manathI pavitratAne vismaraNa karyA vagara Ajano divasa ramaNIya karaje, ATaluM badhuM sAMbhaLIne A pavitratAnuM vismaraNa karIza nahIM. jJAnI puruSa kahe che ke pavitratA te zuM? tene oLakhavI ane oLakhyA pachI tenuM vismaraNa na karavuM. pavitra puruSanAM yoge te oLakhAya che. pavitratA eTale zuddhatA. kSamApanAnA pAThamAM "tamArAM kahelAM dayA, zAMti, kSamA ane pavitratA meM oLakhyAM nahIM." he bhagavAna! tamAre zAne pavitratA kahevI che tenI hajI mane khabara paDI nathI. pavitra thayA vagara eTale bhAvomAM pavitratA AvyA vagara zabdothI te oLakhAya ema nathI. vacanAmRta 104mAM "pavitra puruSonI kRpAdraSTi e ja samyagdarzana che." yogyatA na hoya to kRpAdraSTi thatI nathI ne yogyatA thAya to kRpAdraSTi thAya che. zuddhabhAva e ja gharma che, e ja pavitratA che; jethI saMsArano nAza thAya che. mATe game teTalo tuM parataMtra hoya to paNa pavitratAnuM vismaraNa karIza nahIM. zubhAzubha bhAvathI karmabaMgha thAya che; ane zuddhabhAvathI baLavAna nirjarA thAya che. zuddhabhAva e ja yathArtha gharma che. parataMtratA be prakAranI che (1) parAdhInapaNe vartavuM paDe. saMsArI kAryomAM kALa jAya ke AjIvikA Adi kAraNomAM kALa gALavo paDato hoya athavA koI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 30 bAIne evo ghaNI athavA bhAIne evI strI maLI hoya ke jethI - ene rAjI rAkhavA mATe paramArthanI pravRtti karI zakAtI na hoya. A paranA kAraNane laIne parAdhInatA che. (2) potAne zuddhabhAvanI oLakhANa na hovAthI temAM pravartI zake nahIM. te chatAM pavitratAne vismaraNa karyA vagara bhAva bane teTalA zudgha rAkhIne Ajano divasa ramaNIya karaje. zuddhabhAvanuM oLakhANa thavAnI bhAvanA ke oLakhANa thayuM hoya to temAM rahevAnI bhAvanA bhUlavA yogya nathI. ene bhUlIne bIjAmAM AnaMda mAnavA yogya nathI. pramAda e zatru che. tene laIne bhUlI javAya che; mATe cetAvyuM che. 17. Aje jo tuM duSkRtamAM dorAto ho to maraNane smara. duSkRtamAM dorAvAnuM ke prerAvAnuM kAraNa to moha che. maraNano vicAra kare to moha pAcho haThe. moha nAsI jAya. game te dRSTimAM AvyuM hoya ane maraNano vicAra kare ke atyAre marI javAnuM che to huM keTalA pApa karIne pachI marI jAuM evo koI vicAra kare ? maratI vakhate to ene je sArAmAM sAruM lAgyuM hoya tenI icchA kare che; paNa pApa karIne duHkha bhogavavAnI icchA koIne thatI nathI. 'mati evI gati' ema kahevAya che. chevaTe jevI mati tevI gati thAya che. tethI durgatine koI icchatuM nathI. ema vicAruM ke kSaNe kSaNe je AyuSya ghaTe che te maraNa ja che; tethI khoTA vicAro kadI karavA yogya nathI. laukika rIte je maraNa kahevAya che te dravya maraNathI jIva Dare che, mATe maraNa saMbhAravAnuM kahyuM. kharI rIte to dareka kSaNa amUlya gaNIne vartavA yogya che. dareka kSaNe bhAvamaraNa thaI rahyuM che. "kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAvamaraNe kAM aho rAcI raho." tenI paNa smRti karAvI che. mATe koI kharAba kRtyamAM dorAto hoya to maraNanuM smaraNa karaje. 18. tArA duHkha sukhanA banAvonI noMgha Aje koIne duHkha ApavA tatpara thAya to saMbhArI jA. uparanA vAkyamAM duSkRta karatAM aTakI potAnA maraNane smaravA kahyuM. have bIjAne duHkha ApavA tatpara thAya to pahelAM potAnA sukha duHkhanAM banAvone saMbhArI javA jaNAvyuM--smRtimAM lAvavA kahyuM. kemake sarva jIva sukhane icche che ane duHkha dUra karavA icche che. ApaNane duHkha AvI paDyuM hoya tyAre koI puSpamALA vivecana 35 AvIne ApaNane bacAve ema thAya che. tema jene ApaNe duHkha ApavA icchIe te jANe-ajANe paNa duHkha dUra karanArane icche che. paropakArI puruSo pote duHkha veThIne paNa bIjAne sukhI kare che. to bIjAne duHkha ApavAno parizrama levo e halakI vRtti che, te ApaNA ja duHkhanuM kAraNa che; potAne mAthe duHkha vorI levA jevuM che. 19, rAjA ho ke raMka ho-game te ho, paraMtu A vicAra vicArI sadAyAra bhaNI Avajo ke A kAyAnAM pudgala thoDA vakhatane mATe mAtra sADAtraNa hAtha bhUmi mAMganAra che. 31 rAjA ke raMka badhAne mAthe maraNa bhame che. mATe dehane poSavAmAM thatAM pApane aTakAvavAM ane sadgatinA kAraNa sevavA mATe pravRtti karavA cetAve che. A bhava sadAcArane mATe che. daihika sukhamAM khoTI thaIne jIva mAtra pApanI pravRttimAM paDyo raheze to A manuSyabhava saphaLa karavAno uttama avasara vahyo jaze; ane karelAM pApo bhogavavA mATe durgatimAM javuM paDaze. amukane mATe A karuM chuM, kuTuMbane bacAvavA mATe Adi cittamAM vicAra rAkhI pApa kare che; paNa koI ene bacAvanAra nathI ke koI sAthe AvanAra nathI. pApa puNya karyuM haze te ja sAthe Avaze. jenI tuM kALajI rAkhe che evo deha paNa nAkhI daI cAlI javuM paDaze. mATe AtmAnuM hita thAya tevo sadAcAra tvarAthI sevavA yogya che. 20. tuM rAjA ho to phikara nahIM, paNa pramAda na kara, kAraNa nIMcamAM nIca, aghamamAM adhama, vyAbhicArano, garbhapAtano, nirdezano, caMDAlano, kasAIno ane vezyAno evo kaNa tuM khAya che. to pachI? rAjAnI padavI evI che ke Akho divasa pramAdamAM jAya. AtmAne bhUlavAnAM nimitta ene ghaNAM che. bharata rAjAnuM dRSTAMta :- bharata cakravartIne RSabhadeva bhagavAnano bodha lAgyo tyAra pachI pramAdane jItavAne mATe aneka upAyo letA rahetA. bharata rANIvAsamAM jatAM ke game te kAma karavA jatA hoya to paNa eka cetavaNI maLatI ke 'mAthe maraNa che.'" aMtaHpuramAM mANasa jAya nahIM mATe ghaMTaDIonI goThavaNa karI hatI.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpamALA vivecana 21. prajAnA duHkha, anyAya, kara ene tapAsI jaI Aje huM ochAM kara. tuM paNa he rAjA! kALane ghera Avelo parUNo zrImad rAjacaMdra ( te uparAMta eka mANasa paNa emaNe rAkhyo hato. te bola bola karato ke "bharata ceta, bharata ceta, mAthe maraNa jhapATA deta." ema pramAda tajI teo pravartatA hatA. baghA toraNa bAMdhe che, paNa sauthI pahelAM emaNe zarUAta karelI. badhI ghaMTaDIonuM ja toraNa dareka bAraNe teoe rakhAvela. jethI pesatAM ne nIkaLatAM emanA mAthAnA muguTa sAthe ghaMTaDIo athaDAtAM avAja thato ke mAthe maraNa che, cetatA rahevAnuM che ema yAda AvatuM. UTTITI UTUBE 20mAM puSpamAM kahyuM ke prajAnA paisA tuM khAya che. te mATe rAjAnI prajA pratyenI zI pharaja che te have ahIM batAve che : prajAne zuM zuM duHkha che te rAjAe vicAra karI kara Adi dUra karavA joIe. lokonI Arthika sthiti kevI che, keLavaNI keTalI che vagere vicArIne prajAnuM bhaluM karavuM joIe. mahinUrano rAjA to tharmanI saMbhALa paNa potAnA hAthamAM rAkhato hato. bAhubaLIno 12-12 varSe abhiSeka thAya che te paNa rAjA pote ja karato hato. ratnanI badhI pratimAonI noMdha rAkhI hatI jethI koI amaladAra tapAsa mATe Ave tyAre joI zake ke te barAbara che ke nahIM. ema sAro rAjA hoya to gharmamAM pola cAle nahIM. keTalAMka kAma lokonA samUhathI thaI zake che. eTale janahitanA kAmo je ghaNA paise thaI zake tevA kAmo samUhathI saraLatAthI thaI zake. te karAvavAnI rAjAnI pharaja che, bIjAM rAjyo dvArA jarUra paDye rakSaNa meLavavuM ke duSkALa vakhate ke pleganA vakhate AkhI prajAnuM je duHkha che, ke evA koI prasaMge rAjAe khAsa lakSa rAkhavuM joIe. A sAmaTI prajAnA duHkhanI vAta kahI. have anyAya viSe kahe che, prajAmAM je anyAya vartato hoya, nokarI karatA hoya ke pote paNa je kaMI anyAya karato hoya te rAjA pote rokI zake che. kara tapAsavA kahe che. anyAyathI eNe nAkhelA ke paraMparAthI cAlyA AvatA kara hoya te tapAsI ochA karI javA. kRpALudeve rAjAoe zuM karavuM te viSe paNa vicAro karyA che te nIce pramANe che : (1) nyAya (2) rAjya vyaya (rAjanA paisA kema vAparavA) (3) nRpa kuTuMba. (1) nyAya-koIpaNa kAraNe rAjA anyAya kare nahIM. jema vADa ja cIbhaDAMne khAI jAya to rakSaNa koNa kare. (2) rAjya vyaya--eka samajaNuM zizu paNa joI ullAsa pAme evo sarasa vahIvaTa rAjyano hovo joIe. hisAba evo cokhkho hovo joIe ke S tethI gRhasthAvasthAmAM paNa muninI peThe temane nirjarA thatI. ane vagara tape gharamAM kevaLajJAna prApta karyuM. tapanuM kAma nirjarA karavAnuM che. jJAnInI AjJAmAM pravartavAthI nirjarA thAya che. bharate te mArge karmonI nirjarA karI. prabhuzrIjI kahe, "jAgrata thA, jAgrata thA." jevo AhAra tevo oDakAra Ave ema kahevAya che. rAjAnI kamANI, baghA jIvoe pApa karIne paisA ekaThA karyA hoya temAMthI rAjAno bhAga kara-reksa te rAjAne maLe che. tethI rAjezrI te narakezrI ema kahevAya che. cakravartI paNa pUrve bAMdheluM puNya bhogave paNa bhogavatAM navAM pApa bAMdhe to narake jAya che. karmAdhIna tuM rAjA ho to phikara nahIM, paNa bhaviSyane mATe cetAve che ke tuM pramAdamAM paDI rahIne pApa na bAMgha. rAjAe zuM karavuM te have AgaLanA puSyamAM jaNAve che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra eka nAnuM chokaruM paNa joIne kahe ke vAha!kevo sarasa-spaSTa hisAba ( (3) nRpa kuTuMba-rAjAnuM kuTuMba eTale eka mAtra zrImaMtanuM ghara hovuM joIe. je je sukho te bhogave temAM vaizyabuddhi ane rAjyabuddhi banne hovI joIe. zreNika rAjAnI jema. zreNika rAjAnuM draSTAMta:- zreNika rAjAnI rANI celaNA hatI. ekavAra rAjyamAM eka vyakti kaMbaLa vecavA Avyo. eka eka kaMbalanI kiMmata lAkha rUpiyA jaNAvI. 35 puSpamALA vivecana rAkhe. kara nAkhIne rAjyanI Upaja vaghAravA karatAM prajAnI saMpattimAM / vRddhi thAya evAM sAdhano yojavAM joIe ke jethI svAbhAvika rIte rAjyanI mahattA ane vaibhava vadhe. (2) prajAnI saMpattimAM vRddhi karavAnI yojanA sivAya je kara nAkhavAmAM Ave che te rAjanItijJa ane uttama nRpationuM kartavya nathI, kAraNa ke e prajAnI mUDI khAvA barAbara che. je pramANamAM dANa ApIe te pramANamAM dUdha laIe. (3) prajA para jema bane tema navA karanI utpatti karavI ucita nathI. paraMtu kadApi koI saMjogomAM karavI paDe to kara nAkhatAM te kArya saMbaMdhI rAjyane je vyaya thavAno hoya tenA pramANamAM ja athavA tethI savAI ke doDhI Upaja thAya teTalo ja kara nAkhavo ucita che. (4) rAjyanI ucita vyavasthAnI yojanAthI je vyaya thato hoya tethI rAjyanI samagra utpAdaka Avaka bamaNAthI vizeSa na thavI joIe. huM dhAruM chuM ke tenI nIce pramANe upayoga karavAnI rAjavIoe racanA karavI joIe. (a) eka bhAga rAjyasevakonI mAsikamAM eTale pagAramAM. (A) eka bhAga rAjavaibhavamAM eTale harSapramodanA utsava vageremAM. rAjayanuM sAruM dekhAya te mATe karavo paDe te. (i) eka bhAga rAjakuTuMba vyayamAM. (I) aDagho bhAga rAjyanI sArI prajAnI AbAdI eTale samRddhi vadhAravAnA sAghanamAM ane bAkI rahelo aDagho bhAga bhaMDAra khAtAmAM vRddhi arthe. 3. rAjya kuTuMbanA vyayamAM rAjAe vepArI thavuM; paraMtu kara nAkhavAmAM vepArI thavuM nahIM. rAjalakSmI anarthe jatI rokavAmAM vepArI thavuM. (1) koIpaNa prakAranuM prajAnA klezanuM mULa, dIna eTale garIba thavAnuM mULa je karathI thAya te kara rAjAe na nAkhavo. (2) potAne ekalAne je karathI prajAnuM hita samajAya te kara nAkhavo te kharIdavA mATe celaNA rANIe zreNikane jaNAvyuM. tyAre zreNika rAjA ka--ATalI moMghI ratnakaMbala ApaNAthI levAya nahIM; kAraNa ke A ghana prajAnuM che, prajAnA hita mATe vaparAya. rAjyamAM agatyanA nokaro, yathAyogya rAjyavaibhava ane upara darzita karyA pramANe rAjAno svakuTuMba vyaya yogyarIte karakasarathI thavo joIe. te mATe uttamottama niyama nIce kahI jAuM chuM. (1) je karathI prajAnuM koIpaNa prakAranuM hita nathI, evo kara koI Apatti-kALa sivAya sat rAjavIo nAkhatA nathI arthAt laDAImAM ke evA vakhate vadhArAno kara nAkhI zake; nahiM to je prajAnA hita mATe hoya teTalo ja karI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra ema paNa A sthaLe Azaya nathI. paraMtu prajAmAM gaNAtAM vicakSaNa - puruSonI prathama saMmati mATe apakSapAte pragaTa karavuM, pachI yathAyogya vicAra karIne kara nAkhavA. rAjA ane prajA beye maLIne kara nAkhavA. bharata cakravartInI jema. upara Avela zabdonA artha nIce pramANe samajavA :-- 1. nRpatino Atmagharma eTale potAnA kartavyanuM nitya smaraNa karavuM. 2. rAjakuTuMba be bhede samajavuM; pote ane sagAM. 3. prajA saMmata puruSonuM eka maMDaLa rAkhavuM. 4. prajA saMpattinI vRddhi arthe kaLA kauzalya vadhAravAM. 5. nyAya vyavasthA goThavavI. 6. svAcaraNa niyama samajavA. 36 svAcaraNa niyama--eTale uttama nRpatio AgaLa vivecana karelAM sva Atmadharmane ke potAnA kartavyane samajI, dharma, nIti ane sad-AcaraNane sevatA hatA. A kALamAM TUMkI jiMdagI nRpationI thaI tenuM kAraNa mAtra kharA vIryanI khAmI, tenA kAraNomAM durAcAra, udAra ane bahoLA mananuM ghaTavuM te che. eka divasanA, rAjAe nIce pramANe bhAga pADavA joIe. 2 pahora nidrA 2 pahora rAjyataMtra 1 pahora vidyAprayojana 1 pahora AhAra vihAra 1 pahora gaMbhIra vinoda 1 pahora dharma dhyAna. kemake "gayelI eka paLa paNa pAchI maLatI nathI, ane te amUlya che. to pachI AkhI AyuSyasthiti! eka paLano hIna upayoga te eka amUlya kaustubha khovA karatAM paNa vizeSa hAnikAraka che, to tevI sATha paLanI eka ghaDIno hIna upayoga karavAthI keTalI hAni thavI joIe! ema ja eka dina, eka pakSa, eka mAsa, eka varSa ane anukrame AkhI AyuSya sthitino hIna upayoga e keTalI hAni ane keTalAM azreyanuM kAraNa thAya e vicAra zukla hRdayathI tarata AvI zakaze.'' va.pR.486) 37 puSpamALA vivecana AgaLa AvyuM hatuM ke maraNane saMbhAravuM. te badhuM vairAgya Ape evuM che. prabhuzrIjI kahetA ke tuM 'memAna jevo chuM.' eka muslima mahAtmAe kahyuM che--"jo tAre baMdhu, mitranI AkAMkSA hoya to tene mATe paramAtmA basa che. jo tAre saMgI joIto hoya to vidhAtA (prArabdha) basa che. jyAM hoya tyAM prArabdha sAthe ne sAthe ja che--saMgI che ja. jo tAre mAna pratiSThAnI jarUra hoya to saMsAra basa che. sAMtvana ApanAranI AkAMkSA hoya to kurAna zarIpha eTale (satzAstra) basa che. jo tAre kaMI kAmadhaMdho joIto hoya to tapazcaryA (icchAno nirodha karavo) basa che. ane upadeza joIto hoya to mRtyunuM smaraNa basa che.'' satpuruSe samAdhimaraNa karyuM che, ema AkhI jiMdagI smaraNamAM rAkhe. satpuruSanI aMtaraMga dazA deha chUTatI vakhate evI saheja thaI gaI hoya che ke tene aMta vakhate atyaMta vIrya pragaTeluM hoya che sobhAgabhAInI jema. temane aMtaraMga vacana kahevuM hatuM, paNa aMtarAtmadazAnA kAraNe aMta vakhate na kahI zakyA. aMbAlAlabhAI aMta vakhate aMtaraMgamAM sthira thaI gayA ane prabhuzrIjInuM paNa evuM ja samAdhimaraNa thayuM hatuM. tema tuM rAjA ho to paNa tAre marI javAnuM che. mATe maraNanI smRti karavA kahyuM ane pramAda na kara ema jaNAvyuM. kemake he rAjA! tuM paNa kALane ghera Avelo parUNo eTale mahemAna cho. tAre paNa eka divase ahIMthI javAnuM che. 22. vakIla ho to ethI ardhA vicArane manana karI jaje. vakIlano paiso athavA enI badhI Avaka rAjAnA jevI che. vakIlane paNa bIjA jIvone sukha thAya tema najara rAkhavAnI jarUra che. dhaMdhAarthe lokonA kara Adi viSe kAyadAo samaje che tema paropakAra arthe paNa karavA kahyuM. gAMdhIjI tema karatA hatA. jene vadhAre kSayopazama che ene vadhAre javAbadArI che. nahIM to buddhinA baLe tarkathI vadhAre UMdhu chatuM karI zake. 23. zrImaMta ho to paisAnA upayogane vicAraje. raLavAnuM kAraNa Aje zodhIne kaheje. tuM zuM kAma 2Le che eno vicAra karI, hRdayane zodhIne athavA satpuruSa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra pUche to mAre ATalI jarUra che ema nakkI karI rAkhaje. bIjA OM zabdomAM emane kahevuM che ke paisA che to raLavAnuM kAraNa tane kaMI jaDaze nahIM--kaMI kAraNa che ja nahIM ema tane lAgaze. dhaMdho karIne paisA ja kamAvavA che ne ? te to tArI pAse che. to have teno upayoga karane ! ghananA mohane 38 laIne ciMtAmaNi jevo A narabhava che te gumAvavA jevo nathI. vadhAre paisA maLaze to paNa kaMI tRpti thaze nahIM. UlaTI tRSNA vadhaze. mATe uttama rIte kema AyuSya gaLAya te vicAravA mATe zrImaMtane prere che. raLavAnuM kAraNa zuM che? e paheluM kahyuM. pachI raLavAnI jarUra nathI to paisAnA upayogane vicAraje eTale (1) paisA zuM karavA bhegA kare che ane (2) che eno zo upayoga kare che, ane vadhAre meLavavA dhAre che teno zuM upayoga karavA dhAryuM che? vadhAre vicAre to dhana ene mAthe bojA jevuM upAdhirUpa lAge. jenA mAthe bojo (poTaluM) hoya te upADI na zakato hoya ane temAM vaLI koI AvIne pAMca zera bIjuM nAkhI jAya to te upADI na ja zakAya, tema che. vicAra nathI eTale ene lakSmInuM sukha lAge che. bIjAnAM karatAM mane vadhAre thAya ema dekhAdekhIthI thAya che. paNa zuM karavA tane vadhAre joIe, zA mATe? eno vicAra karato nathI. gADarIyA pravAhamAM cAlyo (kheMcAyo) jAya che. vicAra karyA vagara mAtra dekhAdekhIthI kare che. kRpALudeva lakhe che "lakSmI para prIti nahIM chatAM koIpaNa parArthika eTale paropakAra karavAnA kAmamAM te bahu upayogI thaI paData. ema lAgavAthI mauna grahI te saMbaMdhI sat sagavaDamAM hato. parArtha karatAM vakhate lakSmI aMdhApo, baherApaNuM ane mUMgApaNuM ApI de che. AMdhaLApaNuM eTale lobha, ahitamAM pravartAve che. potAne lAbha thato hoya to bIjAnA hita tarapha AMkhamIMcAmaNA kare. baherApaNuM eTale koI lakSmInI yAcanA karatuM hoya to jANe sAMbhaLato ja nathI ema varte. mUMgApaNuM eTale koI sAruM kAma hoya temAM paNa enI vANI na vartAve ke bolIzuM to paisA ApavA paDaze; athavA moTA mANaso halakAMnI sAthe bolatAM nathI ema manamAM mAna Ave che. paramArthe paNa lakSmI ekaThI karavA jatA lobha, mAna, svArthIpaNuM AvI jAya athavA ataDo rahe, dayA na rahe Adi doSo AvavAno saMbhava rahe che. koInuM bagaDatuM hoya to kahe ke mANaso hoya to mokaluM paNa pote na jAya. garIba hoya to pote UThIne jAya. lakSmIne lIdhe vartanamAM pote bhAre thaI jAya 39 puSpamALA vivecana che. manuSya jevo raheto nathI. pahelAM pAlakhImAM besIne zeTha loko AvatA. naravAhana para besIne eTale ke lokonI khAMdha upara caDhIne -- AvatA. jethI sAmAnya mANasonI darakAra nathI.' 'sukha viSe vicAra' nAmanA pAThamAM mokSamALAmAM e viSe ghaNI vAta paramakRpALudeve lakhela che. 24. dhAnyAdikamAM vyApArathI thatI asaMkhya hiMsA saMbhArI nyAya-saMpanna vyApAramAM Aje tAruM citta kheMca. anAja, dANA vagerenA vepArIne mATe kahe che. vyApArInuM lakSa paisA tarapha hoya che. tene hiMsAnI darakAra hotI nathI. anAja saDI jAya, jIvaDAM paDe vagere jIvonI hiMsA keTalI thAya tenI darakAra nathI hotI. anAja pote ja sacitta hoya che, te uparAMta aMdara jIva paDe e badhAnI hiMsAthI sAvaceta karavA kahe che, asaMkhya jIvo anAjamAM vepArIne tyAM hoya. jIvaDAM anAjamAMthI dUra karavA paDe to paNa lokonI avarajavara na hoya tyAM mUkavA; jethI enI jarA kALajIthI bIjA ghaNA nAnA jIvone lAbha thAya. kALajI rAkhanAre jeTalo bhAva karyo eTalo tene lAbha thAya che. ane enA nimitte bIjA jonArA mANasane paNa ema thAya che ke A sAruM kare che ApaNe paNa ema karavuM joIe, evI zikhAmaNa lenArane anumodana thAya che tethI temane paNa lAbha thAya che. ekAMte jIvonuM thavAnuM haze tema thaze ema mAnavA jevuM nathI. koIne dhaMdhAnI pasaMdagI karavI hoya to jemAM hiMsA na thatI hoya tevo dhaMdho pasaMda karavo athavA jemAM ochI hiMsA thatI hoya tevo dhaMdho, nyAyasaMpanna eTale nyAyayukta karavo joIe. eka to anAjano dhaMdho ja pApano che temAM jo vaLI anyAya karIza to vadhAre ThaMDAIza; mATe anyAya mUkI daI nyAyasaMpanna vyApAramAM tAruM citta kheMca, AnaMdazAhanuM dRSTAMta :-AnaMdapurano rAjA AnaMdazAha zatruonA hAthe jhaDapAI jatA mAMDa mAMDa bacI gayo. potAnI jAna bacAvavA potAnA vaphAdAra sainika vIrasenanI sAthe nAsI gayo. pAchaLa zatrurAjAnA sainiko paDyAM. bhAgatA bhAgatA khUba thAkI gayelA rAjAnI najare eka guphA caDI gaI. rAjAe thobhIne vIrasiMhane kahyuM vIrasiMha, ApaNe bhAgI zakIe tema nathI mATe A guphAmAM saMtAI jaIe. vIrasiMha kahe : bhale rAjAjI! vIrasiMha guphAmAM ghUsavA lAgyo paNa ghaNA varSothI karoLIyAnuM jALuM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra ( eTaluM moTuM hatuM ke tenAthI guphAno poNo bhAga DhaMkAI gayelo hato. ~ vIrasiMha jevo karoLiyAnuM jALuM toDI nAkhavA taiyAra thayo tyAM ja rAjAe tene aTakAvatA kahyuM-vIrasiMha! nAhaka A jALAnA jIvone zuM karavA mArI nAkhe che? jALAnI nIce thoDI khAlI jagyA che temAMthI aMdara cAlyA jaIe. vIrasiMha kahe : ApanI pAchaLa sainiko paDyA che ane AvA vakhate kaMI jIvonI dayA karavA samaya bagADAto haze? rAjA kahe : jIvonI dayA ja ApaNane bacAvI leze. pachI banne jaNA jALavIne guphAmAM ghusI gayA. pachI zatrurAjAnA sainiko guphA pAse AvIne aTakyA. eka sainika kahe A guphAmAM beya jaNa saMtAyA haze. bIjo sainika kahe varSothI jAmeluM jALuM tuTyA vinA aMdara kevI rIte jaI zake? ema vicArI sainiko AgaLa cAlyA gayA. jIvadayAnA kAraNe hiMsA na thaI to rAjA ane sainika banne bacI gayA. tame jagatanA jIvonI dayA karo, tenuM bhaluM karo, tenuM hita ciMtavo. tamAro dayA gharma ja sadA tamAruM rakSaNa karaze. jIvanaghaDatara pravezikA 25. jo tuM kasAI hoya to tAsa jIvanA sukhano vicAra karI AjanA divasamAM praveza kara. kasAIno ghaMgho che tyAM pratyakSa hiMsA dekhAya che. kAlasaukarikanuM vRSTAta :- abhayakumArano eka mitra kAlasaukarika kasAIno putra sulasa hato. tene abhayakumAranA saMge uramAM dayA vasI hatI. enA pitA marI gayA pachI katalakhAnAnuM kAma enA mAthe AvyuM. baghAM sagAMvahAlAM ene samajAvavA lAgyA ke tArA bApanuM kAma have tuM kara. eNe kahyuM tenuM pApa lAge te koNa bhogave? badhA kahe ke--amAroya emAM bhAga che ne! eTale eNe kuhADo laI potAnA paga para mAryo ane pachI baghAne kahyuM ke mane bahu duHkhe che. mATe A mArI vedanAne tame baghA vaheMcI lo. tyAre badhA niruttara thaI gayA. tyAre teNe kahyuM ke A bhavanA A duHkhamAM tame bhAga laI zakatA nathI to parabhavamAM A pApanuM phaLa mane bhogavavuM paDe tyAre tame kyAM hazo ane enA phaLamAM bhAga kevI rIte lezo? mATe huM pApano dhaMdho karuM nahIM. 41 puSpamALA vivecana bIjAne duHkha detI vakhate potAnAM pariNAma saMklezavALAM thI thAya che ane tethI pApa baMdhAya che, tenuM phaLa potAne ja bhogavavuM paDe che. tethI jene sukhanI icchA hoya teNe pApamAM pravartavuM nahIM. ghanAdi pratyakSa maLatA dekhAya tethI jIva pApane bhUlI jAya che. paNa je maLe che te pApathI maLatuM nathI. mAne che ke meM pApa karIne meLavyuM. paNa je maLe che te puNyanA udayathI maLe che. 26, jo tuM samajaNo bALaka hoya to vidyA bhaNI ane AjJA bhaNI vRSTi kara. bALa avasthAmAM vidyA prApti ane AjJAMkitapaNuM e be mukhya kartavya bALakanA che. te bemAMthI ekAda rahI jAya to AkhI jiMdagI ene sAle che. pachIthI evo abhyAsa paNa thato nathI. svacchedAdinA mULa draDha thaI gayA hoya to pachI AjJAMkita thavuM bahu muzkela thAya che. 27. jo te yuvAna hoya to udyama ane brahAcarya bhaNI vRSTi kara. yuvAvasthAmAM zarIranI zakti ane samajaNa hoya che, tethI puruSArtha thaI zake. lokomAM kahevAya che ke "jAvAnImAM kamAveluM ghaDapaNamAM beThA khavAya" madhamAkhI hoya te paNa vasaMtaRtumAM madha ekaThuM karI le che, ema udyamano kALa yuvAvaya che. paNa jo te viSaya laMpaTa thaI gayo to tenuM citta udyamamAM coMTatuM nathI. kAraNa tene viSayano ja dhyeya banI gayo. tethI te potAnI zarIra saMpatti gumAve che ane yuvAvasthAmAM ja vRddha jevo banI jAya che. tenI jiMdagI nakAmI jAya; mATe cetAve che ke yuvAvasthAno kALa sAcavavA yogya che, "gaghA paccIsI" kahevAya che te vakhate ene javAbadArInI khabara hotI nathI. paNa jo te samaye brahmacaryamAM enuM lakSa rahe to gharma pratye enI vRtti vadhe che ane tattvajJAnanI pAtratA paNa pAme che mATe pa.ka.deve jaNAvyuM ke "pAtra vinA vastu na rahe, pAtre Atmika jJAna; pAtra thavA sevA sadA, brahmacarya matimAna." yuvAnImAM brahmacarya pALI uthamavaMta rahevuM. eka yuvAnanuM vRSTAMta :- adbhuta nagaranI eka adbhuta vizeSatA hatI. e nagaramAM pAMca varSa mATe pramukha cUMTAto. pramukha thayA pachI pAMca varSa sughI pAMca indriyonA viSayo bhogavavAmAM tallIna thaI jato. pAMca varSa pUrA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 zrImad rAjacaMdra 42 ( 1 thatAM tene nirjana jaMgalamAM dhakelI devAmAM Avato. tyAM khAvA, pIvA ke rahevA mATe kaMI maLe nahIM. jAnavaranA mukhano koLiyo banI te motane bheTato. AvI paristhitinA kAraNe koI hAlamAM pramukha thavA taiyAra thayo nahIM. Ama ghaNo samaya pasAra thayo. chevaTe eka buddhimAna yuvAna pramukha banavA taiyAra thayo. pramukha banyA pachI e yuvAna divya rAjamahelamAM Avyo. paNa khAvA pIvA ke suMdara strIonA mohamAM phasAyo nahIM. pramukha thayA pachI udyama karI jyAM pAMca varSa pachI jaMgalamAM mokale che tyAM ahiMthI badhI vastu mokalI suMdara nagara vasAvI dIdhuM. pAMca varSa pUrA thatAM e yuvAna pramukha jyAre hasato hasato vidAya thavA lAgyo tyAre tene vaLAvavA AvelA nagara lokoe tene pUchyuM. ApanI pahelAnAM pramukho ahIMthI vidAya thatAM tyAre dhrusake dhrusake raDatA hatA. jyAre tame to vidAya thatAM haso cho tenuM kAraNa zuM? te yuvAna bolyo pahelAMnA pramukho mUrkha hatA. kAraNa ke pAMca varSanA sukhamAM teo lIna thaI jatA pachI zuM thaze teno teo vicAra karatA nahIM. jyAre meM to nirjana vanamAM jyAM mAre javAnuM che tyAM suMdara nagara banAvI dIdhuM che. tethI huM harSabhera tyAM jaI rahyo chuM. puSpamALA vivecana mAnavabhavanA thoDA varSonA indriya sukhomAM je mANaso khUba lIna banI jAya che te kharekhara pelA mUrkha-pramukho jevA pAgala che. paNa je mANaso saMsAranA sukhothI virAgI rahIne gharmanI ArAdhanA karI parabhava sudhAre to maraNa vakhate paNa temane bhaya na lAge, maraNa Ave toya prasannatA rahe. mATe udyama ane brahmacarya bhaNI draSTi karavI yogya che. jIvana ghaDatara pravezikA 28. jo tuM vRddha hoya to mota bhaNI vRSTi karI AjanA divasamAM praveza kara. vRddhAvasthAmAM samAdhimaraNanI taiyArI karavI yogya che; kAraNa ke have mRtyu najIka che. dareka avasthAmAM samaja Ave tyArathI samAdhimaraNanI bhAvanA karatA rahevuM. paNa vRddhAvasthAmAM to e bhAvanA kadI cUkavI nahIM. jANe vahelA ja marI gayA hatA ema jANIne gharamanI, samAdhimaraNanI taiyArI mATe ja jIvavA yogya che. bhagavatI ArAdhanAmAM lakhyuM che ke maraNa che enI khabara paDI hoya to samAdhimaraNanI taiyArI karavA mATe bAra varasa pahelAM cetavuM joIe. gurunI eTale samAdhimaraNa karAve tevA nirdhAmakanI ane tevA kSetranI ke jyAM sarva prakAre samAdhimaraNa mATenI anukULatA maLI Ave, tenI tapAsamAM samAdhimaraNanuM vrata letAM pahelAM 12 varSa pharavuM. tevI anukULatAo zodhato hoya te vakhate sahanazIlatA vadhAravAno paNa abhyAsa karavo ema kahyuM che. sAmAnya rIte vRddhAvasthAmAM cIDhIyo svabhAva thaI jAya che. te dUra karavA kahe che. "kamajora ne gussA ghaNA." eka to zakti kSINa thavAthI potAthI thaI zake nahI, ane bIjAne kahe tyAre te paNa thAya nahIM to kaSAya kare che. paNa te vakhate eNe ema vicAravuM joIe ke thoDA samayamAM mAre to maravAnuM che. have keTaluM jIvavuM che ? to mArA nimitte koIne zA mATe dubhAvuM? ema vicArI mana, vacanano saMyama vadhAravA yogya che. prabhuzrIjI badhAne 'prabhu" kahI bolAvatA. vANI mIThI hoya to bIjAne paNa zAMti rahe, kaSAya na thAya. tenA upara prabhuzrIjI eka draSTAMta ApatA ke- baMgaDInA vepArInuM dRSTAMta - eka baMgaDIno vepArI gadheDI upara baMgaDIo bharIne vecavA jAya tyAre te gadheDIne 'bhAjI, phoIbA, DozImA' evA vinayanA zabda bolI, na cAle to DaphaNuM mAre. tyAM eka sAthu jato hato teNe A kathAno sAra jJAnI puruSo ApaNane kahe che ke A maLelA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra ene pUchyuM--tame Ama kema bolo cho ?' tyAre baMgaDInA vepArIe kahyuM ke "mane jo gadheDI kahevAnI Teva paDI jAya to rajapUtonA gAmamAM koI mArI badhI baMgaDIo bhAMgI nAkhe ane mAro jIva paNa jokhamamAM AvI jAya. koI strIne ajANye paNa jo 'gadheDI' kahI beTho to mArA bhoga 44 maLyA ! tethI A Teva pADavA mATe, A abhyAsa karuM chuM. AkhI jiMdagImAM je jANyuM hoya, vAMcyuM hoya, sAMbhaLyuM hoya tene AcaraNamAM mUkavA mATe A vRddhAvasthA che. paNa krodha karIne pUrvanA puNyane bALI devA mATe nathI. krodha karavAthI bIjAne khoTuM lAge ane potAnA paNa pariNAma bagaDe. te upara prabhuzrIjI eka dRSTAMta kahetA ke chevaTano vakhata eTale maraNakALe koIne gaLAmAM gaLapho bharAyo hoya ane enI pAse rahenAra te gaLapho kADhavA mATe ke teno gaLapho besI jAya te mATe, tenA gaLAmAM pANI reDe, athavA tenuM gaLuM sukAI gayuM jANI tema kare. te sAruM karavA jAya paNa je mAMdo hoya tenAthI to zvAsa paNa levAto na hoya ane pANI reDe to tenAthI tene vadhAre akaLAmaNa thAya. mATe eka to pAse rahenAre utAvaLa na karavI joIe. ane tenuM zuM pariNAma Avaze te pahelA vicAravuM joIe. ane daradIe paNa sahanazIla rahevuM joIe. bolI na zakAya to te vakhate ema vicAravuM ke AnA dvArA mAre upasarga thavAno haze ema dhArI pariNAma bagaDavA devA na joIe. A to mArA bhalA mATe kare che ema vicArI zAMta rahevuM ane khamI khUMdavuM. 'jyAM nirUpAyatA che tyAM sahanazIlatA kartavya che.' te sivAya tyAM bIjo koI upAya nathI. ema jo tuM vRddha hoya to mota bhaNI dRSTi karI AjanA divasamAM praveza kara. 29. jo tuM strI hoya to tArA pati pratyenI dharmaka2NIne saMbhAra,-doSa thayA hoya tenI kSamA yAca ane kuTuMba bhaNI vRSTi kara, lagnano hetu maryAdA dharma sAcavavA mATe che. A vAkyamAM strIne pati pratyenI dharmakaraNI saMbhAravA kahyuM. kAraNa ke pati-patnImAM mohanuM pradhAnapaNuM hoya che. madanarekhA jevI satI strIoe to potAnA pati pratyenI dharmakaraNIne saMbhArI tenI sadgati thAya tema madada karI che te vAta A pramANe che - madanarekhAnuM dRSTAMta :- eka maNiratha nAmano rAjA hato. teno nAno bhAI yugabAhu hato. tenI strI madanarekhA hatI. te svarUpavAna hovAthI tenI 45 puSpamALA vivecana upara maNiratha rAjAnI kudRSTi thaI. tethI bIjA gAmamAM loko rAja viruddha varte che temane vaza karavAnA bahAnAthI nAnA bhAI yugabAhune paragAma mokalyo. pachI tenI strI madanarekhAne rAjI karavA aneka prakAranI bheTo rAjA tene mokalavA lAgyo. rAjAnI kRpA jANIne te letI hatI. paNa rAjAe eka divasa potAno duSTa abhiprAya jAhera karyo. temAM e saMmata thaI nahIM. yugabAhu bahAragAma gayo hato paNa tyAM kaMI tophAna hatuM nahIM. tethI te pAcho Avyo ane gAma utsavanA divase banne bagIcAmAM nivAsa karIne rahelA hatA. te vakhate rAjA maNirathane vicAra Avyo ke potAno nAno bhAI jIvaze tyAM sudhI potAnI kudhAraNA pAra paDaze nahIM. tethI bhAIne mAravA te ja rAtre bagIcAmAM AvI dUra UbhA rahI tene bolAvyo. tyAre apazukana thavAthI madanarekhAe javAnI nA kahI. paNa mAro bhAI bolAve che tethI huM jaIza ema kahI te gayo. tyAre jhADa pAchaLa tAkIne Ubhela rAjAe tenA upara talavArano ghA karyo. madanarekhA, yugabAhunI cIsa sAMbhaLIne tyAM AvI paNa te vakhate te badhuM joIne gabharAI nahIM, paNa tenA patine samAdhimaraNa mATe potAnI zakti pramANe satpuruSo pAse sAMbhaLela bogha tene saMbhArI Apyo ane jaNAvyuM ke have bhAI pratye dveSa ane mArA pratye rAga rAkhazo nahIM. satpuruSanA Azraye A deha choDavA yogya che. jagatanI koI vastumAM dRSTi rAkhavA yogya nathI. A sarva karmane AdhIna thAya che. mATe rAgadveSanA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 6 bhAvo karI potAnuM maraNa bagADavA yogya nathI. AtmA amara che. AtmAnuM samAdhimaraNa thayuM to AkhuM jIvana saphaLa che. aneka mahApuruSone upasarga AvI paDyA tyAre upasarga ApanAra pratye dRSTi karI nathI paNa sarva jIvane khamAvI niSkaSAyI banI, bane teTalo samabhAva dhAraNa karI potAnA AtmAnI dayA khAghI che; mATe badhuM bhUlIne have AtmA che, te nitya che, kartA bhoktA che, mokSa che, ane mokSano upAya paNa che. e cha padanI zraddhA sAthe laI javA jevI che. Ama jaNAvI gharmamAM dRDhatA karAvIne patinuM maraNa sudhAryuM, ema pati pratyenI dharmakaraNIne saMbhAravA yogya che. doSa thayA hoya tenI kSamA yAca - jenI sAthe AkhI jiMdagI rahevAnuM thayuM hota tenuM citta jANe - ajANe dubhAvyuM hoya, tenI kSamA yAcavAne yAda devaDAve che. tethI niHzalya thavAya che. manamAM khUMcatuM hoya te kahI devAthI mana halakuM thaI jAya che. pachI mana upara bhAra raheto nathI. kuTuMba bhaNI dRSTi kara - potAnA AdhAre jIvatAM bALako hoya, nokaro hoya, tenA pratyenI paNa pharaja saMbhArI javA jaNAvyuM. bALakomAM uttama saMskAra pADavA e mAtAnI pharaja che. 30. jo tuM kavi hoya to asaMbhavita prazaMsAne saMbhArI jaI AjanA divasamAM praveza kara. kavimAM vacanabaLa hoya che. tene yogya rIte vApare to svaparanuM hita thAya. ane asthAne vApare to svaparane mohanI vRddhi thAya ane pratibaMdha vadhAre. AkhuM jagata momadirA pIne unmatta thayeluM che. te kavinA vakhANa vagara paNa mohamAM ja pravarte che. temane mohamAM vizeSa doravA mATe kavitA karavI te mahA doSarUpa che. bhagavAnanI prazaMsA karavI joIe tene badale maLamUtra AdithI bharelA zarIranI prazaMsA karavI te kavine chAjatuM nathI. te asaMbhavita prazaMsA che. jyAM maLamUtramAM sauMdaryano saMbhava nathI tyAM kalpanAthI suMdarapaNAno Aropa karavo ane tevI kavitA racavI e sAva ayogya che. A pramANe kaviono doSa ghyAnamAM lAvI kahyuM ke kavioe mohathI asaMbhavita prazaMsA karI svaparano moha kadI vadhAravo nahIM. 31. jo tuM kRpaNa hoya to, - je kRpaNa eTale ghanamAM atyaMta Asakta hoya tenI vRtti ghana uparathI 47 puSpamALA vivecana khase ja nahIM. tene game tevo upadeza Ape to paNa tenI vRtti upadeza upara coMTe nahIM. UlaTo te doSa jue ke mAruM dhana levA mATe A badhuM kahe che ke zuM? jyAM saMbhava na hoya tyAM paNa ene zaMkA AvyA kare. eka nipuNyakanI kathA Ave che. tenI potAnA ThIbakA upara najara hatI chatAM AcArye dayA lAvI dRSTAMta ApIne ghaNuM kahyuM ke A tuM nAkhI de. huM tane uttama bhojana ApuM. to paNa kaMI sAMbhaLyuM nahIM. A kAnethI sAMbhaLI bIje kAne kADhI nAkhyuM. kAraNa tenA kadannathI eTale kharAba vAsI annathI bharelA ThIbakAnI tene phikara hatI ke te laI leze. te laI levA mATe ja jANe A mane kahe che ema tene lAgyuM. 'lobha pratye nahIM lobha samAna jo.'' "hodo savva visakho'uttarAdhyayana sUtra. lobhathI sarvano nAza thAya che. koInI sAthe maitrI, ke game te hoya paNa svArtha ke lobha jyAM vacce AvI paDe to bIjuM badhuM bhulI javAya che. agyArame guNasthAnethI lobhane laIne jIva paDe che. lobha sarva vijayI kahevAya che--A sarva para vijaya meLave che. tIvra lobha hoya tene upadeza lAgato nathI. mATe AgaLa ahIM kaMI lakhyuM nathI. kRpaNane upadeza lAgato nathI. eTale potAno vakhata nakAmo koNa bagADe? A doSa--lobha evo che ke Atmahita na thavA de, mATe tene maMda karavA vadhAre puruSArthanI jarUra che. koInA kahevAthI doSa nIkaLavAne badale UlaTo vadhe. kahenArAno doSa jAe ke ene kaMI svArtha haze tethI ema kahe che. tethI potAno doSa vadhe che ane UlaTo lobha gADha kare che. "kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa.'' 'dAnathI jIva dharma pAme che.' mukhya kaSAya lobha che. te jJAnIne mUkAvavo che. paNa tIvra lobhavALAne te mUkavo nathI, tene kaMI bIjuM meLavavuM che--eTale eno ane jJAnIno meLa khAya ema nathI. beyano pakSa judo hovAthI jJAnI kheMcAkheMca karavA mAgatA nathI. potAnA hitanI vAta ene na sAMbhaLavI hoya to jJAnI parANe kahevA mAgatA nathI. kRpaNane ghana e ja eno prANa che. saMsAranuM mULa kAraNa 'paravastune potAnI mAnavI te che.' ane te choDyA vagara koI kALe janmamaraNathI chUTakAro thanAra nathI. bhoganA AnaMda karatAM tyAgano AnaMda caDiyAto che kaMjUsa zeThanuM dRSTAMta :- eka dezamAM zrImaMta raheto hato. hato
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 puSpamALA vivecana ApaNe sArI rakama ApavI joIe. pachI bIjA zrImaMtoe sArI | rakama ApI. sAMje saMta pelA kaMjUsa zrImaMtane ghera gayA ane dasa hajArano ceka pAcho ApavA lAgyA. "zeThajI! tamAro ghaNo AbhAra! A tamAro ceka parata." zrImad rAjacaMdra 48 abajopati paNa bhayaMkara kaMjUsa. telamAM mAkhI paDI hoya tene paNa - nIcovIne tela kADhI le tevo. koIne paNa dAna to na ja Ape. ekavAra nagaramAM mahAroga phATI nIkaLyo. loko TapoTapa maravA lAgyA. eka saMtanuM hRdaya lokonI A durdazA joIne dravI UThyuM. nirAghAra strI puruSone anAja kapaDAM vagere ApavA mATe saMte phALo ugharAvavAnuM zarU karyuM. nirAdhAra lokone anAja vagere ApavuM zarU karyuM. bhaMDoLa ochuM thayuM hatuM AthI saMte nagaranA moTA zrImaMto pAsethI dAna levAnuM zarU karyuM. paNa joIe teTalI rakama dAnamAM maLI nahIM. saMta vicAramAM paDI gayA. chevaTe temane eka yukti sUjhI. teo pelA abajopati kaMjUsa zeTha pAse pahoMcI gayA ane kahyuM : tame nirAdhAra garIbone madada karavA mATe dasa hajArano ceka Apo. A rakama dAnamAM ApavAnI nathI, te ceka huM tamane e ja divase sAMje parata karI daIza. G . " - (1 MIN (1) ka) zeTha kahe: "nA saMtajI! A ceka have tame ja rAkho. A rakama garIbonI sevA mATe kharcI nAkhajo! A vAta sAMbhaLI saMta Azcarya pAmyA. ane kahyuM ke A ceka mAre pAcho Apavo joIe ane Apa te lo, to te barAbara che. zeTha kahe: saMtajI! Apane zuM kahyuM? Apa mAro dasa hajArano ceka laIne je je zrImaMto pAse gayA te te zrImaMtomAMthI keTalAMye zrImaMto mArA ghare AvyA ane meM karelA dAna badala mane khUba khUba abhinaMdana ApavA lAgyA. jIvanamAM ApavAno AnaMda ATalo adbhuta hoya che tenI mane Aja dina sughI kalpanA ja na hatI. kharekhara tyAgano AnaMda bhoganA AnaMda karatA hajAragaNo mahAna che, te meM Aje anubhavyuM che. je bIjA mATe kharce te ja kharuM ghana je ghana prabhunA caraNe gharyuM te sonuM thaI gayuM, je potAnA bhoga mATe saMgharI rAkhyuM te dhULa banI gayuM. je ghana tame bIjAnA sukha mATe kharco cho, prabhunI bhaktimAM, dIna ane duHkhiyAnI sevAmAM kharco cho, te ja kharuM ghana che. te ja sAcI saMpatti che. bAkI badhuM ghana pApa baMdhAvanAruM che. jIvanaghaDatara pravezikA tyAre zeThe pUchyuM "mAtra eka divasa mATe te ceka laIne tame zuM karI zakazo?' saMta kahe : e huM tamane hamaNAM nahIM kahuM. mArA upara vizvAsa rAkhI Aje ja pAcho ApavAnI zarate tame mane dasa hajArano ceka Apo. zeThe dasa hajArano ceka lakhI Apyo. saMta to ceka laI bIjA zrImaMto pAse pahoMcyA. kiMjAla zeThano ceka batAvyo te joI bIjA zrImaMto vicAramAM paDI gayA. je eka sikko paNa dAnamAM na Ape te zeThe dasa hajArano ceka lakhI Apyo. tethI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 51 zrImad rAjacaMdra 32. jo tuM amalamasta hoya to nepoliyana bonApArTane banne sthitithI smaraNa kara. amalamasta eTale sattAdhikArI. jo tane moTI padavIno garva hoya to nepoliyananA jIvanacaritra upara draSTi karI jo. to tane jaNAze ke sipAhInI halakI nokarImAMthI moTA rAjAone paNa ThaganAra te thayo. paNa Akhare nirAdhAra sthitimAM te maraNa pAmyo. Ama laukika mAna vagere badhuM kSaNika che. te na hoya to kSaNamAM prApta thAya ane kSaNamAM vaLI nAza pAme. tathA mAna meLavavA je kaMI pApa kareluM hoya te jIvane bhogavavuM paDe. AvI anarthakArI tuccha vastuno garva zo karavo. nepoliyana eklo laDAImAM ja hoziyAra hato eTaluM ja nahIM paNa badhAmAM hoziyAra hato. eno kSayopazama eTale buddhi bahu jabarI hatI. enI zakti bathI eNe kSaNika vastuomAM vAparI. kaMI Atmahita karI zakyo nahIM. kAma vicArI kare, Dare nahiM te jana DAhyo; guNano na ghare garva, sarvathI hoya savAyo." -sAdI zikhAmaNa 33. gaI kAle koI kRtya apUrNa rahyuM hoya to pUrNa karavAno suvicAra karI AjanA divasamAM praveza kara. maraNanA samayanI khabara nathI eTale ghaNAM kAmo zarU karavA karatAM eTale navA kAmo hAthamAM levA karatAM AraMbheluM kAma paheluM pUruM karI levuM. Ajano divasa jIvavAno maLyo to A adhuruM kAma-AtmAnuM pUruM karI levuM; evA suvicAra karavA kahyuM. jema Ajano divasa Ugato dITho tema Athamelo paNa joIzuM evuM kaMI nakkI nathI. je mATe janmyA chIe, A deha ghAraNa karyo che, te AtmAnuM kAma zarU karyuM che ke adhuruM che ke pUruM karyuM che te vAraMvAra vicAra karavA yogya che. kharuM to AtmAnuM kAma adhuruM che te adhUruM rAkhI marI javA yogya nathI. AtmajJAna - samakita thayA vinA A manuSya deha gumAvavA yogya nathI. 'zraddhA parama dullahA.' maratAM pahelAM ATaluM avazya karI levA yogya che. 34, Aje koI kRtyano AraMbha karavA ghArato ho to vivekathI samaya, zakti ane pariNAmane vicArI AjanA divasamAM praveza kara, koI navuM kAma zarU karavuM hoya to nIcenI kahelI bAbato lakSamAM rAkhavI- (1) kAryano prAraMbha karatAM pahelAM vivekathI vicAravA kahyuM. heya, ya, puSpamALA vivecana upAdeyarUpe vicArIne pachI karavA jaNAvyuM. je kAma karavuM che tene $ jJAnI puruSoe upAdeya mAnyuM che ke heya mAnyuM che ke upekSA karavA yogya mAnyuM che ema vicAravuM tenuM nAma viveka che. vivekathI vicArIne pachI- (2) samayano- vicAra karavA kahyuM. bIjAM kAma je hAthamAM lIdhAM che te na bagaDe ane navuM kAma thAya eTalo vakhata che? athavA e kAma sArI rIte karavAne mATe jeTalo vakhata joIe teTalo avakAza huM kADhI zakIza ke nahIM? keTalAMka jIvo AraMbhe zUrA hoya che paNa pachIthI thAkI jAya che. eTale sArI zarUAta karIne aMta kharAba ANe che. keTalAMka sAmAnya rIte zarUAta karI jema jema kAmamAM AgaLa vadhatA jAya tema tema te kAmane dIpAve che. ane koI to zarUAtathI ja DhIlo hoya te TheTha sudhI pahoMce ke na paNa pahoMce evo hoya che. ane koI utsAhathI upADe che ane TheTha sudhI utsAha, khaMta rAkhI te kAryane pUruM kare che. (3) zakti-saMbaMdhI vicAra karavA kahyuM. potAnI te kAma aMgenI kevI zakti che te vicAravA jaNAvyuM. zakti uparAMtanuM kAma lIdhuM hoya to cittamAM AkuLa-vyAkuLatA rahevAno saMbhava che. gharma ArAdhananuM kAma hoya to paNa ArtadhyAna thAya. jema ke eka upavAsa karavAnI zakti hoya ane traNa cAra upavAsanuM pacakhANa laI le, to pachI Arta, raudra dhyAna thAya. (4) pariNAma A kAmanuM phaLa zuM Avaze? potAnA pariNAma TheTha sudhI caDhatA raheze ke nahIM te prathama vicArI levuM joIe. jema koI dIkSA levAnuM dhArato hoya ane potAnI vartamAna dazAne joI vicAre ke jiMdagI sudhI vratamAM mane koI vAMdho Avaze ke nahIM? huM je vastu tyAgu chuM enI icchA mArAmAM che ke nahIM ema vicAre to potAne khabara paDe. jo aMdaramAM icchA hoya ane te nivRtta na thaI hoya to munipaNAmAM paNa mane devalokAdi maLe evI bhoganI icchAo kare ane tene poSyA kare. mATe pahelAM potAnI yogyatA prApta karIne, pachI vratAdi grahaNa karavA yogya che, ema jaNAvyuM. 35. paga mUkatAM pApa che, jotAM jhera che, ane mAthe maraNa rahyuM che; e. vicArI AjanA divasamAM praveza kara. koI kAMTAvALA rastAmAM cAlavuM hoya to sAvacetI rAkhIne cAle tema
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra ( 1 sAvacetI rAkhavA mATe jaNAve che. 0 paga mUkatAM pApa che - 16mA bolamAM kahyuM hatuM ke manathI pavitratAne vismaraNa karyA vagara Ajano divasa ramaNIya karaje.' te ja bhAvArtha baLavAnapaNe A pukhamAM jaNAvyo che. temAM vighno keTalo che te badhAM ahIM darzAve che. jagatamAM pApamAM pravRtti jIva kare che, Akho divasa jaze temAM keTalAMye pApa thaze, paNa jema kAMTAvALI jamInamAM sAcavIne paga mUke to kAMTA na vAge tema banatI yatnAthI pravartavuM. pravartavAnI sAthe mananI pavitratAne bhUlavI nahIM. e mananuM kAma che. pravRtti kAyA, vacana yogathI karavI. paNa mana bhagavAnanA vacanomAM rAkhavuM. pUjyapAda svAmI samAdhizatakamAM jaNAve che ke - AtmajJAna vinA kyAMya, citta do cirakALanA; AtmA vANI-kAyAthI, vartA tanmayatA vinA." -samAdhizataka jotAM jhera che - mithyAtvayukta draSTi che te baMghanano hetu che. AMdhaLo mANasa lAkaDI ThokI ThokIne mArga joI sparzIne kALajIthI cAle che, tema atyAre jotAM je rAga dveSAdibhAvo thAya che te badhA duHkhanA kAraNa che. tene satparuSanA boghe ochAM karavAnI kALajI rAkhI mumukSu to varte. potAnI icchAe svacchede ke mithyAvRSTie je vartana thAya che te badhuM jherarUpa che. mAthe maraNa rahyuM che - AgaLa 17, 19 vagere puSpamAM kahelI vAta pharI darzAvI. maraNa saMbhArI vairAgyamAM rahevA jaNAvyuM. maratI vakhate jema koI akArya na kare tema AkhA divasamAM akArya na thAya tema karavA kahyuM, kAraNa mAthe maraNa che, maraNane bhUlI ajAgrata rahevA yogya nathI. 36, aghora karma karavAmAM Aje tAre paDavuM hoya to rAjaputra ho to paNa bhikSAcarI mAnya karI AjanA divasamAM praveza karaje. ghora ane aghora zabdano eka ja artha che : "tapasI yukta ghora muMnAnofpa na vidyate " jenuM phaLa bhayaMkara Ave te aghora kRtya kahevAya che. pAchaLathI pastAvo thAya ke A na karyuM hota to sAruM, tevuM kAma karavA tuM tatpara thayo hoya to bAhubaLInI peThe sAdhu thaI javuM; paNa evuM kArya na karavuM. eTale ke bhikhArI thaIne pharavuM paNa aghora kRtya na karavuM. bAhubaLIjInuM vRSTAMta:- bAhubaLIjI bharatane prANatyAga thAya tevI puSpamALA vivecana muSTi mAravA taiyAra thayA tyAM vicAra Avyo ke rAjane mATe bharate 6 ayogya kAma karyuM, tema mAre karavuM ghaTatuM nathI. pitAjIe rAjya tajI ~ mokSano mArga grahaNa karyo te ja mArA mATe yogya che, kAraNa ke bhAIne mArI thoDo vakhata tuccha rAjya bhogavIne cirakALa kalaMkita thavuM te yogya nathI. ema vicArI bharatanI kSamA yAcIne muni thayA. tema moTuM rAjya tajavAno prasaMga hoya to paNa aghora kRtya na karavuM. 37. bhAgyazALI ho to tenA AnaMdamAM bIjAne bhAgyazALI karaje, paraMtu durbhAgyazALI ho to anyanuM bUruM karatAM zekAI AjanA divasamAM praveza karaje. AgaLa "sarva prANImAM samadraSTi" (puSya 11mAM) kahyuM te vAta ahIM syAdavAdathI spaSTa kare che. laukika puNyanA yoge bAhya sukhanI sAmagrI maLI hoya tene loko bhAgyazALI kahe che. te arthamAM paNa jo puNyabaLe sAmagrI maLI hoya tene bIjAnA duHkha dUra karavAmAM ke tene bhAgyazALI banAvavAmAM vAparavI. sarva sadbhAgyanuM kAraNa eka sapuruSa che. potAne sapuruSa maLavAthI bhAgyazALI mAnato hoya teNe bIjAne paNa tenI prApti thAya evI anukULatA karI ApavI. athavA prabhAvanA eTale je koI kAryathI satparuSa pratye lokonuM mana vaLe tevuM kArya tana, mana, ghanathI karavA yogya che. paraMtu durbhAgyazALI ho to anyanuM bUruM karatAM rokAI AjanA divasamAM praveza karaje - pote AphatamAM hoya to bIjAne AphatamAM na nAkhavAnI kALajI rAkhavI. paNa pote bUDe ane bIjAne bUDADe; tema ghaNA vyasanI jIvo potAne late bIjAne paNa caDhAve che. khAvAnuM na hoya to corI kare paNa potAnuM duHkha dUra karavA bIjAnuM zuM thaze teno vicAra karatA nathI. anyAyathI ghana kamAve, durAcArathI viSaya-bhogo bhogave, pote moTo thavA bIjAne halako pADe vagere karavA yogya nathI. pote vadhAre paisAdAra thAya ane bIjo ochA paisAvALo thAya tema icche che. evI spardhA karavAmAM ghaNA pApa thAya che. gAmaDAMmAM grAmyajIvanamAM AvuM bahu bane che, bIjAnuM bhaluM karavAne badale sAmAnuM khoTuM kema dekhAya te mATe jIva mathyA kare che. ekanuM nAka kapAyuM hoya eTale ke anaicchanIya thayuM hoya to bIjAonuM paNa kapAya to sAruM ema kare che. A laukika vAta thaI.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 54 tema paramArthamAM paNa tevI bhUlo na thAya te mATe cetavAnuM kahe che. samAghisopAnamAM patra 52mAM jaNAve che ke "jJAnaprAptino kaMI aMtarAya che, mATe te kArAgRharUpa saMsAra mane bhayano hetu che ane lokano prasaMga karavA yogya nathI, e ja eka bhaya vicAravAnane ghaTe che.'' (va.pR.435) kemake mithyAtvadazAmAM jIvane mohamAM prIti hoya che. te cepI roga jevI che. mATe mumukSue potAnA hitane mATe ane anyane paNa tevA mohanA rogathI bacAvavA mATe satpuruSa pratye dRSTi rAkhavA yogya che, tenAM ja guNagrAmamAM pravartavA yogya che. e bhulAtAM jIva bIjI paravastuomAM laukika moha ane niMdAdi kAraNamAM taNAI jAya che. ane potAnuM tathA anyanuM bUruM kare che. samyaktva pAmavAnA kAraNathI pote dUra rahe che ane bIjAne paNa dUra rAkhe che, te nahIM karavA mATe A cetavaNI Ape che. 38. dharmAcArya ho to tArA anAcAra bhaNI kaTAkSavRSTi karI AjanA divasamAM praveza karaje. dharmAcArya e aneka janonA AdarzarUpa che. tenA alpa paNa doSonuM anukaraNa karanArAM ghaNA maLI Ave. kAraNa ke vicAravAna jIva bahu thoDAM hoya che. moTo samUha to dekhAdekhI pravarte che. mATe uttama nimitta banavA dharmAcArye puruSArtha karavo, ane potAnA anAcAra bhaNI kaTAkSa eTale tiraskAra yukta dRSTi rAkhavI. bIjo koI potAnA doSane poSaNa Apato dekhAya tene zatru samajavA yogya che. koI doSa potAno kADhavA AcArya puruSArtha karatA hoya ne te puruSArtha paDI bhAge tevuM koI kare to te zatrunuM kAma kare che ema jANavuM. jagata mohAdhIna che ane mohane poSe che. paNa AcAryano rasto bIjo che. tene to mohano kSaya karavo che. mATe badhA pralobhanathI udAsa rahevA yogya che. kSamA e vIra puruSonuM bhUSaNa che bAdazAhanA putranuM dRSTAMta :- bAdazAhanA putrane senApatinA putra sAthe jhaghaDo thayo. senApatinA putre bAdazAhanA putrane gALa ApI. tenI phariyAda karavA te pitA pAse Avyo. tyAre bAdazAha sabhA bharIne beThA hatA. tethI vicAra karI darabArane uddezIne bolyA--darabArIo huM tamane pUchuM chuM ke A bAbatamAM mAre zuM karavuM joIe ? puSpamALA vivecana darabArImAMthI eka jaNa bolyo : e nAlAyakane phAMsI ja ApavI joIe. 55 bIjo darabArI bolyo : tenI jIbha kheMcI kADhavI joIe. trIjo darabArI bolyo H tene AjIvana kArAvAsanI sajA karavI joIe. Ama sahue bAdazAhane khuza karavA kahyuM. baghAnI vAta sAMbhaLI lIdhA pachI bAdazAhe potAnA putrane uddezIne kahyuM : "beTA ! A darabArIoe kahelI eka paNa sajA mane yogya lAgatI nathI. sauthI suMdara vAta to e che ke tuM ene kSamA ApI de. kSamAnA zastrathI zatru paNa mitra banI jAya che. te ja sAco vIra che ke je bIjAne kSamA ApI zake. tuM Avo vIra bane tema huM icchuM chuM. chatAM tane mArI A vAta na gamatI hoya to tuM ene eka gALa daI zake che, paraMtu e rasto sajjanane zobhe tevo nathI. pitAnI vAta putranA haiyAmAM UtarI gaI. eNe senApatinA putrane kSamA ApI. tyArapachI banne putro mitro banI gayA. jIvanaghaDatara pravezikA 39. anucara ho to priyamAM priya evA zarIranA nibhAvanAra tArA adhirAjanI nimakahalAlI icchI AjanA divasamAM praveza karaze. jenAthI potAnI AjIvikA cAlatI hoya tenuM kAma karavAno prasaMga Ave tyAM nimakaharAma na thavuM. paraMtu potAnA upara karelA upakArano badalo
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra ( vALavA tatpara rahevuM te sevakanuM kArya che. ahIM priyamAM priya evA - zarIranuM vizeSaNa vAparyuM che. jIvane vadhAremAM vadhAre priya zarIra hoya che, ane te zarIra annathI Take che. to annadAtAno badalo vALavA tatpara rahevuM. namakahalAla thavuM paNa namakaharAma nahIM ApaNA bhAratanI eka saMskRti hatI ke jenuM lUNa khAdhuM hoya, ke jenAthI ApaNe UMcA AvyA hoIe tenI sAthe kadI dago ke bhUMDuM ApaNAthI na thAya. AnuM nAma "namakahalAla' kahevAya. je upakArI vyakti sAthe paNa dago ke vizvAsaghAta kare tene 'namakaharAma' kahevAya. eka coranuM draSTAMta - Aditapura nagaramAM mAnacaMda zeTha karoDapati hatA, emane tyAM eka cora corI karavA Avyo. rAtanA be vAgyAno samaya hato. tene bhukha bahu lAgI hatI. je bArIthI upara caDyo tyAM ja rasoDuM hatuM. teNe Dabo kholI vastu moDhAMmAM nAkhI to te namaka eTale lUNa hatuM. have zuM thAya? jenuM lUNa khAdhuM tenA ghera corI kema karAya? te cora corI karyA vagara ja tarata bahAra nIkaLI javA lAgyo. tyAM kaMI athaDAvAthI avAja thayo eTale zeTha jAgI gayA. dIvo karIne joyuM to cora pAse AvIne Ubho. zeThe pUchyuM "alyA, tuM koNa che? core kahyuM-huM cora chuM. tamArA gharamAM corI karavA Avyo hato. zeTha kahe: "sAcuM bola ke tuM koNa che ?" pa7 puSpamALA vivecana khAdhuM hoya tenA gharamAMthI kazI corI karAya nahIM. mATe huM khAlI hAthe ) jAuM chuM. zeThe bhAratanI saMskRtine manomana vaMdana karyA. mATe : namakahalAla thavuM; paNa namakaharAma kadI na thavuM. jIvanaghaDatara pravezikA 40. durAcArI che to tArI ArogyatA, bhaya, parataMtratA, sthiti ane sukha ene vicArI AjanA divasamAM praveza karaje. ArogyatA-durAcAranA badhA doSo ahIM jaNAve che - emAM prathama ArogyatAnI hAni che. lokaniMdita kAryomAM mukhyatve ArogyatAno bhaya che. sAta vyasana vagere pApanA kAryo ke mukhyatve viSaya bhogavanArA potAnI zarIra zakti khoI bese che. jema bahu khAnAro mAMdo thAya, sinemA jue tethI moha vadhe ane viSayonI icchAne laIne duHkhI thAya, AMkhone paNa nukasAna thAya. tema bathI indriyonA bhoga saravALe zarIra ke manane nukasAna ja karanArA che, bhaya durAcArIne manamAM bhaya rahe che. potAnuM mana paNa durAcAra karatAM nA pADe che eTale aMdara DaMkhatuM hoya che. durAcArIne paNa khabara paDe, jANe paNa lakSa na de, durAcArI hoya tenA tarapha sArA mANasonI eTale sajjanonI kaTAkSavRSTi eTale tiraskAravALI draSTi hoya che. durAcArIne koI zikSA paNa karI bese. jema bilADIe uMdara pakaDyo hoya, tene koI lAkaDI mArIne paNa choDAve che tema. duSkRtyo karanAra cora ke evo je hoya tene koI zikSA karaze evo bhaya hoya che, jenI vastu e bagADato hoya te ghaNI tene zikSA kare athavA sarakArane soMpe to keda vagerenuM duHkha tyAM bhogavavuM paDe. evA aneka prakAranA A lokamAM ja bhaya hoya che. tenA vizeSa phaLamAM paralokanA duHkhanI vAta to vaLI jAdI che. parataMtratA-paravastu bhogavavAmAM durAcAra che, ane parAdhInatA to che ja. eka muninuM vRSTAMta :- sthUlibhadra muni comAsu gaNikAne (vezyAne) tyAM rahyA hatA. tenA vakhANa guru pAse sAMbhaLIne bIjA muni te vezyAne tyAM gayA, ane tene vaza thaI gayA. teNe paisA mAgyA tethI nepALano rAjA lakSa kAmaLI (eka lAkha rUpiyAnI ratnanI kAmaLI) dareka sAdhune dAnamAM Apato hato te levA gayA. cAra mahine te laIne AvatA hatA tyAM rastAmAM core lUMTI lIdhA. pharI pAchA nepALa gayA. pharI kAmaLI vAMsanI naLImAM nAkhIne laI AvyA, koI jANe nahIM tema. te kAmaLI gaNikAe paga lUchIne khALamAM nAkhI dIdhI. tyAre cora kahe "zeThajI! taddana sAcuM kahuM chuM ke huM cora chuM. huM corI karavA Avelo paNa ahIM tamArAM ghare bhukha lAgavAthI Dabbo kholI moDhAmAM vastu mUkI to te namaka hatuM, ne ApaNA dezanI evI saMskRti che ke jenuM lUNa eTale mIThuM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 59 zrImad rAjacaMdra / munie kahyuM ke mArI karelI ATalI mahenata khALamAM kema nAkhI de nDa che? tyAre gaNikAe munine botha karyo ke ATalA badhA varSo sudhI pALeluM cAritra tame khALamAM nAkhavA taiyAra thayA cho teno vicAra tamane kema Avato nathI? eTale muni bogha pAmIne guru pAse jaI pharI cAritra lIdhuM. puSpamALA vivecana paDyo tyAre ene kahyuM ke tAruM zarIra hajAra kANAthI kANuM to thaze ) paNa tane hajAra AMkho paNa thaze. tethI bhagavAnane jovA indra hajAra AMkho kare che. bhAvArtha e che ke indriya sukhanI sthiti keTalI ne duHkhanI sthiti keTalI? indriyasukha te kharI rIte to duHkha ja che. indriya sukha paNa keTalIvAranuM? ane tenA phaLa svarUpe je duHkha Ave che, te to lAMbI sthitimAM Ave che. tathA durAcAra karIne keTalo kALa jIvavAnuM che? Akhare to marI javAnuM che ne? sukha- "sapara vAdhAkSahiyaM vicchidaM vaMdha vera visamAM naM vive hiM chatuM sIvavuM suvameva tA " -pravacanasAra pravacanasAranI A gAthAmAM kahyuM che tema sarva iMdriya sukho duHkharUpa ja che. to pachI durAcAramAM je jIva sukha mAne te to spaSTa duHkharUpa che. kemake vartamAnamAM durAcArI jIvane AkuLatA hoya che. ane pApanA phaLa jyAre bhogavaze tyAre paNa tene AkuLatA thavAnI che. tethI durAcArane duHkha ane duHkhanuM kAraNa jANI tajavA yogya che. 41. duHkhI ho to (AjanI) AjIvikA jeTalI AzA rAkhI AjanA divasamAM praveza karaje. duHkhI hovAnuM kAraNa pApano udaya che. pApanA udayamAM paNa AjIvikA to nibhAvavI paDe. te vagara chUTako nathI. khAvA-pIvAnI joIe teTalI jarUriyAto to Aje meLavavI paDaze. paNa tethI vizeSa meLavavAnI icchAthI jeTalA phAMphA mAraze athavA lAbhanI icchAe je kaMI pAse ghana hoya te vepAra ke saTTA vageremAM rokaze te badhuM pApano udaya hovAne kAraNe avaLuM paDaze, ane kaMIka haze te paNa khoI besaze. mATe pApanA udayamAM bahu sAcavIne pravartavA jevuM che. te vakhate koIne upakAra karavA jaIe to paNa avaLuM paDe ane duzmana jevA lAgIe. pUrva pApanA udayane kAraNe AvA vakhate bIjI lobha AdikanI pravRtti ochI karavI ke choDI devI. jeTaluM zakya hoya teTaluM gharmadhyAnamAM citta lagAvavAno puruSArtha karavA yogya che, duHkhI hoya to paNa bahuM doDa na karatAM jeTalo lAbha maLe temAM sukha mAnavuM yogya che; tethI sukhI rahevAze. "saMtoSI nara sadA kahevAno bhAvArtha e che ke jenA para jIva moha pAme tene rAjI karavA mATe gulAmanI peThe varte che. indra paNa iMdrANIne manAvavA dAsanI peThe varte che. game te rIte ene rAjI karavA prayatna kare che e ja parAdhInatA che. sthiti- indriyasukhanI sthiti kSaNika hoya che. ane tenA phaLamAM duHkhanI sthiti ghaNI Ave che. te viSe jaNAve che - eka RSinuM dRSTAMta :- purANamAM gautama RSinI patnI ahalyAmAM moha pAmavAthI indra caMdrane kUkaDo banavA kahyuM ane paroDhiye avAja kare tevo karyo. kUkaDAno avAja sAMbhaLI muni UThIne snAna karavA gayA. indra pachI muninuM rUpa laIne RSinI jhUMpaDImAM gayo. ne viSaya bhoga bhogavyA. tevAmAM gautama muni pAchA AvyA. tene indrane nAsI jatAM joyo tethI indrane zApa dIdho ke "tane hajAra bhagaMdara thAva." munine khabara paDI ke caMdra kukaDo thaI avAja karyo tethI pote ThagAyA hatA. ema jANI tene paNa kSayaroga thAya ema kahyuM. pachI beya karagarI paDyA. tyAre muni dayALu hatA temaNe caMdrane kahyuM ke kSaya to thaze paNa zuklapakSamAM kalAnI vRddhi paNa thaze ema caMdrane kahyuM. ane indra karagarI sukhI."
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra Tii 42. gharmakaraNIno avazya vakhata meLavI AjanI vyavahAru siddhimAM tuM praveza karaje. sAtamA puSpamAM kahyuM hatuM ke jo tuM svataMtra hoya to gharmakartavya, bhaktikartavya vagere karavA mATe batAvyuM hatuM. 16mA puSpamAM game teTalo parataMtra ho to paNa pavitratAne eTale Atmazuddhine vismaraNa na karavA kahyuM. tema A puSyamAM gharmakaraNIno avazya vakhata meLavavA jaNAve che. kAraNa ke vyavahAranuM phaLa pratyakSa dekhAya che. paNa gharmanuM phaLa koIkane ja samajAya che. paNa te dharmanuM kArya ghaNuM agatyanuM hovAthI avazya ene mATe vakhata meLavIne pachI vyavahAra siddhimAM praveza karavA jaNAvyuM. je vastu bhUlAI jAya che te havethI na bhUlAya te mATe cetAvyA che. ghaNA loko kahe che ke amAre to eTalAM baghA kAma hoya che ke gharma karavo che paNa vakhata nathI maLato; ema kahevuM te mAtra bahAnA che. AtmA samaye samaye upayogI chatAM kAmanA bojAne laIne AtmA saMbaMdhI vicAra karavAno vakhata nathI maLato ema kahevuM e sAmAnya mANasonuM laukika vacana che. jo khAvAno, pIvAno, UMghavA ityAdino vakhata maLyo ane kAma karyuM, to AtmAnA upayoga vinA te nathI thayuM. to pachI khAsa je sukhanI AvazyakatA che ane je manuSyajanmanuM kartavya che temAM vakhata na maLyo e vacana jJAnI koI kALe sAcuM mAnI zake nahIM. eno artha eTalo ja che ke bIjAM iMdriya Adika sukhanA kAmo jarUranAM lAgyAM che, ane te vinA duHkhI thavAnA DaranI kalpanA che. Atmika sukhanA vicAranuM kAma karyA vinA anaMto kALa duHkha bhogavavuM paDaze ane anaMta saMsAra bhramaNa karavo paDaze e vAta ene jarUranI nathI lAgatI? matalaba ke A caitanya evo AtmA eNe kRtrima mAnyo che. sAco mAnyo nathI." dehane ja sAco mAnyo che. huM deha chuM. ema ja thaI gayuM che. ene bALI nAkhaze ema jANe che chatAM enI ja kALajI rAkhe che paNa aMdara AtmA beTho che te sukhI che ke duHkhI eno vicAra nathI karato. AtmAne jethI zAMti thAya tevuM karavuM. AtmAnI kALajI rAkhavI. anitya bhAvanAno vicAra karavo. du:khathI kema chUTAya? eno vicAra karavo. paravastu duHkhakArI che ema jANI potAnA hitane arthe A bhavamAM mokSamArgamAM puruSArtha karavo. janmamaraNanA puSpamALA vivecana du:kho TALavA mATe satsaMga, sadgotha, sazAstra ane sat vicAranI [. jarUra che. karavuM to paDaze. baMghano cIlo badalI have mokSano levo joIe. huM deha chuM, dehane sukhe sukhI ane tene duHkhe duHkhI e bhAva moLo pADI, huM dehathI judo evo AtmA chuM ema bhAva karavAthI pharI dehadhAraNa karavAnuM na thAya. jJAnIe kaheluM kare, teno eka bola paNa pakaDI varte to kALe karIne paNa chUTe. mahenata to karavI paDe, kUvo khodavo hoya to keTalI mahenata kare, keTalI dhULa Adi kADhe che. te mahenata kare to pachI te jaLa vaDe nhAya, pANI pIe, cokhkho thAya, lahera kare. mATe pahelAM mahenata to karavI paDaze. 43. kadApi prathama praveze anukULatA na hoya to paNa roja jatA divasanuM svarUpa vicArI Aje game tyAre paNa te pavitra vastunuM mananA karaje. maraNano bharoso nathI. acAnaka Ave evuM che. kaMI pahelAM khabara ApIne Ave ema nathI. mATe pahelAM ja gharmakArya karI levuM. pachI vyavahAramAM praveza karavo. UThIne paheluM kAma bhaktinuM karI levuM. apavAdarUpe tema na bane to game tyAre paNa karI levuM. anukULatA na hoya - koI dehanuM kAraNa hoya, koI AvyuM hoya, ke bhakti karavA besatAM chatAM koI kAraNe citta coMTe nahIM ke zAMti na maLe ema hoya tyAre evo lakSa, evo bhAva rAkhavo ke e aDacaNa jatI raheze - eTale bhakti svAdhyAya karIza. jema vipnanuM kAraNa kahyuM tema koI paropakAranuM kAma Akasmika AvI paDyuM hoya to bhAva evo rAkhavo ke mAruM kAma adhUruM che te A kAma pUruM thAya eTale AtmAnuM kAma jarUra karavuM che. to bevaDo bhAva rahe ke karavuM che karavuM che paNa te na thAya tyAM sudhI evo bhAva rahe. apavAdarUpe kare to evo bhAva rahe. tevo bhAva rahe paNa jo cete nahIM ane bIjI mAnAdi vastunuM jo mAhAnya rahyA kare to e paropakArano bhAva paNa raheto nathI ane UlaTuM chetarAvAnuM thAya. kahe ke mane paropakArathI lAbha thaze ane bhAva bIjI paravastumAM rahe, potAmAM na rahe. mATe te viSe sAvacetI rAkhavI. roja jatA divasanuM svarUpa vicArI - ke Amane Ama ghaNAye divaso jatA rahyA ane jene mATe janmyA chIe te gharma karavAnuM kAma rahI gayuM,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra [ ane Ajano divasa paNa jo kALajI nahIM rAkhuM to jotajotAmAM jato raheze. mATe smaraNa karavA yogya che tenuM vismaraNa na karavuM. smaraNa karavA yogya evI pavitra vastu te zuddha AtmA -sahajAtmasvarUpa che; tene bhUlavuM nahIM. 44. AhAra, vihAra, nihAra e saMbaMdhInI tArI prakriyA tapAsI AjanA divasamAM praveza karaje. AhAra, vihAra ane nihAra eTale zarIranA maLa tyAganI kriyA. e niyamita rIte AtmAne bAgha na Ave tema karavI. AhArane laIne baghA doSo, zarIranA rogo vagere thAya che. UMghane AhAra ghaTADyAM ghaTe ane vadhAryA vadhe che. AhAra munione eSaNAsamitipUrvaka zAstramAM levA kahyuM che. te pApa dUra karavA mATe che. je AhAranI kALajI rAkhe tene pApa ochuM lAge. tema vihAramAM iryAsamitipUrvaka cAlavA jaNAvyuM. nihAramAM pratiSThApanikA samitipUrvaka vartavA jaNAvyuM. A badhI kriyAomAM tuM niyama sAcave che ke nahIM te tapAsI javA kahyuM. upayoga cUkI javAnA e baghA sthAna che. mATe e kriyAmAM AjJAe vartAya che ke nahIM te tapAsI javuM. AhAra--tuccha vastu che. enI kathAne vikathA kahevAya che. mumukSue emAM khoTI thavA jevuM nathI. dizAe javAnI koI vAto karatuM nathI tema AhAranI paNa vAto karavA jevI nathI. AhAra karatAM mauna rahevAnuM zAstromAM kahyuM che. sAheba loko khAvAmAM babe kalAka vAto karatAM kADhI nAkhe. vihAra-jarUra paDe to karavA yogya che. ghaNA Ama tema vAto karavA bese ane phara phara kare. A rIte jiMdagI vAtomAM jatI rahe che. tema na thavA devA jJAnI cetAve che. nihAra-sAmAnya niyama evo che ke yogIne ekavAra nihAra hoya, bhogIne be vAra, ane rogIne anekavAra. zAstramAM Ane mATe khAsa kahyuM ke kudaratI hAjatane rokavI nahIM. bIjAM kAraNa paDI mUkIne paNa paravArI levuM joIe. kAraNa tema na karavAthI rogonI utpatti thAya che. tema ja vRtti paNa ThekANe rahe nahIM. AhAra-nihArane bahu saMbaMdha che. AhAra sAcave tene nihAra 63 puSpamALA vivecana niyamita hoya che. zarIrathI mokSanuM kAma levuM che mATe zarIranA saMcA / 0 paNa sAcavavA joIe. 45. tuM kArIgara ho to ALasa ane zaktinA geraupayogano vicAra karI jaI AjanA divasamAM praveza karaje. ghaNAkharAM kArIgaro je kaLAmAM kuzaLa hoya che paNa kAma karavA mAMDe tyAre kare, paNa sAmAnya rIte te ALasu hoya che. mATe kArIgarane ema kahyuM ke ALasano vicAra karI pachI AjanA divasamAM praveza karaje. bIjAM zaktinA geraupayoganI vAta kahe che. je kudaratI zakti kSayopazama vagere koIpaNa kalA, kAvyakalA, lekhanakalA, citrakalA maLI che tene potAne gamatA viSayamAM vAparI temAM ja Akho divasa khoTI na thavuM; paNa Atmahita karavAnuM rahI na jAya te mATe kALajI rAkhavI. kaLAthI jema hita thAya che tema ahita paNa thAya che. mohane poSavAmAM jo kaLA vApare to svapara bannene ahitakArI che. jema koI kArIgare citra doryuM hoya ane te jo vikAra utpanna kare tevuM hoya to pote paNa e kAma karatAM sudhI mohanA ciMtavanamAM rahe ane je je te citrane jue tene paNa mohanuM kAraNa thAya che. mATe paisA maLatA hoya to paNa AvI rIte zaktino durupayoga na thAya te lakSamAM rAkhavA yogya che, ema jaNAvyuM. pramAdane haNI hamezAM puruSArthazIla rahevuM eka vidyArthInuM vRSTAMta - eka vidyArthI nakkI kare che ke have huM AjathI roja kamase kama 10 vAgyA sudhI abhyAsa karIza. pachI rAta paDe che ane jame che. pachI dhIre dhIre ALasa tenA upara AkramaNa kare che ane vicAre che ke haju to parIkSAne ghaNA divasa bAkI che kaMI utAvaLa karavAnI jarUra nathI.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zrImad rAjacaMdra 64 kAlathI niyamita bhaNavAnuM zarU karIza. kAla kAla karatAM samaya 7 vItI jAya che ane taka hAthamAMthI cAlI jAya che. sArA kAmo karanAra vyaktio savAramAM vahelA UThI pathArIno tyAga kare che. vAstavamAM saMsAranA gaNAtA mahAna vyaktio savAramAM vahelAM ja UThe che. gharmiSTha puruSo paNa UMghane ghaTADI, pramAda choDI, savAramAM vahelA UThI bhagavAnanI bhakti, dhyAna, svAdhyAyamAM lIna thAya che. te jIvo ja manuSyajIvanane saphaLa karI zake che. mATe ALasane mahAna zatru gaNI hamezAM puruSArthazIla rahevAmAM ja AtmAnuM kalyANa che. 46, tuM game te ghaMghArthI ho, paraMtu AjIvikArthe anyAyasaMpanna dravya upArjana karIza nahIM. upara baghA mukhya ghaMghA jaNAvIne tathA eka rAjAthI citArA sudhI badhI vAta kahIne ahIM sAmAnya dareka ghaMghAne mATe kahe che, ke AjIvikA arthe paNa anyAya karIne paiso prApta karavA yogya nathI. to pachI koI bIjA hetu mATe to anyAya na ja karavo joIe. kaMI khAvA nathI maLatuM to zuM karIe? anyAya na karIe to zuM karIe? paNa gharmanI jene icchA che teNe anyAya choDavA yogya che. gharmano pAyo nIti che. keTalAMka nItikAro chUTa Ape che ke AjIvikA athavA potAnA prANa bacAvavAno prasaMga hoya ane jUThuM bole, mAyA kare, bIjAne chetare to te guno banato nathI. enA prANa jAya athavA khAvA maLatuM nathI mATe eNe bicArAe A pramANe karyuM. mATe daragujara karavA jevuM gaNe che. paNa 41mA puSpamAM paramakRpALudeve jaNAvyuM ke duHkhI ho to AjIvikA (AjanI). jeTalI AzA rAkhI AjanA divasamAM praveza kara, paNa anyAyapUrvaka vartavAnuM emAM paNa kahyuM nathI, kAraNa ke gharma anyAyane sahana karI zakato nathI. 47. e smRti grahaNa karyA pachI zaucakriyAyukta thaI bhagavadbhaktimAM lIna thaI kSamApanA cAca. atyAra sudhI je kahyuM te badhuM savAramAM pahelaveluM karI levA jaNAvyuM. pachI dizAe javA kahyuM. pachI AjanA divasamAM praveza karaje ema je vAraMvAra kahyuM tenuM kAraNa prathama Ajano divasa kema gALavo che teno vicAra karI lIdhA pachI pravartavAnuM kahyuM. dazavaikAlikamAM kahyuM che "Dha nA to kuvA." paheluM 65 puSpamALA vivecana samajavuM (jJAna) ane pachI kriyA karavI. kriyA karatAM pahelAM zuM karavuM che tenuM vicArapUrvaka prathama jJAna meLavavuM. eka divasamAM pravartatA , pahelAM ATaluM khoTI thavA kahyuM. pachI zaucakriyA e dehanI Avazyaka kriyA che, te patAvavI. te patAvI dIdhI to enA saMbaMdhI vicAra na Ave. zarIranuM kAma paravArI pachI bhagavadbhaktimAM lIna thaI kSamA yAca - rAtri saMbaMdhI je kaMI doSo thayA hoya teno vicAra karI, bhagavAna pAse kSamA yAca. koI pratye pote doSo karyA hoya ke koInuM mana dubhavyuM hoya to maitrIbhAva thavA arthe kSamA yAcavI ane koIe potAnA pratye doSo karyA hoya ke mana dubhAvyuM hoya to kSamA ApavI. kAraNa ke potAnA zuddha bhAvathI ja chUTavAnuM che. maitrIbhAva thavA mATe kSamApanA e cAritrano aMza che- rAgadveSa ghaTADavAno upAya che. 48. saMsAra prayojanamAM jo tuM tArA hitane arthe amuka samudAyanuM ahita karI nAkhato ho to aTakaze. ghaNAnuM bhaluM thatuM hoya to potAnA hitane jatuM karIne paNa paropakArI puruSo varte che. to tuM tArA hitane arthe ghaNAnuM ahita thatuM hoya to te kAma karatA aTakaje. svArtha AMdhaLo kahevAya che. potAne pAIno lAbha thato hoya ane bIjAne rUpiyAnuM nukasAna thatuM hoya to paNa potAnA svArthanuM mahattva eTaluM hoya che ke bIjAnuM zuM thaze teno vicAra Avato nathI. dareka kAmanI asara potAnA ane paranA upara thAya che. potAne lAbha thaze ke geralAbha thaze eno vicAra kare che paNa bIjAne enI zuM asara thaze teno vicAra Avato nathI te svArthIpaNuM che. mATe banne tarapha draSTi rAkhavA kahyuM. temAM prakhyAta draSTAMta vasurAjAnuM che. ' vasurAjAnuM draSTAMta:- potAnA gurunI patnInA dabANathI jUThuM bolavA te prerAyo. paNa yajJanI pravRtti thaze ane ghaNA kALa suthI ghaNA jIvonI hiMsA thayA karaze teno vicAra vasurAjA jevAne na Avyo. tethI narake javuM paDyuM. ene narake javuM nahotuM, paNa gurupatnInuM kahyuM nahIM mAnuM to e marI jaze. e muzkelImAMthI bacavAno upAya jUThuM bolavuM e ThIka che ema mAnIne ghaNAnuM ahita thAya evuM asatya vacana te bolyo. tene AdhAre pachI yajJonI jIvahiMsAnI pravRtti vadhI. tenA phaLamAM vasurAjAne narakamAM javuM paDyuM.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 66 ( 49. julamIne, kAmIne, anADIne uttejana Apato ho to 0 aTakaje. julamI-eTale ayogya trAsa ApanArA jAlamI rAjA hoya ke zeTha hoya ke jJAtino uparI hoya ke amaladAra hoya, paNa te bIjAne trAsa Apato hoya to tene uttejana Apato aTakaze. sArA mANaso evA jAlmIne uttejana Ape, enA vakhANa kare ke enA vakhANa karavAmAM madada kare to potAnA hRdayamAMthI dayAno aMza ocho thato jAya che. kAmI-jema jAlmI viveka vagarano AMdhaLo kahevAya che, bIjAnuM sukha joI zakato nathI. bIjAne sukha thAya che te jovAnI tene AMkha nathI. tema kAmI paNa viSayane laIne AMghaLo bane che. hita ahita vicArI zakato nathI. potAne keTaluM nukasAna thaze, teno vicAra ene Avato nathI; ane sAmAM vyaktine AkhI jiMdagInuM kalaMka caDhaze teno paNa khyAla Avato nathI. ane enA sagAMvahAlAone AnuM pApa pragaTa thatAM keTaluM duHkha thaze teno paNa vicAra Avato nathI. tAtkAlika vRtti poSavAne mATe te AMdhaLo banI jAya che. potAnA maraNane paNa gaNato nathI. to pachI bIjA bhavamAM durgatimAM javuM paDe teno vicAra kAmIne kyAMthI Ave? evA jIvanI sobatathI athavA ene madada karavAthI sadAcAranI hAni thAya che. anADI-have anADInI vAta kare che. buddhi vagarano mANasa, je anyAya ke durAcAra karato hoya. badhuM ja khoTuM karatA chatAM ene lajjA hotI nathI. evA mANasane sudhAravAno bahu ja ocho avakAza che. ene uttejana ApavuM te vAMdarAne dArU pAvA jevuM che, te uttejana ApanArane paNa nukasAna karI bese. jagatamAM anyAya Take che tenuM kAraNa-anyAyane uttejana ApanArA bIjA hoya che. koI mANasa corI karato hoya tene koI amaladAra polIsano uparI je pakaDAvanAra hoya tenI ja jo tene madada hoya to te dezamAM corI baMdha thAya nahIM. kema ke corI baMdha karAvanAra ja tene madada kare che tethI. tema jAlmIne, kAmIne, anADIne madada ApanArA moTA gaNAtA mANaso hoya, tyAM A traNe jAtanA mANaso lokone niraMkuzapaNe pIDe che. e loko pApa kare teno bhAga uttejana ApanArane paNa maLe che. mATe uttejana to zuM paNa eNe sAruM karyuM ema anumodana puSpamALA vivecana paNa manamAM lAvavA yogya nathI. bIjAnA duHkhe duHkhI banatA zIkho. kozalanarezanuM vRSTAMta - kAzInareza ane kozalanareza vacce yuddha thayuM. temAM kozalanarezano ghora parAjaya thayo. kozalanareza khuba priya ane prajAvatsala hatA. paNa parAjita thavAthI kAzInarezathI bacavA mATe gupta rIte bhAgI chUTyA. kAzInareze, kozalanarezanuM mAthuM kApI lAvanArane pAMca hajAra suvarNa mahoronuM InAma jAhera karyuM. A samAcAra kozalanarezane maLyAM hatA. chatAM kozala dezanI prajAnA sukha-duHkhanI khabara rAkhavA mATe guNavezamAM ghaNIvAra AvatA. - kozalanareza ekavAra saMnyAsInA vezamAM prajAnI sthiti jANavA AvyA. temane eka garIba kheDUta maLyo. kozalanareze tene pUchyuM, "tuM koNa che? tane bahu du:kha hoya ema lAge che!" tyAre pelo garIba kheDUta bolyo : "svAmIjI!zuM kahyuM! amArA bhayaMkara pApa jAgyAM tethI A kAzInarezanA rAjyamAM ame saghaLI rIte duHkhI duHkhI thaI gayA chIe. he bhagavAna! have to tuM amAro jIva laI le to sAruM." kozalanarezanuM hadaya raDI UThyuM. temaNe tarata ja pelA garIba kheDUtane kahyuM : "tuM mArI sAthe cAla huM tAruM jiMdagIbharanuM duHkha dUra karI ApIza. teo pelA kheDUtane laIne kAzInarezanI pAse pahoMcI gayA. kAzInarezane kahyuM : "rAjanuM! meM sAMbhaLyuM che ke Ape kozalanarezanuM mAthuM kApIne lAvanAra mANasane pAMca hajAra suvarNa mahoro InAma tarIke ApavAnuM jAhera karyuM che, to zuM te sAcuM che?"
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra kAzInareza kahe 'hA..te vAta taddana sAcI che.'' kozalanareza kahe : A garIba kheDUtane pAMca hajAra suvarNa mahoro tarata ApI do, kemake A kheDUta tamane kozalanarezanuM mAthuM Ape che. huM pote ja kozalanareza chuM. Apa mAruM mAthuM kApI lo. ema kahI kozalanareze saMnyAsIno veza utArI dIdho ane potAnuM asalI svarUpa pragaTa karyuM. 68 e vAta sAMbhaLI kAzInarezanI AMkhamAM AMsu UbharAI gayA. potAnI prajAnA duHkhane dUra karavA mATe potAnuM mAthuM ApI denAra kozalanareza pratye ene eTaluM mAna jAgyuM ke tenA pratyenA verane te bhUlI gayo. Ubho thaIne kozalanarezane bheTI paDyo. tyArapachI banne pAkA mitro banI gayA. jIvanaghaDatara pravezikA 50. ochAmAM ocho paNa ardha prahara dharmakartavya ane vidhAsaMpattimAM grAhya karaze. sAtamA puSpamAM dharmakartavya ane vidyA prayojana mATe jo tuM svataMtra hoya to ekeka prahara gALavA kahyuM; paNa tema na bane to artha prahara to jarUrano che ja. ema jaNAvavA mATe ahIM lakhyuM che. ochAmAM ocho artha prahara--eTale doDha kalAka. ethI ocho rAkhe to AtmAne nukasAna thavA saMbhava che arthAt enI je dazA che te TakI na zake. ochAmAM ocho deha TakAvavA mATe jeTalo khorAka joIe tenuM jema mApa kADhyuM hoya tenI peThe A kahyuM ke AtmAne ochAmAM ochuM ATaluM poSaNa to ApavuM jarUrI che. tharmakartavya--eTale zuddha AtmAno anubhava karavA mATeno puruSArtha ane vidyAsaMpatti--eTale navuM zIkhavuM ke jJAnanI vRddhi karavI, athavA pahelAM zIkheluM hoya tene tAjuM karavuM. enI kALajI na rAkhe to 6 puSpamALA vivecana bhaNeluM badhuM bhUlato jAya. doDha kalAka kahyo temAMthI huM keTaluM karuM chuM; ochuM hoya to vRddhi karavI, kAraNa ke dharmakaraNI karavI ati Avazyaka che. 51. jiMdagI TUMkI che, ane jaMjALa lAMbI che, mATe jaMjALa TUMkI kara to sukharUpe jiMdagI lAMbI lAgaze. kaLikALamAM janma thayo te ema sUcave che ke AtmA upara karmano bhAra vizeSa che. A kALamAM AyuSya paNa TUMkA che. to kema jIvavuM teno nikAla karavA mATe kahe che ke navI pravRtti jANI joIne UbhI na karavI. pUrvanuM hoya teTaluM pUruM karavA lakSa rAkhe to jiMdagI lAMbI lAge. koI kAma karavA mATe khoTI thavuM paDe enA karatAM tenA saMbaMdhI je AkuLatA hoya che te vadhAre duHkha ApanArI che. ghaNAM kAma hAthamAM lIghA hoya to AkuLatAno saMbhava che. mATe pravRtti TUMkAvavI che e lakSa rAkhI jIve to jiMdagI sukharUpa lAge ane lAMbI paNa lAge. upAdhinuM kArya jema bane tema ochuM karavA kahe che. ochI upAdhi hoya tene zAMti hoya che. gAMghIjI parano patra 570 che. temAM-- ''jema jema upAdhino tyAga thAya tema tema samAdhisukha pragaTe che. jema jema upAdhinuM grahaNa thAya tema tema samAdhisukha hAni pAme che. vicAra karIe to A vAta pratyakSa anubhavarUpa thAya che.'' 52. strI, putra, kuTuMba, lakSmI ityAdi badhAM sukha tAre ghera hoya to paNa e sukhamAM gauNatAe du:kha 2hyuM che ema gaNI AjanA divasamAM praveza kara. mokSamALAmAM sukha viSe pATha che. temAM A ja vAta spaSTa karI che. indriyasukho karmabaMdhanA kAraNo che, ane baMdhana che te duHkharUpa che; arthAt indriyasukha bhogavatAM moha vaDe duHkhanA bIja vavAya che, tethI gauNatAe tene duHkha kahyuM che. atyAre e duHkha pragaTa nathI, tethI dekhAtuM nathI. mATe gauNatAe ene duHkha kahyuM che. jema gulAbanA phUlamAM maghamAkha saMtAI rahI hoya, tene koI sUMghavA jAya to madhamAkha DaMkha mAre. te prakAre indriyasukho atyAre gulAbanA phUla jevAM dekhAya che. paNa temAM karmabaMgharUpI madhamAkha saMtAI rahI che, tethI gauNatAe temAM duHkha ja rahyuM che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 43. pavitratAnuM bhUja sahAyAra che. jJAnInI AjJAe vartavuM te sadAcAra che. eTale uttama AcAra che. tethI karmanI nirjarA thAya che. jema jema karmanI nirjarA thAya che tema tema AtmA nirmaLa thAya che. e rIte sarva karmanI nirjarA thatAM parama pavitra zuddha AtmasvarUpa pragaTe che. tethI pavitratAnuM mULa sadAcAra che ema kahyuM. mana doraMgI thaI jatuM jALavavAne - 54. doraMgI eTale rAgadveSavALuM, caMcaLa. "tattvabodha manorodha zreyorAgAtma zuddhayaH / maitrIdyatazca yena syuH tajjJAnaM jinazAsane // " - aNagAra gharmAmRta mo adhyAya zlo-6 artha :-- jinazAsanamAM 'tattvabodhamAM, manorodha ane Atmavizuddhi mATe zreyorAga (AtmahitakArI evA cAritra pratye anurAga te zreyorAga), maitrIdyota (maitrIne prakAza karanAra) jethI thAya, tevuM jJAna jinazAsanamAM che. je rAgadveSathI caMcaLa evA manane roke che. 70 "sarva vastu jAtaM anekAtmakaM" arthAt saMpUrNa vastu mAtra anaMta dharmAtmaka hai| yaha jina zAsanakA siddhAMta hai| isake viruddha sarvathA ekAMtarUpa vastu ko mAnanevAle sarvathA ekAMtavAdI kahe jAte hai| so tattvajJAna Adi pAMca yA cha viSaya aise hai jo isa zAsana meM hI mila zakate hai- anyatra sarvatra ekAMtavAdI mata meM nahIM. 1. tattvabodha :- tattva tIna prakAra kA hai| 1. heya, 2. upAdeya, 3. upekSaNIya. inameM se yathAyogya arthAt heya kA heya rUpase, upAdeya kA upAdeyarUpa se aura upekSaNIya arthAt anAdara, tiraskAra karane yogya kAryoM kA upekSaNIyarUpase bodha ( pratipatti) honA usako tattvabodha kahate hai / jJeya - mAtra jAnane yogya pUrA vizva jJeya hai| lekina jo bhavya ajIvAdi tattvo ke sAtha sAtha isa jIvatattva kA zraddhAna karatA hai, jJAna prApta karatA hai aura upekSaNIya meM upekSA arthAt anAdara kiyA karatA hai vahI jIva nirvANa kA bhAgI ho sakatA hai| sArAMza yaha ki sAta tattvoM meM heya, upAdeya aura upekSaNIya tattvoMkA svarUpa samajakara unameM usI prakAra kA zraddhAna Adi honA, tattvabodha kA vAstavika svarUpa hai| tattvabodhase mokSa kA bhAgI jIva bana zakatA hai| paraMtu isa prakArakA tattvabodha jinazAsana - sarvajJa puSpamALA vivecana vItarAga bhagavAna ke matameM hI bana zakatA hai| anya matoM meM nahIM / 2. manorodha :- cittako viSayoM kI tarapha se haThAnA, usako para padArthoM yA viSayo kI tarapha jAne na denA use manorodha kahA jAtA hai / "yad yad eva manasi sthitiM bhaveta / 71 10 tat tadaiva sahasA parityajeta / " " AtmajJAnAtparaM kAryaM na buddhau dhArayecciram / kuryAdarthavazAtkiJcid vAkkAyAbhyAmatatparaH // " "AtmajJAna vinA jyAMya, vitta dyo thiraDANa nA; AtmArthe vANI-kAyAthI, varto tanmayatA vinA.' samAdhizataka artha :- manameM jaba koI padArtha kA AkAra upasthita ho to usako usI samaya chor3a denA caahie| AtmakalyANa yA mokSamArga ke viruddha kaisA bhI vicAra manameM upasthita ho to usako eka kSaNa bhI Thaharane nahi denA caahie| yahI mana ke nigraha karanekA upAya hai| isako hI manorodha kahate hai / (AtmasyAzanI viruddha ke vicAra age mene kSazavAra para TaGavA na hevo) yaha manorodha bhI jinazAsana ke sivAya anyatra nahi mila sakatA / 3. zreyorAga :- yahAM para zreyasa zabdase cAritra aura rAga zabda se usameM lIna hone kA kAraNa anurAgarUpa zraddhAna samajanA cAhie / arthAt mokSa ke sAkSAt kAraNa cAritrameM lIna kara denevAlA anurAgarUpa zraddhAna bhI anekAnta mata meM hI prApta ho sakatA hai, dUsare mato meM nhiiN| (4thI aprazastarAga tabhaya che ane AtmAnA zreyamAM anurAga thAya che.) 4. Atmazuddhi:- jisa viSaya kA "mai" yaha hUM isa taraha se anupacarita vAstavika bhAna hotA hai usako AtmA kahate hai| isa AtmAmeM parapadArtho ke saMyoga se rAgAdirUpa azuddhi huA karatI hai / (choraMgI bhana dhatuM bhaya che.) usa azuddhi kA dUra honA hI Atmazuddhi kahA jAtA hai| yaha bhI jinamata meM hI mila sakatA hai| vAstavika vItarAgatA aura Atmazuddhi anya mata ke anusAra nahIM bana sakatI / 5. maitrIdyota :- kisI bhI jIva ko kabhI bhI kisI bhI taraha se duHkha kI utpatti na ho aisI abhilASA ko maitrI kahate hai| isakA mAhAtmya vidvAnoM ke hRdaya meM utpanna karanA maitrIdyota samajanA cAhie, arthAt vastutaH maitrI bhAvanA kA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra prakAza karanA bhI jina matameM hI bana sakatA hai, anyatra nahIM / kahA maoN . "jeNa tacyaM vibujhajjaH jeNa cittaM Nirujjhadi / jeNa attA visujjhejja ta NANaM jiNa sAsaNe // jeNa rAgA virajjejja je seesa rajjadi / jeNa mittiM prabhAvejja taM NANaM jina sAsaNe // " 32 artha :- jisase tattva kA vizeSa bodha prApta hotA hai, jisase cittakA nirodha hotA hai, aura jisase AtmA vizuddha huA karatI hai vaha jJAna jinazAsana meM hI mila sakatA hai| jisase rAgabhAva dUra kie jA sakate hai, aura jisase zreyomArga meM anurAga kI utpatti hotI hai, tathA jisase maitrI bhAvanA kI prabhAvanA huA karatI hai, vaha jJAna jinazAsana meM hI mila sakatA hai| yahAM para jina do sUtro ke dvArA durlabha arthAt jinamata ke sivAya anyatra alabhya jJAna kA mAhAtmya batAyA hai, unameM pahile sUtra ke dvArA samyaktva sahacArI aura dUsare sUtra ke dvArA cAritrasahacArI jJAna kA varNana kiyA hai; aisA samajanA caahie|" 55. vacana zAMta, maghura, komaLa, satya ane zauca bolavAnI sAmAnya pratijJA laI AjanA divasamAM praveza karaje, vIsa dohAmAM 'vacana nayana yama nAhIM'' Ave che. A puSpamAM vacananA saMyama mATe sAmAnya pratijJA levAnuM jaNAvyuM. jJAnInA vacanane 'zabda-brahma' paNa kahe che. koI khaTapaTIA mANasanuM eka vacana paNa aneka utpAta eTale mana UMcuM karI de athavA na hoya te duHkha UbhuM karI zake che. prasannacaMdra rAjarSine thayuM tema. evuM vacananuM baLa hovAthI teno saMyama karIne svaparanA hita arthe vacana vaparAya tema karavA yogya che. vacana kevuM bolavuM te have kahe che, 1. zAMta --'Akho loka trividha tApathI baLI rahyo che.'' temAM kaDavAM vacanarUpI agnino umero karavo yogya nathI; paraMtu bIjAnuM duHkha zAMta thAya, potAne paNa zAMtinuM kAraNa thAya tevAM vacano satpuruSanAM bodhane anusarIne bolavAM yogya che. AtmakalyANano lakSa hoya to vacana zAMta nIkaLe che. AtmA potAnA raMgamAM niraMtara raMgAyelo hoya to je vacana nIkaLe te tenAthI raMgAIne nIkaLelA hoya che. tethI kaSAyane zAMta karanArA hoya che. 33 puSpamALA vivecana 2. mathura H "phaile prema paraspara jagameM, moha dUra para rahyA kare; apriya, kaTuka, kaThora zabda nahi koI mukhase kahA kare.'' -merI bhAvanA A traNe doSo nIkaLI jAya tyAre vacana madhura thAya. apriya--eTale aNagamatuM je sAruM na lAge te. tathA kaDavuM eTale manamAM na goThe tevo zabda. je sAco hoya ke khoTo paNa kaTuka eTale kaDavo lAge, jIvanI lAgaNI dubhAya evo apriya zabda karatAM paNa kaTuka zabda vizeSa bhAre arthavALo che ane kaThora eTale garvayukta vANI, je kAnane paNa karkaza lAge. draupadI evuM vacana bolI hatI. jethI mahAbhAratanuM yuddha maMDAyuM. pahelAMnA be apriya ane kaTuka zabdanI mAphaka dila to e paNa dubhave chatAM kaThora zabdamAM sabhyatA bilakula nathI. mATe je kAma karavAnuM ke kahevAnuM hoya te sArI rIte sAcavIne uttama rIte thAya tema karavuM. madhura eTale mIThI vANI. je kahevAnuM hoya te bIjAne gaLe UtarI jAya tema madhura rIte kahevuM. jema davAnI goLIo Sugar-coated hoya ke goLa vIMTelI hoya te jhaTa gaLe UtarI jAya tema mIThA zabdo che te sAmAne svIkAravA yogya lAge che. mIThuM bolavAnI jene Teva hoya tenAthI mArganI prabhAvanA thAya che. patAsAM vaheMcavAnI prabhAvanA karatAM te vadhAre che. 3. komaLa :-- sUkSma lAgaNIne--premabhAvane mAna ApanAro. jema komaLa vastra hoya te zarIrane sukhazobhAnuM kAraNa thAya che, tema komaLa zabdo TheTha AtmA sudhI pahoMce che. kavio pAse evI kaLA hoya che ke je avyakta bhAvo hRdayamAM rahelA hoya tene suMdara, lalita (komaLa) padothI jAgrata kare che. jema saMgIta, citra vagere kaLAo te hRdayanA komaLa bhAvone pragaTa kare che, tema zabdamAM paNa zakti che. evI zaktivALA zabdone komaLa kahevAya che. komaLa vacana--pahelI bhUmikAnuM che tenuM atre varNana karyuM che. "maMda viSayane saraLatA, saha AjJA suvicAra; karuNA komaLatAdi guNa, prathama bhUmikA ghAra.' zrImad rAjacaMdra 4. satya :-- jema hoya tema kahevuM te satya che. upara je rIta batAvI- zAMta, maghura, komaLa bolavuM tema satya bolavuM. tenA be bheda che. (1) vyavahAra
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ET puSpamALA vivecana eTalAmAM rAjAnI savArI AvI pahoMcI. tarata ja prathAnajI | bhikhArI pAse AvIne bolyA : are ! sUradAsajI! jarA bAjA para , khasazo? rAjA sAheba padhAre che." bhikhArI bolyo : 'hA' praghAnajI! A UThyo." ya che te ? zrImad rAjacaMdra satya, (2) paramArtha satya. paramArtha satya eTale AtmAno lakSa i cUkyA vinA bolavuM te. vyavahAra satya na bolato hoya tenAthI paramArtha satya bolI zakAtuM nathI. samyaguSTi ja paramArtha satya bolI zake. 5. zauca - eTale nilabhI, niHsvArthI vacana. jyAM svArtha hoya, koIne chetaravAnuM ke koInA pAsethI kaMI kAma kADhI levuM hoya tethI mIThAM vacana bolato hoya to te pavitra vacana nathI. zauca eTale pavitra. lobhAdi kaSAya jyAM hoya tyAM malinatA hoya che. sAmAnya pratijJA - koI vrata levA jevI A kaDaka vAta nathI. paNa te cUkavuM nathI evo bhAva rAkhIne divasanuM kAma karaje. bIjAnI sAthe bolavuM paDe temAM bahu sAcavIne vartavA kahyuM. jo na sAcave to vera baMdhAIne bhavobhava sudhI keTalAye bhava karavA paDe. zrI pArzvanAtha bhagavAnane kamaThanA jIva sAthe vera baMdhAyuM hatuM te mokSe gayA tyAM sudhI dasa bhava sudhI cAlyuM. jevA saMskAra tevI vANI eka bhikhArInuM draSTAMta :- eka nagaranA rastAnA khUNAmAM eka aMdha bhikhArI beThelo hato. te buddhizALI hato. rAjAnI savArI AvatAM be cAra mANasoe pelA bhikhArIne kahyuM - "eya!bevakUpha!bAjA para khasa, rAjAnI savArI Ave che. bhikhArI bolyo 'hA! prajAjana!khasI jAuM chuM. thoDIvAra pachI sipAhIo AvyA ane bolyA : e AMghaLA! UTha. khabara nathI paDatI? rAjAnI savArI Ave che. bhikhArI bolyo "hA'! sipAhI! hamaNAM ja UThI jAuM chuM." nANA* ka tyAM UbhelA prajAjano, sipAhI ane pradhAnajI baghA vicAramAM paDI gayA. temAMthI koIka bolyuM are tame to aMgha cho chatAM tame prajAjana, sipAhI ane praghAna e traNeyane kevI rIte oLakhyA? aMgha bhikhArI bolyo - temaNI vANIthI. ApaNI vANI dvArA ApaNuM kuLa, ApaNA saMskAra ane ApaNI khAdAnI vagere parakhAI jAya che. mATe hamezAM sabhya vANI bolavI. -jIvanaghaDatara pravezikA 56. kAyA maLamUtranuM astitva che, te mATe 'huM A zuM ayogya prayojana karI AnaMda mAnuM chuM" ema Aje vicAraje. savArathI UThIne zarIranI saMbhALa levI paDe che. paNa te kAyA kevI che tenuM svarUpa jaNAvyuM che. maLamUtranuM astitva che. eTale jemAMthI e zarIra utpanna thayuM te vastu gaMdI che. ane jenAthI e poSaNa pAme che te khAdhelo khorAka che. jyAre e ja khorAka okI kADhe tyAre jemAMthI enuM poSaNa thAya che te vastu kevI che e pratyakSa jaNAya che ane maLamUtrarUpe te AhAranuM kevuM vikRta svarUpa thaI bahAra Ave che te paNa dekhAya che; eTale zarIra e azuci vastuno ja kothaLo koka che. ja Sii
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 puSpamALA vivecana koI beTheluM dIThuM, eTale e paNa khATalAmAM beTho. baraNIne gaLe hAtha mUkIne namAvI ke aMdaranuM badhuM enA para DhaLI paDyuM. "are A zuM thayuM? ema ene thayuM. pachI pUchyuM ke koI che ke nahIM? khUNAmAM bAI beThelI hatI. teNe caloTo rAkhelo hato te laIne UbhI thaI ane bAraNuM ughADI nAkhyuM. zrImad rAjacaMdra (aa che, e lakSamAM rahe to dehanAM kAryamAM Asakti na thAya. jarUriyAta pUratI enI saMbhALa levI paDe, paNa vilAsamAM vRtti na jAya. te arthe vicAravAnuM kahe che ke huM A zuM ayogya prayojana karI AnaMda mAnuM chuM. nimitta to evAM che ke darpaNamAM jAe to ene ahaMkAra thAya. kapaDAMmAM, ghareNAmAM badhe jyAM vRtti coMTI che te ukhADavA mATe vicAra karavA kahe che, ke huM zAnI saMbhALa rAkhuM chuM, viSTAnuM poTaluM che tenI? zA arthe A huM karuM chuM? pa.u.pa.pU.prabhuzrIjI A vAta samajavA mATe eka draSTAMta ApatA. eka zIlavatInuM vRSTAMta :- eka sAdhu hato. tenI pAse eka bAI zAstra bhaNavA jAya. keTalAMka prakaraNa ene zikhavADyAM. paNa e nimittathI te sAdhunI vRtti calita thaI. pratibaMdha vadhato gayo. ene tyAMja AhArapANI levA, koI koI nimitte jAya, tyAM bese, vAto kare ane koI na hoya evo prasaMga zodhe. bAI jANe ke ApaNane sAdhune vahorAvavAno lAbha maLe che. mATe ullAsathI dAna vagere ApatI. eka divase sAdhue nirlajjapaNe potAnI halakI vRtti tenI AgaLa pragaTa karI. bAI samajI gaI, paNa ApaNA guru che mATe ene zikhAmaNa ApavI evo manamAM vicAra rAkhIne kAle A vakhate Avajo ema kahyuM. eTale sAdhu pAcho cAlyo gayo. pachI te bAIe rAtre potAnA patine kahyuM ke ghaNA divasathI mane kabajiyAta rahe che te huM kahevAnuM bhUlI jatI hatI. Aje savAre pahelA evI koI sakhata davA lAvo ke pAMca daza vakhata jhADA thAya. vaidya na Ape to paNa be divasa uparAuparI levAnI jarUra che ema kahIne vadhAre lAvajo. savAranA UThI te pahelA jaI davA laI Avyo ke e bicArI kyAranIye mAMdI che paNa kahetI nathI. bAI te badhI davA sAthe khAI gaI. pachI eka vAsaNamAM dizAe jAya. baraNI jevuM vAsaNa hatuM temAM dizAe bese. dasa paMdara jhADA thaI gayA. pachI jANyuM ke sAdhu AvavAno vakhata gayo che tethI khATalo pAtharIne pathArI taiyAra karI. pathArImAM baraNI mUkIne pote jevo veSa rAkhatI hatI tevo badho veSa te baraNIne paherAvyo. moMDhe oDhyuM hoya tema ThAThamATha karIne rAkhI mUkI. tathA sAdhune paheravAno eka caloTo taiyAra rAkhyo. pachI bAraNuM barAbara vAseluM nahIM tema vAsIne eka khUNAmAM aMdhArAmAM te besI rahI. sAdhu Avyo. bAraNuM ughADIne aMdara pesI bAraNuM vAcyuM. pachI joyuM to khATalAmAM te bAInuM zarIra jhADA thavAthI phIkuM paDI gayuM hatuM--naMkhAI gayuM hatuM. taddana azakta thayuM hatuM. sAdhue pUchyuM--"A zuM thayuM? rUpa kyAM gayuM?" bAIe kahyuM : baraNImAM. tamane jenA para moha hato te vastu tamane baraNImAM kADhI ApI. rUpa para tamane moha hatone jhADA thayA tethI jatuM rahyuM ane moTuM levAI gayuM. sAdhu samajI gayo. bAIne ene zikhAmaNa ApavI hatI te ene barAbara lAgI. kapaDuM badalavAnuM ApyuM te badalIne sAghue mAphI mAgI; ane bAIne kahyuM - to tamane bahu duHkha ApyuM; paNa tame to mArA upara upakAra ja karyo. AkhA bhavamAM ene AvI vRtti na jAge tevI zikhAmaNa ApI. 'A zuM ayogya prayojana karI AnaMda mAnuM chuM?':- zarIranI jeTalI kALajI rAkhIe chIe teTalI yogya nathI, mATe ayogya prayojana kahyuM. jeTalI dehanI kALajI rAkhe che tethI anaMtagaNI kALajI AtmAnI rAkha'ema paramakRpALudeve kahyuM che. paNa deha jeTalI paNa kALajI AtmAnI rahetI nathI. mATe AtmAne bhUlI jeTalI dehanI kALajI rAkhIe chIe teTalI baghI ayogya ja che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 79 zrImad rAjacaMdra ( dehanI hAjato pUratI kALajI rAkhavI paDe temAM paNa AnaMda mAnavA jevuM nathI. AnaMda manAya che eTalI bhUla che, teTalI vairAgyanI khAmI che. te dUra thavA mATe zarIranuM cAmaDI vagaranuM kevuM svarUpa hoya tevuM vAraMvAra vicAravA kahyuM che. puSpa-8mAM "tvacA vagaranI vanitAnuM svarUpa vicArIne saMsAra bhaNI draSTi karaje" ema jaNAvyuM. 57. tAre hAthe koInI AjIvikA Aje tUTavAnI hoya to, - AjIvikA e prANIne pahelI jarUranI vastu che. ApaNAthI koInI AjIvikA tUTe tyAM jenI AjIvikA tUTI (eka ja AdhAra hoya) tene ArtadhyAna thAya che. ane jenA hAthe tUTI tenA pratye vera paNa rAkhe. toDavAnI icchA karanAranA pariNAma paNa nirdaya thAya che. e baghAMye karmabaMdhanA kAraNathI bacavA mATe kahyuM che. mATe jema bane tema karmabaMdhanA kAraNothI dUra rahevuM. evA prasaMge zuM karavuM te dareke potAno mArga vicArIne te rIte karavuM. pa8, AhArakriyAmAM have teM praveza karyo. mitAhArI akabara sarvottama bAdazAha gaNAyo. jamavA pahelAMnI badhI vAta kahI dIdhI, jamavAno vakhata Avyo. have bapore zuM karavuM te kahe che. temAM pahelI AhAranI vAta AvI. mitAhAra e sukhAkArInuM kAraNa che. jIbhanuM kAma A hitakArI che ke ahitakArI che te tapAsavAnuM che, tenA badale jIbhane priya lAge evuM hoya tyAM lalacAI jAya che, ane vadhAre khAI jAya che. halako, tuccha AhAra je ocho pauSTika hoya te paNa vaghAre khAya to nukasAnakArI che; ane bhAre khorAka hoya paNa thoDo khAdho hoya (jema prasAda Ape che tema) to naDavAno saMbhava nathI. munine AhAra mATe sAmAnya niyama evo che ke 32 koLiyA levA. strIone mATe 28 kahyAM che. e badhA niyamo karavAnuM kAraNa e che ke AhAra sacavAya to roga vagere thavAnuM ochuM thAya ane sustI paNa na rahe. jevuM khorAkanuM che tevuM peya padArtha eTale pAnanuM paNa che. dRSTAMta akabaranuM ApyuM che ke 'mitAhArI akabara sarvottama bAdazAha gaNAyo.' pa9. jo Aje divase tane sUvAnuM mana thAya, to te vakhate Izvarabhakti parAyaNa thaje, ke sazAstrano lAbha laI leje. puSpamALA vivecana rAtre barobara UMghato hoya tene divase UMghavAnI jarUra nathI. ) jarUra karatAM vadhAre UMgha e pramAda ja che. samayamAtrano paNa pramAda 9 karavA jJAnIoe nA kahI che, "kSama goyama mA pamANu'' kALano nAnAmAM nAno aMza te samaya che. teTalA samaya mAtrano paNa pramAda karavA yogya nathI. kRpALudeve teno bIjo artha samaya eTale taka, avasara paNa karyo che ke maLelo avasara cUkavA yogya nathI. divase sUvAno vicAra thAya tyAre vicAravuM ke zAmAM vadhAre lAbha che ? sUvAmAM ke bhakti karavAmAM ke zAstra vAMcavAmAM? je vadhAre hitakArI lAge tema karavuM. zAnIoe to bhakti vagere karavA kahyuM. pramAdane badale bhakti karavAnuM kahyuM che. jarUranI UMgha na levI ema kahyuM nathI. paNa jema vadhAre khavAI jAya tema vadhAre UMghI javAya che te yogya nathI. khAvAmAM ane UMghavAmAM-AhAra ne nidrA bannemAM saMyamanI jarUra che, AtmAmAM rahevuM te kharo saMyama che. te AhAra ane nidrA lUMTI le che. jene UMghavAnuM ane khAvAnuM na hoya ane samayano sad upayoga karavAno bhAva hoya tene sukha che, jemake devone to ghaNo vakhata hoya che to paNa indriyasukhanA bhogamAM nakAmo te vakhata gumAvI de che, mATe samakita karI laI mokSanA kAraNamAM kALa kADhavA yogya che. "saM[ kanarrna vAritranfor mokSamArka: " AtmA ja AtmAno mArga zodhe che. mokSano mArga AtmAnI zuddhi che. "mokSa kahyo nija zuddhatA, te pAme te paMtha." AtmAnI zuddhatA jethI thAya te ja teno paMtha che athavA mokSamArga che. te sAcA AtmajJAnI puruSathI prApta thAya che. 6. huM samajuM chuM ke ema thavuM durghaTa che, to paNa abhyAsa sarvano upAya che. jJAnI paNa pahelAM ApaNA jevA ja hatA. te ALasa, pramAda Adi manuSyabhavano keTalo vakhata lUMTI jAya che te jANI jAgRta thayA che. tethI bIjAne paNa e coro na lUTe te mATe cetAve che, pote lIdhelo upAya batAve che. abhyAsa sarvano upAya che :- koI kahe--UMgha Ave tyAre badho puruSArtha mUkI devo paDe che. UMghanuM svarUpa evuM che ke te sarva ghAti prakRti hovAthI AtmAnA badhA pradezo para asara kare che. AMkha UghaDe nahIM, hAthamAMthI pustaka paDI jAya, koI bolato hoya, upadeza sAMbhaLato hoya tyAre AMkho mcIne sAMbhaLuM chuM ke vicAra karuM chuM ke maMtra boluM chuM ke pheravI jAuM chuM ema kare to tene vakhate UMgha potAnuM jora jamAve che. tyAre thoDe thoDe tenI sAme thavA ke tene
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra jItavA puruSArtha Adaryo hoya to UMgha kAbUmAM AvI jAya che. nepoliyananuM dRSTAMta :- nepoliyananI UMgha kAbUmAM hatI. jeTaluM dhAre teTaluM ja UMghe. be miniTa, pAMca miniTa UMghIne jAgrata thAya. paNa chellI laDAI vakhate te lazkarane mokhare hato. tyAM pAMca miniTa ArAma levA mATe sUI gayo ane chellA sipAhIne hukama mokalyo ke lazkara pUruM thavA Ave tyAre mane jagADavo. pelo mANasa bhUlI gayo. aDagho kalAka nIkaLI gayo ne nepoliyanano badho progrAma pharI gayo ane te hArI gayo. pAMca miniTanA pramAdane kAraNe AkhA yuropanuM rAjya khoyuM. 80 doSa te doSa che, game tevo jabaro hoya topaNa tene nahIM naDe ema na bane. mahAvIra svAmIne marIcinA bhavamAM uttama sAmagrI maLI hatI, saMghayaNa sAruM hatuM. RSabhadeva (dAdA) sAthe dIkSA lIdhI hatI, budghi paNa sArI hatI, paNa eka zithilatAne lIdhe te bhaTakyA. zvetAMbaro kahe che ke teNe utsUtraprarUpaNA karI hatI--bhagavAna pAse tharma che evo mArI pAse paNa dharma che evuM eka vacana teNe ziSyane kahyuM, te utsUtraprarUpaNA kahevAya, ane digaMbaro kahe che ke kapilAdika jAdA dharmanI pravRtti temaNe karI hatI, pachI ekendriya AdimAM jaI Akho Aro bhavabhramaNa karyuM, cothA ArAnI zarUAtathI te aMta sudhI. emane mokSe javA jeTalI sAmagrI cothA ArAnA zarUAtamAM hatI, paNa pramAdane laIne - zithilatAne laI cUkI gayA. mATe koIe pramAdane vaza thavA yogya nathI. abhyAsa karIne pramAdane haThAvavA yogya che. 61. cAlyuM AvatuM vaira Aje nirmULa karAya to uttama, nahIM to tenI sAvacetI rAkhaje. sAmAnya rIte dravya vaira tene kahevAya che ke koInI sAthe aNabanAva banyo hoya athavA koIe ApaNane zatrurUpe kAraNa vagara ke kAraNasahita mAnyA hoya. pUrvanuM vaira hoya to A bhavamAM kaMI kAraNa na banyuM hoya chatAM vaira vALavA icche che. zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM dRSTAMta :- kamaThanA jIvane pArzvanAtha svAmI sAthe ghaNA bhava sudhI vaira cAlyuM hatuM. zrI pArzvanAtha svAmInA jIvanuM AyuSya pUruM thAya ane maravAno samaya Ave tyAre nimitta e kamaThano jIva 1 puSpamALA vivecana 3 chellA dasa bhavathI banato hato. te vaira dUra karavA mATe vinaya, maitrIbhAva vadhArIne zatrubhAvanI sAme jIva mUke tenA mATe puruSArtha karavA jaNAvyuM che. enI sevAcAkarI karIne koI rIte enuM mana prasanna thAya ema karavuM ke jethI vairabhAva na rAkhe. prabhuzrIjI kahetA ke vairInI vacce vasavuM hoya to eka vinaya che te verIne paNa vaza kare. "vano verIne vaza kare.'' ApaNA sadguNanI bIjA para asara na thAya tevuM lAge to te niSThura che. tene sAruM karavA jatAM paNa bhUMDuM ja bhAse. tyAM ApaNe sAvaceta rahevuM. kemake tevA nimittamAM ApaNA pariNAma bagaDI javAno saMbhava che. enuM jora kyAM cAle? jyAM ApaNe gaphalatamAM rahyA hoIe tyAM. kAraNa ke te lAga zodhato ja hoya ne jarA kaMI doSa ApaNo thAya to rajano gaja kare. mATe sAvacetIthI vartavuM ke jethI banatA sudhI doSa ja na thAya. 'divAlane paNa kAna hoya che" koI gupta vAta karatuM hoya ke niMdA karatuM hoya ane koI sAMbhaLatuM nathI ema ghAre paNa "vAe vAta UDIne'' duzmana pAse pahelI pahoMcI jAya che. eTale sAvaceta rahevA mATe jaNAvyuM che. mATe verInI paNa niMdA karavAnI pravRtti karavI nahIM. bhAvathI pote ja potAno verI :- AtmA pote potAno verI che. pote potAnuM ja bhUMDu ke bhaluM karI zake ema che. bIjAnuM to bIjAnA karmane AdhIna che. anAthImunie upadezamAM zreNikarAjAne kahyuM hatuM ke AtmA dhAre to potAne svarga, narke ke mokSe laI jAya. anAdikALathI mokSa thAya evuM nathI karyuM. AtmaghAtI thato Avyo che. te have potA pratyenuM vera nirmULa karavA jevuM che. teTalo puruSArtha na banato hoya to tenAthI sAvaceta rahevA jevuM che. mAre to kAma mokSanuM karavuM che te cUkavA ke vismaraNa karavA yogya nathI. e lakSa cUkI javAya che tyAre dehAdika kAryonuM athavA bIjA vera vadhAre tevA vacanonuM jIvane mahattva lAge che. "kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAva maraNe kAM aho rAcI raho ?'' kSaNe kSaNe jIva potAnI ghAta karI rahyo che. bIjA zatru to lAga maLe tyAre ghAta karI zake, paNa A mahAbaLavAna zatru to kSaNe kSaNe potAno ghAta karI rahyo che. kSaNe kSaNe svarUpa vismaraNa karavArUpa ghAta kare che. 62. tema navuM vaira vadhArIza nahIM, kAraNa vaira karI keTalA kALanuM sukha bhogavavuM che e vicAra tattvajJAnIo kare che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra jUnA verIothI sAvacetI rAkhavA uparAMta navA verIo vaghAravA nahIM evI zikhAmaNa ApI. koI svArtha sAdhavA mATe bIjAnI sAthe vera thAya che. jema ke ApaNane gamatuM hoya paNa te na Apato hoya to tenI sAthe vera thAya che. bahAranI vastuonI jema AbarU vagere mATe paNa tema thAya che, je ApaNe priya mAnIe chIe te mATe koI virodha kare to paNa vera thAya che. te vakhate vicAravA kahyuM ke vera karI keTalA kALanuM sukha bhogavavuM che? je vastu priya gaNIe chIe teno viyoga paNa maraNa vakhate to jarUra thavAno ja che; to te mATe vairabhAva zuM ghAraNa karavo. e upara pa.pU.prabhuzrIjIe eka draSTAMta kaheluM te A pramANe che: saMsAranuM vicitra svarUpa pitAnA zrAddhanuM draSTAMta - eka sAdhupuruSa hatA. te vahoravA AvelA. te divase eka mANasane tyAM enA pitAnuM zrAddha hatuM. pitA marIne baLada thayelo. te ene ghera ja bAMdhelo hato. enI mAtA marIne enA ja phaLiyAmAM kUtarI thaI hatI. zrAddhanA divase putre dUghapAka karyo hato. te vakhate kUtarI bAraNAmAM AvIne beThI hatI. teNe dUdhapAkamAM garoLI paDatI dIThI. bIjA koInuM lakSa te tarapha gayuM nahotuM. tethI A dUdhapAka khAze to badhA marI jaze ema jANI aMdara jaI dUghapAkanA tapelAmAM kUtarI okI. badhA lokoe jaIne kUtarIne khUba mArI. tethI enI keDa bhAMgI gaI. puSpamALA vivecana pachI parANe ghasaDAtI ghasaDAtI baLadanI gamANamAM jaIne / beThI. evAmAM muni tyAM vahoravA AvyA. temaNe badhuM jJAnathI jANyuM. << ane saMsAranA vicitra svarUpa upara temane hAsya AvyuM. eTale gharanA mAlike pUchyuM : "mahArAja Aje kema hasyA?" eTale munie vairAgya thavA mATe baghI vAta kahI--ke kUtarI e tamArI mAtA hatI ane baLada tamAro pitA hato. tamane bacAvavA mATe kUtarIe aMdara jaIne okyuM che. vaLI tamArI strI je chokarAne ramADatI hatI tenA saMbaMdhI munie kahyuM ke tamAro pADozI tamArI strI para kudraSTi rAkhato hato. te tamArA gharamAM peTho ane tame tene mArI nAkhyo hato, te ja tamAro atyAre putra thayo che ane tene ja tame atyAre ramADo cho. upakArI je kutarI hatI tene tame mArIne kADhI mUkI. ane duzmanane putrarUpe ramADo cho. e joIne mane (munine) hasavuM AvyuM. e sAMbhaLIne saMsArane asAra jANI badhAne vairAgya thayo ane AtmakalyANa bhaNI vaLyAM. navuM vaira vaghArIza nahIM kAraNa ke thoDuM jIvavAnuM hoya temAM paNa jo duzmana Ubho karyo to kSaNe kSaNe maraNano bhaya raheze. je sukha bhogavavA mATe vaira UbhuM kare paNa te duHkhanuM kAraNa thAya che mATe navuM vera vaghArIza nahIM; ema jaNAvyuM.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra navuM vera vaghArIza nahIM (c) eka saMnyAsInuM draSTAMta - bhAratamAM ghaNA prakhyAta saMnyAsI hatA. emanI Adata kharuM kahevAnI tethI temanA virodhIo ghaNA ane bhakto paNa ghaNA hatA. eka divasa virodhIone e saMnyAsI kAMTAnI jema khuMcavAthI temane mAravAno vicAra karyo. jodhapuranA rAjAne e saMnyAsIe rakhAta na rAkhavA mATe ghaNo Thapako Apela. rAjAnI rakhAta dvArA e saMnyAsInA rasoIyAne bahu paisA ApI phoDI nAkhyo. tene kahyuM ke tuM saMnyAsIne mArI nAkha. tethI rasoIyAe saMnyAsInA bhojanamAM jhera bheLavI dIdhuM. jheravALuM bhojana saMnyAsIe karyuM. thoDIvAramAM saMnyAsIne jheranI asara thavA lAgI eTale temaNe rasoIyAne bolAvIne pUchyuM ke 'tuM je hoya te sAcuM kahI de to tane huM abhayadAna ApIza." rasoIyAe guno kabula karyo. saMnyAsIe tarata ja potAnA gajavAmAMthI vIsa rUpiyA kADhIne tene ApatA kahyuM ke tuM have jaladIthI tArA vatane cAlyo jA; nahIM to mArA bhakto tArA rAI jeTalA TukaDA TukaDA karI nAkhaze. puSpamALA vivecana 63. mahAraMbhI, hiMsAyukta vyApAramAM Aje paDavuM paDatuM hoya che to aTakaje. mahA AraMbha ane mahA parigraha e narakanAM kAraNa che. tethI tevI pravRttimAM paDatA aTakAve che. vyApAra zabdano artha pravRtti thAya che. koIpaNa pravRttimAM ghaNI hiMsA thAya evuM hoya te ghaNAM anarthanuM kAraNa che. kAraNa game tevI hiMsA svaparanA AtmAnI ke sthUlajIvanI, paisA meLavavAmAM ke koIpaNa pravRttimAM thAya che tenuM phaLa jIvane potAne avazya bhogavavuM paDe che. mATe nAzavaMta vastunA mohane laIne, bhaviSyamAM ghaNAM duHkha bhogavavAM paDe evA mahApApanA kAraNamAM paDavuM vicAravAnane ghaTatuM nathI. mammaNazeTha AvI pravRtti karI sAtamI narake gayo. 64. bahoLI lakSmI maLatAM chatAM Aje anyAyathI koIno jIva jato hoya to aTakaje. benI sarakhAmaNI kare che. eka bAju ghaNI lakSmI che ane bIjI bAju niraparAthI jIvano nAza. ApaNane bahoLI lakSmI koI Ape ane paisA ApIne ApaNuM gaLuM kApavAnuM kahe to ApaNe maravA taiyAra thaIe? ApaNane te nathI gamatuM tema evuM duHkha bIjAne paNa nathI gamatuM. mATe bIjAne tevuM duHkha ApavA mATe taiyAra thaIe te mAtra avicArapaNuM che, bhalA kara bhalA hogA. eka mANasanuM draSTAMta - eka mANasa devadarzana karavA jaI rahyo hato. tenI pAse mAtra cAra AnA hatA. deva AgaLa mUkavA ane pUjAnI sAmagrI phUla vagere levA mATenA hatA. tenI sAme eka garIba traNa divasano bhUkhyo mANasa maLyo. teNe kahyuM-mArA para dayA lAvI mane kaMI Apo. te vicAra karavA lAgyo ke zuM karuM? ene paisA ApuM ke devadarzanamAM? ene ApIza to enI AMtaraDI Tharaze. maMdiramAM to pachI paNa mUkI zakAze. ema vicArI pelA garIbane bolAvIne cAra AnA ApyA. te garIbe cAra AnA harSathI laI lIdhA. tenA badalAmAM eka maMtra tene zIkhavyo. te e ke "bhalA kara bhalA hogA" eTaluM bolI te cAlyo gayo. te thoDA divasamAM zrImaMta thaI gayo. tenA sagAMo tathA mitro tenuM kAraNa pUchavA lAgyA. tethI teNe kahyuM "bhalA kara bhalA hogA!!!" eTaluM te sarvane kaheto. -sAdI zikhAmaNamAMthI potAnI jAna lenAra pratye paNa kevA dayAnA bhAva che ke tene vIsa rUpiyA ApI tenA vatanamAM mokalI dIdho. e joIne rasoIyAnA manamAM bahu pastAvo thayo ane potAnA pApakRtya upara codhAra AMsue raDato raDato chevaTe bhAgI chUTyo. A Arya dezanI saMskRti che. - jIvanaghaDatara pravezikA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra IrSyA kadI karazo nahIM haradevanuM dRSTAMta = rAmadeva ane haradeva be sagAM bhAIo hatA. banne bicArA khUba garIba hatA. moTo rAmadeva ane nAno haradeva. moTA rAmadevanI sthiti nAnA haradeva karatAM kaMIka sArI hatI. AthI rAmadeva ghaNIvAra haradevane madada karato ane enI saMbhALa paNa rAkhato. haradeva potAnA kuTuMbanuM gujarAna karavAne asamartha hato. 9 eka divasa eka saMnyAsI haradevanA ghare bhikSA levA mATe AvyA. haradeva raDatA raDatA kahe "svAmIjI! huM tamane zI rIte bhikSA ApuM? mArA gharamAM to khAvA mATe anAja paNa nathI.'' e vAta sAMbhaLI saMnyAsIjInuM hRdaya pIgaLI gayuM. emaNe haradevane kahyuM : "beTA! mArI eka vAta sAMbhaLa. bhagavAna dayALu che. jo tuM himAlaya jaIne bhagavAnanI bhakti kare to teo prasanna thaI varadAna Apaze. te sAMbhaLI haradeva himAlaya jaI dhyAnamAM tallIna thaI gayo. ghyAnamAMthI Dage nahIM. aMte bhagavAna prasanna thayA ane bolyA : 'beTA! tAruM nizcala ghyAna joI khuza thayo chuM. tyAre eNe kahyuM : "prabhu tame jo prasanna thayA ho to mane eka varadAna Apo ke huM je icchuM te pramANe badhuM ja maLI jAya.'' bhagavAne kahyuM : beTA ! tathAstu. bhale tema thaze. paNa eka vAta sAMbhaLa. tuM je icchIza te to tane maLaze ja; paNa bAjumAM rahetA bhAI rAmadevane tArA karatAM bamaNuM maLaze.'' haradeva kahe : TADha, taDako vagerenA duHkha meM sahana karyAM ane ene zA mATe mArA karatAM bamaNuM maLe? prabhu kahe "enuM phaLa tane maLI gayuM paraMtu tAro bhAI sukhI thAya temAM tuM zA mATe irSyA kare che ?'' haradeva bole tenAM pahelA prabhu aMtardhAna thaI gayA. haradeva ghare Avyo. AvatAMnI sAthe ja teNe kahyuM : '"prabhu mArA jhuMpaDAnI jagyAe sAta mALano moTo mahela banI jAo.'' mahela banavAthI khuzI thayo. paNa bhAIne potAnA mahelanI bAjumAM ja cauda mALano mahela banI gayo. te joIne bahu baLavA lAgyo. pachI potAnA gharamAM sAta jaNa hovAthI sAta moTaro mAMgI. tethI sAta moTaro thaI paNa bhAIne cauda moTaro thayelI joIne krodhathI vizeSa baLavA lAgyo. 7 puSpamALA vivecana haradevanA manamAM evo gusso caDyo ke 'game tema karIne rAmadevane huM duHkhI duHkhI karI nAkhuM.' eNe prabhune kahyuM : 'prabhu! amArA sAta sabhyo pAse be be AMkho che, amAre benI jarUra nathI; mATe sahunI eka eka AMkha phoDI nAkho.' badhAnI eka eka AMkha phUTI gaI. rAmadevanA gharanA badhAnI banneya AMkho phUTI gaI. rAmadevanA gharamAM rokakaLa thavA lAgI. hajI haradevane TADhaka nahotI vaLI. eNe kahyuM -"prabhu! mArA mahelanuM aDadhuM AMgaNuM rokI de tevo pahoLo ane UMDo kUvo mArA gharanA AMgaNe banAvI do?"' ane tema ja thayuM. rAmadevanA AMgaNAmAM Dabala khADo thayo. AMdhaLA thayelA hovAthI enA gharanA mANaso jyAre bahAra javA lAgyA tyAre teo TapoTapa te kUvAmAM paDIne marI gayA. A samAcAra jyAre haradevane maLyA tyAre rAjI rAjI thaI gayo. rAtre bhagavAne haradevane svapnamAM AvIne kahyuM teM tArA upakArI bhAI ane kuTuMbIono nAza karyo tethI tuM nAlAyaka che. tane ApeluM varadAna pAchuM lauM chuM. haradeva pAcho bhikhArI thaI gayo. irSyA e bhayaMkara DAkaNa che enA panAre kadI paDazo nahIM. - jIvanaghaDatara pravezikA 65. vakhata amUlya che, e vAta vicArI AjanA divasanI 2,16,000 vipaLano upayoga karaje, e apekSAe dareka manuSya lAkho paLano roja vepAra kare che eTale lakSAdhipati che. 60 vipaLanI=eka paLa, 60 paLanI=eka ghaDI, 60 ghaDIno=eka divasa. ema eka divasanI 2,16,000 vipaLo thaI. mokSamALA pATha50mAM paramakRpALudeva jaNAve che ke--"paLa e amUlya cIja che. cakravartI paNa eka paLa pAmavA AkhI riddhi Ape to paNa te pAmanAra nathI. eka paLa vyartha khovAthI eka bhava hArI javA jevuM che. ema tattvanI dRSTie sidgha che.'" mATe A vAta vicArIne pratyeka paLano upayoga bhavacakranA AMTA ochA karavA mATe karavo joIe. 66. vAstavika sukha mAtra virAgamAM che. mATe jaMjALamohinIthI Aje atyaMta2mohinI vadhArIza nahIM.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra "bhoge rogabhayaM kule cyutibhayaM vitte nRpAlAdbhayam, mAne dainyabhayaM bale ripubhayaM rUpe taruNyA bhayam, zAstre vAdabhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAntAdbhayam, sarva vastu mayAnvita muvi nRLAM vairAgyamevAmayam.'' bhartRhari vairAgyazataka artha :-- "bhogamAM rogano bhaya che; kuLane paDavAno bhaya che; lakSmImAM rAjAno bhaya che; mAnamAM dInatAno bhaya che; baLamAM zatruno bhaya che; rUpathI strIne bhaya che; zAstramAM vAdano bhaya che; guNamAM khaLano bhaya che; ane kAyA para kALano bhaya che; ema sarva vastu bhayavALI che; mAtra eka vairAgya ja abhaya che!!!'' (1.pR.33) zlokano vistAra -''eNe (bhartuharie) je je vastuo upara bhayanI chAyA pradarzita karI te te vastu saMsAramAM mukhya sukharUpe manAI che. saMsAranuM sarvottama sAhitya je bhoga te to roganuM thAma TharyuM.'" che dyutimao-"manuSya uccakuLathI sukha mAne tevuM che. tyAM paDatIno bhaya dekhADayo." ra vitta rRpAAtmaya-"saMsAracakramAM vahevArano ThATha calAvavAne daMDarUpa lakSmI (kuMbhAranA cAkanA daMDa jevI) te rAjA ityAdinA bhayathI bharelI che.'' mAne sainyamayam--"koIpaNa kRtya karI yazakIrtithI mAna pAmavuM ke mAnavuM evI saMsAranA pAmara jIvonI abhilASA che. to tyAM dInatA ne kaMgAliyatano bhaya che. vaDhe ripumathuM--'baLa parAkramathI paNa evA ja prakAranI utkRSTatA pAmavI ema cAhavuM rahyuM che to tyAM zatruno bhaya rahyo che.'' rUpe taLyA mayaM--'rUpakAMti e bhogIne mohinIrUpa che. to tyAM tene dhAraNa karanArI strIo niraMtara bhayavALI ja che." evuM strIomAM pratyakSa dekhAya che. koI mANasane ema thAya ke mAre rUpALI strI hoya to sAruM, pachI enI strI vadhAre rUpALI hoya to enA ghaNIne tenI phikara rahe che ke rakhene koI enA zIlano bhaMga kare ke e bIjAne icche. tethI vadhAre sAcavavI paDe che. jema puruSa Ama strInA rUpanI icchA karatAM phikaramAM paDe che tema strI icche ke mAre suMdara rUpa hoya to sAruM; paNa bIjI rUpavaMtI strIo kevI bhayamAM jIve che te 89 puSpamALA vivecana vicAre to A vAta tene samajAya. paNa moTe bhAge koI ema vicAratuM nathI. zAstra vAvamathuM-'aneka prakAre gUMthI kADhelI zAstrajALa temAM vivAdano bhaya rahyo che.'' gupte hama--''koIpaNa sAMsArika sukhano guNa prApta karavAthI je AnaMda lekhAya che te khala (duSTa) manuSyanI niMdAne lIdhe bhayAnvita che.'' guNanI irSA karanArA bIjA hoya che te guNavAnanI niMdA kare che tyAre guNavAnane paNa duHkha lAge che. eTale guNa paNa duHkhanuM kAraNa thayuM. mATe guNavAnane paNa duSTa puruSano bhaya che. bhAye dhRtAntAmacan'jemAM anaMta priyatA rahI che evI kAyA te eka samaye kALarUpa siMhanA mukhamAM paDavAnA bhayathI bharI che.'' sarva vastu mayAnvitaM-"Ama saMsAranA manohara paNa capaLa sAhityo bhayathI bharyA che. vivekathI vicAratAM jyAM bhaya che tyAM zoka ja che. jyAM zoka hoya tyAM sukhano abhAva che. ane jyAM sukhano abhAva rahyo che tyAM tiraskAra karavo yathocita che.'' (va.pR.33) vairAgyamevAmayam--mAtra eka vairAgya ja abhaya che. mATe mukti sAdhya karavA arthe vairAgyanI AvazyakatA che. jaMjALa mohinIthI Aje atyaMtaramohinI vadhArIza nahIMjaMjALamAM phasAI javAnuM bane. phasAvanAra je hoya che tene jaMjALa kahe che. te jALa ja ApaNane phasAve che. baMdhana karAvanAra ghana kuTuMbAdi mohanAM sAdhana te jaMjALamohinI che. tenA nimitte jIvamAM rAgadveSa thAya che, e atyaMtaramohinI te bhAvakarma che. tene vadhArIza nahIM-pUrvakarmathI sAdhano AvI maLyA hoya tyAre lobhane laIne vadhAre paisA hoya to sAruM, vadhAre anukULatA hoya to sAruM, ema dhArIne jIva upAdhi vadhAre che, tethI samAdhinI hAni thAya che. mATe bAhya upAdhi vadhAravAnuM nA kahyuM, temaja prApta nimittamAM paNa guMcAI rahevuM nahIM; eTale navuM na vadhAravuM ane che tenAthI paNa bhAvakarma thavAno saMbhava che, mATe cetAvyA che. atyAre karmano bojo ghaNo che mATe have navA karma bAMdhIne bojo vadhArIza nahIM ema kahyuM.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 90 / 67, navarAzano divasa hoya to AgaLa kahelI svataMtratA pramANe cAlaje. 7mAM puSpanI svataMtratAne pharI saMbhArI che. "jo tuM parataMtra hoya" ema 16mAM puSpamAM vAta karI hatI. paNa koI divasa navarAza maLe to te avakAzano samaya 7mAM puSpamAM kahyuM tema gharmamAM gALaje. paNa Aje to navaro chuM ema ghArI bIjAM kAma laI na bese te mATe bhalAmaNa karI che. hamezAM svataMtra na hoya paNa jyAre svataMtratA maLe tyAre 7mAM puSpamAM kahyuM che te pramANe divasanAM bhAga pADIne gharmAdi kAryamAM vartavA yogya che. 68. koI prakAranI niSpApI gammata kiMvA anya kaMI niSpApI sAdhanA AjanI AnaMdanIyatAne mATe zodhaje. "nirdoSa sukha nirdoSa AnaMda lyo game tyAMthI bhale; e divya zaktimAna jethI jaMjIrethI nIkaLe." AnaMdamAM kALa jAya, ane AtmA A dehanI ke karmanI jaMjIramAM bharAyelo che, tethI mukta thAya. evI niSpApI gammata karavI. haMsalo dUdha ane pANI jAdu kare paNa ajJAnIo to dUgha ane pANInI jema potAne, deha sAthe ekarUpa ja mAne che. nipApI gammata - te zARvinoda che. zAstranI carcAomAM je AnaMda Ave ke bhaktimAM je AnaMda Ave te niSpApa gammata che. nirdoSa gharmanA sAghanono zokha hoya, priyatA hoya to te vaDe citta prasanna thAya tema karavuM. 'citta prasanna re pUjana phaLa kahyuM." pUjA karIne cittanI prasannatA thavI joIe. jIvane bahAranI vastuomAM vAsanA hoya che. paNa te badhuM kleza ane duHkhanuM kAraNa che, mATe paramakRpALudeve kahyuM - "A klezarUpa saMsAra thakI virAma pAma, virAma pAma. kaMIka vicAra, pramAda choDI jAgrata thA, jAgrata thA." jAgrata thAya tyAM AnaMda Ave che. upayoga bIje pharato hoya tyAMthI potA tarapha upayoga vaLe, tyAM anubhava thAya che; ane te ja AnaMdanuM kAraNa che. savikalpadazAmAM je jJAna, zeyane jANavArUpe pravartavuM hatuM te jJAna nirvikalpadazAmAM kevaLa AtmAnuM ja jANanAra thAya che. bhAvo judA judA vikalpa viSe pariNamatA hatA te have kevaLa svarUpa pratye ja tanmaya thaI pravaryA. ema thatAM 91 puSpamALA vivecana koI vacanAtIta evo apUrva AnaMda Ave che. viSayasevana viSe e AnaMdanA aMzanI paNa jAta nathI. tethI e AnaMdane atIndriya kahyo che." e AnaMdamAM mananuM kAma saMkalpa-vikalpa karavAnuM che te paDI mUkI AtmA potAnA svarUpamAM lIna thAya che. 69. suyojaka kRtya karavAmAM dorAvuM hoya to vilaMba karavAno Ajano divasa nathI, kAraNa Aja jevo maMgaladAyaka divasa bIjo nathI. "gaI vastu zoce nahIM, Agama vAMchA nAhi; vartamAna varte sadA, so jJAnI jagamAMhi." vilaMba na karavA mATe kahevuM che : kAryane AgaLa dhakelavAno jIvane svabhAva paDI gayo che. kAle thaze, pachI thaze; ema AgaLa dhakelyuM jAya che. jJAnI kahe che ke suyojaka eTale jenI yojanA sArI che tevuM, hitakArI kArya karavuM hoya to Aje ja karI le. kemake manuSyabhava Adi sAmagrI AjanA divasa mATe maLI che te durlabha che. ane te maMgaLadAyaka che. kAlanI vAta acokkasa che. pa.pU. prabhuzrIjI kahetA ke "karyuM te kAma."--karyuM eTaluM to thayuM bAkInI bhAvanA rAkha. 68mAM pumAM loko doSavALA AnaMdanA sAdhano jema ke hoLImAM gALAgALI karIne dhULa raMga uchALe ane AnaMda mAne che tene badale zrI devacaMdrajIe gata covIzInA AThamA zrI dattaprabhunA stavanamAM AtmAne hitakArI evA vasaMtaRtuno AnaMda kema mANavo te jaNAve che- "ima zrIdattaprabhu guNa ho, phAga rame matimaMta lalanA jina sevanarthe pAIe ho, zuddhAtama makaraMda lalanA tattvapratIta vasaMtatratu pragaTI, gaI zizira kupratIta lalanA durmati rajanI laghu bhaI ho, sabogha divasa vadita lalanA." artha - makaraMda eTale phulano rasa, magha, zizira kupratIta eTale ziyALArUpI kupratIti gaI ane vasaMtaRturUpI tattvapratIti thaI. sabogha divasa vadita eTale rAta TUMkI ane divasa lAMbo unALAmAM thAya tema sadgogharUpI divasa vadhyo. te ja pramANe gata covIzInA cothA jina zrI mahAjazanA stavanamAM zrI devacaMdrajI mahArAja jaNAve che ke Atmapradeza raMgathala anopama, samyagdarzana raMga re; nija sukha ke sapaiyA, tuM to nijaguNa khela vasaMta re, nija sukha ke savaiyA."
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpamALA vivecana Io para zrImad rAjacaMdra AtmapradezarUpa raMgathala eTale ramavAnuM sthaLa. te sthAnamAM 0 samyagadarzanarUpa raMgavaDe he savaiyA eTale he AtmasukhanA sAthanArA! tuM tArA AtmaguNarUpI vasaMtano khela, khela. 70. adhikArI ho to paNa prajAhita bhUlIza nahIM, kAraNa jenuM (rAjAnuM) tuM lUNa khAya che, te paNa prajAnA mAnItA nokara che. rAjA kevo hoya teno khyAla A vAkyamAM Apyo che. prajA jene mAnya kare ke moTo mAne te rAjA paNa, potAne prajAno nokara mAne che. to tenA hAtha nIcenA nokaroe to prajAnuM hita e ja mukhya kartavya che ema gaNavuM joIe. sapuruSa AkhA jagatanA ziSya thavAnI icchA rAkhe che, to enA ziSya to vizeSa namratA rAkhavI ja joIe. emAM kaMI kahevuM paDe ema nathI. adhikArI hoya te rAjAnuM bahumAnapaNuM rAkhe che, ane rAjA prajAnA hitane bahumAna draSTie jAe che tethI adhikArIe paNa prajA pratye te draSTi cUkavA yogya nathI. adhikArInA be artha che : (1) amaladAra (vyavahAramAM) (2) AtmajJAnano adhikArI jJAnI puruSa. "oghava ane arjuna jevA adhikArI paNa guruzaraNe gayA." adhikArI te mumukSu. prajA te mumukSunA guNo. prajAhita te mumukSunA guNo vikasAvavA. rAjA te sadguru dvArA bodha AdithI mumukSu poSAya che, puSTa thAya che. sadguruno lakSa mumukSune mokSa ke samakita pamADavAno hoya che. sadguru ApaNane mokSe laI javA icche che. paNa te kahe tema na karIe to ApaNe adhikArI na kahevAIe, namakaharAma kahevAIe. lUNa khAIne harAma kare te harAmakhora athavA harAmanuM khAnAro kahevAya che. kalamanA upadezanuM draSTAMta - eka jaja jajamenTa lakhatAM potAnI kalama kAne caDAvI vizrAMti levA beThA hatA. te vakhate kalamane acAnaka vAcA thaI ane kAnane kahevA lAgI ke tArI jyAM sudhI amaladArI che tyAM sudhI tAre hAthe koInuM bhaluM nahi thAya to jevI mArI gati thaI tevI tArI paNa thaze. kAraNa ke mane zAhInA khaDiyAmAM boLavAthI jemAM mAruM moTuM kALuM thaI jAya che tema tAro adhikAra chUTI gayA pachI jo teM dhaNInuM hita sAcavI anyanuM bhaluM nahIM karyuM to tAruM moTuM paNa kALuM thaze. adhikAramAMthI a zabda nIkaLI jatAM dhikkAranI najare tArA jJAtmi baMdhuo tathA prajAjano tane joze. mATe tAro adhikAra che tyAM sudhI satkArya karI leje; nahi to pastAvAno samaya penzana vakhate Avaze. sAruM karatAM vAra bahu, narasuM tarata ja thAya." -sAdI zikhAmaNamAMthI 71. vyAvahArika prayojanamAM paNa upayogapUrvaka vivekI rahevAnI sat pratijJA mAnI AjanA divasamAM vartaje. vyAvahArika kAryo paNa lakSa daIne karavA mATe kahe che. je karavuM te vivekapUrNa karavuM. evI pratijJA jANe lIdhI hoya tema vyavahArakArya paNa vicArIne karavuM. vyavahArika kArya che tethI bagADavA jevuM nathI. je karavuM te sAruM karavuM. pratijJA mAnI eTale pratijJA laIne karavuM ema kahevuM nathI paNa jANe ke pratijJA lIdhI hoya tevI rIte kALajIpUrvaka vartavAnuM kahyuM che. upayoga eTale kALajI, lakSa, kAma bagaDe nahIM tema. kRpALudeva vepAra karatA hatA tyAre kevI rIte vyavahAra rAkhatA te zrImad rAjacaMdra graMthamAM pRSTha 235 upara rojanIzImAM nIce pramANe jaNAvyuM che - vacanAmRta (rojanIzI) "atyArathI A vacano ghaTamAM utAra-prItipUrvaka utAra. (1) koInA paNa doSa jo nahIM. tArA potAnA doSathI je kaMI thAya che, te thAya che, ema mAna.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra e (2) tArI (Atma) prazaMsA karIza nahIM; ane karIza to tuM ja halako che ema huM mAnuM chuM. (3) jema bIjAne priya lAge tevI tArI vartaNUMka karavAnuM prayatna karaje. ekadama temAM tane siddhi nahIM maLe, vA vighna naDaze, tathApi dRDha AgrahathI haLave haLave te krama para tArI niSThA lAvI mUkaje. (4) tuM vyavahAramAM jenAthI joDAyo ho tenAthI amuka prakAre vartavAno nirNaya karI tene jaNAva. tene anukULa Ave to tema; nahI to te jaNAve tema pravartaje. sAthe jaNAvaje ke tamArA kAryamAM (je mane soMpo temAM) koI rIte mArI niSThAthI karIne hAni nahIM pahoMcADuM. tame mArA saMbaMdhamAM bIjI kaMI kalpanA karazo nahIM; mane vyavahA2saMbaMdhI anyathA lAgaNI nathI, (vyavahArane huM bIjA prakAre tuccha gaNato nathI. "jyAM jyAM je je yogya che' ema te samaje che, eTale emane kAma na soMpazo, e to dhyAnanA taraMgamAM rahe che, badhuM kAma bagADI deze--evA abhiprAya na bAMdhazo) tema huM tamArAthI vartavA icchato nathI, (tema huM paNa tamArA para avizvAsa rAkhato nathI kema ke tame bagADI nAkhazo evuM.) eTaluM ja nahIM paNa kaMI mAruM viparItAcaraNa manavacanakAyAe thayuM, to te mATe pazcAtApI thaIza. ema nahIM karavA AgaLathI bahu sAvacetI rAkhIza. tame soMpela kAma karatAM huM nirabhimAnI rahIza. (koI kAma sAruM thayuM hoya to huM badhuM kAma karuM chuM evuM abhimAna huM nahIM karuM) mArI bhUlane mATe mane Thapako Apazo te sahana karIza. mAruM cAlaze tyAM sudhI svapne paNa tamAro dveSa vA tamArA saMbaMdhI koI paNa jAtanI anyathA kalpanA karIza nahIM. tamane koI jAtanI zaMkA thAya to mane jaNAvazo, to tamAro upakAra mAnIza, ane teno kharo khulAso karIza. khulAso nahIM thAya to mauna rahIza, paraMtu asatya bolIza nahIM. mAtra tamArI pAsethI eTaluM ja icchuM chuM ke, koIpaNa prakAre tame mane nimitta rAkhI azubhayogamAM pravRtti karazo nahIM; tamArI icchAnusAra tame vartajo, temAM mAre kaMIpaNa adhika kahevAnI jarUra nathI. mAtra mane mArI nivRttizreNImAM vartavA detAM koIrIte tamAruM aMtaHkaraNa TUMkuM karazo nahIM; ane TUMku karavA jo tamArI icchA hoya to khacita karIne mane AgaLathI jaNAvI dejo. te nivRttizreNine sAcavavA mArI icchA che ane te mATe ethI huM yogya karI laIza. (je yogya lAge te karI laIza 95 puSpamALA vivecana - Ultimatum jevuM che.) mAruM cAlatA sudhI tamane dubhavIza nahIM. ane chevaTe e ja nivRttizreNI tamane apriya haze, to paNa huM jema banaze tema jALavaNIthI, tamArI samIpathI, tamane koI jAtanI hAni karyA vagara banato lAbha karIne, have pachInA game te kALa mATe paNa tevI icchA rAkhIne khasI jaIza.'' vahevAramAM paNa jJAnIpuruSo kema varte che te badhuM atre jaNAvyuM che. 72. sAyaMkALa thayA pachI vizeSa zAMti leje. AkhA divasamAM zuM karavuM te badhuM kahI dIdhuM. divase sUvAnI nA pADI hatI. bhakti zAstravAMcana vagere kartavya darzAvyuM hatuM. pravRttino kALa pUro thayo eTale have nivRtti levI hoya to leje ema kahe che. UMghanA 6 kalAka (be pahora) ja kahyAM che. rAtre zAMti hoya che. UMDA gaMbhIra vicAra karavA mATe rAtri, divasanI dhamAlathI rahita hovAthI vadhAre anukULa che. pratimA yogadhArI puruSo havethI mAre zarIranI saMbhALa na levI evI pratijJA karIne eka mudrAmAM UbhA ke beThA AkhI rAta gALe che. zuddha upayogamAM jyAM sudhI rahevAya tyAM sudhI kAusaggamAM rahe ane temAMthI upayoga khasI jAya tyAre cetatA rahI zubha upayogamAM rahevA mATe svAdhyAya, vicAra, bhAvanA koI kaDI laIne vicAra kare ke bAra bhAvanAnuM smaraNa kare che. mana caMcaLa thAya tyAre ema puruSArtha karatA karatA jyAre mana pAchuM sthira thaI jAya tyAre dhyAnamAM (zuddhabhAvamAM) rahe che. zuddhabhAvamAM bIjuM badhuM jANavAnuM ke vicAravAnuM mUkI daI AtmA eka potAne ja jANI temAM sthira rahe che. pa.pU.prabhuzrIjI uparano patra jemAM "zuddha upayoganuM varNana che "ke he munio ! jyAM sudhI kevaLa samavasthAnarUpa sahaja sthiti svAbhAvika na thAya tyAM sudhI tame dhyAna ane svAdhyAyamAM lIna raho. (puruSArtha karo.) AtmAnuM svarUpa jJAnIe kahyuM che teno vicAra kare, gokhe, smaraNabhakti kare te zubhabhAvanA che. dhyAna eTale AtmAno upayoga AtmAmAM sthira thAya te. caMcaLatAthI atyAre AtmAne bhUlI bAhya padArthone indriyadvArathI jANavAno jIvane abhyAsa thaI gayo che te paDato mUkI mAtra upayogamAM upayoga rahe te dhyAna che. ''jIva kevaLa svAbhAvika sthitimAM sthita thAya tyAM kaMI karavuM rahe ema nathI.'' phalANuM karavuM che, phalANuM vicAravuM che te badhuM jatuM rahe. bAraNA baMgha karI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 96 de tema. suratamAM prabhuzrIjIe traNa upayoganuM dRSTAMta ApyuM hatuM-- (1) azubha upayoga--kUtarAne jema gharamAM pesavA na de ane peThAM hoya to kADhI mUke; tema azubhabhAva AvavA devA nahIM. ane Ave to kADhI mUkavA, satsAdhanarUpa lAkaDIthI. jJAnIe sAdhana ApyuM hoya te bhakti vagere ka2vA mAMDe to azubhabhAva nAsI jAya. (2) zubha bhAva--memAna Ave to tenI AgatAsvAgatA kare tema zubha bhAvo mATe bAraNAM sAmAnya rIte ughADAM rAkhe, azubha bhAvothI bacavA mATe. (3) zuddhabhAva--bArI bAraNAM baMdha karIne surakSita, nizciMta jema rahe tema mAtra AtmAmAM rahevuM te. "jyAM jIvanA pariNAma vardhamAna, hIyamAna (ghaTe) thayA kare che tyAM dhyAna kartavya che arthAt dhyAnamAM lInapaNe sarva bAhyadravyanA paricayathI virAma pAmI, nijasvarUpanA lakSamAM rahevuM ucita che. udayanA dhakkAthI te dhyAna jyAre jyAre chUTI jAya tyAre tyAre tenuM anusaMghAna ghaNI tvarAthI karavuM. vaccenA avakAzamAM svAdhyAyamAM lInatA karavI. sarva koIpaNa paradravyamAM eka samaye paNa upayoga saMga na pAme, evI dazAne jIva bhaje tyAre kevaLajJAna utpanna thAya.'' kevaLajJAna sudhIno rasto batAvI dIdho. 73. AjanA divasamAM ATalI vastune bAdha na aNAya to ja vAstavika vicakSaNatA gaNAya : (1) ArogyatA. (2) mahattA. (3) pavitratA, (4) pharaja. Akho divasa pUro thayo. temAM je kAma karyA tene nIcenI cAra dRSTithI tapAsI javA kahe che. te A pramANe-- (1) ArogyatA - ArogyatAne hAni pahoMce evuM koI kArya thayuM hoya to kuzaLapaNe Ajano divasa gaLAyo nathI. pharI evo doSa bIje prasaMge na thAya teTalA mATe vicAravA kahyuM. jemake svAdavaza apathya khorAka levAyo hoya Adi doSo thayA hoya te pharI na thavA dhyAnamAM rAkhavA jaNAvyuM. (2) mahattA - eTale moTAI. tenA be bheda che. (1) laukika (2) alaukika. puSpamALA vivecana (1) laukika mahattA eTale lakSmI, mAna, kuTuMba, putra, adhikAra Adi vagerenI mahattA. mahattA zAnI che? to ke pApajanya karmanI; tethI kharI rIte te mahattA nathI paNa laghutA che. tethI A viSe paramakRpALudeve jaNAvyuM ke "lakSmI ane adhikAra vadhatAM zuM vadhyuM te to kaho; zuM kuTuMba ke parivArathI vaghavApaNuM e naya graho.'' (2) alaukika--eTale AtmAnI mahattA. te satyavacana, dayA, kSamA, paropakAra ane samatAmAM rahI che. 7 upara jaNAvelI laukika mahattA te karma mahattA che. paNa te savaLI thaI zake che. jemake lakSmIthI zANA puruSo dAna de che, uttama vidyAzALAo sthApI paraduHkhabhaMjana thAya che. eka paraNelI strImAM ja mAtra vRtti rAkhI parastrI tarapha putrIbhAvathI jAe che. kuTuMbavaDe karIne amuka samudAyanuM hitakAma kare che. putravaDe tene saMsArano bhAra ApI pote dharmamArgamAM praveza kare che. adhikArathI DahApaNa vaDe AcaraNa karI rAjAprajA bannenuM hita karI dharmanItino prakAza kare che. ema karavAthI keTalIka mahattA pamAya kharI, chatAM e mahattA cokkasa nathI. maraNabhaya mAthe rahyo che, dhAraNA dharI rahe che. (paDI rahe che maraNa Ave tethI.) yojelI yojanA ke viveka vakhate hRdayamAMthI jato rahe evI saMsAramohinI che. ethI ApaNe ema niHsaMzaya samajavuM ke satyavacana dayA, kSamA, brahmacarya ane samatA jevI AtmamahattA koI sthaLe nathI. zuddha paMcamahAvratadhArI bhikSuke je riddhi ane mahattA meLavI che te brahmadatta jevA cakravartIe lakSmI, kuTuMba, putra ke adhikArathI meLavI nathI ema mAruM mAnavuM che. (mokSamALA pATha-16 kharI-mahattA) (3) pavitratA - koI pApathI AtmA kalaMkita thayo hoya tene mATe 18 pApasthAnaka dvArA divasanA kAryo tapAsI javA. judI judI dRSTie vistArathI vicAravA mATe 18 kahyAM che. te doSone joI dUra karI pavitra thavuM. satpuruSanI AjJAnuM ArAdhana e pavitra thavAnuM kAraNa che. temAM bAghAkArI viSayakaSAyanA je prasaMgo thayA hoya te vicArI dUra karavA. te dUra karavAnA sAdhanomAM kaMI khAmI AvI hoya to divasa akuzaLatAthI gALyo kahevAya. (4) pharaja-karavA yogya (Avazyaka) kArya. karavAyogya bilakula rahI
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 98 zrImad rAjacaMdra ( gayuM hoya athavA to barAbara bajAvyuM na hoya, to te doSa gaNAya. ja A rIte pharajanA be bhAga paDe. (1) potAnA taraphathI (AtmAnI) pharaja bajAvavI. Atmonnati saMbaMdhI AgaLa vaghAyuM che ke nahIM te vicAravuM. bhakti prayojana, gharma kartavya prayojana, vidyAprayojana vagere je pramANe divasa gALavA kahyuM temAM kaMI khAmI AvI che ke kema te tapAsI jovuM. (2) anyanA saMbaMdhI bIjA ApaNI pAse AzA rAkhatA hoya te paranA saMbaMdhI. dehathI te AkhA deza sudhInI je pharaja bajAvavA yogya hoya te AmAM samAya che. mAtA, pitA, strI, putra, kuTuMbI pratyenI pharaja ke gAmanI ke sarakAranA Teksa vagere bharavA, dezanA niyama pramANe vartavuM, deha nIrogI rahe tenI keTalA pramANamAM saMbhALa levI, e sarva pharajanA arthamAM samAya che. 74. jo Aje tArAthI koI mahAna kAma thatuM hoya to tArA sarva sukhano bhoga paNa ApI deje. AtmAne arthe A jIvana che. AtmArthanI saphaLatA thAya tevuM kAma te mahAna kAma che, athavA to anyane AtmArthanA kAmamAM upayogI thavAya te paNa mahAna kAma che. potAnA AtmAnuM mahAna hita thavAno koI cokkasa prasaMga hoya to te vakhate bIjAM daihika sukhamAM khaLI rahevA yogya nathI. patrAMka 609mAM 11mA bolamAM paramakRpALudeve jaNAvyuM che ke "satsaMganI oLakhANa thavI jIvane durlabha che. koI mahapuNyayoge te oLakhANa thaye nizcaya karI A ja satsaMga, sapuruSa che evo sAkSIbhAva utpanna thayo hoya te jIve to (chUTavA icchanAre) avazya karI pravRttine saMkocavI; potAnA doSa kSaNe kSaNe, kAryuM kAryo ane prasaMge-prasaMge tIkSNa upayoga karI jovA, joIne te parikSaNa karavA; ane te satsaMgane arthe dehatyAga karavAno yoga thato hoya to te svIkAravo, (jema ke sapuruSanI sevAno lAbha maLyo hoya te vakhate zarIranI sagavaDo, havA pANI kazA tarapha lakSa rAkhavAnI jarUra nathI.) paNa tethI (satsaMga karatAM) koI padArthane viSe vizeSa bhakti sneha thavA devo yogya nathI, tema pramAde rasagAravAdi doSa te satsaMga prApta thaye puruSArtha gharma maMda rahe che, ane satsaMga phaLavAna thato nathI. ema jANI puruSArtha vIrya gopavavuM ghaTe nahIM." 75. karaja e nIca raja (ka+raja) che; karaja e yamanA hAthathI nIpajelI puSpamALA vivecana vastu che; (kara+ja) kara e rAkSasI rAjAno julamI kara ) ugharAvanAra che. e hoya to Aje utAje, ane navuM karatAM aTakaje. devuM karavuM keTaluM bhayaMkara che te jaNAvavA mATe ATalo vistAra karIne lakhyuM che. sAro mANasa hoya tene potAne ja devuM vALavAnI phikara rAtadivasa rahyA kare che. mokSamALAnA 'sukha viSe vicAra' nAmanA pAThamAM potAnuM gayeluM ghana pAchuM meLavavA mATe keTaluM ene veThavuM paDyuM che tenuM vistArapUrvaka varNana emAM che, e to eNe kaMI devuM kareluM nahotuM paNa mArI gayelI AbarU pAchI meLavavI evI je pratijJA karelI te paNa duHkhadAyaka thaI paDI to devA sahita mAre maravuM nathI ema jene manamAM rahyA karatuM hoya tene keTalo badho bojo lAge? mATe devuM karavuM ja nahIM ane karyuM hoya to jhaTa patAvI devuM. ahIM traNa upamAo ApI che te yathArtha che. (1) ka+raja =kuraja. kharAba vastu jemake reca lIgho hoya ne kapaDuM bagaDI jAya, hAtha bagaDI jAya to te apavitra vastune jema bane tema tvarAthI dUra karIe chIe. tema karaja dUra karavAne jIva adhIro thaI jAya che ane tethI eka prakAranuM duHkha vede che. jema bagADelA kapaDAMnI lajjA hoya tethI dUra kare che tema. AtmAnuzAsanamAM jJAnIno vairAgya kevo hoya che te batAvavA mATe kahyuM che ke jANe zarIra e apavitra vastu che tene pheMkI devA mATe jJAnI taiyAra thayA hoya. temane jJAna eTale sAcI samajaNa hAtha pakaDIne aTakAve che ke A zarIrathI to mokSanuM sAghana thavAnuM che, mATe utAvaLa na kara. buddhanA jIvanamAM paNa Ave che ke buddha 15 divasa ekAMtamAM rahevA mATe baghA saMghathI jAdA rahyA ane badhA saMghane anityabhAvanA vicAravAnuM kahyuM. tethI saMghe badhuM ja anitya ane duHkhadAyaka che tema A zarIra paNa anitya ane duHkhadAyaka che. mATe tenAthI jema bane tema mukta thavuM ema ekAMte vicAra karIne keTalAMka nadImAM taNAI maryA, keTalAMka parvata uparathI paDIne marI gayA, keTalAMka sAmasAmI vinaMtI karavA lAgyA ke tuM mane mArI nAkhe to mArI je kiMmatI vastuo che te tane ApuM. pachI buddhane khabara paDI eTale baghA saMghane AvIne samajAvyo ke ema karavAnuM nathI. tema devuM thaI gayuM tethI kaMI marI javAnuM nathI.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 100 { paNa ghIrajathI te ApavAnI bhAvanA rAkhI puruSArtha karavo yogya che. karaja e yamanA hAthanI nIpajelI vastu che - eTale maraNa Ape evI che. koInI vastu ke paisA laIne na ApI zakIe to sAmo mANasa vera rAkhe che, ghana e prANa gaNAya che; eTale prANa levA taiyAra thAya che. devuM patAvyA vagara marI jAya to parabhavamAM paNa jhADa pAse jhADa thaIne ApavuM paDe che. moTuM jhADa hoya teno rasa je navuM jhADa bAjumAM UgyuM hoya te cUsIne jIve che. paisA cUsIne lIghA hoya ke chetarIne ke thApaNa oLavIne to jarUra pAchA ApavA paDe che, koIne tyAM Dhora, pazu, nokara ityAdi thaIne paNa vALavuM paDe che. yame jema gaLuM pakaDyuM hoya tenA jevuM A karaja che. mATe kadI karavuM nahIM. | (kara+ja) kara rAkSasI rAjAno julamI kara ugharAvanAra che - devuM na patyuM hoya to enA para kesa kare che. ane aMte jamI lAve che. te jamI lAvanArane kaMI dayA hotI nathI. paisA ApavAnA hoya to ghara, vastu, kapaDAM, ghareNAM paNa harAjI karIne le che. te Abaru khoIne paNa ApavA paDe che. mATe karaja hoya to Aje utAraje, ane navuM karaja karatAM aTakaje. 76, divasa saMbaMdhI kRtyano gaNitabhAva have joI jA. sAMje jema pratikramaNa kare tema AkhA divasanA badhA kRtyonuM gaNita eTale jeTalA gaNI zakAya, tevAM mukhya mukhya kAryono vicAra karI jA. jema vepArI ghananI agatyatA gaNe che to tene mATe roja nAmuM lakhe che ane vyApAra kema cAle che te bhaNI draSTi rAkhe che ane lAbha thAya che ke khoTa te jue che. tema jIvananI jene kiMmata samajAI hoya te dareka divasa kema jAya che teno vicAra kare che. ane jatA divasanA anubhava uparathI Avato divasa kema gALavo teno krama nakkI kare che. 77. savAre smRti ApI che chatAM kaMI ayogya thayuM hoya to pazcAttApa kara ane zikSA le. amuka bAbato karatAM aTakaje athavA amuka vicAra karIne divasamAM praveza karaje Adi kahyAM hatA te cetAvavA mATe, bhUla na thAya mATe kahyAM hatAM. tema chatAM kaMI ayogya thayuM hoya to tevuM kArya bIjA divase na thAya te mATe pazcAttApa karI zikhAmaNa grahaNa karavAnuM kahe che. ekalo pazcAttApa kare ane 101 puSpamALA vivecana pharI evI bhUlo karyA kare ane pharI pazcAttApa karyA kare tethI jIvana | sugharatuM nathI. mATe evA doSa na karavAnI zikhAmaNa le. koI mANasane barobara lAgI gayuM hoya to ema kahevAya che ke ene zikSA lAgI, "acaMkArI bhaTTA TuMkArI bhaTTANI"nI jema. acaMkArI bhaTTAnuM draSTAMta :- acaMkArI bhaTTA krotha karIne enA ghaNI para rIsAIne potAnA bApane tyAM rAtanA bAra vAge ghara choDIne nIkaLI gaI. rastAmAM core ene pakaDI. ane e bAIne dUra dezamAM jaI vecI dIdhI. raMgArAe ene kharIdI. enuM lohI raMgavA mATe kADhe, paMdara paMdara divase enI nasamAMthI lohI kADhatA ane paMdara divasa sudhI ene khavaDAvIne puSTa karatAM. eka divase eno bhAI e gAmamAM vepAra arthe gayelo tene bAIe oLakhyo. bolAvIne badhI vAta kahI. teNe potAnI bahenane paisA ApI choDAvI ane ghera laI gayo. ATaluM badhuM duHkha ene paDyuM tethI saheje zikSA lAgI ane jiMdagImAM kadI krogha na karuM ema eNe nakkI karyuM ane te pramANe vrata paNa lIdhuM. indra devasabhAmAM ekavAra te bAInA vakhANa karyA ke te kadI krotha karatI nathI. eNe krogha kaSAyane jItyo, vaza karyo tethI tene ghanya che! ema kahyuM. pachI devo tenI parIkSA karavA mATe AvyA ke krodha na kare ema kadI bane nahIM. sAdhuno veza laI deve acaMkArI bhaTTA pAse AvIne 'lakSapuTa' kiMmatI tela hatuM tenI sAdhunI davA karavA mATe mAgaNI karI. dAsI pAse bhaTTANIe e telano zIzo maMgAvyo. laIne AvatAM dAdaro utaratAM zIza dAsInA hAthamAMthI paDI gayo to paNa te bhaTTANIne krodha thayo nahIM ane dAsIne kahyuM enI sAthe bIjo zIzo che te lAvI Apa. bIjo paNa evI rIte devamAyAthI dekhADyuM ke tUTI gayo. ema sAte zIzA dAsIe ANelA tUTI gayelA dekhADyA chatAM ene (zeThANIne) krotha thayo nahIM. UMcA vacanathI, Thapako ApIne paNa krodha karyo nahIM. vacanathI gALa bhAMDe ke Thapako na de paNa kiMmatI vastuno nAza thAya to manamAM khoTuM lAgyuM hoya te jaNAI Ave che. paNa AnA manamAM kAMIpaNa UMcuMnIcuM thayeluM nahIM ke dAsI kharAba che ke have na maLe evI dezAMtarathI vastu ANI hatI te bathI nAza pAmI gaI ityAdi kaMI thayuM nahIM. enA manamAM kaMI thatuM nathI evuM deve avadhijJAnathI, jANI potAnuM mULa svarUpe pragaTa karI, te bAIne namaskAra karI, pUjA karI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 102 jaNAvyuM ke indra tamArA vakhANa karyA hatA te yogya ja hatA. paNa huM mAnI zakyo nahIM tethI parIkSA karavA Avyo hato. eke zIzo tamAro phUTyo nathI. mAtra devamAyAthI tema batAvyuM hatuM. enA jevI zikhAmaNa ApaNe levA jevI che. zikhAmaNa lAge to svapnamAM paNa krogha na thAya. 78. kaMI paropakAra, dAna, lAbha ke anyanuM hita karIne Avyo ho to AnaMda mAna, nirabhimAnI rahe. divasamAM kaMI sAruM kAma thayuM hoya tene saphaLatAnuM kAraNa mAnI AnaMdita thavuM paNa abhimAna karavuM nahIM, enI paNa sAthe bhalAmaNa karI. AnaMda pAmavo e judI vAta che ane abhimAna thavuM e jAdI vAta che. marIcinuM vRSTAMta - jyAre RSabhadeva bhagavAne bharatarAjAne temano putra marIci te A bharatakSetranA potanapuranagaramAM prathama tripuSTa vAsudeva nAme thaze.pachI chellA cakravartI thaze ane Aja bharatakSetramAM chellA tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra nAme thaze. ema kahyuM tyAre bharatarAjAne AnaMda thayo ane marIcine namaskAra karavA gayA. marIcie A badhuM sAMbhaLyuM tyAre tene AnaMda sAthe abhimAna thayuM. tethI bharata cakrIne to guNa prazaMsAthI AgaLa vadhavAnuM thayuM ane marIcine abhimAnathI pAchaLa paDavAnuM thayuM. mATe kaMI paropakAra, dAna, lAbha ke anyanuM hita karIne paNa abhimAna karavuM nahIM ema kahyuM. bIjA tarapha draSTi jAya che tyAre abhimAna thAya che ke bIjA halakA ne huM moTo. paNa ema karavuM nahIM. 79. jANatAM ajANatAM paNa viparIta thayuM hoya to have te mATe aTakaje. sAMje vicAra karatAM ema lAge ke AjanA divasamAM amuka kAma na ghaTe tevuM jANI joIne thayuM che. athavA to zaratacUkathI thayuM che, to tevA kAmano tyAga karaje ane pharI tevuM kAma karatAM aTakaje. jANatAM-ajANatAM paNa bhoLAbhAve koIe kahyuM hoya te mAnI lIdhuM hoya, athavA koI kapaTathI kahevA Avyo hoya temAM hA mAM hA bhaNIne ajJAnapaNe anyAyamAM uttejana ApyuM hoya; te sAMje vicAra karatI vakhate jo doSarUpa jaNAya to eka vakhata hA pADI che te have pharI nA kema kahevAya ema mAnIne anyAyane poSyA na javuM. pharI tevo doSa na thAya mATe cetatA rahevuM. 103 puSpamALA vivecana 80. vyavahArano niyama rAkhaje ane navarAze saMsAranI nI nivRtti zodhaje. vyavahAra eTale avazya karavAM paDe tevAM kArya niyamita karavAM. niyama jene na hoya tene navarAza ja AvatI nathI, kAraNa ke saMsAranAM kAma khUTe evAM nathI. sAheba loko TAIma rAkhe che--ophisa Adino; paNa vANiyA kaMI niyama rAkhatA nathI, Akho divasa tyAM besI rahe che. temane navarAza AkhA divasamAM hotI nathI. kahevata che ke "darajIno dikaro jIve tyAM sudhI sIve." rAtre paNa ene sIvavAnuM kAma hoya. kALajI na rAkhe to Akho vakhata vahevAranA kAmamAM jato rahe. tethI vyavahArano niyama rAkhavA kahyuM, ane jo svataMtra ho to saMsAra prayojana mATe be prahara kahyA che. bAkIno vakhata bace te mokSanA sAdhanamAM gALavA yogya che. tethI kahyuM ke "navarAze saMsAranI nivRtti zothaje." kyAre navaro paDuM ke mokSanuM kAma karuM, ema manamAM rahevuM joIe. 81. Aja jevo uttama divasa bhogavyo, tevI tArI jiMdagI bhogavavAne mATe tuM AnaMdita thA to ja A0- (AtmArthI kahevAya) sanmuruSanA boghanuM avalaMbana laI, temanI zikhAmaNa mAnIne Aja jevo uttama divasa bhogavyo tevI AkhI jiMdagI gALavAno utsAha kAyama rahe ane temAM AnaMda mAne to tuM AtmArthI kahevAya. "zeThanI zikhAmaNa jhAMpA sudhI." e kahevata pramANe sadvAcanathI tAtkAlika preraNA pAmI pachI zithila thaI jAya to tArAmAM hajI jijJAsApaNuM jAgyuM nathI ke tuM mumukSudazAmAM Avyo nathI. savAre vicAra karavA kahyuM. sAMje vaLI tapAsa karavA kahyuM ke kema vartAyuM, ema vAraMvAra godAvAthI thoDAka divasa ThIka cAle ane pachI gaLiA baLada jevo hato evo ne evo thaI jAya nahIM mATe A kahyuM che, A zikhAmaNa puSpamALAmAM ApI che te svAbhAvika eTale sahaja thaI jAya, tema puruSArtha karavAnI jarUra che. 82. Aja je paLe tuM mArI kathA manana kare che, te ja tAruM AyuSya samajI savRttimAM dorAje. saphuruSanAM vacanomAM vRtti rokAya teTalI vAra yathArtha jIvana gALyuM ema gaNavA jaNAvyuM. eTaluM ja tAruM jIvana che, bIjuM badhuM e maraNa samAna che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 104 je vacano grahaNa karyA te pramANe sadvartana karaje (savRttimAM dorAje). savRttimAM varte tene azubhabhAva (vRttio) rokAya che. paramakRpALudeve prabhuzrIjIne kahyuM hatuM ke muni "vRttione rokajo." "kevaLa aMtarmukha thavAno saphuruSono mArga sarvadu:khakSayano upAya che, paNa te koIka jIvane samajAya che. mahapuNyanA yogathI, vizuddha matithI, tIvra vairAgyathI ane puruSanA samAgamathI te upAya samajAvA yogya che. te samajavAno avasara eka mAtra A manuSyadeha che. te paNa aniyata kALanA bhayathI grahIta che. tyAM pramAda thAya che, e kheda ane Azcarya che. OM'' (va.pU. 614) 83. sapuruSa viduranA kahyA pramANe Aje evuM kRtya karaje ke rAtre sukhe suvAya. viduranIti-prabhuzrIjI kahe A "nIcenA bola AtmAne hitakArI lAbhanuM kAraNa che." "(1) avazya karavA lAyaka karma -thIraja, zama, satya, parabrahmanI prApti karAvanArA dhyAna, dhAraNA ane samAdhi vagerene anusaravuM. dhyAna, dhAraNA, samAdhi A traNa dhyAnanA prakAra che. ekAgra thavAnI zarUAta te dhyAna. temAM Take te dhAraNA ane temAM sthira thAya te samAdhi. hRdayanI ahaMtA-mamatArUpa gAMThane athavA aMtaHkaraNanI capaLatAne dUra karavI. iSTa aniSTapaNuM karavuM e karmajanya che. iSTa aniSTapaNuM na karavuM. paNa bhedajJAna karavuM. A karavA lAyaka kArya meM mArA guru pAse sAMbhaLyAM che. . (2) tyAga karavAnI vastuo (avazya na karavA yogya) - bIjAne gALo bhAMDavI nahIM, bIjAnuM apamAna karavuM nahIM, mitrano droha karavo nahIM, nIcanI sevA karavI nahIM, abhimAnI thavuM nahIM, sadAcAramAMthI bhraSTa thavuM nahIM. tIkSNa tathA roSavALI vANI bolavI nahIM. (jJAnInI AjJAe vartavuM.) A jagatamAM tIkSNa vANI te puruSonA marmabhAgane, hADakAMne, hRdayane tathA prANone bALI nAkhanAra che. mATe zarmiSTha puruSe hamezAM droha karanArI, bhayaMkara vANIno tyAga karavo. je kaThora vANI bolI manuSyanA manane dubhave che ane vANIrUpa kAMTAothI manuSyone pIDe che te kaThora puruSane akalyANanuM pAtra samajavuM, athavA kALarUpa vANIne mukhamAM dhAraNa karanAro jANavo. 105 puSpamALA vivecana (3) sajjana kSamAzIla ja hoya :- koI duSTa manuSya pradIpta ) agni ane sUrya jevAM tIvra vANIrUpa bANathI sajjanane ghAyala kare che, paraMtu sajjana ghAyala thayA chatAM ane duHkhI thayA chatAM paNa jANe che ke, "A manuSya mArA puNyamAM vaghAro kare che." "kSamA vIrastra pUvana" kSamA e jIvane bhUSaNarUpa che. kahyuM che ke- soraTho) "niMdaka vece Apa, kachu na pAve niMdarbhe, parajanako grahI pApa, vaNaja (vepAra) karata hai puNya ko" te bIjAnuM pApa le che ane potAnuM puNya ene Ape che. (4) devatAo kone cAhe che? :- potAnI sAthe vAda karanArA sAthe vAda kare nahIM, bIjAne vAda karavA mATe uzkere nahIM, koI mArI jAya to paNa tene sAmo mAre nahIM, athavA to bIjAnI pAse marAve nahIM, ane koIpaNa pApIne mAravAnI icchA kare nahIM; te manuSya svargamAM jAya che ane devatAo tevA manuSyane cAhe che. (5) cAra jAtanuM bolavuM :- (jhADa mauna rahe che.) mauna rahevuM te uttama che, te karatAM satya bolavuM te uttama che. te karatAM satya paNa priya bolavuM te uttama che ane sarvathI tharmasvarUpa paramArtha satya bolavuM te vadhAre uttama che. A pramANe cAra jAtanuM bolavuM kahevAya che. (6) viSayano tyAga te ja duHkhano tyAga:- puruSa je je viSayothI dUra thAya che, te puruSa te te viSayajanya duHkhamAMthI paNa mukta thAya che; kAraNa ke viSayathI mukta thavAne lIdhe kyAMyathI aNumAtra paNa duHkha bhogavato nathI. (viSayamukta thayelo puruSa parAjaya pAmato nathI.) te bIjAno parAjaya karavA icchato nathI. koI sAthe vera karato nathI. niMdA tathA prazaMsAne samAna gaNe che ane niMdAthI zoka karato nathI, tema prazaMsAthI harSa pAmato nathI. (7) uttama puruSanA lakSaNo - je manuSya saghaLAMnuM kalyANa icche che, koInA akalyANamAM mana rAkhato nathI, satya bole che, komaLa bole che ane jitendriya che te ja uttama puruSa gaNAya che. (8) madhyama puruSanA lakSaNa :- je puruSa priyavANIthI samajAve che, koI vastu (ApavA) mATe pratijJA kare to te vastu Ape che ane paranA chidro jANe paNa kahetA nathI, te madhyama puruSa gaNAya che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 106 [ (9) adama puruSanAM lakSaNo - kharAba upadeza ApanAra, 0 mAra khAnAra, zastrathI ghAyala thAya to paNa krothane lIdhe pAcho na pharanAra, karelA upakArano nAza eTale apakAra karanAra, koIno mitra nahIM ane duSTa buddhimAna; A sarva aghama puruSanI kaLA jANavI. je puruSa bIjAnI pAsethI kalyANakArI vArtA sAbhaMLI, tenA upara vizvAsa rAkhato nathI, jene potAno paNa vizvAsa nathI, ane je mitronAM vacanono anAdara kare che tene kharekhara adhama puruSa jANavo. (10) kono saMga karavo? :- je manuSyane potAnuM kalyANa karavAnI icchA hoya te mANase uttama puruSonI maitrI karavI, samaya upara (vakhata vicArIne) madhyama puruSonI saMgata karavI, paNa aghama puruSonI sobata karavI nahIM. (11) zAMtino mArga:- vidyA, tapa ane indriyanA nigraha vagara tathA lobhano tyAga vagara tamane zAMti vaLe ema huM joto nathI. (have AnuM phaLa kahe che.) buddhithI bhayano nAza thAya che. tapathI teja maLe che. gurujananI sevA karavAthI jJAna maLe che ane yoga-sevanathI zAMti maLe che, je puruSo dAnanA phaLano (ane yajJanA phaLano) eTale svargAdika puNyano tyAga karI rAga tathA dveSathI mukta thAya che te A jagatamAM jIvatAM chatAM mukta thaIne phare che. (12) koNa kono nAza kare che? :- ghaDapaNa rUpano nAza kare che, AzA dhairyano nAza kare che, mRtyu prANono nAza kare che, IrSA zarmAcaraNano nAza kare che, kAma lajjAno nAza kare che, nIcanI sevA sadAcaraNano nAza kare che, krogha lakSmIno nAza kare che ane abhimAna eTale ahaMkAra te saghaLAno nAza kare che kemake 'pApamULa abhimAna' che. (13) kyAre zuM zuM karavuM? - je kAmavaDe rAtri sukhamAM jAya te kAma divase karI levuM. je kAma karavAthI vRddhAvasthA sukhamAM jAya te kAma prathama avasthAmAM karI levuM. ane vAva jIvita eTale jIvatAM sudhI evuM kAma karavuM ke je karavAthI maraNa thayA pachI paNa sukha maLe." - viduranIti) 84. Ajano divasa sonerI che, pavitra che, kRtakRtya thavArUpa che, ema satyaruSoe kahyuM che; mATe mAnya kara. 69mAM puSpamAM A vAta kahI che. te ja vAta pharI bIjI rIte jAgRti 107 puSpamALA vivecana ApavA kahe che. 65mAM puSpamAM paNa vakhata amUlya che Adi kahyuM che hatuM. jIva pramAdI che ane pramAdane poSanAra koI vAta sAMbhaLe to tene jhaTa grahaNa kare che. apazukana AdinI vAto sAMbhaLe, Aja to A vAra che, AvA zukana thayA ema karIne pramAda seve. te pramAdanA kAraNo dUra karavA kahe che ke Ajano divasa sonerI che. manuSyabhavamAM je dhAre te thaI zake. game teTaluM sonuM ApavA chatAM eka divasa paNa jIvavAno vaghI zake tema nathI, evo manuSyabhavano divasa pavitra kAmamAM gALe to pavitra kahevAya. divasane pavitra karanAra paNa pavitra gaNAya. kRtakRtya thavArUpa che- eka aMtarmuhUrtamAM jIvo mokSe gayA che to AkhA divasanI vAta to zuM kahevI? jIvana saphaLa thAya evuM sapuruSanuM vacana game te divase aMtaramAM utAre to divasa nA nathI pADavAno ke huM anukULa ke pratikULa thAuM. kALa to kALarUpe che. kALa dravyamAM kaMI zubha ke azubhapaNuM che nahIM. traNe kALa e to ekarUpe ja che. garamI, ThaMDI ke satsaMgAdi vAtAvaraNa te potAnA zubhAzubha bhAvone laIne anukULa ke pratikULa kahevAya che. kharI rIte joIe to potAnA karmane ja doSa che. kALI temAM kaMI karato nathI. karma pote karyA che mATe potAno vAMka che. te TALavA jIva puruSArtha kare to thaI zake tema che. ghaNAM jIvoe karmone haThAvyAM che, anukULa kALanI rAha joIne besI rahyA nathI; te ja saphaLa thayAM che mATe satpaSanI zikhAmaNa puruSArtha karavA mATe che te mAnya karavA yogya che. 85. jema bane tema AjanA divasa saMbaMdhI, svapatnI saMbaMdhI paNa viSayAsakta ocho raheje. potAnI patnI pratyenI paNa viSayAsakti ghaTADavAno paramakRpALudevano upadeza che. kAraNa ke manane e malina kare che. malina manamAM AtmAnuM pratibiMba paDatuM nathI. "mattacatvendriyadvAraiH patito viSayeSvahma / tAjhapaUTIffsa mAM purA veDha tattvataH " -samAdhizataka iMdriyadvArathI cukI, paDyo huM viSayo viSe; bhogo pAmI na meM pUrve, jANyuM rUpa yathArtha je." -samAdhizataka
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 puSpamALA vivecana caDhavAnuM che ema eNe mAnyuM. tevAmAM ja AMbA parathI eka sAkha , nIce paDI, te UThIne eNe lIghI. kevo sarasa eno raMga che ema joIne suMghavAnuM mana thayuM, ane vicAryuM ke suMghavAmAM kyAM jhera caDhavAnuM che? pachI cappa gajavAmAMthI kADhayuM ke mAre to khAvI nathI paNa bIjAone cIrIo karIne ApuM. A kerI khAvA jevI che. pachI baghAne jeTalAM cIrIyA hatAM te vaheMcI dIdhA. pachI goTalo rahyo. zrImad rAjacaMdra 108 pAMca indriyonA viSayomAM, sparzendriyano paricaya jIvane anAdikALathI che. te dUra karavA jJAnI teno prathama upadeza kare che. upamiti bhava prapaMcamAM sparzananI vAta pahelI Ave che. "eka viSayane jItatAM jItyo sau saMsAra." "pAtra thavA sevA sadA brahmacarya matimAna." sparzendriyane jItavI te dehAdhyAsa dUra thavAnuM kAraNa che. 86. Atmika ane zArIrika zaktinI divyatAnuM te mULa che, e jJAnIonuM anubhavasiddha vacana che. kAmAMgha jIvo potAnuM ane paranuM hita vicArI zakatA nathI. te kAmano aMdhApo dUra thAya to Atmika ane zArIrika zakti divya thAya che. daivI zakti pragaTe che. te have bIjo rasto le che. pahelAM rAgathI AtmAnA guNonI ghAta thAya ane zarIra kSINa thAya e upAyamAM pravartato hato, te rasto badalavAthI AtmavicAro karavAno avakAza maLe che, ane e vicArone amalamAM mUkavA yogya zarIra saMpatti hoya che te vadhe che. je AtmakArya sAthe te sAthu. kharA sAdhu puruSo anAsakta ja hoya che. je prema saMsAramAM verI nAkhyo che te AtmA ke sanduruSa upara karavA yogya che. tethI ja AtmAnA divya guNo pragaTe che. jaisI prIti harAmakI, taisI hara para hoya; calyo jAya vaikuMThameM, pallo na pakaDe koya." para prema pravAha baDhe prabhuseM, saba Agamabheda suura baseM; vaha kevalako bIja gyAnI kahe, nijako anubhI batalAI diye." 87. tamAku sUMghavA jevuM nAnuM vyasana paNa hoya to Aje pUrNa kara-(0) navIna vyasana karatAM aTaka. alpa paNa zithilatAmAMthI mahAdoSa janme che. kerI khAnAra rAjAnuM dRSTAMta - eka rAjA bahu mAMdo thayo. tene koI vaidya rasAyaNa khavaDAvIne marato bacAvyo, paNa kahyuM ke kerI khAzo to AvI sthiti pharI thaze ane marI jazo. pachI koI upAya cAlaze nahIM. te sAMbhaLI rAjAe rAjyamAMthI badhA AMbA kapAvI nAkhyA. eka divasa te jaMgalamAM zikAre gayo. tyAM AMbAnuM vana hatuM. bIjA kAMTAvALA jhADa hatA tethI AMbA nIce eNe baporano vakhata gALyo. AMbAnA jhADanI chAyAmAM besavAmAM ApaNane zuM jhera te nAkhI devA jatAM vicAra thayo ke A kyAM kerI che? ema ghArIne teNe moDhAmAM mUkyo, teno rasa peTamAM jatAM pAcho vyAdhi Ubho thayo ane deha chUTI gayo. mATe alpa paNa zithilatA sevavA yogya nathI. tema karatAM vyasanane to roja AdhIna thavuM paDe evI vastu che. uttama upadeza cAlato hoya ane kyAMyathI bIDIno dhUmADo Avyo hoya to bIDInA vyasanInA AtmAmAMthI vAsanAno dhUmADo nIkaLe che. te vAsanAnA kAraNe boghamAM vRtti joDAtI nathI. pachI kRpALudeva upadezachAyAmAM bIDIno hisAba gaNIne kahe che ke te vyasanI manuSyanI kiMmata eka pAInA cAra AtmA jeTalI thaI. kAraNa ke pAInI cAra bIDI maLe che. AtmAnuM hita thatuM hoya te paNa e bhUlI jAya che ane bIDImAM ne bIDImAM ja enuM citta rahe che. prabhuzrIjI kahetA ke koI vastu ahitakArI lAgI hoya to teno vicAra karI, pharI kadI te smaraNamAM na Ave evuM karavA mATe jaNAvatA ke
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 110 tArI matikalpanA upara mUka mIMDuM ane tANa cokaDI. mIMDuM mUkI > cokaDI tANavI(x). tArI kalpanAe kazuM thAya ema nathI, nirarthaka che. tajavA yogya che. koI taMmAku khAtuM hoya ane te vyasana choDI dIdhuM hoya to ene mAthe mIMDuM mUka ema kahyuM ane tenA upara cokaDI tANa. dRDhatA mATe ahIM mIMDuM ane tenA upara cokaDI beya karavA kahyuM. eTale ke jUnuM vyasana hoya tenA upara mIMDuM mUkI pUruM karavuM. ane navuM vyasana vaLagavA ja na devuM tenA mATe mIMDA upara cokaDI mUkavA jaNAvyuM. 88. deza, kALa, mitra e saghaLAMno vicAra sarva manuSye A prabhAtamAM svazakti samAna karavo ucita che. je saMyogomAM rahevAnuM thAya che te saMjogono sArA mANase vicAra karavo joIe ke ApaNane deza, kALa, mitra vagere keTalAM upakArI che athavA ApaNI emanA taraphanI zI pharaja che? te na vicAryuM hoya to vidUra kahe che tema rAtre sukhe suvAya nahIM. (1) deza H-- bhArata dezamAMnuM A kSetra ApaNane anukULa che ke nahIM? ApaNA bhAvanI vRddhi thAya evuM che ke nukasAna thAya evuM che? AryakSetramAM hoIe to satsaMgano keTalo lAbha laIe chIe? (1) tevo kALa che? :-- e viSe nirvikalpa thA. kALa che ke nathI ema karI besI rahevA jevuM nathI. tenA vikalpa na kara. kALa kaMI nathI kaheto ke nA kara. kALanI atyAre anukULatA keTalI che te jovA mATe dRSTAMta ke baporanA vakhatano vicAra kare to chatrI laIne nIkaLe. vicAra na kare to pachI pAcho pharI chatrI levA jAya ke tApanuM du:kha sahana kare. tema A kaLikALa che temAM keTalI vizeSa taiyArInI jarUra che te vicAravA mATe A kahyuM che. kaMI kALane vighnarUpa gaNI puruSArthanI hAni karavA kahyuM nathI. (2) tevo kSetra (deza) yoga che? - uttara-gaveSa (vicAra kara) jyAM AtmArthanuM kAma karavuM che te kSetra anukULatAvALuM che ke kema te vicAra karI jA. caitanya jina pratimA thavA mATe A kALa che? kSetra che? e vicAra karavA kahyuM. (3) tevuM parAkrama che ? :-- uttaapramatta zUravIra thA, to badhuM thaI zake. (4) teTaluM AyuSya baLa che? - uttara-zuM lakhavuM? zuM kahevuM? jeTaluM 111 puSpamALA vivecana AyuSya che teTaluM to aMtarmukha upayoga karIne lAbha laI le. mitra :-- jenAthI potAne lAbha thAya, "mokSano mArga batAve te maitrI.'" teno vicAra karavo. athavA potAne nimitte koIne lAbha thaI zake tema hoya teno prabhAtamAM svazakti anusAra vicAra karavo ucita che, kAraNa ke 52ne hita karavAmAM paNa potAnuM hita thAya che. koIne samajAvavuM hoya to potAne paheluM samajavuM paDe. athavA te saMbaMdhI vicAra karIne taiyAra thavuM paDe. tattvArthasUtranI prastAvanAmAM lakhyuM che ke '"pAMca prakAranA svAdhyAyamAM upadeza paNa eka svAdhyAya che. upadeza sAMbhaLanArane lAbha thAya ke na paNa thAya; lakSa de tenA para AdhAra che. paNa svAdhyAya karanArane to temAM upayoga rAkhavo paDe che, upayogapUrvaka bolavuM paDe che; eTale tene to lAbha avazya thAya. e vicAra karIne A tattvArthasUtranI TIkA lakhuM chuM.'' ema lakhyuM che. 89. Aje keTalA satpuruSono samAgama thayo, Aje vAstavika AnaMdasvarUpa zuM thayuM? e ciMtavana vi2lA puruSo kare che. AkhA divasamAM jeTalA mANasono samAgama thayo hoya temAMthI sajjano keTalA hatA, athavA konI konI pAsethI ApaNane zIkhavAnuM maLyuM, temaja AkhA divasamAM je vAMcana thayuM hoya temAMthI satpuruSonAM zikhAmaNarUpa vacano kyAM karyAM hatAM athavA konAM konAM hatAM te vicAravAthI kahenAra satpuruSonI dazA lakSamAM Ave che; tathA ApaNe je zikhAmaNa grahaNa karavI joIe tenuM tAtparya tAravavAno prasaMga Ave che. Aje vAstavika AnaMdasvarUpa zuM thayuM? :- satpuruSanA samAgamathI ke temanAM hitavacanothI ApaNane keTalo lAbha thayo athavA ApaNI citta prasannatAnA kAraNarUpa zuM zuM prasaMgo banyA hatA? koI bhakti thaI hoya, koI vicAraNA thaI hoya, paropakAranuM koI kAma thayuM hoya, pApamAM paDatAM aTakAve tevuM satpuruSanuM vacana smRtimAM AvyuM hoya, 'mAthe maraNa che, paga mUkatAM pApa che' evuM koI vacana smRtimAM AvyuM hoya ke jethI rAgadveSa, svacchaMda ke pratibaMdhathI aTakavAnuM banyuM hoya athavA mahApuruSanA anaMta upakAranuM bhAna thayuM hoya e Adi prasaMgo viralA puruSo vicAre che. prasaMgo banI gayA pachI pharI pAchA vicArIne tene aMge AtmAnI jeTalI unnati thavI joIe te thaI ke nahIM? na
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 112 thaI hoya to zA kAraNe na thaI? ane thaI hoya to tevAM kAraNo - vizeSa sevavAno nizcaya karI lAbha meLave che. AvA prasaMgo maLyA chatAM jo lAbha laI zakyo nahIM ema lAge to pharI tevA prasaMgomAM tevo doSa na thAya tevI cetavaNI maLe che. vicAra kare to manane thAya ke pharI evuM na thavA devuM. 90. Aje tuM game tevA bhayaMkara paNa uttama kRtyamAM tatpara ho to nAhimmata thaIza nahIM. kUvA kUdanAranuM dRSTAMta :- (1) prabhuzrIjI dRSTAMta ApatA ke kUvo kUdavA mATe koIe rUA.200nuM InAma rAkhyuM hatuM. eka mANasa Avyo je sapATa jamIna upara to kUvAnA karatAM vadhAre aMtara kUdI zake, paNa kUvAno khADo dekhIne bhaDakI jato ne kUdavAno vakhata Ave tyAre pAcho pharI jato. tene eka mANase himmata ApI ke huM tArI sAthe AvuM chuM cAla. huM hoMkAro karuM tenI sAthe tuM chalAMga mArIne kUvo kUdI jaje. doDIne kUvA pAse te mANasa Avyo tyAre pelA mANase jo2thI hokAro karyo tethI tene zUra caDhyuM ane te kUvo kUdI gayo. tema A vAkyamAM kAma game eTaluM bhayaMkara dekhAtuM hoya, paNa jo te uttama kRtya hoya to satpuruSo tenI pITha thAbaDe che ane nAhimmata nA thaIza ema kahe che. 113 puSpamALA vivecana gautamasvAmInuM dRSTAMta - (2) gautamasvAmIne badhAne kevaLajJAna thAya ne emane na thAya tethI, vikalpo thavA mAMDyA ke mane kevaLajJAna thaze ke nahIM? tyAre bhagavAne uttarAdhyayananA sUtramAM dhrumapatraka adhyayana che te AkhuM kahI saMbhaLAvyuM. temAM jaNAvyuM che ke A jIva nigodamAMthI nIkaLIne anaMtakALa khoTI thavuM paDe tevI yonio oLaMgIne A manuSyabhavamAM Avyo che, ghaNo abhyAsa karIne kSayopazama meLavyo che, saMsArasukha tyAgIne sAdhu thayo che, kevaLInI sAthe vicare che, te Akho samudra tarIne "kinArA pAse Ave tevuM thayuM che, have jarA jora karIne kinAre caDhI javAnuM che. mATe samaya mAtrano paNa pramAda na kara ema gautamasvAmIne hoMkAro kare evuM kahyuM--baLa ApyuM. mahApuruSonA vacano ApaNane himmata Ape evA hoya che. 91. zuddha saccidAnaMda, karuNAmaya paramezvaranI bhakti e AjanAM tArAM satkRtyanuM jIvana che. AkhA divasamAM jeTalAM satkRtya karyA hoya te badhAnuM jIvana sarvoparI evI bhakti che. bhakti nA hoya to bIjA badhA kAmo nirjIva maDadAM jevA che. bIjA kAmathI saMtoSa mAnavA jevuM nathI. zuddha svarUpanI bhakti paDI melIne bIjA laukika kAmamAM khoTI thavA jevuM nathI. ghaNI vakhate jIva ThagAya che. bIjAM laukika zubha kAmomAM jIvane mahattva lAge che tyAre vicAre che ke huM to sAruM ja karuM chuM ne! huM kyAM khoTuM karuM chuM? Ama jiMdagIno moTo bhAga anaMtakALa, ema ne ema vahI gayo. "vItyo kALa anaMta te, karma zubhAzubha bhAva; teha zubhAzubha chedatAM, Upaje mokSa svabhAva.'' A bhavamAM to mokSasvabhAva Upaje tevuM karavA jevuM che. 92. tAruM, tArA kuTuMbanuM, mitranuM, putranuM, patnInuM, mAtApitAnuM, gurunuM, vidvAnanuM, satpuruSanuM yathAzakti hita, sanmAna, vinaya, lAbhanuM kartavya thayuM hoya to AjanA divasanI te sugaMdhI che. sugaMdhavALuM puSpa hoya te devapUjA vagerenA kAmamAM Ave che. tema upara jaNAvelAM kAma jo thayAM hoya to Ajano divasa lekhe Avyo, sugaMdhavALo thayo ema gaNavuM. nahIM to mAtra divasa dekhavA pUrato hato--jema AvaLanA phUla dekhAya evo. AvaLanA phUla dekhAve suMdara hoya paNa temAM sugaMdha na hoya tema.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 114 baghAnI pahelAM 'tAruM" ema vAkyamAM paramakRpALudeve kahyuM. pachI A baghAnuM mAna, sanmAna, bIjAnA lAbhanuM kAma thayuM hoya to potAnA Atmahitane madada karanAra che, AtmArthe hoya to. tAruM, tArA kuTuMbanuM hita ke lAbha tathA satparuSano vinaya vagere e baghA yathAzakti kartavya che. Ajano divasa jIvavAno maLyo to potAnA ke paranA hitane arthe gALavA yogya che. e A vAkyano sAra che. mAtra AhAra, bhaya, maithuna ane parigraha Adi saMjJAo poSavA mATe to pazu paNa pravarte che. paNa je "pazu TALI sura rUpa kare je, samakitane avadAta re; e guNa rAjataNo na visAruM, saMbhAruM dinarAta re." ATha yogavRSTi sajhAya artha - paNa AvuM pazupaNuM TALIne samakita prApta karI devarUpa dhAraNa kare to A jIvanane ghanya che. samakita prApta karAvanAra evA mArA rAjaprabhunA guNone kadI visAruM nahIM paNa dinarAta temanA zuddhasvarUpane saMbhArI mAruM jIvana AtmasugaMdhamaya banAvuM to mAruM jIvana kharekhara ghanyavAdane pAtra thAya. 93. jene ghera A divasa kleza vagarano, svacchatAthI, zaucatAthI, saMpathI, saMtoSathI, saumyatAthI, snehathI, sabhyatAthI, sukhathI jaze tene ghera pavitratAno vAsa che. pavitratAno vAsa eTale tenA nivAsasthAna batAvyA. jyAM che padanI zraddhA che tyAM samyagdarzanano nivAsa hoya; tema pavitratAno vAsa kyAM che te ahIM batAvyuM che"zuddha AtmasvarUpane pAmyA che evA jJAnI puruSoe nIce kahyAM che te cha padane samyagudarzananAM nivAsanAM sarvotkRSTa sthAnaka kahyAM che." tathA "tamArA kahelAM dayA, zAMti, kSamA ane pavitratA meM oLakhyAM nahIM." ema bolIe chIe temAM pavitratA lAvavA mATe upara kahelAM guNo kahevAM che. temAM paheluM-kleza vagarano divasa :- upadezachAyAmAM-kalyANa zuM? to kaSAya ghaTe te kalyANa. kleza vagarano divasa eTale kaSAyarahita divasa. zaucatAthI eTale mananI pavitratAthI, saumyatAthI eTale zAMtithI, sabhyatAthI eTale vivekapUrvaka. A vAkyamAM kahyA te baghA guNo cittane nirmaLa kare che. tethI pavitra kahyAM. cittazuddhi e kalyANanuM kAraNa che. "citta prasanna re pUjanaphaLa kahyuM, pUjA 115 puSpamALA vivecana akhaMDita ha-AnaMdaghanajI. baghA zabdo lagabhaga sarakhAM bhAH | vALAM che. ATha draSTimAM paNa zrI yazovijayajIe kahyuM - zauca saMtoSane tapa bhaluM mana, sajhAya Izvara dhyAna re mana" -ATha yogavRSTi sajAya choTama kavi brAhmaNa hatA paNa jJAnI hatA. A saikAmAM ja thayelA 60 varSa pahelA. vaso pAse malAtaja gAmanA hatA. temaNe paNa pAMca niyama saMbaMdhI lakhyuM che te nIce pramANe - (dohA) pAMca niyama zauca, saMtoSa, svAdhyAya, tapa, Izvara praNidhAna; pAMca nema e pALavAM, rAkhI buddhi samAna. 1 zauca dravya ane bhAvathI- bAhya jaLa mRttikA vaDe, pavitra rAkhe deha; rAgadveSa manathI taje, zauca kahAve teha. 2 kharo saMtoSa- lAbha thakI harakhe nahi, hAnithI nahi zoka; sukhadu:khamAM samatA rahe, te kahiye saMtoSa. 3 svAdhyAya artha vicAre vedane, upaniSad adhyAya; sUkSma veda bhUle nahIM, te kahiye svAdhyAya. 4 samyaSTi hoya te sUkSma veda eTale AtmAne bhUle nahIM, tene kharo svAdhyAya kahevAya. "sUkSmabogha to paNa bahAMjI samakita viNa navi hoya." -cothI yogadRSTi sajhAya sUkSmabodha te samyajJAna. kharuM tapa deha damana karavA thakI, indriya nigraha thAya; mana mArI meMdo kare, tene tapa kahevAya. 5 IzvarArpaNa-
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra Izvarane arSyA vinA, kare nahi jaLapAna; sarva samarpe je grahe, te Izvara praNidhAna. 6 116 zrI juThAbhAI paranA patramAM pratyeka kArya karatA pahelAM prabhune saMbhAravA. e viSe paramakRpALudeva jaNAve che ke " niraMtara samAdhibhAvamAM raho. huM tamArI samIpa beTho chuM ema samajo. dehadarzananuM atyAre jANe dhyAna khaseDI AtmadarzanamAM sthira raho. samIpa ja chuM ema gaNI zoka ghaTADo. (mumukSunI dazA kevI hoya che ke ene ghaDIvAra satpuruSa vagara game nahIM. ema kahe che. tuMhI tuMhInI raTanA rahe che.)jarUra ghaTADo. ArogyatA vadhaze, jiMdagInI saMbhALa rAkho. hamaNAM dehatyAgano bhaya na samajo. (deha chUTI jaze ne satpuruSa AghA che ema na samajo.) evo vakhata haze to ane jJAnI-spRzya haze to (jJAnIne jaNAze to) jarUra AgaLathI koI jaNAvaze ke pahoMcI vaLaze. (jJAnI jaNAvavA jevuM haze te to jaNAvaze ke AvI pahoMcaze.) hamaNAM to tema nathI. te puruSane pratyeka laghukAmanA AraMbhamAM paNa saMbhAro. (Izvara arpaNa koIpaNa kAma karatA pahelAM) samIpa ja che. jJAnI-dRzya to thoDo vakhata viyoga rahI (IzvarecchA haze to) saMyoga thaze ane sarva sAruM ja thaI raheze.'' satpuruSane bhUlavA nahIM te praNidhAna che athavA IzvaradhyAna che. - zrI yazovijayajI 94. kuzala ane kahyAgarA putro, AjJAvalaMbanI dharmayukta anucaro, sadguNI suMdarI, saMpIluM kuTuMba, satpuruSa jevI potAnI dazA je puruSanI haze teno Ajano divasa ApaNe saghaLAne vaMdanIya che. A vAkyamAM namaskAra karavA yogya satpuruSanI dazA kahI. tenuM vistArathI vivecana ''sukha viSe vicAra''nAmanA cha pAThomAM mokSamALAmAM che. tyAM satpuruSanI jJAna vairAgyamaya dazA pAmIne paNa paropakAra dRSTie thoDA vakhata mATe temaNe gRhasthapaNuM svIkAryuM che; ema tyAM jaNAvyuM che. gRhasthAvasthAmAM badhA strI, putra, pote, nokara vagere zuM zuM ne kevI rIte kAma kare che te jaNAvyuM che. dharmanuM kAma mukhyatve pote ne potAnI patnI kare che, te jaNAvyuM che; ane munipaNAno dhyeya rAkhyo che. sarva saMga parityAga karyA vinA sAcuM sukha nathI, e sUtra manamAM ghArIne kAma kare che. 117 puSpamALA vivecana 95. e sarva lakSaNa saMyukta thavA je puruSa vicakSaNatAthI prayatna kare che teno divasa ApaNane mAnanIya che. 93, 94 puSpamAM kahI evI dazA jene prApta karelI che tene vaMdana karavA yogya kahyAM. ane A 95mAM puSpamAM tene mATe je kuzaLatAthI prayatna kare che tenI dazA ApaNe mAnanIya che eTale AdaraNIya che arthAt ApaNe paNa tevuM ja karavuM che. "parama sukha svarUpa, paramotkRSTa zAMta zuddha caitanyasvarUpa samAdhine sarvakALane mATe pAmyA te bhagavaMtane namaskAra. te padamAM niraMtara lakSarUpa pravAha che jeno te satpuruSone namaskAra.'' AmAM uparanA puSpanI jema benuM varNana che. paramakRpALudevanA A vacanomAM ekanI paripakva dazA che ane bIjAnI sAdhaka dazA che. sAdhakano niraMtara lakSarUpa pravAha che. lakSa svarUpamAM ramaNatA karavAno ja che. mAtra karmane laIne te samAdhi niraMtara sarvakALa-traNe kALa rahetI nathI, paNa temano puruSArtha e ja che. mATe temane namaskAra ho. 96. ethI pratibhAvavALuM vartana jyAM macI rahyuM che te ghara ApaNI kaTAkSavRSTinI rekhA che. 93, 94, ne 95mAM puSpamAM je pavitra, vaMdanIya ne mAnanIya puruSo che tethI pratibhAvavALuM eTale viparIta vartana je gharamAM hoya tenA tarapha kaTAkSavRSTi eTale najara karavA jevuM nathI, kAraNa ke te heya che ane uparanA 3 puSpomAM jaNAveluM upAdeya che. jevA thavuM hoya tevo saMga karavo. jene jevo saMga tevo raMga bese che. 97. bhale tArI AjIvikA jeTaluM tuM prApta karato ho, paraMtu nirupAdhimaya hoya to upAdhimaya peluM rAjasukha icchI tAro Ajano divasa apavitra karIza nahIM. 41mA puSpamAM 'duHkhI ho to AjIvikA jeTalI AzA rAkhI AjanA divasamAM praveza karaje.'' ema jaNAvyuM hatuM. te AjIvikA jeTaluM prApta karato ho ane nirupAdhimaya hoya to upAdhimaya evuM rAjasukha hoya to paNa icchI divasa apavitra karIza nahIM. eka pUrNiyo nAmano zrAvaka hato. te pUNiyo vecIne AjIvikA calAvato. paNa sAmAyika evI karato ke jene bhagavAna mahAvIre paNa vakhANI. zreNika rAjAne bhagavAne kahyuM ke e pUNiyA zrAvakanI eka sAmAyika tuM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 118 kharIdI le to tane narake javuM na paDe. "vratadhArI hoya te narake jAya - nahIM.'' evo siddhAMta bhagavAne jaNAvyo hato. be ghaDI paNa ene vrata AvyuM hoya to te narake na jAya. paNa zreNika rAjAe nara-Ayu bAMdheluM hatuM eTale ene eTalI sthiratA paNa rahe nahIM. zreNikanA rAjya jevuM moTuM rAjya maLyuM hoya paNa jo AtmasthiratA na rahetI hoya to tenI kaMI kiMmata nathI. pudgalika icchAthI AtmA malina thAya che. AtmA malina thayo eTale teno divasa paNa malina thaI ja gayo, ema vizeSa upAdhivALuM rAjasukha hoya to paNa meLavI Ajano divasa apavitra karIza nahIM. 98. koIe tane kaDavuM kathana kahyuM hoya te vakhatamAM sahanazIlatAnirupayogI paNa, (AtmAne hitakArI che.) apriya vacana sAMbhaLe tyAre sAdhAraNa rIte krodha thaI jAya che. krodhanA AvezamAM game tevuM avicArI kAma jIva karI bese che, teno upAya batAve che ke koInuM vacana kaDavuM ApaNane lAgyuM ke te vakhate sahanazIlatA saMbhAravI. jema sAmAnya rIte krodha ekadama thaI Ave che tema sahanazIlatA sAMbharI Ave tevI Teva pADI mUkavI. nirupayogI paNa :- ApaNe sahana karyA jaIe ane sAmo mANasa nirbaLa jANIne vizeSa vizeSa satAvato jAya to paNa sahanazIlatA AtmAne hitakArI che. atyAre sahanazIlatA rAkhI tenuM kaMI phaLa na dekhAya--nirupayogI jaNAya, to paNa krodha karIne je karma bAMdhyA hota ke kaMI avicArI bolI gayo hota, ke evI koI ceSTA thaI gaI hota ke je AkhI jiMdagI potAne sAlata tenAthI to bacI jAya che ne? bhale sAmA vyakti para kaMI asara na thAya ane potAne duHkha bhogavavuM paDe paNa enuM phaLa to banne pakSe hitakArI che. A krodha kare to sAmAno krodha paNa vadhI jAya; tethI krodha na karavo tene hitakArI kahyo. bahu krodha kare to veranuM svarUpa paNa pakaDe, sAthe parabhavamAM paNa laI jAya ane bhavobhava bhogavavuM paDe. mATe jJAnIpuruSoe aTakAvyA ke kaSAyamAM doDa karavA karatAM Ubho rahe; khamI khUMda. 99. divasanI bhUla mATe rAtre hasaje, paraMtu tevuM hasavuM pharIthI na thAya te lakSita rAkhaje. puSpamALA vivecana Akho divasa gayo te tapAsatAM ene khabara paDe ke A prakAre ApaNe divasa gALyo. temAM kaMI bhUla thaI hoya te paNa najare Ave. ApaNe lapasI jaIe tyAre koI hase che, tema tArI bhUlo joIne tuM hasaje arthAt pazcAttApa karaje ke tane AvuM cAlatAM AvaDe che ke tuM lapasI jAya che? mATe pharIthI tevI bhUlo na thAya te lakSamAM rAkhaje. trIjA puSpamAM A vAta kahI hatI ke 'niSphaLa thayelA divasane mATe pazcAttApa karI niSphaLatA vistRta karo.'' ene saMbhAra saMbhAra na karo. paNa ahIM alaMkArika rIte pharI kahI che ke-- AmAMthI zikhAmaNa eTalI levAnI ke pharI evI bhUla na thAya--te mATe lakSa rAkhaje. 100, Aje kaMI buddhiprabhAva vadhAryo hoya, Atmika zakti ujavALI hoya, pavitra kRtyanI vRddhi karI hoya to te te, 119 "saphaLa thayelA vakhatane mATe AnaMda mAno''--puSpa 3juM. Aje kaMI buddhiprabhAva vadhAryo hoya eTale jJAnI puruSonAM vacanono hRdayamAM vistAra thAya, temAM UMDu utarAya, tenuM mAhAtmya lAge, tevI kuzaLa buddhi karI hoya to AnaMda mAnaje. jemake kRpALudeva mahAvIra bhagavAnanA hRdayamAM zI vAta hatI te pakaDI lAve. tema kRpALudevanA eka vacana uparathI emano Azaya zuM hato te samajI jAya tevI tIkSNa buddhi thaI hoya to AnaMda mAnaje ema kahe che. Atmika zakti ujavALI hoya to - paramakRpALudevanI kevI Atmika zaktio pragaTI hatI te kahe che. vacanAmRta patrAMka 170mAM pR.250 upara 11mA guNasthAnakathI jIva paDe che te saMbaMdhI paramakRpALudeva lakhe che ke "A najare joyelI, AtmAe anubhavelI vAta che. koI zAstramAMthI nIkaLI Avaze. na nIkaLe to kaMI bAdha nathI. tIrthaMkaranA hRdayamAM A vAta hatI, ema ame jANyuM che. 10pUrvadhArI ityAdikanI AjJAnuM ArAdhana karavAnI mahAvIradevanI zikSA viSe Ape jaNAvyuM te kharuM che. (9 pUrvadhArI sudhI mithyAtvI hoI zake. 10 pUrvadhArI samakitI avazya hoya che.) eNe to ghaNuMe kahyuM hatuM; paNa rahyuM che thoDuM (zAstra thoDA) ane prakAzaka puruSa gRhasthAvAsamAM (kRpALudeva) che. bAkInA guphAmAM che. koI koI jANe che paNa teTaluM yogabaLa nathI. kahevAtA Adhunika muniono sUtrArtha zravaNane paNa anukULa nathI.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 120 / T (bhagavAnane je kahevuM hoya tene Adhunika munio bIjuM samajI ja bhagavAnanuM nAma daIne kahe) sUtra laI upadeza karavAnI AgaLa jarUra paDaze nahIM. jyAre ame muni thaIzuM tyAre) sUtra ane tenA paDakhAM baghAya jaNAyAM che." evI kaMIka Atmika zaktinI nirmaLatA thaI hoya to--AnaMda mAnaje. 101, ayogya rIte Aje tArI koI zaktino upayoga karIza nahIM, - maryAdAlopanathI karavo paDe to pApabhIruM raheje. mana vacana kAyAnI sAmagrI maLI che tene svaparanA hitamAM vaparAya to yogya upayoga karyo kahevAya. paNa tethI UlaTuM potAne hita na thAya ane parane paNa hita na thAya tevI rIte koIpaNa zaktino upayoga karavA yogya nathI. temaja te zaktio vaDe jo potAnuM bUruM thAya ke paranuM bUruM thAya to te jarUra na ja karavuM. mahApuruSono deha sva ane paranA kalyANane arthe vaparAya che. temanI zakti te saupayogamAM vaparAya che. sAmAnya sArA gaNAtA mANaso ke jene samyagdarzana thayuM nathI te paropakAra vageremAM pravarte che. ane potAne jevuM samajAya tevA prakAranuM bIjAnuM hita kare che. paNa pramAdI jIva hoya te potAnuM hita karI zakatA nathI ane paranuM paNa karI zakatA nathI. ane duSTa jIvo potAnuM ahita kare che ane bIjAnuM paNa ahita kare che. AvI jagatanI sthiti che. tethI sanmArgane je icche tene upadeza Ape che ke ayogya rIte tArI zaktino upayoga karIza nahIM; paNa parAdhInatAne laIne koInA rAjA AdinA baLAtkAre ke koInI zaramamAM taNAIne jema ke koI sagAMvahAlAMe kahyuM hoya ke ATalI sAkSI pUrazo vagere ema aneka prakAre potAnI zaktino durupayoga thAya tema karavuM paDe to pApa thAya che, pApanuM phaLa mAre bhogavavuM paDaze, ema vicArIne Darato raheje. maryAdAlopanathI - nIti AdinI je maryAdA che teno lopa eTale ullaMghana karavuM paDe, koInA trAsa ke zarama AdithI jemake koI upakArI hoya teNe koI anItinuM vartana karavA kahyuM hoya to tenA dAbathI-tejathI taNAI jAya te zarama. trAsathI eTale dabANathI-parANe karavuM paDatuM hoya enI Ijjata rAkhavA mATe, to pApabhIruM raheje. te pApa karatAM manathI kheda rAkhaje. TUMkAmAM kahevuM ke khoTAne kadI sAcuM mAnIza nahIM. jema koI jUThuM bolato hoya ane paropakAra mAnato hoya to pApabhIru rahevA kahe che. pharIthI evuM pApa na thAya tenI kALajI rAkhavA jaNAve che. 121 puSpamALA vivecana 102. saraLatA e gharmanuM bIjasvarUpa che. prajJAe karI saraLatA / sevAI hoya to Ajano divasa sarvottama che. saraLatA eTale niSkapaTapaNuM, mAyA kapaTano abhAva. koInuM kaheluM mAne evo svabhAva. manamAM bIjo bhAva nahIM evo sIdho mANasa. mana vacana kAyAnI ekatA. te hA e hA kaheto hoya paNa enA manamAM besI gayeluM hoya. A guNathI sapuruSanA yoge samakita thaI jAya. samakita evAne vaheluM thAya kAraNake sapuruSano ene vizvAsa besI jAya, kemake saraLa pariNAma che. ene koI vikalpo UThatA nathI. vikalpI jIvone vAra lAge. puruSane sAruM lagADavA hA, hA karato hoya temAM saraLatA nathI. A botha grahaNa karavA mATenI vAta kahI. bodha grahaNa karavAmAM saraLatA kAma Ave che. vaLI javuM hRdayamAM hoya tevuM ja kahevuM te paNa saraLatA kahevAya. kapaTI mANasa potAnI chupAvelI hRdayanI vAta koI jANI na jAya mATe aneka prakAranI vAgujAla ke hAvabhAvathI saraLatAno dekhAva kare che. te moDhe kahe ke mAre kaMI nathI hoM, mAruM dila cokhuM che; ane aMdara svArtha sAdhavAno vicAra hoya. prajJA vagaranI saraLatA hoya to bIjAnA doSo paNa jIvo ughADA pADe athavA potAnA doSo potAne ke parane hitakArI thaze ke nahIM te vicAryA vinA kahyA kare. evI bhUla na thavA mATe prajJA vagaranI saraLatAmAM jo kubodha grahaNa kare ane mAnI le to saheje mithyAtvamAM ja rahyA kare. mATe prajJAsaha saraLatA sevavI. bhoLAbhAve zuM pariNAma Avaze te jANyA vinA koInI vAta chUpAvavA yogya hoya tene kahI de, koIno doSa ughADo paDatAM te mANasa ApaghAta karI bese, athavA ApaghAta na kare to kalaMkavALI AkhI jiMdagI tene duHsaha thaI paDe. strI-puruSa ekabIjAnI gusavAta jANatA hoya ne te gupta vAta saraLapaNe mUrNapaNAthI bahAra pADe to du:khanuM kAraNa thaI jAya. bIjI prajJA sahita saraLatAmAM-"prajJAe karI saraLatA sevAI hoya to Ajano divasa sarvottama che." eTale sasturuSanuM vacana samajI, e ja mane hitakArI che ema jANI pariNAma pamADe, jIvanamAM utArI de to divasa ke jiMdagI saphaLa thaI jAya. prabhuzrIjI kahetA ke "pakaDa karavAnI che." e saraLa guNathI thAya che. jenAmAM e guNa hoya tene jhaTa pakaDa thaI jAya che. mATe saraLatAne paramakRpALudeve gharmanuM bIja kahyuM che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 zrImad rAjacaMdra 122 103. bAI, rAjapatnI ho ke dInajanapatnI ho, paraMtu tenI mane kaMI darakAra nathI. maryAdAthI vartatI meM to zuM paNa pavitrA jJAnIoe prazaMsI che. jJAnI puruSonI draSTi kyAM hoya te jaNAvyuM che. laukika draSTimAM jIvone moTo amaladAra hoya ke rAjAnI rANI hoya tenuM mAhAlya hoya che. te jJAnIne hotuM nathI. koI raMka ho ke tiryaMca ho ke game te hoya paNa bAhya sAmagrI tarapha jJAnI jotAM nathI, paNa paramArtha mArga pAmavA mATe tenI keTalI yogyatA che te tarapha temano lakSa hoya che. jJAnI te ja jue che. maryAdAthI vartatI meM to zuM paNa pavitra jJAnIoe prazaMsI cheH nIti, sadAcaraNa, vinayAdi je guNo che te paramArtha pAmavAmAM madadagAra che, tethI evA guNovALI bAI hoya tene jJAnIoe prazaMsI che. A kahyuM teno bhAva vadhAre spaSTa rIte nIcenA puSpamAM jaNAve che. 104, saguNathI karIne jo tamArA upara jagatano prazasta moha haze to he bAI, tamane huM vaMdana karuM chuM. lokono moha zAmAM hoya athavA loko zAne vakhANe che? to ke koI uttama kuLa ke jAtino hoya, athavA rUpa, baLa, lakSmI, ta5, vidyA, aizvarya Adi madanA kAraNo jenI pAse hoya tyAM lokonI vRtti Thare che ane tene vakhANe che. paNa jJAnIoe ene doSanA kAraNa kahyAM che. mATe he bAI, saguNa vaDe jo tuM jagatamAM prakhyAta ho to huM tane vaMdana karuM chuM ema jJAnI puruSo kahe che. saMskRtamAM kahevata che ke -"TTI: pUnAsthAne jugapu rjiA na va vava:" veza ke moTI uMmara hoya te pUjAnuM sthAna nathI, paNa sadgaNo ja pUjAnuM sthAna che. 105. bahumAna, namrabhAva, vizuddha aMtaHkaraNathI paramAtmAnA guNasaMbaMdhI ciMtavana, zravaNa, manana, kIrtana, pUjA, arcA e jJAnI puruSoe vakhANyAM che, mATe Ajano divasa zobhAvajo. bhakti kevI rIte karavI te kahe che. kevA bhAva karavA te kahe che. bahumAna - potAnI laghutA ane paramAtmAnI mahattA e be guNa hoya tyAre bhakti thAya che. "aciMtya tuja mAhAbhyano, nathI praphullita bhAva." emAM bahumAnapaNuM che. puSpamALA vivecana namrabhAva - eTale mAnano abhAva, ladhutvabhAva athavA $ vinaya e gharmanuM mULa che. prabhuzrIjI kahe : "vano verIne vaza kare.' namyo te paramezvane gamyo." namaskArathI jIva gharma pAme che. cAra prakAre jIva gharma pAme che. (1) namaskAra, (2) dAna-AhAradAna, auSathadAna, zAnadAna, abhayadAna. (3) vinaya, (4) bodha. mukhyatve boghathI jIva gharma pAme che. vizuddha aMtaHkaraNa - kaSAyanI upazAMtatAthI thAya che 'citta prasanna re pUjanaphaLa kahyuM." paramAtmAnA guNa ciMtavanarUpa bhaktinA aMga - bhagavAnanA upadezanuM zravaNa, manana, kIrtana eTale bhagavAnanA guNa gAvA te. pUjA-arcA - eka ja che. aMga ane agra pUjA. ema pUjAnA be prakAra che. bhagavAnanI AgaLa dIvo, dhUpa, naivedya vagere je mUke te agrapUjA che. ane bhagavAnanI snAna, vilepana, puSpAdikathI je pUjA kare te aMgapUjA kahevAya che. pUjA nimitte bhagavAnanA aMgono sparza kare tyAre bhagavAne te te aMgone kevA paramArthe vAparyA che teno khyAla smRtimAM AvatAM temanA pratye bhakti pragaTe che. te aMgapUjA A pramANe che : navAMga pUjAnA dohA jala bharI saMpuTa patramAM, yugalika nara pUjaMta; RSabha-caraNa-aMgUThaDo, dAyaka bhavajala-aMta. 1 jAnu baLe kAussaga rahyA, vicaryA deza videza; khaDA khaDA kevaLa kahyuM, pUjo jAnu nareza. 2 lokAMtika vacane karI, varasyo varSIdAna; kara-kAMDe prabhu-pUjanA, pUjo bhavi bahumAna. 3 mAna gayuM hoya aMzathI, dekhI vIrya anaMta; bhujabaLe bhavajaLa taryA, pUjo skaMtha mahaMta. 4 siddhazilA guNa ujaLI, lokAMte bhagavaMta; vasiyA tiNe kAraNa bhavi, zira zikhA-pUjaMta; 5
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 zrImad rAjacaMdra 124 tIrthaMkara-pada puNyathI, tribhuvana jana sevaMta; tribhuvana-tilaka samA prabhu, bhAla tilaka jayavaMta. 6 soLa pahora prabhu dezanA, kaMThe vivara vartula; madhura dhvani suranara suNe, tiNe gaLe tilaka amUla. 7 hRdaya-kamaLa upazama baLe, bALyA rAgane roSa; hima dahe vana-aMDane, hRdayatilaka saMtoSa. 8 ratnatrayI guNa ujaLI, sakala suguNa vizrAma; nAbhi kamaLanI pUjanA, karatAM avicala ghAma. 9 upadezaka nava tattvanA, tiNe nava aMga jiNiMda; pUjo bahu vitha rAga zuM, kahe zubhavIra muNiMda. 10 - paMca pratikramaNa sUtra bathI pUjAomAM kaMIka paramArtha rahelo hoya che. have aMgapUjA saMbaMdhI jaNAve che - snAtrapUjAmAM jaLapUjA kare che. bhagavAnane snAna karAve te potAnA karmamaLa dhovA mATe, caMdanapUjA che te AtmAne trividha tApathI caMdana jevo zItaLa karavA mATe. akSatapUjA te akSayapadane prApta karavA mATe. "cUpapUjA che. te karmadahana mATe, anaivedyapUjA che te naivedya prabhu AgaLa mUkIne bhAvanA karavAnI che ke mane an+AhAra eTale anAhAra padanI prApti thAo. dIpapUjA aMtaramAM jJAnajyoti pragaTAvavA mATe che. puSpapUjA--puSpa e kAmanA bANa kahevAya che. huM viSayamAM taNAuM chuM. tenAthI bacavA mATe-nirvedI thavA A puSpapUjA karuM chuM. 'phaLapUjA mokSarUpI phaLa athavA mokSarUpI lakSmI mane maLe te mATe prabhu AgaLa coTalIvALuM zrIphaLa eTale nAriyeLa mUkavAnuM kAraNa ke coTalI sahita mAthuM kApI Ape tema karavAno kAmI hoya te mAthuM mUkavAno prasaMga hoya to paNa pAcho na haThe. ciMtavana - che te paramAtmAnA guNanuM ciMtavana che. manana - je sAMbhaLyuM hoya teno vicAra karavo te manana. paramAtmAnA anaMta guNo che. temAM ghAtIyAkarma javAnI apekSAe arihaMtanA mukhya 4 guNa che. te anaMtajJAna, darzana, sukha ane vIrya guNa che. jyAre siddhanA mukhya 8 guNa che. te A pramANe - puSpamALA vivecana "sammatta nANaM daMsaNa, vIrya suhamaM taheva avagAhanam / aguru lahu avvAbAhaM, aThTha guNA hovaMti siddhANam // " TS artha - kSAyaka samyakdarzana, kevaLajJAna, kevaLadarzana, anaMtavIrya e ghAtIyAkarma kSaya thavAthI pragaTelA che. ane sUkSmatva (nAmakarmano abhAva thavAthI arUpIpaNuM, deharahitapaNuM, dehAtIta dazA pragaTe che. acaLa avagAhanA te AyuSya karmano kSaya thavAthI 4 gatinAM judAM judAM AyuSyathI jAdI judI avagAhanA thatI hatI te maTI gaI ane siddhagatimAM acaLa avagAhanA (Atmapradezano AkAra) prApta thaI. avyAbAdha guNa te vedanIyakarmanA kSayathI pugalika sukhaduHkhano abhAva thayo te. "agurulaghu guNa te gotrakarmanA abhAvathI pragaTe che. ema cAra aghAti karma kSaya thavAthI e guNo pragaTelA che. bhagavAnanA A guNonuM ciMtavana karIne Ajano divasa zobhAvaje - AtmaguNathI AtmA zobhe che. pugalanA alaMkArathI deha zobhe che. tema jIvananI saphaLatA thAya ema divasa gaLAya to Ajano divasa paNa zobhe che. 106. sazIlavAna sukhI che. durAcArI duHkhI che. e vAta jo mAnya nA hoya to atyArathI tame lakSa rAkhI te vAta vicArI juo. sadAcAra ane durAcAra e sukhadu:khanAM kAraNa che, ema siddhAMta kahyo. jagatanA jIvonI TUMkI draSTi hoya che. eTale viSayomAM tAtkAlika sukha lAge paNa pariNAme ghaNuM duHkha bhogavavuM paDe. madhumizrita taravArane cATavAnI jema, paNa te joI zaktA nathI. tethI evI draSTi pheravavA lakSa rAkhIne atyArathI vicArI juo ema kahe che. vicAra kare to satsIlano rasto ja sukhadAyaka samajAyA vagara na rahe, kAraNa ke sadvicAranA abhAve A moha Take che. AtmAne zuM hitakArI che te vicAravA mATe ja A kahyuM che. prabhuzrIjI kahetA ke A Azramano pAyo satu ane zIla che. satuM eTale AtmA, zIla eTale sadAcAra, mukhyatve brahmacarya. 107. A saghaLAMno sahelo upAya Aje kahI dauM chuM ke doSane oLakhI doSane TALavA. AkhI puSpamALAmAM doSa oLakhavA mATe tenA tarapha draSTi karAvI, ane doSa TALavAnA upAya batAvyA. jema ke divase UMghavAnuM mana thAya to bhakti parAyaNa thaje ke "salphAstrano lAbha laI leje" vagere jaNAvyuM. moTI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. zrImad rAjacaMdra 126 muzkelI doSa oLakhavAmAM che. doSane ja jIva mohane laIne guNa * mAnI bese che. mATe satyaruSano Azraya hitakArI che. puruSano botha, doSa jovAmAM ne TALavAmAM madada kare che. jema kRpALudeva koI patramAM potAnA doSo kahe che-chUTavAno jApa japIe chIe paNa hajI zithilatA che, tethI ugra jApa japavAnI jarUra che, janaka rAjA vagere gRhasthAzramamAM vartatA hatA ane AtmasvarUpamAM rahetA hatA evuM avalaMbana kyAreya levA yogya nathI. jene chUTavuM hoya teNe to tIrthaMkarAdi puruSo jJAna chatAM badhuM choDIne cAlI nIkaLyAM tenuM draSTAMta levA yogya che vagere. jethI vAMcanArane potAnA doSo vicAravAnuM ane vairAgya vadhAravAnuM baLa maLe che. 108, lAMbI TUMkI ke kramAnukrama game te svarUpe A mArI kahelI, pavi+ tAnAM puSpothI chavAyelI mALA prabhAtanA vakhatamAM, sAyaMkALe ane anya anukULa nivRttie vicAravAthI maMgaLadAyaka thaze. vizeSa zuM kahuM? lAMbI TUMkI - eTale AkhI ke TUMkI paNa hitakArI hoya tevA potAne lAgu paDatAM vacanonI pasaMdagI karelI A puSpamALA. kramAnukrama - koInAthI 108 puSpa baghAe ekI vakhate vAMcIne vicArI javAno vakhata na hoya to anukrame thoDAM thoDAM karIne paNa thoDA divase pUrA karavA. | game te svarUpe - potAnI anukuLatA pramANe jema ThIka paDe tema eno abhyAsa rAkhazo to tenuM phaLa zuM Avaze? te have kahe che ke te maMgaLadAyaka thaze - mokSanAM kAraNarUpa thaze. kAraNa ke pavitratAnAM puSpothI chavAyelI che - lakhanAra puruSa pavitra che ane pavitra thavA mATe zikhAmaNa lakhelI che. mATe enI pAchaLa gALelo kALa nakAmo nahIM jAya. vizeSa zuM kahyuM - mokSadAyaka thaze ema kahyuM. enAthI vadhAre zuM kahyuM? "kara vicAra to pAma." "vicAravAthI maMgaLadAyaka thaze." ema paramakRpALudeve lakhyuM che, te ApaNA kalyANa mATe che. vacanAmRta ('zrImad rAjacaMdra' graMtha kramAMka 21) (vivecana sahita) 1. A to akhaMDa siddhAMta mAnajo ke saMyoga, viyoga, sukha, duHkha, kheda, AnaMda, aNarAga, anurAga ityAdi yoga koI vyavasthita kAraNane laIne rahyA che. saMyoga - jagatamAM cetana acetanamaya vastuno saMyoga te anAdikALathI hovA chatAM banne dravya judA che. paNa ghana kuTuMbAdino saMyoga thavo e sarva pUrve bAMdhelA karma anusAra che. viyoga - iSTa vastuno viyoga thavo te paNa pUrvakarmanA niyama pramANe che. jemake eka rAjAnuM draSTAMta - eka rAjAnI rANI marI gaI. teno viyoga thayo. paNa rAjA atyaMta rAgane laIne te marI nathI ema mAne che. prathAne rAjAne rAjyanA kAma mATe laI jaI te rANInA zabane smazAnamAM mUkAvI dIdhuM. jyAre rAjA mahelamAM Avyo tyAre rANInA zabane joyuM nahIM eTale duHkhI thaI kahevA lAgyo ke jo rANIne nahIM batAvo to huM AhAra laIza nahIM. tethI prathAne te rAjAne smazAnamAM laI jaI zaba batAvyuM. rANInA mukha vagerene pakSIo cholIne khAtA hatA te joI rAjA vairAgya pAmyo ane dIkSA laI lIdhI. zrIkRSNanA viyogathI jema balarAma atyaMta vilApa kare che. te paNa zabane manAvA aneka prayatna kare che. cha mahinA sudhI rAgane kAraNe zaba UMcakIne
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 128 / phare che. e badhuM karmane AdhIna thaI rahyuM che. emAM koI izvarAdikanuM karavApaNuM nathI. sukha - zAlibhadra atyaMta sukha bhogave che. duniyAmAM duHkha haze ke nahiM teno paNa jene khyAla nathI. e badhuM pUrvanA karela puNyanuM phaLa che. duHkha - jagatamAM koIne vaLI duHkhano kinAro nathI. jemake mRgAputra loDhIyo hato. tenA zarIramAMthI niraMtara durgadhamaya lohI paruM nIkaLyA karatuM hatuM. khAvAnA pravAhI padArtha tenA zarIra pAse reDe tyAre te padArtha upara ALoTI zarIranA chidro vaDe te poSaNa pAmato hato. kheda - koInI AkhI jiMdagI kheda karavAmAM jAya che. kuTuMbasaMbaMghI kheda, zarIramAM thayela roga saMbaMdhI kheda, nirdhanatAno kheda, putra hoya paNa potAnuM mAnato na hoya teno kheda, potAnI strI sArI hoya paNa marI gaI hoya teno kheda; Ama aneka prakAranA khedamAM jIvo potAnuM AyuSya vyatIta kare che. AnaMdakoIne pUrva puNyanA yoge AkhuM jIvana AnaMdamAM vyatIta thAya che. aNarAga - koIne joIne aNarAga eTale aNagamo utpanna thAya che ke A mArI pAsethI kyAre jato rahe. anurAga - koIne joIne anurAga eTale prema Ave ke enI sAthe mane niraMtara rahevAnuM maLe to sAruM. Ama upara kahyA te baghA saMyoga-viyoga vagere je kaMI yoga maLyA che. te badhA vyavasthita kAraNa eTale pUrve jevA jevA zubha bhAva ke azubhabhAvo karIne karma upArjana karyA hatA tenuM phaLa udayamAM Ave che ane A badhuM jovA maLe che. te karmane samabhAve bhogavavAmAM Ave to pharI navIna karmano baMgha thato nathI ane pUrva karma naSTa thaye jIva mokSamAM jaI zAzvata sukhazAMtimAM birAje che. mokSamALA vivecana' mAMthI :- "(1) eka bhede niyama e ja A jagatano pravartaka che": jagatano pravartaka Izvara nathI ema AgaLa kahyuM hatuM temAM zaMkA thAya, te sarvanA khulAsArUpa A vAkya che. eka bhede=eka apekSAe dareka padArthamAM je gharmo che te pramANe te pravarte che. jema goLa gaLyo lAge, lIMbaDo kaDavo lAge ema jagatamAM niyama sarvatra dekhAya che. tethI koI jagatakartArUpe IzvaranI jarUra nathI. 129 vacanAmRta vivecana niyamane laIne jagata pravarte che. cAvI pramANe ghaDiyALa cAle tema na niyamo pramANe jagata cAle che, tema puNya pApa karma paNa tenA niyama pramANe cAle che. "A to akhaMDa siddhAMta mAnajo ke saMyoga, viyoga, sukha, duHkha, kheda, AnaMda, aNarAga, anurAga, ityAdi yoga koI vyavasthita kAraNa (niyama)ne laIne rahyA che." (21-1) ahIM mukhyapaNe karmanA niyamo viSe kahevuM che. Akho karmagraMtha niyamo ja batAve che. amuka bhAva karavAthI amuka karma baMdhAya, te bhogavavAnAM amuka sthAna hoya ityAdi niyama che. dareka vastumAM je guNo hoya te niyamathI pariName che." "phaLadAtA Izvara taNI, emAM nathI jarUra; karma svabhAve pariName, thAya bhogathI dUra. te te bhogya vizeSanAM, sthAnaka dravya svabhAva; gahana vAta che ziSya A, kahI saMkSepe sAva."- zrImad rAjacaMdra zrImad rAjacaMdra mAMthI : zikSApATha 3. karmanA camatkAra huM tamane keTalIka sAmAnya vicitratAo kahI jauM chuM; e uparathI vicAra karazo to tamane parabhavanI zraddhA draDha thaze. eka jIva suMdara palaMge puSyazadhyAmAM zayana kare che, ekane phATela godaDI paNa maLatI nathI. eka bhAta bhAtanA bhojanothI tRpta rahe che, ekane kALI jAranA paNa sAMsA paDe che. eka agaNita lakSmIno upabhoga le che, eka phUTI badAma mATe thaIne ghera ghera bhaTake che. eka madhurAM vacanathI manuSyanA mana hare che, eka avAcaka jevo thaIne rahe che. eka suMdara vastrAlaMkArathI vibhUSita thaI phare che, ekane kharA ziyALAmAM phATeluM kapaDuM paNa oDhavAne maLatuM nathI. eka rogI che, eka prabaLa che. eka buddhizALI che, eka jaDabharata che. eka manohara nayanavALo che, eka aMza che. eka lUlo che, eka pAMgaLo che. eka kIrtimAna che, eka apayaza bhogave che, eka lAkho anucaro para hakama calAve che, eka teTalAnA ja TuMba sahana kare che. ekane joIne AnaMda Upaje che, ekane jotAM vamana thAya che. eka saMpUrNa indriyovALo che, eka apUrNa che. ekane dIna duniyAnuM leza bhAna nathI, ekanA duHkhano kinAro paNa nathI.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 130 eka garbhAdhAnathI harAyo, eka janmyo ke mUo, eka mUelo OM avataryo, eka so varSano vRddha thaIne mare che. koInA mukha, bhASA ane sthiti sarakhAM nathI, mUrkha rAjagAdI 52 khamA khamAthI vadhAvAya che, samartha vidvAno dhakkA khAya che! Ama AkhA jagatanI vicitratA bhinnabhinna prakAre tame juo cho; e uparathI tamane kaMI vicAra Ave che? meM kahyuM che, chatAM vicAra Avato hoya to kaho te zA vaDe thAya che? potAnA bAMdhelAM zubhAzubha karma vaDe. karma vaDe Akho saMsAra bhamavo paDe che. parabhava nahIM mAnanAra pote e vicAra zA vaDe kare che? e vicAre to ApaNI A vAta e paNa mAnya rAkhe.'' (pR.59) 2. ekAMta bhAvI ke ekAMta nyAyadoSane sanmAna na Apajo. ekAMtabhAvI eTale ekAMte arthAt syAdvAda rahita vastunA svarUpane bhAvavAvALA eTale mAnavAvALA evA bauddha ke sAMkhya Adi matavAdIone athavA eka ja pakSane sAMbhaLI nyAya ApanAra evA ekAMta nyAyadoSane sanmAna ApavuM nahIM. ema karavAthI mithyAtvane poSaNa maLe che, ane potAnuM samakita malIna thAya che. mATe anaMta guNadharmAtmaka pratyeka vastune syAdvAdapUrvaka jovAnI dRSTi keLavuM ane syAdvAdathI yukta vItarAga dharmane sanmAna ApyuM. be mAtAnuM dRSTAMta :- be mAtAnI vacce eka ja putra hato. oramAna mAtA kahe--A putra mAro che. sagI mAtA kahe A putra mAro che. vacanAmRta vivecana bannene vAdavivAda thayo pachI nyAya karAvavA banne rAjA pAse gaI. rAjA vicAramAM paDyo ke nyAya kevI rIte karavo? maMtrIe vicAra karI rAjAne jaNAvyuM ke putranA be TukaDA karI bannene ApI dyo. tyAre sagI mAtA bolI ke AnA TUkaDA karazo nahIM. bhale pelIne ApI do. kharI mAtA hatI tene evI dAjha AvI tethI ema nirNaya karyo tethI e ja enI kharI mAtA che pachI putra kharI mAtAne soMpyo. ema ekAMta nyAyadoSane sanmAna na ApatAM bannenI vAta pUrI sAMbhaLIne nyAya karavo joIe. 3. 131 koIno paNa samAgama karavA yogya nathI chatAM jyAM sudhI tevI dazA na thAya tyAM sudhI satpuruSano samAgama avazya sevavo ghaTe che. koIno paNa A kALamAM samAgama karavA yogya nathI. jyAM joIe tyAM moTe bhAge kusaMga ke asatsaMga ja jovA maLe che. AtmAne satya raMga caDhAve evo saMga jovA maLato nathI. jo potAnA AtmasvarUpamAM rahI zakAtuM hoya to koIno paNa samAgama karavA yogya nathI. paNa evI dazA jyAM sudhI pragaTI nathI tyAM sudhI AtmajJAnI mahApuruSono samAgama karavA yogya che. tenI paNa A kALamAM durlabhatA hovAthI temanA upadezelA satzAstrano samAgama pratyakSa satpuruSa tulya jANI kartavya che. jANe ke e mahApuruSo ApaNane kahI rahyA che ane huM mArA netra vaDe temanA upadezanA bhAvane samajI rahyo chuM. ema karavAthI paNa jJAnIpuruSano pratyakSa jevo lAbha meLavI zakAya che. 'bodhAmRta bhAga-1' mAMthI : "satsaMga na hoya tyAre bIjA samAgama karatAM pustakano samAgama karavo. kRpALudeva mane ja kahe che evo lakSa rAkhIne vAMcavuM. niraMta satsaMganI bhAvanA rAkhavI. satsaMganI jarUra che. bIjA koInA saMgamAM paDavuM nahIM. satpuruSa upara zraddhA ane niHspRhatA e benI jarUra che. 'vIza doharA' apUrva vastu che. kRpALudeva pAse ja beThA che, evo bhAva rAkhIne bhakti karavI.'' (pR.69) "mahApuruSanI dazA ene samajAya to apUrvatA lAge, roja thoDo vakhata avakAza maLe tyAre niyamita vAMcavuM. AtmAne khorAka maLe evuM che. mahApuruSanAM vacano AtmAmAM kotarI rAkhavAM. thoDuM vAMcIne paNa vastu samajAya, vistAra
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 133 vacanAmRta vivecana eka divase ema vicAryuM ke Aje to mAthuM ghAlIne ja jouM. / 1 tethI zIMgaDAmAM mAthuM ghAlyuM. bheMsa bhaDakI ane zeTha uchaLIne dUra ka paDyA. zrImad rAjacaMdra / pAme tema vAMcavuM. jJAnInuM hRdaya samajAya to abhinnabhAva thAya.' da eTale mAruM svarUpa paNa jJAnI puruSanA jevuM ja che ema manAya. (pR.68) 4. je kRtyamAM pariNAme duHkha che tene sanmAna ApatAM prathama vicAra karo. je kAma karavAthI, tenA pariNAmamAM eTale phaLamAM duHkha Avaze ema lAgatuM hoya to prathamathI ja te kAryane sanmAna ApavuM nahIM; arthAt te kArya karavuM nahIM. koI paNa kArya sva ke parane duHkhanuM kAraNa thatuM hoya to te karavA yogya nathI. mATe paramakRpALudeve patrAMka 84mAM jaNAvyuM ke "pAriNAmika vicAravALo thA' -zrImad rAjacaMdra arthAt pratyeka kAryanuM pariNAma eTale phaLa, teno prathama vicAra karIne pachI AgaLanuM pagaluM bharavuM. zeThanuM vRSTAMta :- eka zeTha roja oTalA upara besatA. savAramAM tyAM thaIne bheMso pANI pIvA jAya. eka bheMsanA zIMgaDA vAMkA hatA. zeThe vicAryuM ke A zIMgaDAmAM mAthuM ghAlyuM hoya to Ave ke nahIM. ema cha mahinA sudhI roja vicAra karyo. bIjAe AvI ghare lAvyA ane pUchayuM- bhalA mANasa jarA vicAra to karavo hato ke Ama te kaMI karAya. tyAre zeTha kahe - meM cha mahinA sudhI vicAra karIne A kAma karyuM che. ema svacchede vicAra karavA nahIM. paNa jJAnI puruSanA boghanA AdhAre savaLA vicAra karavA ke A kAma karavAmAM jJAnI puruSanI AzA che ke nahIM, pachI kAryano prAraMbha karavo. ema karavAthI dareka kAryanuM pariNAma sAruM ja Avaze. 5. koIne aMtaHkaraNa Apazo nahIM, Apo tenAthI bhinnatA rAkhazo nahIM; bhinnatA rAkho tyAM aMtaHkaraNa ApyuM te na ApyA samAna che. koIne paNa aMtaHkaraNanI vAta jaNAvazo nahIM. paNa sAva najIkanA vizvAsu sagAMsaMbaMdhIo ke mitrane jo vAta jaNAvo to tenAthI koI vAta chupAvazo nahIM. saghaLI vAta jaNAvavAthI te paNa teno pUro ukela vicArI zake. adhUrI vAta jaNAvavAthI athavA amuka bAbatamAM temanAthI bhinnatA rAkhavAthI tenA AgaLa aMtara kholyuM te na kholavA barAbara che. A kALamAM jJAnIpuruSa sivAya koIne potAnA doSa jaNAvavA yogya nathI.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 134 6. eka bhoga bhogave che chatAM karmanI vRddhi nathI karato, ane eka bhoga nathI bhogavato chatAM karmanI vRddhi kare che; e AzcaryakAraka paNa samajavA yogya kathana che. jemake zrI RSabhadeva bhagavAnanA putra zrI bharata mahArAja ke mahAtmA zrIkRSNa samyadRSTi hovAthI saMsAramAM udayAthIna bhogone bhogavatA chatAM, navIna karmanI vRddhi karatA nathI. kemake temane bhogomAM Asakti nathI, paNa viraktabhAva che. jyAre kuMDarika jevAe dIkSA lIdhAthI bhogone nathI bhogavato, chatAM aMtaramAM rahela bhogo pratyenI Asaktine lIdhe niraMtara karmanI vRddhi kare che. mATe e AzcaryanI vAta che ke eka bhoga bhogave che chatAM karma bAMdhatA nathI; ane eka nathI bhogavato chatAM karmanI vRddhi kare che; enuM zuM kAraNa? to ke-- 'zubhAzubha pariNAmanI dhArA upara baMgha mokSanI vyavasthA che, zArIrika ceSTA pramANe te nathI.' zrImad rAjacaMdra 'zrImad rAjacaMdra' mAMthI : puMDarika kuMDarikanuM dRSTAMta :- mahAvidehamAM vizALa puMDarikiNI nagarInA rAjyasiMhAsana para puMDarika ane kuMDarika be bhAIo sthira hatA. eka veLA mahA tattvavijJAnI munirAja vihAra karatA tyAM AvyA. muninA vairAgya vacanAmRtathI kuMDarIka dIkSAnurakta thayo; ane ghare AvyA pachI puMDarikane rAja soMpI cAritra aMgIkRta karyuM. sarasanIrasa AhAra karatAM thoDA kALe te rogagrasta thayo; tethI te cAritrapariNAme bhaMga thayo. puMDarikiNI mahA nagarInI azokavADImAM AvIne eNe ogho mukhapaTI vRkSe vaLagADI mUkyAM. 135 vacanAmRta vivecana niraMtara te pariciMtavana karavA mAMDyo ke puMDarika mane rAja Apaze ke nahIM Ape? E vanarakSake kuMDarikane oLakhyo. teNe jaIne puMDarikane vidita karyuM ke, AkulavyAkula thato tamAro bhAI azoka bAgamAM rahyo che. puMDarike AvI kuMDarikanA manobhAva joyA; ane tene cAritrathI Dolato joI keTaloka upadeza ApI pachI rAja soMpI daIne ghera Avyo. kuMDarikanI AjJAne sAmaMta ke maMtrI koI avalaMbana na karatAM, te sahasra varSa pravajyA pALI patita thayo te mATe tene dhikkAratA hatA. kuMDarike rAjyamAM AvyA pachI ati AhAra karyo. rAtrie ethI karIne te bahu pIDAyo ane vamana thayuM; abhAvathI pAse koI AvyuM nahIM, ethI tenA manamAM pracaMDabhAva Avyo. teNe nizcaya karyo ke, A daradathI mane jo zAMti thAya to pachI prabhAte e saghaLAMne huM joI laIza. evA mahA durdhyAnathI marIne sAtamI narake te apayaThAMNa pAthaDe tetrIza sAgaropamane AyuSya anaMta duHkhamAM jaI Upajyo. kevAM viparIta AsravadvAra !! (pR.54) 3. yogAnuyoge baneluM kRtya bahu siddhine Ape che. yogAnuyoga eTale koInA sahaja meLApathI, vizeSa prayatna karyA vinA kAryanuM siddha thavuM te. jemake zrI aMbAlAlabhAInA nimitte yogAnuyoge 5.pU. prabhuzrIjIne paramakRpALudevanA samAgamano yoga saheje banI Avyo ane temanA AtmajJAnanuM te kAraNa thayuM. te viSe upadezAmRtamAM pa.pU.prabhuzrIjInA jIvanacaritramAM Ave che ke--
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [I zrImad rAjacaMdra 136 "apAsarAmAM eka divase zrI lallujI, dAmodarabhAI nAmanA ~ pATIdAra sAthe zrI bhagavatIsUtranAM pAna nIce vAMcatA hatA. apAsarAne meDe harakhacaMdajI mahArAja te ja sUtranuM vyAkhyAna karatA hatA. bhavasthiti paripakva thayA vinA koIno mokSa na thAya e viSe zrI bhagavatIsUtramAM adhikAra Avelo te viSe zrI lallujI dAmodarabhAIne pUchatA hatA ke bhavasthiti paripakva thaye mokSa thato hoya to pachI sAdhupaNuM, kAyaklezAdi kriyAo karavAnI zI jarUra che? evAmAM aMbAlAla Adi be traNa juvAnIA kaMIka vAMcatA dUra jaNAyA. temane zrI lallujIe kahyuM, "vyAkhyAnamAM kema jatA nathI? upara jAo ke ahIM AvIne beso." upara javAne badale temanI pAse AvIne te beThA ane uparano prazna thoDo carcAyo, paNa saMtoSakAraka uttara na maLyo. pachI harakhacaMdajI mahArAjane pUchavA upara mulatavI rAkhyuM. bhAI aMbAlAla bolyA ke AvA prazno to zuM, paNa aneka Agamo jene hastAmalakavatu che evA puruSa zrImad rAjacaMdra che. temanA patro ane vAMcatA hatA. te ahIM khaMbhAtamAM paghAravAnA che. A vAta sAMbhaLIne tathA patro vAMcIne zrI lallujIne zrImad rAjacaMdrano samAgama karavAnI tIvra bhAvanA jAgI. te padhAre tyAre jarUra upAzrayamAM temane teDI lAvajo ema vinaMti paNa karI. saM. 1946nA comAsAmAM divALInA divasomAM zrImad rAjacaMdra khaMbhAta padhAryA ane aMbAlAlabhAI vagerenA AgrahathI upAzrayamAM paNa gayA. harakhacaMdajI mahArAje zatAvaghAnanI vAta sAMbhaLelI te karI batAvavA mATe vinaMti karI. paNa pote te prayogo jAheramAM karavAno vicAra mAMDI vALyo hato, topaNa sarvanA Agrahane laIne tathA hitanuM kAraNa dekhI thoDA prayogo upAzrayamAM karI dekhADyA. pachI harakhacaMdajI mahArAja sAthe thoDI zAstra saMbaMdhI jJAnavArtA thaI te uparathI temaNe sarvanI samakSa zrImadbhA bahu vakhANa karyAM. eTale zrI lallujIe temanI pAsethI zAstrano marma samajavA guru pAse AjJA mAgI ane temaNe ApI. pachI zrI lallujIe upAzrayane meDe padhAravA vinaMti karI. zrImad upara gayA. zrImo gRhastha veza ane potAno muniveza hovA chatAM potAne temanAthI laghu mAnI traNa sASTAMga daMDavat namaskAra zrI lallujIe karyA. pachI zrImade zrI lallujIne pUchyuM: "tamArI zI icchA che?" zrI lallujIe vinayapUrvaka hAtha joDIne kahyuM, "samakita (AtmAnI oLakhANa) ane brahmacaryanI draDhatAnI 137 vacanAmRta vivecana mArI mAgaNI che." zrImad thoDIvAra mauna rahyA ane kahyuM, "ThIka / / che." vaLI zrI lallujI svAmInA jamaNA pagano aMgUTho pakaDI zrImad , tapAsI joyo. pachI nIce gayA ane zrI aMbAlAlane rastAmAM jaNAvyuM ke zrI lallujI pUrvanA saMskArI puruSa che. A rekhA lakSaNo gharAvanAra puruSa saMsAre uttama pada pAme; gharme AtmajJAnI muni thAya." (pR.5) 8. ApaNe jenAthI paTaMtara pAmyA tene sarvasva arpaNa karatAM aTakazo. nahIM. je mahApuruSonI kRpAe ApaNA AtmA upara rahela ajJAnarUpa paDado nIkaLIne AtmajJAnanI prApti thAya, tene potAnuM sarvasva arpaNa karatA aTakazo nahIM. kemake AtmAthI sau hIna che. janakarAjAnuM vRSTAMta :- jema janakarAjAe zrI aSTAvakrane prazna karyo ke A sAcuM che ke te sAcuM? teno yathArtha javAba janakarAjAne maLatA ema thayuM ke svapnAmAM jema huM bhikhArI thayo te khoTuM hatuM tema A rAjyavaibhava paNa eka pAMca pacAsa varSanA svapnA tulya ja che. kemake mAruM mRtyu thaye A rAjyavaibhava badhA ahIM ja paDyA raheze, ane huM ekalo parabhavamAM khAlI hAthe jaIza. mATe A svapnA jevA rAjavaibhavathI mAre saryuM, ema vairAgya pAmI buddhi ApanAra evA aSTAvakrane potAnA guru mAnI temane tana, mana, ghana, rAjavaibhava vagere sarvasva arpaNa karI dIdhuM. ane ghoDA upara besIne javA lAgyA.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 138 [ tyAre aSTAvakre kahyuM : sarvasva arpaNa karyuM to A ghoDo kono? ema 0 kahI janakarAjAne brahmano upadeza ApI AtmajJAna karAvyuM ane AjJA karI ke A rAjya amAruM che, tenuM tame pAlana karo. have janakavidehI zrI gurunI AjJAne mAthe caDhAvI rAjyanuM pAlana pahelAnI jema ja karatAM chatAM; A rAjya mAruM nathI paNa mArA gurunuM che ema mAnavA lAgyA. mahApuruSone sarvasva arpaNa karavAnuM phaLa mamatAbhAvano tyAga AvyuM. mahApuruSone ApaNI pAse e ja karAvavuM che. e to sarvathA niHspRha che. 9, to ja lokApavAda sahana karavA ke jethI te ja loko pote karelA apavAdano punaH pazcAttApa kare. lokopavAda eTale lokoe karelI ApaNI niMdA ke ALane evI rIte samabhAve sahana karavA ke bhaviSyamAM te lokone ja teno pastAvo thAya. vaDavAmAM sabhAmadhye gaTorabhAIe karelA apavAda eTale nahIM bolavA yogya vacano kahyAM tene paramakRpALudeve sahaja svabhAve sahana karyA. pachI khaMbhAtamAM zrI devakaraNajInuM vyAkhyAna sAMbhaLatA gaTorabhAIne ghaNo pazcAttApa thayo hato te nIce mujaba cheH zrI gAMDAbhAI bhAIjIbhAIno prasaMga-"tyArabAda poSa mAsamAM athavA mAha mAsamAM muni zrI devakaraNajI svAmI vagere khaMbhAtamAM padhAryA hatA. tyAM munizrI devakaraNajIsvAmI vyAkhyAna vAMcatA tyAre ghaNA loko sAMbhaLavA AvatA. ekavAra jJAnAvaraNIya karma saMbaMghI vistArathI ghaNo bova karyo ke jJAnAvaraNIya karmathI kevuM phaLa bhogavavuM paDe che. te vakhate gaToracaMda motIcaMda ke jeNe paramakRpALudeva pratye AkSepo karyA hatA ane niMdA karI hatI te temane smRtimAM AvI javAthI ghaNuM rovA lAgyA ane pazcAttApa karavA lAgyA ke aho! ApaNI to ghaNI ja bhUla thaI che. tevA vicArathI teoe munizrI pratye jaNAvyuM ke meM to sAhebajInI ghaNI ja niMdA karI che to mArAthI have kevA prakAre chUTI zakAya? tyAre munizrIe jaNAvyuM ke teno pazcAttApa karavo ane bhAIzrI aMbAlAlabhAI vagere bhAIonA samAgamamAM javAnuM rAkhavuM. tyArapachI teo bhAIzrI aMbAlAlabhAI vagere bhAIonA samAgamamAM hamezAM AvatA hatA." pa. pU. prabhuzrIjIno prasaMga-pAlanapuramAM pa.pU.prabhuzrIjI upara karela 139 vacanAmRta vivecana apavAdano pItAMbaradAsane punaH pazcAttApa thayo hato. te prasaMga vI pa.pU.prabhuzrIjInA jIvanacaritramAM nIce mujaba che - vihAra karatA karatA munivaro pAlanapura padhAryA. tyAMnA sthAnakavAsI saMghamAM agresara pItAMbaradAsa mahetA gaNAya che. te temane maLyA ane vAtacIta thatAM badhA munio paMcatIrthI yAtrA karIne Ave che ema sAMbhaLyuM eTale temane thayuM ke AmanI zraddhA pharI gaI lAge che. sthAnakavAsI to pratimAne mAne nahIM, derAsaromAM jAya nahIM. tethI temane Thapako devAnA hetuthI bolyA, "tIrtha to sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA rUpa cAra ja che; pAMcamuM tIrtha kyAMthI lAvyA? Ama munio badhe phare to zrAvakonI zraddhA gharma upara kyAMthI rahe? munio bhagavAna vacananI viruddha varte to munipaNuM kyAM rahyuM? vagere AvezamAM AvIne te ghaNuM bolyA, paNa munivaro zAMta rahyA. rAtre pItAMbarabhAIne vicAra Avyo ke, "Aje meM munione kaThora vacana kahyAM chatAM koI kAMI bolyA nahIM, temaNe to UlaTI kSamA ghAraNa karI. zAstramAM zrI namirAjarSinA indra vakhANa karyA che, "he mahAyazasvI, moTuM Azcarya che ke teM krodhane jItyo, teM ahaMkArano parAjaya karyo!" A zAstravacana meM pratyakSa Aje satyarUpe joyAM. krodhane jItanAra kSamAmUrti A ja che. huM krothathI ghamaghamyo ane kuvacano varasAvyAM; paraMtu emanuM roma paNa pharakyuM nahIM. to mAre prabhAte temanI mAphI mAgavI ghaTe che." ema vicArI savAre munivaro pAse AvI bhaktipUrvaka namaskAra karI temanI stuti karI mAphI mAgI." (pR.36) 10. hajAro upadezavacano, kathana sAMbhaLavA karatAM temAMnAM thoDA vacano paNa vicAravAM te vizeSa kalyANakArI che. jJAnI puruSonA hajAro upadeza vacano ke boghane sAMbhaLavA karatAM temAMnA thoDAM vacanone paNa UMDA UtarIne khUba vicAravAM te vizeSa kalyANakArI che. sAMbhaLa sAMbhaLa kare paNa vicArI vartanamAM na utAre to sAMbhaLeluM zuM kAmanuM? vRSTAMta:- jema zivabhUti muni "mA ruSa, mA tuSa" e maMtra vacano guru pAsethI pAmI aMte tenA para vicAra karIne kevaLajJAna pragaTAvyuM. cilAtIputre guru pAsethI "upazama, viveka, saMvara' A traNa zabdone maMtrarUpe guru pAsethI jANI, teno vicAra karatAM kevaLajJAna prApta karyuM.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 140 yudhiSThiranuM dRSTAMta :- yudhiSThirane skUle bhaNavA mATe mUkyA - tyAre 'satyaM vada' e pATha gurue zIkhavADyo tyAre thoDA divasa sudhI yudhiSThira skUle gayA nahIM. jyAre gayA tyAre emanA gurue kahyuM : ATalA divasa sudhI kema Avyo nahIM? tyAre yudhiSThire kahyuM : huM satya bolavAnuM barAbara zIkhuM nahIM tyAM sudhI bIjo pATha kema levAya? ema jJAnIpuruSonA thoDA vacanone paNa vicAravAmAM jIvanuM vizeSa kalyANa che 'zrImad rAjacaMdra' mAMthI :- ghaNAM zAstro ane vAkyono abhyAsa karatAM paNa jo jJAnIpuruSonI ekeka AzA jIva upAse to ghaNAM zAstrathI thatuM phaLa sahajamAM prApta thAya. (va.pR.637) 'bodhAmRta bhAga-2'mAMthI H- "satpuruSanA ekeka vAkyamAM ekeka zabdamAM anaMta Agama rahyAM che." (166). evuM vacana kAnamAM paDyA pachI kAmamAM na Ave to bedarakArI karyA jevuM thAya. prabhuzrIjI dRSTAMta ApatA :-- rAjAnuM dRSTAMta - eka rAjA hato. tene ane bIjA rAjAne sarahada mATe takarAra cAlatI. rAjAe vicAryuM ke ghaNIvAra takarAra thAya che, tenA karatAM rAjya laI levuM sAruM tethI praghAnane vAta karI. pradhAne kahyuM rAjya laI levAya to sAruM paNa te levuM kema? ApaNe jItI zakIe ke nahIM? tene mATe huM tapAsa karIza. pachI teNe traNa pUtaLIo karAvI. ekane kAnamAM saLI nAkhe to bIjA kAne thaIne nIkaLI jAya. bIjIne kAnamAM saLI nAkhe to te moDhe thaIne nIkaLI jAya. trIjIne nAkhe to te peTamAM jatI rahe. pAchI nIkaLe nahIM. 141 vacanAmRta vivecana te traNe pUtaLIone teNe dUta sAthe potAno zatru rAjA hato tenI pAse mokalI. dUte sabhAmAM jaI te traNa pUtaLIonI kiMmata karavA kahyuM. zatrunA maMtrIe te traNe pUtaLIo joI ane vicAryuM ke A pUtaLIonI kiMmata to bajAramAM paNa thaI zake che. ahIM lAvyo che, temAM kaMIka rahasya hovuM joIe. ema vicArI teNe eka pUtaLInA kAnamAM joyuM te bIjA kAna sudhI raMdhra dekhAyuM. teNe saLI nAkhI ke te tarata bIjA kAnamAMthI bahAra paDI. te pUtaLIne joIne teNe kahyuM ke A pUtaLInI kiMmata phUTI badAmanI paNa nathI. pachI bIjI pUtaLInA kAnamAM saLI nAkhI to moDhe thaIne nIkaLI. te pUtaLIne joIne teNe kahyuM ke A pUtaLImAM jeTaluM vajana che teTalA sonA jeTalI kiMmata enI che. pachI trIjI pUtaLInA kAnamAM saLI nAkhI to aMdara gaI paNa bahAra nIkaLI nahIM. te joIne teNe kahyuM ke A pUtaLInI kiMmata eka karoDa rUpIyA che. pachI te kiMmata karAvanAra dUte AvI maMtrIne vAta karI. te parathI maMtrIe rAjAne kahyuM ke ApaNe vera karavAmAM mAla nathI. tyAM maMtrI bahu hoziyAra che, tethI ApaNe jItI zakIzuM nahIM. tema bodha sAMbhaLe ane bhUlI jAya to pahelI pUtaLInI peThe phUTI badAmanI paNa kiMmata nathI; sAMbhaLyA pachI bIjAne kahevA jeTaluM paNa yAda rahe to ThIka che; ane tene AcaraNamAM mUke to to mokSe javAya.'' (pR.199) 11. niyamathI kareluM kAma tvarAthI thAya che, dhArelI siddhi Ape che; AnaMdanA kAraNarUpa thaI paDe che. samayasara kArya karavAthI te tvarAthI eTale jaldIthI thAya che. tathA manamAM ghArelI kAryasiddhine Ape che. evo puruSArtha AnaMdanA kAraNarUpa thaI paDe che. vyavahAra ke 52mArthamAM puruSArtha karyA vagara kArya siddhi thatI nathI. paNa te puruSArtha pratidina niyamita eTale nizcita karela samaye thavo ja joIe. aMgreja lokonuM AvuM niyamitapaNuM tathA prabaLa puruSArthane pariNAme teo navA navA AviSkAra karI zakyA che. mATe hamezAM niyamita puruSArtha karIne Atmasiddhi prApta karavI yogya che. jethI AtmAnA anaMtasukhanI prApti thAya. 'mokSamALA vivecana' mAMthI :- '(6) aniyamita kAma - niyamita kAma na kare to pachI kAmanA DhagalA thAya. tethI enI ciMtA thAya ane emAM ne
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 142 / emAM citta rahe. kAmano bojo rahyA kare. tethI mokSano lakSa pachI raheto nathI. niyamita kAma kare tene vadhAre kAma thAya ane phikara ciMtA na thAya." (pR.233) 12. jJAnIoe ekatra karelA adbhUta nidhinA upabhogI thAo. jJAnIoe atyaMta puruSArtha karIne AtmAnA adbhuta anaMta guNorUpa ratnono khajAno ekatra karela che teno upabhoga karavAvALA tame paNa thAo ema paramakRpALudeva jaNAve che. AtmAnA anaMtajJAna, darzana, sukha, vIrya tathA uttama kSamA, Arjava, mArdava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya ane brahmacarya Adi guNorUpa ratno che. tene sadgurunA AjJAMkita ziSya thaIne meLavI zakAya. te prApta karavA mATe sadA puruSArthazIla rahIe to jarUra te anaMtaguNorUpa adbhuta AtmanidhinA upabhogI thaI zakAya. 13. strI jAtimAM jeTaluM mAyAkapaTa che teTaluM bhoLapaNuM paNa che. strIomAM mAyAkapaTa che paNa sAthe bhoLapaNa paNa che. enA manamAM jANelI vAta Take nahIM, bIjAne kahyA vagara rahevAya nahIM. mATe strIone gurUvAta kahevAya nahIM. sAdI zikhAmaNa'mAMthI :- strInuM hRdaya bahu komaLa hoya che. tethI tenA manamAM koI paNa vAta TakI zakatI nathI. te upara eka draSTAMta che. garIba brAhmaNanuM draSTAMta :- koI eka zaheramAM eka garIba brAhmaNa raheto hato. tene daridratAe gherI lIdho. tenI strI hamezAM bahAragAma kamAvA javAne mATe kahetI. eka vakhate strInA kaMkAsathI pote pAsenA jaMgalamAM jato rahyo. te jaMgalamAM eka zivAlaya hatuM. tenA manamAM vicAra thayo ke huM A zivajInI premabhAve pUjA karuM to mAruMdAridra jatuM raheze ema ghArI zivajI pAse tapa karavA lAgyo. traNa divasa teNe kaMI khAvuM-pIvuM nahIM ane zivajInI eka citte bhakti karavA lAgyo. zivajIe khuza thaI trIje divase te viprane kahyuM-jA tArA gharanA vADAmAM eka hAtha jamIna khodaje eTale tane ghana sAMpaDaze. paNa e vAta tuM tArI strIne kahIza nahIM. vikhe te pramANe karyuM eTale zivajInA vacanathI te paisAvALo thayo. tenI strI A ghana kyAMthI AvyuM te pUchavA lAgI, paNa tene 143 vacanAmRta vivecana kahyuM nahIM kAraNa ke zivajIe kaheluM hatuM ke A vAta tArI strIne paNa ! ) kahIza nahIM, jo kahIza to A tAruM ghana jatuM raheze. - tenI strInI bahena bahu adekhI hatI. teNe potAnI bahenane ghana meLavavAnuM kAraNa jANavA bahu ja manAvI paNa tene kahyuM ke mane mArA pati ghana AvavAnuM kAraNa kahetA nathI. tethI tenI bahena bolI ke tuM Aje gharamAM rasoI karIza nahIM. jyAre tAro pati Ave tyAre kAraNa pUche te vakhate tuM kaheje ke ghana maLavAnuM kAraNa kaho to rasoI karuM. pachI vipra ghera Avyo to strI beThI hatI. tenuM kAraNa pUchatAM strI kahevA lAgI ke ghana maLavAnuM kAraNa kaho! tyAre vipre manamAM vicAra karyo ke "strIhaTha" bahu bhUMDI che. AnuM samAghAna karyA vinA cAlaze nahIM! tethI teNe kahyuM ke zera dUdha AkaDAnuM pI javuM, pachI dIzAe jatAM sonAmahora thaI jaze. strIe potAnI benane te pramANe kahetAM te strIe zera dudha AkaDAnuM maMgAvI potAnA ghaNIne pAyuM tethI bIje divase te marI gayo. ema strI pAse sAcuM nahIM bolavAthI te vipranuM dAridrapaNuM sadAne mATe gayuM; paNa jo strI pAse sAcI vAta karI hota to tenI bahenane te kahyA vinA raheta nahIM. A uparathI draSTAMtanuM tAtparya e che ke game tevI vAta hoya paNa strInA manamAM rahetI nathI, mATe strI pAse koI divasa nahIM kahevA yogya vAta karavI nahIM. 14, paThana karavAM karatAM manana karavA bhaNI bahu lakSa Apo. paThana eTale vAMcavA ke bhaNavA ke mukhapATha karavA karatAM paNa mahApuruSono kahevAno Azaya zuM che? te samajavA mATe ghaNuM manana, ciMtana karavA upara lakSa Apajo. kemake "zrImad rAjacaMdra'mAMthI - "10. zravaNa e pavananI lahera mAphaka che. te Ave che, ane cAlyuM jAya che. 11. manana karavAthI chApa bese che, ane nididhyAsana karavAthI grahaNa thAya che. 12. vaghAre zravaNa karavAthI mananazakti maMda thatI jovAmAM Ave che.'' -vyAkhyAnasAra-1 (pR.784) "mokSamALA vivecana'mAMthI :- "e jJAnano upayoga ke pariNAma zuM che? agAu kahyuM che tema AtmajJAna karavuM ke jethI pariNAme kevaLajJAna thaI mokSa pamAya. paNa A kALa Utarato che tethI maLelAM sAdhano paNa niSphaLa thaI jAya che. tema na thavA dararoja ochAmAM ocho be ghaDIno kALa to niyamita rAkhIne
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 144 jinezvara bhagavAnanAM kahelAM tattvabodhanI paryaTanA karo eTale bodhane vAraMvAra vicAro. vItarAganA eka siddhAMtika zabdano vicAra karatAM jJAnAvaraNIya karmano ghaNo kSayopazama thaze. e vAta vivekathI jotAM satya che.' (pR.201) 15. mahApuruSanAM AcaraNa jovA karatAM tenuM aMtaHkaraNa jovuM e vadhAre parIkSA che. mahApuruSonA udayAthIna AcaraNa jovA karatAM temanuM aMtaHkaraNa jovuM vadhAre hitAvaha che. te mahApuruSo kriyA karavA chatAM kevA alipta rahe che te jovAthI temanI duSkara kriyAnI mahAnatAno khyAla Ave che. jemake mahAtmA gAMghIjI paramakRpALudevanA samAgamamAM be varSa rahelA. temanA hRdayamAM je chApa temanA viSe paDelI te svayaM jaNAve che-- mahAtmA gAMghIjInA zrImadbhu viSenA udgAro :- je manuSya (zrImadbhu) lAkhonA sodAnI vAta karI laIne turata AtmajJAnanI gUDha vAto lakhavA besI jAya tenI jAta vepArInI nahIM paNa zuddha jJAnInI che. temano AvI jAtano anubhava mane eka veLA nahIM paNa anekaveLA thayelo." "khAtAM, besatAM, sUtAM, pratyeka kriyA karatAM temanAmAM vairAgya to hoya ja. koI vakhata A jagatanA koI paNa vaibhavane viSe temane moha thayo hoya ema meM nathI joyuM.'' 'jenA upara huM mugdha thayo te vastuono paricaya mane pAchaLathI thayo. e hatuM temanuM bahoLuM zAstrajJAna, temanuM zuddha cAritra ane temanI Atmadarzana karavAnI bhAre dhagaza, Atmadarzanane ja khAtara te potAnuM jIvana vyatIta karatA hatA ema meM pAchaLathI joyuM.'' "jene Atmakleza TALavo che, je potAnuM kartavya jANavA utsuka che; tene zrImadnA lakhANamAMthI bahu maLI raheze evo mane vizvAsa che pachI bhale te hindu hoya ke anya gharmI.'' sacitra zrImad rAjacaMdra jIvanadarzana (pR.80) pa.pU.prabhuzrIjIe ke pU.zrI sobhAgabhAIe paNa paramakRpALudevanuM bahiraMga AcaraNa joyuM nathI. paNa emanA aMtaraMga AtmaguNone joI potAnA AtmAnuM kalyANa sAdhI lIdhuM. vacanAmRta vivecana cakravartIo ke tIrthaMkaro paNa udayAdhIna rAjya karatAM chatAM aMtarathI alipta bhAvamAM rahetA hatA. 145 16. vacanasaptazatI punaH punaH smaraNamAM rAkho. sAtaso mahAnItine pharI pharI smaraNamAM rAkhavAnuM paramakRpALudeva jaNAve che. kemake e sAtaso mahAnItimAM vyavahAra ane paramArtha viSenuM suMdara rIte varNana kareluM che. gRhasthe kema vartavuM, munie, brahmacArIe, paramahaMsa jevA niHspRhI puruSoe, vidhavAoe, rAjA, pradhAna vageree kema vartavuM te emAM jaNAvela che. aneka viSayono AmAM samAveza thayo che. mATe pharI pharI enuM smaraNa karavuM jethI ApaNe kema vartavuM eno khyAla Ave. ekavAra vAMcavAthI jIvanamAM Utare nahIM mATe pharI pharI tene smRtimAM lAvavA paramakRpALudeve jaNAvyuM che. '"sAtaso mahAnIti hamaNA e dharmanA ziSyone mATe eka divase taiyAra karI che." (va.pR.166) 17. mahAtmA thavuM hoya to upakArabuddhi rAkho; satpuruSanA samAgamamAM raho; AhAra, vihArAdimAM alubdha ane niyamita raho; satzAstranuM manana karo; UMcI zreNimAM lakSa rAkho. mahAtmAono svabhAva para jIvo upara upakAra karavAno saheje hoya che. 'paropagarAya satAM vibhUtavaH' parano upakAra karavo e ja emanI vibhUti che. mATe jIvone upadeza ApI saMsArasAgarathI tAre che. tenA upakArano badalo koI vALI zake ema nathI. paramakRpALudeve ekavAra jaNAveluM ke aMbAlAla enA zarIranI cAmaDInA joDAM sIvaDAvI paherAve to paNa upakAra vaLI zake nahI. mahAna AtmA banavuM hoya to sadaiva jIvo para upakArabuddhi rAkho. temane haNo mA. jJAnIpuruSanA samAgamamAM raho. te upalabdha na hoya to temanA vacanone pratyakSatulya jANI hamezAM tenA vAMcana vicAramAM raho. AhAra-vihArAdimAM anAsakta buddhie pravarto tathA AhAra vihArAdimAM niyamita raho. satzAstranuM hamezAM manana karo. vAMcananI sAthe hamezAM manana karo jethI AtmA upara e vacanonI chApa paDe. UMcI zreNImAM lakSa rAkho arthAt pratidina puruSArtha karI AtmAnI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 146 UMcI UMcI guNasthAnakanI bhUmikAo prApta karavAno prayAsa karo. 18. e ekke na hoya to samajIne AnaMda rAkhatAM zIkho. upara kahelA ekTa guNa na hoya to te guNo jarUra mAre prApta karavA jevA che e vAtane sapuruSanA boghe samajavA prayatna karo. e vAta samajAyA pachI nirdoSa AnaMda rAkhatA zIkho, jethI saMsAranI vizeSa vRddhi thAya nahIM. nirdoSa sukhanirdoSa AnaMda, lyo game tyAMthI bhale; e divya zaktimAna, jethI jaMjIMrethI nIkaLe." -zrImad rAjacaMdra 19. vartanamAM bALaka thAo, satyamAM yuvAna thAo, jJAnamAM vRddha thAo. vartanamAM bALaka jevA nirdoSa manavALA thAo, satyanI vAtamAM yuvAna jevI draDhatA dAkhavo tathA samyajJAnamAM vRddho samAna vizeSa jJAna meLavI Atma anubhavI thAo. paramakRpALudevanI uMmara nAnI hovA chatAM teo jJAnavRddha hatA. vajasvAmI mAtra ATha varSanI uMmare jJAnavRddha hovAthI AcArya padavIne pAmyA. 20, rAga karavo nahIM, karavo to puruSa para karavo; dveSa karavo nahIM, karavo to kuzala para karavo. saMsAramAM kyAMya rAga karavA jevuM nathI. chatAM rAga karyA vinA rahI zakAtuM na hoya to jenAmAM rAga nathI evA sapuruSamAM rAga karavo. e prazasta rAga hovAthI saMsArano rAga nAza karI vItarAgatA ApanAra che. koIpaNa jIva pratye dveSa karavA yogya nathI chatAM A jIvane dveSa karyA vinA rahevAtuM na hoya to potAnA kuzIla eTale duSTa AcaraNa upara lepa karavo ke jethI tArAmAM rahelA doSonuM nivAraNa thAya. 21. anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra ane anaMtavIryathI abheda evA AtmAno eka paLa paNa vicAra karo. AtmAmAM anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra ane anaMtavIrya abhedapaNe rahelA che. "anaMta darzana jJAna tuM avyAbAtha svarUpa" teno eka paLa paNa vicAra karavAthI potAne e sukhano khyAla Avaze ke aho! mAro AtmA paNa evA anaMtasukhathI bharapUra che; chatAM huM sukha mATe bahAra bhaTakuM chuM. 147 vacanAmRta vivecana e mAruM keTaluM badhuM gADha ajJAna sUcave che. 22. manane vaza karyuM teNe jagatane vaza karyuM. manane vaza karyuM teNe AkhA jagatane vaza karyuM. manane laIne A Akho saMsAra che. pAMca indriyorUpI ghoDAono sArathI paNa A mana ja che. jeNe manane jItI lIdhuM teNe sarva kaSAya para vijaya meLavyo. zrI AnaMdaghanajI mahArAja paNa kahe che ke"mana sAdhyuM teNe saghaLuM sAdhyuM, eha vAta nahi khoTI, ema kahe sAdhyuM te navi mAnuM, e kahI vAta che moTI ho. kuMthujina manaDuM kimahi na bAje." zrImad rAjacaMdra'mAMthI - manane vaza karavuM e sarvottama che. enA vaDe saghaLI iMdriyo vaza karI zakAya che. mana jItavuM bahu bahu durghaTa che. eka samayamAM asaMkhyAtA yojana cAlanAra azva te mana che. ene thakAvavuM bahu durlabha che. enI gati capaLa ane na jhAlI zakAya tevI che. mahA-jJAnIoe jJAnarUpI lagAma vaDe karIne ene khaMbhita rAkhI sarva jaya karyo che. "mana ja sarvopAdhinI janmadAtA bhUmikA che. mana ja baMgha ane mokSanuM kAraNa che. mana ja sarva saMsAranI mohinIrUpa che. e vaza thatAM AtmasvarUpane pAmavuM lezamAtra durlabha nathI." mana akasmAtu koIthI ja jItI zakAya che. nahIM to abhyAsa karIne ja jitAya che. e abhyAsa nigraMthatAmAM bahu thaI zake che; chatAM gRhasthAzrame sAmAnya paricaya karavA mAgIe to teno mukhya mArga A che ke, te je durissA kare tene bhUlI javI; tema karavuM nahIM. te jyAre zabdaspardhAdi vilAsa icche tyAre ApavAM nahIM. TUMkAmAM ApaNe ethI dorAvuM nahIM paNa ApaNe ene doravuM; ane doravuM te paNa mokSamArgamAM. jitendriyatA vinA sarva prakAranI upAdhi UbhI ja rahI che, tyAga na TAgyA jevo thAya che, lolajjAe tene sevavo paDe che. mATe abhyAsa karIne paNa manane jItIne svAdhInatAmAM laI avazya Atmahita karavuM." -mokSamALA zikSApA68 (1.pR.107) eka saMtanuM draSTAMta :- rAjagRhI nagarInA rAjAnI vinaMtithI upadeza ApavA eka saMta AvatA. saMsAranI asAratA samajAvatA tethI rAjAne AnaMda
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 148 ( thato ane saMsAra tyAga karavAnuM mana thatuM. paNa tyAga karavAne - asamartha hatA. roja rAjAne tyAM upadeza ApavA AvatAM, paNa saMta rAjAnA gharanuM pANI kadI pItA nahIM. rAjAe ekavAra pUchyuM ke gurudeva ! Apa mArA gharanuM pANI kema pItA nathI? mAro zo aparAza che? saMte kahyuM : tArA gharanuM anna, pANI amArAthI na levAya. kemake tAruM anna kadAca amAruM mana bagADI nAkhe. mATe letA nathI. kAraNasara levuM paDe e judI vAta. eka divasa rAjAnA mahelamAM upadeza devA AvyA. rAjAnA ghaNA AgrahathI mana pIgaLyuM ane zIkhaMDa, pUrInuM bhojana karyuM. saMte rAjAne Azrame javAnuM kahyuM paNa peTa bhAre hovAthI suvAnuM mana thayuM ane eka makhamalanI pathArI joI tenA upara sUI gayA. bhAre bhojanathI saMtane gADha nidrA AvI. jAgyA tyAre sAme eka ratnAno hAra joyo te levAnuM mana thayuM ane te laIne cAlyA gayA. - rANIe ghaNI tapAsa karAvI paNa kyAMya patto lAgyo nahIM. bIje divase saMtane jhADA thayA tyAre rAjAnA gharanuM khAdheluM badhuM nIkaLI gayuM. tyAre saMtane vicAra Avyo ke A meM zuM karyuM? corI karIne hAra laI Avyo. have hArane laI jaI rAjAne saMte kahyuM : tArA anne mAruM mana bagADyuM. jevuM anna tevuM mana athavA jevo AhAra tevo oDakAra, ema kahI rAjAne hAra saMte suparata karyo. -jIvanaghaDatara pravezikA 23. A saMsArane zuM karavo? anaMta vAra thayelI mAne Aje strIrUpe bhogavIe chIe. saMsAramAM eka eka jIva sAthe anaMtI sagAI mAtArUpe, strIrUpe, putrarUpe, pitA vagere rUpe thaI gaI che. "anaMtIvAra thayelI mAne Aje strIrUpe bhogavIe chIe', evA saMsArane zuM karavo ke jethI navA bhavo ghAraNa karIne jIvo sAthe AvA aneka saMbaMdho karavA paDe. mATe A saMsArano aMta ANavo e ja hitAvaha che. e ja kalyANakAraka che. 149 vacanAmRta vivecana 24. nigraMthatA ghAraNa karatAM pahelAM pUrNa vicAra karajo; e ja laIne khAmI ANavA karatAM abhAraMbhI thajo. dIkSA levA pahelAM saMpUrNa vicAra karavo ke huM dIkSA pALI zakIza ke nahIM. dIkSA laIne pachI doSa lagADavA te mahAbaMghanuM kAraNa che. jo ApaNAmAM nigraMthapaNuM pALavAnI saMpUrNa zakti na hoya to alpa AraMbha ane alpa parigraha rAkhIne AtmAne ujvaLa karavAno puruSArtha karavo. jyAre saMpUrNa yogyatA AvI jAya tyAre sadguru bhagavaMtanI hAjarImAM dIkSA levI. dIkSA laIne doSa lagADavAthI bhAre karmono baMdha thAya che. mATe tema karavuM nahIM. vavANIyAmAM sthAnakavAsI mUnio vahoravA mATe ghera AvatA tyAre paramakRpALudevanA mAtuzrI vagere vahorAvatA. te samaye paramakRpALudeva te munione jaNAvatA ke avaLI prarUpaNA karazo to anaMtakALa saMsAramAM rajhaLavuM paDaze. ema mITho Thapako ApatA hatA. pa.pU.prabhuzrIjI jaNAve che ke zrAvaka ke TUkaDe, gaja gaja lAMbe dAMta; kare gharma to pace, nahIM to kADhe AMta." 25. samartha puruSo kalyANanuM svarUpa pokArI pokArIne kahI gayA; paNa koI viralAne ja te yathArtha samajAyuM. "re AtmA tAro Atma tAro, zIdhra ene oLakho; sarva AtmamAM samadraSTi dyo, A vacanane hRdaye lakho." jJAnI puruSo kalyANanuM svarUpa pokArI pokArIne kahI gayA che ke he bhavyo! tame tamArA AtmAno uddhAra karo. te AtmAnI zIdhrapaNe oLakhANa karo. jagatanA sarva jIvone potA samAna gaNo ane A vacanane hRdayamAM kotarI rAkho. tathA AtmAne oLakhavA mATe aMtaraMga tathA bAhya parigrahano tyAga karo. tenA viSe prajJAvaboghamAM jaNAvyuM che - "taja taja banne parigraho, AraMbha jhaTa nivAra, parihara parihara moha tuM, kara kara AtmavicAra, nikhAraNa karuNA karI, saMta kare pokAra; agni AraMbha parigraha, baLI marazo niraghAra."
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 150 ( 26, strInA svarUpa para moha thato aTakAvavAne vagara tvacAnuM tenuM rUpa vAraMvAra ciMtavavA yogya che. strInA zarIra upara thato moha aTakAvavA mATe tenA zarIra uparathI cAmaDI kADhI nAkhI hoya to kevuM bhAse? ema vicAre to jovuM paNa na game, bhayaMkara lAge. ema zarIranA aMdarano bhAga mAMsa, lohI, hADakAM, naso, maLa, mUtra vagere bahAra lAvIne vicAre ke have temAM moha karavA jevuM zuM che? ema vAraMvAra vicAre to anAdino moha maMda thAya. eka be vAra vicAravAthI anAdino abhyAsa TaLe nahIM. paNa jyAre jyAre moha thAya tyAre tyAre vAraMvAra vicAre to jarUra tenA pratyeno moha thato aTake. puSpamALAmAM paNa kahyuM che ke-"jo tuM tyAgI hoya to tvacA vagaranI vanitAnuM svarUpa vicArIne saMsAra bhaNI draSTi karaje." 27, kupAtra paNa sapuruSanA mUkelA hastathI pAtra thAya che, jema chAzathI zuddha thayelo somala zarIrane nIrogI kare che. kupAtra eTale gharma pAmavAne yogya nathI evo jIva paNa jJAnI puruSanI kRpAdraSTi vaDe pAtra banI jAya che. vRDhaprahArI, aMjanacora vagere mahApAponA karanArA te paNa mahApuruSonA samAgame tarI gayA. arjAna mALI je pratidina sAta jIvanI ghAta karanAra hato te paNa bhagavAna mahAvIranI samIpe javAthI pAtra banI gayo ane AtmakalyANa sAdhI lIdhuM. jema somala emane ema khAya to mANasa marI jAya paNa jANakAra vaidya dvArA tene chAzathI zuddha karavAmAM Ave to teja somala zarIrane nIrogI banAve che. 28, AtmAnuM satyasvarUpa eka zuddha saccidAnaMdamaya che, chatAM bhrAMtithI bhinna bhAse che, jema trAMsI AMkha karavAthI caMdra be dekhAya che. AtmA mULa svarUpe to saccidAnaMdamaya che arthAt anaMtajJAna, darzana, cAritramaya che. paNa bhrAMtine lIdhe AtmA dehasvarUpe bhAse che. kharI rIte te deha svarUpa nathI. bhrAMtithI thoDA prakAzamAM dorIne sApa mAnI laIe chIe tema. jema ApaNe AMkhane trAMsI karIne joIe to caMdramA eka hovA chatAM be dekhAya che; paNa kharI rIte tema nathI. tema dehane AtmA mAnIe chIe paNa kharI rIte jotAM tema nathI. AtmA to 151 vacanAmRta vivecana "zuddha buddha caitanyaghana, svayaM jyoti sukhaghAma; bIjuM kahIe keTaluM, kara vicAra to pAma." 29. yathArtha vacana grahavAmAM daMbha rAkhazo nahIM ke ApanArano upakAra oLavazo nahIM. jJAnIpuruSanA kahelA yathArtha vacanone grahaNa karavAmAM daMbha eTale mAyA rAkhazo nahIM. tema jenI pAsethI yathArtha bogha maLyo hoya teno upakAra paNa kadI oLavazo nahIM. tema karIe to kRtaghnI kahevAya. kRtajJatA jevo bIjo koI moTo doSa mane jaNAto nathI, ema paramakRpALudeve jaNAvyuM che. "jJAnIpuruSa pAse jAya tyAre uparauparathI sAruM dekhADe ane manamAM to ema rAkhe ke jJAnIne chetarI, mAruM kAma karI jato rahuM e anaMtAnubaMdhI mAyA che." - bo, bhA-2 (pR.50) 30. ame bahu vicAra karIne A mULatattva zodhyuM che ke,-gupta camatkAra ja sRSTinA lakSamAM nathI. paramakRpALudeva kahe che ke ame bahu vicAra karIne A mULatattva zodhyuM che paNa te gupta camatkAra lokonA lakSamAM nathI. te gupta camatkAramaya caitanya evo AtmA che. A Atmatattva jo sRSTimAM na hota to AkhuM jagata jaDavat paDyuM raheta. badhI vastune jANanAra ane jaNAvanAra svapara prakAzaka evo A AtmA ja che. paNa tene loko jANatA nathI. samatA, ramatA, uraLatA, sAyakatA sukhabhAsa; vedakatA, caitanyatA, e saba jIva vilAsa." (va.pR.367) 31. 2DAvIne paNa baccAMnA hAthamAM rahelo somala laI levo. bALakanA hAthamAM somala hoya to tene raDAvIne paNa mAbApa laI le che. kemake te jANe che ke jo te khAI jaze to marI jaze. tema gurune ziSyamAM doSa jaNAya to tene vaDhIne, ghamakAvIne paNa te doSo dUra karAve che. nahIM to te doSone kAraNe ziSya saMsAramAM DUbI maraze evI aMtaradayA zrI gurunA hRdayamAM hovAthI tema varte che. ghamakI gaNe nA koI to, guru Ama thapheMkIne kahe; dekhADato nahi mukha tAruM malina, mAyA jo grahe;
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 vacanAmRta vivecana kUvAmAM nahIM jevuM pANI hatuM temAM ghAsano pULo dorIthI bAMdhIne 6 aMdara nAkhyo te ghAsano pULo palaLIne je pANI bahAra AvyuM tenA TIpAMne cATavA lAgyo. std. ko zrImad rAjacaMdra 15 vrata, niyama, saMyama sarvane mAyA phpI rIte dahe; (c) je Atma ujvaLatA cahe te jIva ja gurUzaraNuM grahe." -prajJAvabodha (pR.12) 32. nirmaLa aMtaHkaraNathI AtmAno vicAra karavo yogya che. nirmaLa aMtaHkaraNathI eTale pavitra hadaya vaDe gupta camatkAramaya AtmAno vicAra karavo yogya che. viSayakaSAyathI malina aMtaHkaraNa te AtmavicAra karavAne yogya nathI. "viSayathI jenI indriyo Arta che tene zItala evuM Atmasukha Atmatattva kyAMthI pratItimAM Ave." -prImad rAjacaMdra nirmaLa aMtaHkaraNa vinA mArA kathanane koNa dAda Apaze?" zrImad rAjacaMdra 33. jyAM '' mAne che tyAM 'tuM nathI; jyAM "tuM" mAne che tyAM 'tuM' nathI. jyAM dehAdine huM paNe mAne che, tyAM tuM nathI. tuM to saccidAnaMdamaya zuddha AtmA chuM. ane jyAM AtmA sivAya parapadArthane tuM tArA mAne che paNa te tArA nathI. 34. he jIva! have bhogathI zAMta thA, zAMta. vicAra to kharo ke emAM kayuM sukha che? he jIva! anAdikALathI bhogo bhogavyA chatAM tRpti thaI nahIM to have e bhogomAM jatI vRttine zAMta kara, zAMta kara, vicAra karIne jo ke A bhogomAM evuM kayuM sukha rahyuM che ke jyAM tArI vRtti bhaTakyA kare che. devalokanA sukho bhogavyA chatAM tRpti thaI nahIM to A manuSyalokanA tuccha bhogo bhogavyAthI kyAMthI tRpti thavAnI hatI. mATe emAM moha zo karavo? kolasA pADanAranuM dRSTAMta - jema grISma RtumAM eka kolasA pADanAra mANasa jaMgalamAM lAkaDAM phADavA gayo. tyAM garamIne lIdhe tene bahu tarasa lAgI. tethI tenI pAsenA ghaDAmAMnu badhuM pANI te pI gayo paNa tarasa chIpI nahIM; tethI sUI gayo. UMghamAM tene svapna AvyuM ke mane bahu tarasa lAgI che. tethI gharanA badhA mATalAonuM pANI pI gayo chatAM tRpti thaI nahIM tethI baghA samudranuM, baghA taLAvanuM, badhI nadIonuM pANI paNa pI gayo chatAM tRpti thaI nahIM. have eka je samudra vagerenuM badhuM pANI pI gayo chatAM tRpti na thaI tene A ghAsanA pULAnA TIpAMthI kaI kRmi thavAnI che? tema ApaNA AtmAe devaloka AdinA ke rAjA vagerenA sukho anaMtIvAra bhogavyA chatAM tRpti thaI nahIM to A manuSyalokanA Adhi vyAdhi ane upAdhivALA sukho vaDe kaI tRpti thavAnI che? ema vAraMvAra vicAra kare to e viSayasukho pratye jIvane vairAgya Ave. 35. bahu kaMTALIne saMsAramAM rahIza nahIM. jo tane kharekhara A duHkharUpa saMsArathI kaMTALo ja Avato hoya to A saMsAranI lohAlamAM paDavuM yogya nathI. paNa A mAnavadehavaDe AtmAnuM kalyANa karavuM e ja hitAvaha che. AtmAnA kalyANa mATe sAcA AtmajJAnI sapuruSanI khoja karI tenI AjJAnusAra jIvana gALavuM yogya che. 36. sajJAna ane satvazIlane sAthe doraje. jJAnaziyAkhyAbU mokSa:' samyajJAna sAthe sakriyA karavAno upadeza che. kriyA vinAnuM ekaluM jJAna mokSanuM kAraNa thatuM nathI. temaja jJAna vagaranI ekalI kriyA paNa mokSano hetu thatI nathI; banne sAthe joIe. pakSI be pAMkhathI UDe, be hAthathI tAlI paDe. tema paramakRpALudeva jaNAve che ke sajJAna eTale
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra AtmA saMbaMdhI jJAna ane sIla eTale sacArane sAthe doraje OM arthAt sAcuM jANIne te pramANe vartavAno puruSArtha karaje. 154 37. ekathI maitrI karIza nahIM, kara to AkhA jagatathI karaje. eka sAthe gADha mitratA karavAthI teno viyoga thAya tyAre ghaNuM du:kha thAya. mATe eka sAthe maitrI karIza nahIM, paNa kare to jagatanA sarva jIvo pratye karaje. ekendriya Adi sarva jIvo pratye maitrIbhAva rAkhavAthI sarva jIvo mArA jevA ja che to temane huM kema hazuM? evI vizALa bhAvanA mokSanuM kAraNa bane che. "mitti meM savva mujhevu, vera maLyuM na veLa "udAra caritAnAm tu vasudhaiva kuTumbakam" 38. mahA sauMdaryathI bharelI devAMganAnA krIDAvilAsa nirIkSaNa karatAM chatAM jenA aMtaHkaraNamAM kAmathI vizeSa virAga chUTe che tene ghanya che, tene trikALa namaskAra che. mahAsauMdaryathI bharelI devAMganA jevI strIonA krIDAvilAsa jotAM paNa jene vairAgya chUTe che evA sthUlibhadra munine amArA trikALa namaskAra ho. temaja jene AThe kanyAo calAvI na zakI evA jaMbusvAmIne amArA trikALa namaskAra ho. "nirakhIne navayauvanA, leza na viSaya nidAna; gaNe kASTanI pUtaLI, te bhagavAna samAna." zrImad rAjacaMdra 39. bhoganA vakhatamAM yoga sAMbhare e haLukarmInuM lakSaNa che. bhoganA vakhatamAM paNa jene AtmAnI sAthe joDanAra evA yoganI ja smRti rahyA kare, e haLukarmInuM lakSaNa che. bharata mahArAjA saMsAramAM rahyA chatAM paNa jene niraMtara chUTuM chUTuMnA bhaNakArA thatA hatA te haLukarmInA lakSaNa che. bharata mahArAjA RSabha prabhune kahe che ke he nAtha-- "A saMsAre re huM hao DUbiyo, pAmyo na kevaLajJAna; kyAre kyAre 2e he! prabhu Apazo A bALakaneya bhAna ? jAgo bhAra utAro gahana bhavacakrano, gamatA nI A bhoga, tAro tAro vibhAva pravAhathI dyo nitya-zuddha upayoga. jAgo vacanAmRta vivecana paramakRpALudeve eka vakhate jaNAvela ke saMsArI jIvo eka divasamAM potAnI strI pratye je rAga karatA haze teTalo rAga ame AkhI jiMdagImAM paNa karyo nathI. kevI adbhuta AtmajAgRti. e badhA haLukarmInA lakSaNo che. 155 40. ATaluM hoya to huM mokSanI icchA karato nathI : AkhI sRSTi sIlane seve, niyamita AyuSya, nIrogI zarIra, acaLa premI premadA, AjJAMkita anucara, kuLadIpaka putra, jIvanaparyaMta bAlyAvasthA, AtmatattvanuM ciMtavana, paramakRpALudeva kahe che ke saMsAramAM ATalI vastuo hoya to huM mokSanI icchA karato nathI. (1) AkhI duniyA sadAcAra pramANe varte, koI paNa prANI duSTa vartana kare nahIM to huM mokSanI icchA karuM nahIM. (2) AyuSya niyamita hoya. koI akALe mRtyu pAme nahIM. (3) nIrogI zarIra rahe, zarIramAM koI divasa paNa roga Ave nahIM. (4) strI, putrAdi, sagAM kuTuMbIo acaLa eTale sadA sthira rahe. koI mRtyu pAme nahIM. (5) nokara cAkara badhA AjJAMkita hoya. (6) kuLane dIpAve evA putro hoya, bApanA nAmane boLe evA nahIM. (7) jIvIe tyAM sudhI bAlyAvasthA ja rahe, bALaka jevuM nirdoSa hRdaya rahe athavA vRddhAvasthA Ave nahIM. (8) hamezAM AtmatattvanuM ciMtana rahyA karatuM hoya to huM mokSanI icchA karato nathI. gautamabuddhanuM dRSTAMta - gautama buddha eka divasa pharavA mATe bahAra nIkaLyA. tyAM cAra jaNane judI judI sthitimAM joyA. prathama nirdhanane joyo, bIjo eka vRddhane dITho. trIjo rogI joyo ane cothuM eka maDadAMne laI jatA joyuM. tenA uparathI gautama buddhane vicAra Avyo - aho! A saMsAramAM nirdhanapaNAnA kevA duHkho rahelA che. AgaLa jatAM lAkaDI laIne vRddhane jatA joI vicAra Avyo ke zuM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 156 / AvA vRddhAvasthAnA duHkha paNa A jagatamAM rahyAM che. 0 pharI AgaLa jatAM eka mANasane rogathI gherAyelo duHkhathI AkuLavyAkuLa thato joyo. te joIne tene vicAra Avyo ke aho! A kAyAmAM AvA rogo paNa rahelA che! te kyAre ApaNA zarIramAM phuTI nIkaLaze tenI paNa khabara nathI. che. 157 vacanAmRta vivecana 42. sRSTi sarva apekSAe amara thaze? to ke hA. jIva, ajIva, gharma, adharma, AkAza ane kALa. 7 e cha dravyonI banelI A sRSTi che. dravya apekSAe jotAM cha e dravya zAzvata che. trikALamAM te dravyono nAza nathI. mATe sarva dravyonI apekSAe jotAM sRSTi amara thaze. temaja pravAhanI apekSAe jotAM sarva dravyonA paryAya thavAno paNa kadI aMta Avaze nahIM. jyAM sudhI jIvAdi dravya azuddhapaNe vibhAvamAM pravartaze tyAM sudhI tenA vibhAvika paryAya thaze ane jyAre dravya potAnA zuddha paryAyane pAmaze tyAre tenA zuddha zuddha paryAya paNa samaye samaye thaze. mATe sRSTi sarva apekSAe eTale dravya ke paryAyanI apekSAe jotAM amara thaze. 43. koI apekSAe huM ema kahuM chuM ke sRSTi mArA hAthathI cAlatI hota to bahu vivekI ghoraNathI paramAnaMdamAM virAjamAna hota, paramakRpALudeva kahe che ke eka apekSAthI jotAM jo sRSTimAM rahelA jIvo te amArA kahyA pramANe arthAt bhagavAnanA kahyA pramANe vartatA hota to hitAhitanuM bhAna pAmI sarva jIvo AtmAnA paramAnaMdamAM birAjamAna thAta. paNa moTe bhAge karmane AdhIna jIvone jJAnI puruSono upadeza cato nathI. tethI AtmAnA paramAnaMdane pAmI zakatA nathI. ane ajJAnavaza navA navA karma bAMthI cAra gatirUpa saMsAramAM ja rajhaLyA kare che. 44. zukla nirjanAvasthAne huM bahu mAnya karuM chuM. zukla eTale pavitra nirjanAvasthAne eTale jyAM lokonI avarajavara na hoya tevA sthAnamAM dhyAna ane svAdhyAya bahu sthiratApUrvaka thaI zake. tyAM vikSepanA kAraNo nathI. mATe paramakRpALudeva kahe che ke evA ekAMta sthAnone huM bahu mAnya karuM chuM. paramakRpALudeva ekAMta sthAno mATe IDara, uttarasaMDA, kAviThA, rALaja, gharmapura vagere sthaLoe rahyA hatA. bhagavAna mahAvIra paNa chadmastha avasthAmAM evI ekAMta athavA ujjaDa jagyAmAM dhyAna karatA hatA. 45. sRSTilIlAmAM zAMtabhAvathI tapazcaryA karavI e paNa uttama che. sRSTilIlA eTale kudaratI sauMdarya jevA ke jaMgalo, pahADo, guphAo, nadIo, taLAvo AvelA hoya tyAM zAMtabhAvathI eTale mananI aneka prakAranI pharI AgaLa jatAM eka maDadAMne laI jatA joI pUchyuM. te parathI vicAra Avyo ke zuM A saMsAramAM AvI rIte mRtyu paNa Avaze. A cAra kAraNo joIne gautamabuddhane vairAgya utpanna thayo. tethI mAtA-pitAne samajAvI dIkSA grahaNa karI. mATe paramakRpALudeva kahe che ke upara jaNAvela badhI vastuo vyavasthita hoya to huM mokSanI icchA karuM nahIM paNa emAMnI eke vastu acaLa nathI mATe huM to mokSanI ja icchA karuM chuM. 41. ema koI kALe thavAnuM nathI, mATe huM to mokSane ja icchuM chuM. upara je kahyuM tema koI kALe thayuM nathI ane thavAnuM nathI arthAt bhaviSyamAM paNa koI kALe thaze nahIM mATe huM to mokSane ja icchuM chuM.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 158 ( icchAo zAMta thaI gaI hoya to karmanI nirjarA mATe tapazcaryA karavI e paNa uttama che. 46. ekAMtika kathana kathanAra jJAnI na kahI zakAya. jaina darzanano prANa syAdvAda che; arthAtu anekAMtavAda athavA apekSAvAda che. te mUkI daI padArthanA svarUpane ekAMte kahenAra jJAnI na kahI zakAya. pratyeka dravya anaMta guNadharmAtmaka che. te dravyanA sarva guNone yathArtha kahevA mATe ke samajavA mATe eka mAtra syAdvAda ja teno upAya che. 47, zukla aMtaHkaraNa vinA mArAM kathanane koNa dAda Apaze? paramakRpALudeva jaNAve che ke zukla eTale pavitra aMtaHkaraNa thayA vinA mArA vairAgyamaya vacanane koNa dAda Apaze. viSayakaSAyathI rahita mana na thAya tyAM sudhI jJAnI puruSonA pavitra vacano pratye joIe tevo AdarabhAva Upaje nahIM ane te vacano aMtaramAM sthAna pAme nahIM.. 48. jJAtaputra bhagavAnanA kathananI ja balihArI che. jJAtakuLamAM utpanna thayela bhagavAna mahAvIranA kathananI ja balihArI che. kevaLajJAnavaDe sakaLa vizvanuM svarUpa joI bhagavaMte sarva padArthanA svarUpanuM anekAMta draSTie arthAtu syAdvAdapUrvaka sumarIte je kathana karyuM che tevuM bIjA gharmavALA koI karI zakyA nathI. bhagavAnanI vANI pUrvApara avirodha che mATe jJAtaputra bhagavAnanA kathananI ja balihArI che. 49. huM tamArI mUrkhatA para hasuM chuM ke-nathI jANatA guma camatkArane chatAM gurupada prApta karavA mArI pAse kAM paghAro? huM tamArI mUrkhatA para hasuM chuM ke tame gupta camatkAra evA Atmatattvane to jANatA nathI chatAM gurupada eTale moTAI meLavavA mATe mArI pAse zA mATe Avo cho? kAraNa samyagdarzana vagara arthAt Atmatattvane anubhavyA vagara koIpaNa guNa yathArtha rIte pragaTa thato nathI. 50. aho! mane to kRtanI ja maLatA jaNAya che, A kevI vicitratA 159 vacanAmRta vivecana upakArane oLavanAra ja maLe che. ane kRtaghnatA jevo bIjo moTo [. koI doSa kRpALudevane jaNAto nathI. mATe kahyuM che ke karelA upakArane kadI oLavavo nahIM; paNa teno pratyupakAra vALavA prayatna karavo. 51. mArA para koI rAga karo tethI huM rAjI nathI, paraMtu kaMTALo Apazo to huM stabdha thaI jaIza ane e mane posAze paNa nahIM. paramakRpALudevanI evI icchA nathI ke tame badhA mArA pratye rAga rAkho paNa kaMTALo Apazo arthAtu koI rIte paNa mane kanaDagata karazo to huM jaDa jevo stabdha eTale ceSTA vagarano thaI jaIza ane e mane posAze paNa nahIM; arthAt mane mArI AtmasthiratAmAM koI vinarUpa thazo nahIM. 52. huM kahuM chuM ema koI karazo? mAruM kaheluM saghaLuM mAnya rAkhazo? mAAM kahelAM ghAkaDe ghAkaDa paNa aMgIkRta karazo? hA hoya to ja he puruSa! tuM mArI icchA karaje. paramakRpALudeva mumukSune saMbodhana karIne kahe che ke he sahuruSa! tane sat prApta karavAnI icchA thaI hoya to huM kahuM chuM tema karavA taiyAra cho? mAruM kaheluM badhuM mAnya rAkhazo? mArA kahelAM vacanone ghAkaDe ghAkaDa eTale huM jema kahyuM chuM tema akSare akSara mAnavA taiyAra cha? upara kahelI vAtomAM tArI hA hoya to ja he sat prApta karavAnA icchuka evA sapuruSa mArI icchA karaje; nahIM to nahIM. kAraNa mArA kahyA pramANe vartana karavuM na hoya to amUlya evo mAro samaya bagADIza nahIM. 53. saMsArI jIvoe potAnA lAbhane mATe dravyarUpe mane hasato ramato manuSya lIlAmaya karyo! paramakRpALudeva sadA svarUpamAM ramanAra hovAthI, bhAvathI to azarIrI che chatAM bharatakSetramAM rahelA bhavya jIvoe potAnA kalyANane mATe Apane manuSya deharUpe hasatA ramatA lIlAmaya karyA; arthAt amArA puNyanA udaya vAnImArI koyalanA dRSTAMte Apane ahIM janma levo paDyo. 54. devadevInI tuSamAnatAne zuM karIzuM? jagatanI tuSamAnatAne zuM karIzuM? tuSamAnatA puruSanI iccho. paramakRpALudeva jaNAve che ke AvA bhayaMkara ThaMDA avasarpiNI kALamAM A kevI vicitratA che ke mane to kRtanI ja maLatA jaNAya che; arthAt karelA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 160 / devadevInI tuSamAnatAne zuM karIzuM? mAno ke tamAruM puNya haze i to te tamane ciMtAmaNiratna ApI de. paNa te keTalA bhava mATe? A bhava pUratuM ja. puNya paravAryuM ke e paNa khovAI jaze, ane manuSyabhava pudgala padArthonI levaDadevaDamAM ja pUro thaI jaze; AtmArtha rahI jaze. mATe devadevInI tuSTamAnatAne ApaNe zuM karavI che? lakSmI to puNyanI dAsI che. jagatanA jIvone rAjI rAkhavAthI paNa zo lAbha? jo yazakarmano udaya haze to tamArA vakhANa thaze ane e paNa eka bhava pUratA ja. ahIMthI deha choDI narakamAM duHkha bhogavatA hoIzuM, tyAre jagatanA jIvo choDAvavA Ave nahI. tathA apayaza karmano udaya haze to lokone game teTaluM sAruM dekhADavA prayatna karIzuM to paNa ApaNI niMdA ja thaze. tuSTamAnatA to saMpuruSanI joIe. 'satpuruSanI kRpAdraSTi e ja samyagdarzana che.' 'okSamUgurukRpA' te kRpAne prApta karavA yogyatA joIe te yogyatA viSayakaSAyane maMda karavAthI Ave che, mATe temanA upadezathI viSayakaSAyanA bhAvone maMda karI satparuSanI tuSTamAnatAne prApta karuM chADA zeThanuM vRSTAMta:- vaDhavANamAM chADAzeTha rahetA hatA. zeTha pahelA atyaMta garIba hatA. dhIre dhIre aDhaLaka saMpattivALA thayA. emanI karoDapatiomAM gaNatarI thavA lAgI. sukha duHkhamAM teo samabhAvavALA hatA. sAco gharmI koNa? je sukha Ave tyAre chakI na jAya ane duHkha Ave tyAre DagI na jAya. choDAzeTha pAse eka dakSiNAvarta zaMkha hato ane pArzvanAtha bhagavaMtanI lakSaNavaMtI mUrti hatI. A be vastunA adhiSThAyaka devo hatA. eka rAtre zeThane svapnamAM be devoe AvI kahyuM ke ame dakSiNAvarta zaMkha ane paramAtmA zrI pArzvanAtha bhagavaMtanI pratimAnA adhiSThAyaka devo chIe. jyAM A be vastu rahe tyAM ame rahIe chIe. tyAM nave nizAna sadA rahe che. paNa zeTha! have tamAruM puNya paravAryuM che mATe tamane kahevA AvyA chIe ke ame javAnA chIe. tyAre zeTha kahe : "bhale khuzIthI pathAro. mane tenI ciMtA nathI. tamArA cAlyA javAthI mAruM saghaLuM ghana cAlyuM jaze enI mane kaMI phikara nathI. kAraNa 161 vacanAmRta vivecana ke jyAM sudhI mArA mAthe jinezvaradeva jevA deva, pAMca mahAvratadhArI / 0 nigraMthaguruo jevA guru ane dayAthI bharelo jainadharma A traNanI kRpA che tyAM sudhI mAruM saghaLuM dhana lUMTAI jAya toya mane tenI koI paravA nathI. deva guru ane dharma e ja mAruM kharuM ghana che. deva guru ane tharma jevI gaMgA nadI mArI pAse che to pachI tame pavAlApANI jevuM mAruM dhana laI jAo tenI mane zI phikara hoya! mATe tame khuzIthI jAo. mArI ciMtA karazo nahIM, kudaratI rIte vastupAla pAlItANAno charI pALato saMgha laI vaDhavANa AvyA. chADAzeThe aMtaranA umaLakAthI saMghane jamavAnuM AmaMtraNa ApyuM. vastupALe te svIkAryuM. zeThe sAdharmika bhakti karI. zeThe sonAnA thALamAM dakSiNAvarta zaMkha ane pArzvanAtha paramAtmAnI mUrti laI vastupALa maMtrIzvarane kahyuM ke e be vastu Apa svIkAro. maMtrI bolyA : zeTha, A zuM karo cho? A be vastuo javAthI tamArA gharamAMthI badhI samRddhi cAlI jaze. zeTha kahe : have mAruM puNya paravAryuM che. mATe e be vastu tamAre upayogI thaze. ApanA jevA supAtra mane bIjA kyAM maLavAnA che? ghaNA Agrahe maMtrIzvare e be vastu svIkArI. zeThane svapnamAM pelA devoe pAchA AvIne kahyuM zeTha! tame to amane puNyarUpI sonAnI sAMkaLe bAMdhI lIdhA che. mATe have ame javAnA nathI. ema deva, guru, gharmanI tuSamAnatA joIe. bIjA koInI tuSamAnatAnI jarUra nathI. - jIvanaghaDatara pravezikA 55. huM saccidAnaMda paramAtmA chuM. huM eTale mAro AtmA te jJAna darzana cAritramaya paramAtmasvarUpa che. satu+cidu+AnaMda eTale darzana jJAna cAritra. te AtmAno ja svabhAva che. koIpaNa dravyano svabhAva kadI paNa nAza pAmato nathI. tethI nizcayanayathI jotAM huM saccidAnaMda paramAtmA chuM. 56. ema samajo ke tame tamArA AtmAnA hita mATe paravaravAnI abhilASA rAkhatA chatAM ethI nirAzA prApta thaI to te paNa tamAruM Atmahita ja che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 162 AtmAnA hita mATe pravartavAnI icchA rAkhatA chatAM paNa jo - saphaLatA prApta na thaI to paNa nirAza thavuM nahIM. kAraNa ke pravartavAnI je icchA che temAM paNa tamArA AtmAnuM hita samAyeluM che. pUrvakarmane laIne kadAca saphaLatA na maLe to paNa vartamAnamAM tema vartavAno je satpuruSArtha karIe chIe te niSphaLa javAno nathI. AgaLa upara AtmAnA hitamAM te madadarUpa ja thaze. 57. tamArA zubha vicAramAM pAra paDo; nahIM to sthira cittathI pAra paDyA cho ema samajo. tame je zubha vicAro karo cho te pAra paDaze. paNa kadAca vartamAnamAM tenuM phaLa na dekhAya to paNa te zubha vicArothI tamArA cittanI sthiratA thaI che to te kArya pAra paDyuM che ema jANo. kemake cittanI sthiratA e ja sukha che, ane cittanI asthiratA e ja duHkha che. 58. jJAnIo aMtaraMga kheda ane harSathI rahita hoya che. jJAnIpuruSane khedano prasaMga AvI jAya to paNa aMtaramAM kheda hoto nathI. zrIkRSNa tathA baLadeva banne bhAIo honahAra evI dvArikA nagarIne baLatI UbhA UbhA joI rahyA che. chatAM aMtaramAM sAva aliptabhAva che ke jANe pADozInuM ghara kema baLatuM hoya tema lAge che. lAkhonuM nukasAna thAya to paNa jJAnIone tethI kheda thato nathI. athavA lAkhonI kamANI thAya to paNa tethI temane kaMI harSa Upajato nathI. evI jJAnIpuruSonI aMtaraMga AtmadazA che. janakavidehI ke namirAjarSi jJAnI hovAthI potAnI nagarI devamAyAthI baLatI dekhADI chatAM mAruM kAMI baLatuM nathI ema temane lAgyuM hatuM. 59. jyAM sudhI te tattvanI prApti nahIM thAya tyAM sudhI mokSanI tAtparyatA maLI nathI. jyAM sudhI te tattvanI eTale AtmatattvanI arthAt AtmajJAnanI prApti nahIM thAya tyAM sughI mokSamArganA je samyajJAnadarzana saMyamAdi vAstavika kAraNo che te tene maLyA nathI. AtmajJAna thayA pachI mokSamArga kaI dizAmAM che tenuM tene bhAna thAya che. 60. niyama pALavAnuM dRDha karatAM chatAM nathI paLato e pUrvakarmano ja doSa che ema jJAMnIonuM kahevuM che. 163 vacanAmRta vivecana pUrve gADha karmo bAMdhyA hoya to niyama pALavAnI icchA chatAM paNa te paLato nathI. zrImad rAjacaMdra'mAMthI : "eka mANase evo dRDha saMkalpa karyo ke, yAvajIvanakALa strInuM ciMtavana paNa mAre na karavuM; chatAM pAMca paLa na jAya, ane ciMtavana thayuM to pachI tenuM kAraNa joIe. mane je zAstrasaMbaMghI alpa bodha thayo che tethI ema kahI zakuM chuM ke, te pUrvakarmano koI paNa aMze udaya joIe. kevAM karmano ? to kahI zakIza ke, mohanIya karmano; kaI tenI prakRtino ? to kahI zakIza ke, puruSavedano. (puruSavedanI paMdara prakRti che.) puruSavedano udaya dRDha saMkalpe rokyo chatAM thayo tenuM kAraNa have kahI zakAze ke, kaMI bhUtakALanuM hovuM joIe; ane anupUrvIe tenuM svarUpa vicAratAM punarjanma siddha thaze.'' (va.pR.191) 61. saMsArarUpI kuTuMbane ghera ApaNo AtmA paroNA dAkhala che. cAragatirUpa athavA 84 lAkha jIvayonirUpa Akho saMsAra che. A saMsArarUpI bahu moTuM vizALa kuTuMba che. temAM ApaNo AtmA ekeMdriyAdi kuTuMbamAM jaI pachI manuSyarUpa kuTuMbamAM ke devalokarUpa kuTuMbamAM ke naraka kuTuMbamAM mahemAnarUpe rahI pharI bIjI gatiomAM jAya che. jema mahemAna hoya te eka ThekANe rahetA nathI. tema Aje ApaNe manuSyabhavamAM AvyA chIe tyAM 50-60 varSa rahIne niyamA pAchA javAnA chIe, mATe mahemAna jevA ja chIe. ApaNo sthAyIvAsa tA mAtra mokSamAM che. ApaNane saMsAramAM mahemAnapaNuM lAge to te pratye vairAgya Ave ke mAre to thoDA divasa pachI javAnuM che; to huM kaI vastumAM moha karuM. ema bhAvone sadA jAgRta rAkho to aMta vakhate rahasyabhUta mati AvIne jIvanuM samAdhimaraNa thAya ane asaMgabhAva ke nirmohIbhAva paNa to ja Ave. 62. e ja bhAgyazAlI ke je durbhAgyazAlInI dayA khAya che. kharekhara bhAgyazALI koNa? to ke jJAnIpuruSa tathA jene satpuruSano yoga thayo che, je yathAzakti dharma ArAghe che, je satpuruSanI bhakti tathA satsaMga karIne cha padanI zraddhA vRDha kare che. je satpuruSanI AjJA upAse che ane rAgadveSanA bhAvone je ghaTADavA prayatnazIla che te ja bhAgyazALI che. te durbhAgyazALInI dayA khAya che.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 zrImad rAjacaMdra 164 ( kharekhara durbhAgyazALI koNa che? to ke je saMsAramAM racyApacyA rahe che. viSayakaSAyamAM ja jenI vRtti tanmaya che. jene jJAnI puruSano yoga maLyo nathI athavA maLyo hoya paNa temanA pratye durlakSa che. te ja kharekhara durbhAgyazALI che. tenI dayA saTuruSane ke sapuruSanA Azritane Ave che. samakitI rogI bhalo, jAke deha na cAma; vinA bhakti gururAjakI, kaMcana deha nakAma." 63. zubha dravya e zubha bhAvanuM nimitta maharSio kahe che. tIrthakara bhagavAnanI ke kRpALudevanI pratimA tathA citrapaTa, pustaka, mALA vagere zubha dravya che. te zubhabhAvanuM kAraNa che. jIva nimittane AdhIna che. nimittane AdhIna jIvane zubha ke azubha bhAva thAya che. gharamAM aneka prakAranI upAdhinA kAraNe pravRttimaya jIvana hoya che, temAMthI thoDIvAra paNa nivRtti laI maMdiramAM jaIne AtmazAMti meLavI zakAya che, mATe maMdira, pratimA, pustaka ke citrapaTa Adi te zubha bhAva thavAnA prabaLa nimitta kAraNa che ema mahAtmA puruSo kahe che. "nimitte karIne jene harSa thAya che, nimitte karIne jene zoka thAya che, nimitte karIne jene indriyajanya viSaya pratye AkarSaNa thAya che, nimitte karIne jene indriyane pratikULa evA prakArone viSe dveSa thAya che, nimitte karIne jene utkarSa Ave che, nimitte karIne jene kaSAya uddabhave che, evA jIvane jeTalo bane teTalo te te nimittavAsI jIvono saMga tyAgavo ghaTe che; ane nitya pratye satsaMga karavo ghaTe che." -zrImad rAjacaMdra (patrAMka 636) prabhuzrIjIne ekavAra mohanabhAI brahmacArIe kahyuM ke prabhu ghare bhakti karIe to jhaTa patI jAya ane sabhAmaMDapamAM ghaNo samaya lAge tyAre prabhuzrIjIe javAbamAM kahyuM ke ghare jamavuM ane jamaNavAramAM jamavA javA jeTalo AmAM pharaka che. sabhAmAM bhakti karIe te jamaNavAra jevuM ane ghare bhakti karIe te sAduM bhojana jamavA jevuM che. tethI zubha bhAva mATe zubha nimittonI ghaNI jarUra che. 64. sthira citta karIne gharma ane zukla dhyAnamAM pravRtti kare. | cittanI sthiratA sahita gharmadhyAnanI pravRtti mokSa ApanArI che. sthiratA vinA zukladhyAnanI prApti thatI nathI. cothA guNasthAnakathI gharmadhyAnanI zarUAta vacanAmRta vivecana thAya che. te sAtamA guNasthAnaka sudhI hoya che, gharmadhyAnathI AgaLa vadhI vaghIne AThamA guNasthAnakamAM zukladhyAna pAmIne kevaLajJAna pragaTa karI zakAya che. mATe tevI pravRtti karavA viSayakaSAyanI vRttione dUra karI cittanI sthiratA karo. jethI gharmadhyAna ane zukladhyAnanI prApti thAya. 65. parigrahanI mUccha pApanuM mULa che. 'mUcha rAha:' - mokSazAstra parigraha pratyeno mUcchabhAva eTale mamatvabhAva athavA Asakti e ja kharekhara parigraha che. mamatAbhAva e pApanuM mULa che. mamatAthI A jIva saMsAramAM baMghAya che. nirmamatvabhAvavALA evA jJAnIpuruSo A saMsArathI chUTe che, bharata mahArAjAnI jema. zrImad rAjacaMdra' mAMthI :- "je prANIne parigrahanI maryAdA nathI, te prANI sukhI nathI. tene je maLyuM te ochuM che kAraNa jeTaluM maLatuM jAya teTalAthI vizeSa prApta karavA tenI icchA thAya che. parigrahanI prabaLatAmAM je kaMI maLyuM hoya tenuM sukha to bhogavAtuM nathI. paraMtu hoya te paNa vakhate jAya che. parigrahathI niraMtara caLavicaLa pariNAma ane pApabhAvanA rahe che; akasmAtu yogathI evI pApabhAvanAmAM AyuSya pUrNa thAya to bahudhA adhogatinuM kAraNa thaI paDe. kevaLa parigraha to munIzvaro tyAgI zake; paNa gRhastho enI amuka maryAdA karI zake. maryAdA thavAthI uparAMta parigrahanI utpatti nathI; ane ethI karIne vizeSa bhAvanA paNa bahughA thatI nathI; ane vaLI je maLyuM che temAM saMtoSa rAkhavAnI prathA paDe che, ethI sukhamAM kALa jAya che. koNa jANe lakSmI AdikamAM kevIye vicitratA rahI che ke jema jema lAbha thato jAya che tema tema lobhanI vRddhi thatI jAya che; gharma saMbaMdhI keTaluMka jJAna chatAM, gharmanI dRDhatA chatAM paNa parigrahanA pAzamAM paDelo puruSa koIka ja chUTI zake che; vRtti emAM ja laTakI rahe che; paraMtu e vRtti koI kALe sukhadAyaka ke AtmahitaiSI thaI nathI, jeNe enI TUMkI maryAdA karI nahIM te bahoLA du:khanA bhogI thayA che." (2.pR.76) 66, je kRtya karavA vakhate vyAmohasaMyukta khedamAM cho, ane pariNAme paNa pastAo cho, to te kRtyane pUrvakarmano doSa jJAnIo kahe che. saMsAranA je je kAmo karatAM vyAmohasaMyukta eTale mohanI vyAkuLatA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 166 / sahita aMtaramAM kheda rahyA kare che ane enuM pariNAma eTale phaLa Ave tyAre paNa pastAvo thAya che. evA je kAmo karAya che tene jJAnIo pUrvakarmano doSa kahe che. aMtaramAM mohanI vyAkuLatA hovAthI saMsAranA kAmo karavA paDe che; choDI paNa zakato nathI. ane aMtamAM kheda thAya che; tene jJAnI puruSo pUrvakarmanuM kAraNa kahe che. have navA tevAM na baMdhAya te dhyAnamAM rAkhavA yogya che. ka7. jaDabharata ane janaka videhInI dazA mane prApta thAo. jaDabharatanuM draSTAMta - jaDabharata A bhavamAM asaMgapaNe rahyA kemake emane jAtismRtijJAna thavAthI jANyuM ke pUrvabhavamAM haraNa pratyenA saMgathI mArI vRtti maraNa samaye haraNamAM rahI ane mRtyu pAmIne huM haraNInA peTe avataryo. tethI A bhavamAM have mAre koIno paNa saMga karavo nathI ema vicArI maunapaNuM svIkArI asaMgapaNe jaDa mANasa kaMI samaje nahIM tema rahI, potAnuM AtmakalyANa sAdhyuM. vItarAgano mArga paNa asaMga ane apratibaMgha thavAno ja che mATe kRpALudeva kahe che ke mane paNa evI asaMga dazA prApta thAo. jaDabharata pUrvabhavamAM rAjA hatA. tyAre paNa rAjAnuM nAma bharata hatuM. vairAgya pAmavAthI rAjapATa choDI saMnyAsI banyA. jaMgalamAM nadI kinAre haraNI pANI pIvA AvI. te samaye siMhanI bhayaMkara garjanA sAMbhaLIne gabharAI gaI ane nadInI sAme pAra javA mATe chalAMga mArIne kUdI. enA peTamAM garbha hato te nadImAM nIkaLI paDyo ane haraNI thAka tathA bhayane lIdhe nadInI pelI pAra paDI maraNa pAmI. haraNInA baccAne nadImAMthI premathI uMcakI laI bharatajI potAnA AzramamAM laI AvyA. tyAM tene khAvApIvAnI vyavasthA karavAno tathA tene lADa laDAvavAno jANe nityakrama banI gayo. jyAM jAya tyAM bacca sAthene sAthe hoya. emanA vagara baccAne game nahIM. jema eka myAnamAM be taravAra rahe nahIM tema bharatajIno paNa bhagavata bhaktimAMthI have prema uThI gayo ane baccAnI sArasaMbhALamAM ja rahevA lAgyA. bharatajIno aMta samaya Avyo khATalA parathI uThI zake nahIM. te joI sAme beThela baccAnI AMkhamAMthI AMsu paDavA lAgyA. te joI aMta samaye 167 vacanAmRta vivecana baccAnuM dhyAna rahevAthI bharatajIne haraNInA peTe avataravuM paDyuM. te AtmasAdhanA mATe rAjapATano tyAga karyo hato paNa jaMgalamAM jaI baccAnA mohamAM phasAI gayA. haraNarUpe janmyA pachI jAtismaraNa jJAna thayuM. tethI saMganA lIdhe mAre haraNa thavuM paDyuM che ema jANI teno pazcAttApa thavAthI mAtAno tyAga karI ekAMtamAM rahI haraNanA bhavano tyAga karI brAhmaNakuLamAM utpanna thayA. tyAM brAhmaNanA ghare janma thayA pachI pAchuM jAtismaraNazAna thayuM. pUrvabhava jaNAyA. tethI rakhene mane koI pratye moha thaI jAya ema jANI potAnA kuTuMbIo, sagAM vagerethI bItA rahI bhagavAnanA pavitra caraNakamaLanuM ja hamezAM dhyAna karatA ane bahArathI mUrkha, baherA, gAMDA jevo dekhAva karatA hatA. mAtApitA gujarI gayA, pachI bhAIoe badhuM vaheMcI lIdhuM. bharatane jaDabharata jevo jANI kaMI bhAga Apyo nahIM. bhAbhIo paNa temanI pAse kaThIna kAma karAvatI, kAma pUruM na thAya to bahu krUra rIte vartatI. chatAM bharatajI kaMI bolatA nahIM. ghara bahAra nIkaLI vRkSa nIce besatA. krodha zAMta thato tyAre pAchA ghare AvatA. khAvA mATe cokhAnI kaNakI, talano khoLa, saDelA aDada, baLI gayeluM anna Adi ApatA te amRta tulya jANI khAI jatA. snAna na karavAthI zarIre ghULanA thara jAmyA hatA. phATeluM tuTeluM vastra vIMTI rAkhatA. loko A adhama brAhmaNa che, ema kahI emanI avagaNanA karatA. bharatajI ethI parama saMtoSa mAnatA. kAraNake teo ema samajatA ke avagaNanA e Asaktino cheda karavAmAM vaja jevuM zastra che. ekavAra coronA rAjAne saMtAnanI prApti mATe mahAkALI AgaLa puruSano bhoga Apavo hato. te koI puruSane pakaDI lAvyA hatA. paNa te baMdhanathI chUTIne bhAgI gayo. tene zodhavA jatAM bhAInA khetaranI saMbhALa karatA A bharatajIne joyA, tene bAMdhIne bhoga mATe lAvyA. pachI navaDAvI navAM kapaDAM ane mALA paherAvI, vAjate gAjate bhadrakALI devI AgaLa besADyA. cora rAjAno purohita maMtrothI maMtrelI mahAbhayaMkara taravAra bharatajIno ziraccheda karavA ugAmI tyAre bhadrakALI svayaM pratimAmAMthI pragaTa thaI te ja taravArathI baghA coronA mAthA kApI nAkhyA. bharatajI zAMtabhAve je thAya te badhuM joI rahyA. emanA manamAM pUrve
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 168 / Tii na koI zoka hato ke have bacI javAthI na koI AnaMda hato. banne (c) avasthAmAM Atmastha hatA. bharatajI ekavAra bhAbhIonI kruratAthI gharanI bahAra nIkaLI gayA. jaI jhADanI nIce vizrAMti levA beThA hatA. tyAM thaIne e ja dezanA rAjA rahUgaNa pAlakhImAM besI adhyAtma vidyAnA zravaNa mATe jatA hatA. pAlakhI uMcakanAramAMthI eka mANasa bimAra thavAthI tene mukta karI A hRSTapuSTa bharatajIne baLajabarIthI lAvI pAlakhIno dAMDo temanA khabhA upara mUkyo. pAlakI vAMkI cUkI cAle. rAjAe kahyuM chatAM e to emanI mastImAM ja cAlatA rahyAM. tyAre bIjIvAra rAjAe krothamAM AvI kahyuM : alyA mUrkha jo tArI khAMdha dukhatI hoya to thoDIvAra vizrAMti le. A sAMbhaLatA ja bharatajIe pAlakhIno dAMDo nIce mUkI dIdho ane jIvanamAM pahelI ja vAra uccAra karI rAjAne upadeza Apyo ke- 169 vacanAmRta vivecana he rAjA! tuM ema kahevA mAge che ke AtmA zramita thaI (f) zake? thAkI zake? ene IjA thaI zake? AtmAne kadI kaMI IjA thaI zake nahIM. huM to rastAmAM cAlatAM bicArA raMka jIva jaMtuo paga nIce dabAI na jAya, tenA mATe joIne cAlato hato. tethI pAlakhI vAMkI cUkI cAlatI jaNAtI hatI. jIvonI rakSA mATe jyAM sudhI manuSya jJAna prApta karI te dvArA mAyAno tiraskAra na kare, badhAnI Asakti na choDe, kAma, krodhAdi chae zatruone jItI Atmatattvane na oLakhe tyAM sudhI te cAragatirUpa saMsAramAM ja bhaTakyA kare che. - have to mahApuruSanA satsaMga dvArA jJAnarUpa khaga prApta karI potAnA mohabaMdhanane kApI ja nAkhavA joIe. to ja bhagavAnanI smRti akhaMDa rahe. AvI adbhuta tattvanI vAto sAMbhaLI rAjA to bharatajInA caraNamAM paDyo ane bolyo : he samartha puruSa! huM ApanI kSamA yAcuM chuM. Apa to mahAna AtmA cho. bharate rAjAne AzIrvAda ApyA. bharatajI potAnuM AyuSya bhagavabhaktimAM pUrNa karI sadAne mATe janmamaraNanA baMdhanathI mukta thaI paramAnaMdane prApta thayA. janaka videhInuM draSTAMta - janaka videhI gharamAM rahyA chatAM videhI dazAe vartatA hatA. mithilA nagarIne baLatI joI mAruM kaMI baLatuM nathI, ema jene hatuM; jaLamAM kamaLa rahe tema rahetA hatA. eka mANasane zaMkA thavAthI janakarAjA pAse AvI pUchyuM ke tame rAjya karo cho ane videhI kevI rIte rahetA hazo? cha -/// HIEF
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra janakarAjAe kahyuM mAre tyAM jamavA Avajo. bIje divase e - mANasa jamavA Avyo. rAjAe jamavAnI jagyA upara khulI talavAra tenA mAthA upara laTakAvI dIdhI. tyAM e mANasane jamavA besADyo. jamyo paNa eno upayoga to talavAramAM ja hato ke e mArA upara paDaze ane huM marI jaIza. jamyA pachI rAjAe pUchyuM ke kema rasoI kevI thaI hatI? tyAre e ke mANase kahyuM--mahArAja ! meM zuM khAdhuM tenI mane khabara nathI, mAro jIva to mAtra talavAramAM hato. 170 tyAre rAjAe kahyuM--ame rAjya karIe chIe paNa hamezAM maraNa sAMbharyA kare che, tethI amAruM mana rAjyamAM coMTatuM nathI. tevo ja eka prasaMga bharata cakravartInA jIvanamAM banela che. tethI bharata cakravartI eka vaNikane kahe che ke-- "bharata cakravartI kahe "bhAI, eka ja bhavanuM maraNa TaLe, te mATe tuM najara na cUkyo, utsava-AnaMde na bhaLe; paNa mAre che maraNa TALavAM, bhavo anaMta taNAM hamaNAM, to kahe kema najara huM cUkuM? rAjya, riddhi ne yuddha ghaNAM.'' -prajJAvodha paramakRpALudeva kahe che ke mane paNa evI asaMga dazA prApta thAo. vacanAmRta vivecana 'zrImad rAjacaMdra'mAMthI :- jaDabharatajInI zrImad bhAgavatamAM suMdara AkhyAyikA ApI che; e dazA vAraMvAra sAMbharI Ave che. ane evuM unmattapaNuM paramAtmAne pAmavAnuM parama dvAra che. e dazA videhI hatI. bharatajIne haraNanA saMgathI janmanI vRddhi thaI hatI ane tethI jaDabharatanA bhavamAM asaMga rahyA hatA. evAM kAraNathI mane paNa asaMgatA bahu ja sAMbharI Ave che; ane keTalIka vakhata to evuM thaI jAya che ke te asaMgatA vinA parama duHkha thAya che. yama aMtakALe prANIne duHkhadAyaka nahIM lAgato hoya, paNa amane saMga duHkhadAyaka lAge che.'' (va.pR.271) 171 janaka videhI saMsAramAM rahyA chatAM videhI rahI zakyA e jo ke moTuM Azcarya che, mahA mahA vikaTa che, tathApi paramajJAnamAM ja jeno AtmA tadAkAra che, tene jema rahe che, tema rahyuM jAya che.'' (va.pR.274) "videhIpaNe janakarAjAnI pravRtti te atyaMta udAsa pariNAmane lIdhe rahetI; ghaNuM karIne temane te sahaja svarUpamAM hatI; tathApi koI mAyAnA duraMta prasaMgamAM samudrane viSe jema nAva yatkiMcit DolAyamAna thAya tema te pariNAmanuM DolAyamAna thavApaNuM saMbhavita hovAthI pratyeka mAyAnA prasaMgamAM kevaLa jenI udAsa avasthA che evA nijaguru aSTAvakranI zaraNatA svIkArI hovAthI mAyAne sukhe tarI zakAya ema thatuM hatuM, kAraNa ke mahAtmAnA AlaMbananI evI ja baLavattaratA che.'' (va.pR.313) 68. satpuruSanA aMtaHkaraNe Acaryo kiMvA kahyo te dharma. jJAnIpuruSo aMtaHkaraNathI je pramANe vItarAgabhAve pravartya ane pote vItarAgabhAve je dharmano upadeza Apyo te ja satya dharma. rAgadveSarahita thavuM e ja AtmAno dharma che. 69. aMtaraMga mohagraMthI jenI gaI te paramAtmA che. aMtaramAM rahelI mohagraMthI eTale darzanamoha arthAt mithyAtva ane cAritramoha eTale rAgadveSanI gAMTha jenI saMpUrNapaNe gaLI gaI arthAt nAza pAmI gaI te kevaLajJAnI paramAtmA che tathA jeno darzanamoha nAza pAmyo te paNa aMze paramAtmA che. 70. vrata laIne ullAsita pariNAme bhAMgazo nahIM.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17ra T zrImad rAjacaMdra vrata niyama laIne tenA pratye bedarakArI rAkhI, ullAsita pariNAme tene bhAMgazo nahIM. vrata niyamamAM kaMI paNa doSa lAge to aMtaramAM teno kheda rahevo joIe ane pharIvAra evo doSa thAya nahIM tenI kALajI rAkhavI joIe. paNa vrata laIne kuMDarikanI jema ullAsita pariNAme tene bhAMgatA mahAdoSano te bhAgI thAya che. rAjAnI AjJAnuM ullaMghana karavAthI jelanI zikSA paNa thaI zake to mahApuruSonI AjJAnuM ullaMghana jIvane aneka gatiomAM rajhaLAvanAra thAya che. 71. eka niSThAe jJAnInI AjJA ArAghatAM tattvajJAna prApta thAya che. eka niSThAthI eTale draDha zraddhAthI. jJAnI puruSonI AjJAnuM ArAghana karatAM jIvane tattvajJAna eTale AtmajJAnanI prApti thAya che. ane AtmajJAna e ja sarva duHkhathI ane sarva klezathI mukta thavAno sAco upAya che. atre koI adbhUta vicAro ane Atmika sukha anubhavamAM Ave che te kahI zakAtuM nathI. anaMta zakti che, siddhio che, pUrvabhava paNa jaNAya che, AnaMda AnaMda varte che, eka ja zraddhAthI ! kahyuM-lakhyuM jatuM nathI. ApanA cittane zAMti thavAno hetu jANI jaNAvyuM che, koIne jaNAvavAnI jarUra nathI. zAMtiH zAMtiH zAMtiH" upadezAmRta (pR.16) 72, kriyA e karma, upayoga e gharma, pariNAma e baMgha, bhrama e mithyAtva, brahma te AtmA ane zaMkA e ja zalya che, zokane saMbhAravo nahIM; A uttama vastu jJAnIoe mane ApI. koIpaNa prakAranI zubha ke azubha mana vacana kAyAnI kriyA karavI te karma AvavAnuM kAraNa che. upayoga e gharma che. AtmAno jJAna upayoga, darzana upayoga, e eno gharma eTale svabhAva che. AtmA jJAtA draSTA tarIke svabhAvamAM rahe to potAnA dharmane pAme che. zubha ke azubha pariNAmanI dhArA pramANe jIvane puNya ke pApano baMgha thAya che. te jIvane bhogavavo paDe che. paNa zuddhabhAvathI karmano baMgha thato nathI. bhrama eTale bhrAMti, e mithyAtva che. dehane AtmA mAnavo te bhrAMti che, mithyAtva che. 173 vacanAmRta vivecana brahma eTale AtmA. je pote ja che. bhagavAnanA vacanomAM zaMkA karavI te zalya eTale kAMTA samAna che. te duHkha Ape. "jyAM zaMkA tyAM gaNa saMtApa." zrImad rAjacaMdra saMsAramAM zokanA prasaMgo aneka Ave paNa tene vAraMvAra saMbhArI zoka karavo nahIM. tethI navA karmano baMgha thAya. upara jaNAvela uttama bodha jJAnI puruSoe mane Apyo te huM bhUlIza nahIM. paNa vAraMvAra smRtimAM lAvavA prayatna karIza. 73. jagata jema che tema tattvajJAnanI vRSTie juo. jagatamAM rahela padArthone paryAya draSTithI jotAM jIvane rAgadveSa thAya, paNa tattvajJAnanI draSTithI jotAM rAgadveSa ghaTe, cha dravyonuM baneluM A vizva che. jIva, ajIva, gharma, adharma, AkAza ane kALa e cha dravya che. temAM pote jIva dravya che. bIjA sarva dravyothI potAnuM astitva bhinna che. to jema che tema potAne, bIjA sarva jaDa, cetana dravyathI bhinna mAnI para padArthane rAgadveSarahitapaNe jovAnI draSTi keLave to potAnA svarUpanuM jIvane bhAna thAya ane pariNAme sarva du:khathI mukta thaI siddhadazAne pAme. 74. zrI gautamane thAraveda paThana karelA jovAne zrImatu mahAvIra svAmIe samyagnetra ApyAM hatAM. indrabhUti gautama, cAraveda-chaTveda, sAmaveda, yatharvaveda ane yajurveda bhaNelA hatA; manamAM zaMkA hatI ke AtmA nAmano padArtha haze ke nahiM? pote pAMcaso ziSyanA guru hovA chatAM AtmAnI zaMkAmAM gaLakA khAtA hatA. bhagavAnanI sAthe vAdavivAda karavA AvyA hatA. emanI zaMkAonuM samAdhAna bhagavAne vedanA vAkyothI ja karyuM. bhagavAna mahAvIra svAmIe gautamasvAmIne veda jovA mATe syAdvAdarUpa samyaknatra ApyA hatA. "cAra veda purANa Abda, zAstra sau mithyAtvanAM, zrInaMdIsUtre bhAkhiyAM che, bheda jyAM siddhAMtanA; paNa jJAnIne te jJAna bhAsyAM, e ja ThekANe Tharo, jinavara kahe che jJAna tene, sarva bhavyo sAMbhaLo." - zrImad rAjacaMdra
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 174 75. bhagavatImAM kahelI pudgala nAmanA parivrAjakanI kathA tattvajJAnI-onuM kaheluM suMdara rahasya che. pudgala parivrAjakanuM dRSTAMta :- AlaMbhikA nAme nagarI hatI. tyAM pudgala nAme parivrAjaka raheto hato. te Rgveda, yajurveda ane bIjA nayomAM paNa kuzaLa hato. te chaThTha chaThThano tapa karato ane UMcA hAtha rAkhIne AtApanA leto hato. tethI pudgala parivrAjakane vibhaMgajJAna utpanna thayuM. vibhaMga jJAna vaDe brahmaloka kalpamAM rahelA devonI sthiti jANe che ane jue che. potAne atizayavALuM jJAna ane darzana utpanna thayuM che, tethI devalokamAM devonI AyuSya sthiti jaghanya daza hajAra varSanI ane utkRSTa daza sAgaropamanI che ema teNe kahyuM. te jANIne gautamasvAmIe bhagavAna mahAvIrane prazna karyo ke pudgala parivrAjaka kahe che te barAbara che? bhagavAne kahyuM ke nA. devalokamAM devonI utkRSTa sthiti 33 sAgaropamanI che. te vAta lokonA mukhethI sAMbhaLIne pudgala parivrAjake bhagavAna pAse AvI zivarAjarSinI peThe bhagavAna pAse dIkSA lIdhI, ane avyAbAdha sukhane pAmyo. zrI bhagavatIsUtranA zataka 11 uddeza 12nA AdhAre zivarAjarSinuM dRSTAMta H- eka zivarAjA hato. eka divase rAtre vicAraNA jAgavAthI savAramAM potAnA kuTuMbIone bolAvIne potAne tApasI dIkSA levAnA bhAva jaNAvyA pachI tApasa thayo. chaThThuM chaThThanA tapa karato ane AtApanA karavAthI tene vibhaMgajJAna utpanna thayuM. tethI bIjAne kaheto ke mane atizayavALuM jJAna utpanna thayuM che, te jJAnanA baLe huM jANuM chuM. A lokamAM sAta dvipo ane sAta samudro che, tyAra pachI dvipo ane samudro nathI. gautamasvAmInA pUchavAthI bhagavAne kahyuM ke asaMkhyAta dvIpo ane asaMkhyAta samudro che. te vAta lokonA mukhethI sAMbhaLIne potAno Agraha mUkI daI teNe bhagavAna pAse AvI dIkSA lIdhI ane sarva karmano nAza karI muktine meLavI. -zrI bhagavatIsUtra'nA AdhAre. pudgala parivrAjaka ane zivaRSie potAno svacchaMda mUkI bhagavAna mahAvIranI AjJA mAnya karI e A dRSTAMtanuM rahasya jaNAya che. kemake 'roke jIva svacchaMda to pAme avazya mokSa' athavA 'svacchaMda mata Agraha tajI, varte sadguru lakSa; samakita tene bhAkhIyuM, kAraNa gaNI pratyakSa.' zrImad rAjacaMdra vacanAmRta vivecana svacchaMda roke te samakitane pAmI aMte avazya mokSa meLave che. mATe e kathAo bhagavAna pratye vRDha zradghAna rAkhavAno upadeza ApanAra hovAthI mokSa meLavavA arthe suMdara rahasyarUpa che. 76. vI2nA kahelAM zAstramAM sonerI vacano chUTaka chUTaka ane gupta che. mahAvIra bhagavAne upadezela dvAdazAMgInA zAstromAM sonerI vacano chUTaka chUTaka ane gupta che. tenA rahasyane jJAnIpuruSo jANI zake bIjA nahIM. kemake-- 175 'gupta camatkAra sRSTinA lakSamAM nathI.' zrImad rAjacaMdra mATe jJAnIpuruSa kahe tema karavAmAM ApaNuM kalyANa che. 77. samyaktnetra pAmIne tame game te gharmazAstra vicAro topaNa Atmahita prApta thaze. sadguru kRpAthI samyaktra eTale syAdvAdapUrvakanI sAcI samaja yathArtha pAmIne tame game te dharmamatanA zAstra vAMco vicAro to paNa Atmahita prApta thaze. paramakRpALudeva vedAMtanA vairAgya preraka graMtha yogavasiSTha, suMdara vilAsa, mohamugara, maNiratnamALA vagere vAMcavAnI yogya jIvone AjJA karatA hatA. samyaOtra pAmavA mATe sauthI prathama jJAnIpuruSonA bodha vacanone vA vAra vicAravA yogya che. kemake 'ghaNA kALanA boghe jema che tema samajAya che.' -zrImad rAjacaMdra 78. kudarata, A tAro prabala anyAya che ke mArI ghArelI nItie mAro kAla vyatIta karAvatI nathI! (kudarata te pUrvitakarma) kudarata eTale pUrve karela karma. tene kahe che ke A tAro prabaLa anyAya che ke tuM mArI dhA2ela nIti pramANe kAla vyatIta karavAmAM mane aMtarAyarUpa thAya che. vartamAnamAM nizadina AtmadhyAnamAM rahevuM hoya to paNa pUrvakarma baLavAna hoya to rahevA de nahIM. mATe hamezAM AtmAne poSaNa maLe evA ja svAdhyAya, bhakti, Adi kAryo karavA ke jethI pharI bhaviSyamAM bIjA karmo jIvane bAhyakarUpa thAya evA baMdhAya nahIM. 79. mANasa pa2mezvara thAya che ema jJAnIo kahe che. 'gappA sau paramappA' AtmA e ja paramAtmA che. nizcayanayathI jotAM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 176 potAnA AtmAnuM zuddhasvarUpa e ja paramAtmasvarUpa che. vartamAnamAM to te paramAtmasvarUpa karmarajathI malina che. te karmarajane jIva puruSArthanA baLe dUra karI de to potAnuM paramAtmasvarUpa pragaTa thAya che. te saMpUrNa zuddha svarUpa manuSyadehamAM ja prApta thaI zake che, mATe manuSya paramezvara thAya che ema jJAnIpuruSo kahe che. 80. uttarAdhyayana nAmanuM jainasUtra tattvadRSTie punaH punaH avaloko. bhagavAna mahAvIrano aMtima upadeza A 'uttarAdhyayana' nAmanA jainasUtramAM lakhAyela che.temAM dRSTAMta sAthe tattvano upadeza che; jema bALakane goLa sAthe goLI Ape tema. tenuM tattvadRSTie punaH punaH avalokana karo. tattvadRSTi eTale AtmadRSTi. AtmAmAM rahela ajJAna tathA kAma krodhAdibhAvono kema nAza thAya, teno lakSa rAkhI pharI pharI te vairAgya upazamano bodha ApanAra evA uttarAdhyayana sUtranuM avalokana karo arthAt sthira citte teno svAdhyAya karI te te doSone dUra karo. 81. jIvatAM marAya to pharI maravuM na paDe evuM ma2Na icchavA yogya che. jIvatAM chatAM saMsAramAM rahela viSayakaSAya pratyenI Asaktine bALI jALIne bhasma karI de to saMsAranI dRSTie te jIvatAM chatAM marelA barAbara che. evuM maraNa icchavA yogya che ke jethI pharI janmamaraNa karavAM na paDe. 'upadezAmRta' mAMthI :- sagAMsaMbaMdhI, paisATakA, gharabAra, bairIchokarAM e badhethI prIti uThAvI ahaMbhAva mamatvabhAva uThAvI laI, deha Adi sarva pratyethI mohamUrchAbhAva bALI jALI, bhasma karI snAnasUtaka karI cAlyA javuM che. to strI chuM, puruSa chuM, nAno chuM, moTo chuM--e sarva paryAyavRSTi choDI zrI sadgurue jANyo che evo eka zuddha AtmA huM chuM evI AtmabhAvanA rAkhavI. (pR.392) "jIvatA jInavara japuM, mue mukti pA; beu hAthe lADavA, je bhAve te khAuM." 82. kRtaghnatA jevo ekke mahAdoSa mane lAgato nathI. kRtaghnatA eTale karelA upakArane oLavavo. tenA jevo ekke mahAdoSa jaNAto nathI. karelA upakArano badalo vALavAne badale UlaTo teno apakAra 177 vacanAmRta vivecana karavo tenA jevo bIjo koI moTo doSa paramakRpALudevane jaNAto nathI. prati upakAra karavA asamartha hoIe to paNa teno apakAra to kadI na ja karavo joIe. 'zrI jaina hitopadeza' mAMthI :- 'kRtajJatA--potAne koIe karelA upa- kArane bhUlavo nahi, paNa samaya Ave karelA upakArano badalo vALavo. (pR.128) 83. jagatamAM mAna na hota to ahIM ja mokSa hota! manuSyamAM mAna vadhAre che. jo mAna kaSAya A jagatamAM na hota to mokSa sthAna ahIM ja hota. 'bodhAmRta bhAga-1' mAMthI - "jyAM mAna hoya tyAM bhagavAna rahe nahIM. mAna ane bhagavAnane vera che. "mohanavarane mAna saMgAte vera jo.'' zrI kRSNanuM dRSTAMta :- zrImad bhAgavatamAM eka kathA Ave che. zaradapUrNimAnI rAtri hatI. zrIkRSNe jaMgalamAM AvI vAMsaLI vagADI. te sAMbhaLIne badhI gopIo gharanAM kAma vagere choDIne tyAM zrIkRSNa pAse AvI. zrIkRSNe kahyuM ke tame ahIM kema AvI? tamArA patine mUkIne ahIM zA mATe AvI cho? gopIoe kahyuM ke pati paradeza jAya tyAre koIne potAnuM citrapaTa, koIne lAkaDAnuM pUtaLuM vagere pUjavA mATe ApI jAya che. pachI te roja tenI pUjA karatI hoya ane jyAre pati ghera Ave ane kahe ke pANI lAva, to te kaMI ema kahe ke nA, mane pahelAM pUjA karavA dyo. tema amArA pati to tame cho. bIjAM to badhA lAkaDAnA pUtaLA jevA che. jyAre kharA pati ghera Ave tyAre lAkaDAnI patinI koNa sevA kare ? te sAMbhaLI zrIkRSNa bahu prasanna thayA ane pachI bahu AnaMdathI rAsa ramyA. te vakhate eka eka gopI ane eka eka kRSNa, dareka gopI sAthe eka eka kRSNa. te vakhate gopIonA manamAM thayuM ke ApaNe kevI bhAgyazAlinI chIe ! A vakhate bIjAM badhAM UMghe che ane ApaNe bhagavAna sAthe lIlA karIe chIe. ema jarAka abhimAna AvI gayuM, eTalAmAM to ekeya kRSNa na maLe. kRSNa alopa thaI gayA. jyAM bhagavAna hoya tyAM mAna na rahe, ane jyAM mAna hoya tyAM bhagavAna na rahe, evuM che. mATe abhimAna mUkavAnuM che.''
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 178 ( 84. vastune vastugate juo. ~ jagatamAM je je vastuo draSTigocara thAya che. te te vastuone tenA svarUpe jAo. najare je je dekhAya che te badhI vastuo pulanI banela che. pudgalanuM svarUpa saDaNa, paDaNa ane vidhvaMsaNa che. tethI te vastuo kALe karIne saDI jaze, paDI jaze ane tenA paryAyano paNa nAza thazeja. to evI nAzavaMta vastunA rUparaMgAdi joI huM zuM kAma temAM moha mamatvAdi karI duHkha pAmuM. paNa zAzvata sukhasvarUpa evI Atmavastune ja oLakhI temAM nimagna rahuM. vastugate je vastu prakAza, AnaMdaghana mati saMgI re." -zrIAnaMdaghanajI 85. gharmanuM mULa vi0 che. gharmanuM mULa vinaya che. mahAvIra bhagavAne uttarAdhyayanamAM prathama adhyayana vinayanuM mUkyuM che. kAraNa vinaya vagara gharmamAM praveza karI zakAya nahIM. vinaya vagara vidyA nathI. vidyA vagara jJAna nathI. jJAna vinA mukti nathI. mATe saMpUrNa AtmasvabhAva prAptinuM mULa te vinaya che. | 'uttarAdhyayanamAM bhagavAne vinayane gharmanuM mULa kahI varNavyo che. guruno, munino, vidvAnano, mAtApitAno ane potAthI vaDAno vinaya karavo e ApaNI uttamatAnuM kAraNa che." -zrImad rAjacaMdra enA mATe paramakRpALudeve zreNika mahArAjA ane caMDALanuM draSTAMta ApI vinayanuM mAhAsya samajAvyuM ke eka caMDALano vinaya karyA vagara zreNika jevA rAjAne paNa vidyA siddha na thaI, to temAMthI tattva e grahaNa karavuM ke AtmavidyAne pAmavA nigraMtha guruno vinaya karavo. mAnakaSAyane jItavAno upAya te vinaya ja che. "vinayavaDe tattvanI siddhi che, " -zrImad rAjacaMdra (pR.81) "re jIva mAna ne kijIe, mAne vinaya na Ave re, vinaya vinA vidyA nahIM, to kima samakita pAve re. re jIva mAna na kijie." 86. tenuM nAma vidyA ke jenAthI avidyA prApta na thAya. - vidyA eTale samyajJAna. sAcuM jJAna prApta thavAthI avidyA eTale mithyAtvanuM jyAM hovApaNuM rahe nahIM te ja sAcI vidyA. 'sA vighA jA vimuktaye.' te ja sAcI vidyA ke jethI mukti prApta thAya. 179 vacanAmRta vivecana zrImad rAjacaMdramAMthI :- "je vidhAthI upazamaguNa che. pragaTyo nahIM, viveka Avyo nahIM, ke samAdhi thaI nahIM te vidyAne viSe rUDA jIve Agraha karavA yogya nathI." (2.pR.390), je vidyAthI jIva karma bAMdhe che, te ja vidyAthI jIva karma choDe che. te ja vidyA saMsArI hetunA prayoge vicAra karavAthI karmabaMgha kare che. ane te ja vidyAthI dravyanuM svarUpa samajavAnA prayogathI vicAra kare che tyAM karma choDe che." vyAkhyAnasAna (va.pR.744) 87. vIranA eka vAkyane paNa samaje.. mahAvIra bhagavAne AkhI dvAdazAMgI upadezI che. temAMthI eka vAkyane paNa jIva yathArtha samaje to paNa jIvanuM kalyANa thAya. kAraNa 'saskuruSanA eka eka vAkyamAM anaMta Agama rahyA che.' ghaNA jIvo eka eka vAkyanI pakaDa karI ArAdhanA karIne mokSane pAmyA che. mATe vIra paramAtmAnA eka vAkyane paNa yathArtha samajo. jemake gajasukumAre eka kSamAguNa ArAdhyo to te mokSane pAmyA. "samajasAra saMsArameM, samaju TALe doSa; samaja samaja karI jIvahI, gayA anaMtAmokSa." 88, ahaMpada, kRtaghanatA, usUtraprarUpaNA, avivekagharma e mAThI gatinAM lakSaNo che. ahaMpadanA ATha prakAra che. jAtimada, kulamada, jJAnamada, baLada, rUpamada, aizvaryamada, vijJAnamada ane ghanamada, kRtaghnatA eTale karelA upakArane oLavI, upakArano badalo apakAra Ape te kRtajJatA. usUtraprarUpaNA eTale bhagavAne je sUtramAM kahyuM hoya tenAthI viparIta kahevuM te usUtraprarUpaNA. avivekagharma eTale viveka vagarano gharma. je gharmamAM hitAhitano, kRtyAkRtyano, pethApeyano, khAdyaakhAdyano viveka nathI te aviveka tharma che. tethI AtmAnuM kalyANa nathI. upara kahyA e cAre kAraNo jIvane mAThI eTale kharAba gatinA lakSaNa che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 180 Tii 89. strInuM koI aMga lezamAtra sukhadAyaka nathI chatAM mAro deha bhogave che. strInA zarIranuM koIpaNa aMga lezamAtra sukha ApanAra nathI. chatAM mAro deha bhogave che arthAt pUrve bAMdhelA karmAnusAra teno sparza karavo paDe che. paNa temAM sukhabuddhi nathI. "je je pugala pharasanA, nice pharase soya; mamatA, samatA bhAvasaeN, karmabaMgha kSaya hoya." udaya bhogave samakitI, kare na nUtanabaMgha; mahimA jJAna virAga kI." 90. deha ane devArthamamatva e mithyAtva lakSaNa che. dehamAM ane dehanA kAraNe para padArthamAM rahela mamatvabhAva e ja mithyAtvanuM lakSaNa che. jyAM sudhI zarIramAM ahaMbhAva ane zarIranA sukha mATe parapadArthomAM karavAmAM Avato mamatvabhAva vidyamAna che tyAM sudhI jIva mithyAtvamAM ja che, 91. abhinivezanA udayamAM usUtraprarUpaNA na thAya tene huM mahA bhAgya, jJAnIonA kahevAthI kahuM chuM. abhiniveza eTale Agraha, durAgraha, kadAgraha. potAnA matanA durAgrahanA udaye bhagavAne kahelA vacanothI viruddha utsutraprarUpaNA na thAya ane madhyastha rahe, to tene huM mahAbhAgyavAna jJAnIonA kahevAthI kahuM chuM, ema paramakRpALudeva jaNAve che, kAraNa ke matAgrahIne madhyastha rahevuM bahu muzkela che, potAnA matanI puSTI arthe usUtraprarUpaNA karatAM paNa jIvane vicAra Avato nathI. 92. syAdvAda zailIe jotAM koI mata asatya nathI. jagatamAM aneka prakAranA gharmamato pravarte che. paNa sthAvAda zailIthI tenuM avalokana karatAM koIpaNa mata asatya jaNAze nahIM. jemake kSaNikavAdI bauddhamata paNa paryAyavRSTithI jotAM satya lAgaze athavA dravyadraSTie jotAM sAMkhyamata paNa satya bhAsaze. 93, svAdano tyAga e AhArano kharo tyAga jJAnIo kahe che. svAdanA tyAgane jJAnI puruSo AhArano kharo tyAga kahe che; kAraNake AhAra tyAgavo duSkara nathI paNa svAda tyAgavo duSkara che. 181 vacanAmRta vivecana 'boghAmRta bhAga-3' mAMthI - "sAdhujIvanamAM rasa ) ghaTADavo, muzkela che, kAraNa ke gAmamAM game te ghare te jaI zake ane sArAmAM sAro khorAka pharI pharIne meLavI zake. paNa tema nahIM karatAM je kaMI sAro khorAka zrAvako Agraha karIne pAtrAmAM nAkhI detA te bIjA sAdhuone prabhuzrIjI ApI detA ane pote lukhosUko nIrasa AhAra jIvana Take te pUrato ja letA." (pR.696) upavAsa Adi karavA karatAM AhAramAM majA na paDe tevo AhAra rasarahita, moLo ke ghI Adi ochAM vaparAya tevo levo che. phaLa vageremAM paNa rasa poSAya tevuM karavuM nathI. khAvA mATe jIvavuM nathI paNa jIvavA pUratuM ja khAvuM che. "nathI thaya deha viSaya vaghAravA, nathI gharyo deha parigraha ghAravA." (15). viSaya eTale pAMca indriyonI mIThAza ane parigraha eTale thana, alaMkAra, sagAM, AdinI mamatA. te arthe deha gharyo nathI. Ama para cIjo uparano rAga ghaTe ane sAdA khorAkathI jivAya to vairAgya vadhe, Atmahita sAcA dilathI sAdhavA jijJAsA vadhatI rahe ane sapuruSanAM vacano samajAya, ane samajAya teTaluM thoDuM thoDuM amalamAM AcaraNamAM mukAya." (pR.697) svAdano tyAga e AhArano kharo tyAga jJAnIo kahe che." (21-93) A cAra AMgaLanI jIbha jItavA kamara kaso joIe. jyAM jyAM mIThAza Ave te vakhate vRtti tyAM na javA detAM tevI vastune besvAda banAvavA ke tene dUra karavA turta upAya letA raho; tevA prasaMgo lakSamAM rAkhI, te viSe vicAra karI tenI tucchatA bhAse tema vicAratA rahevA sAcA dile A patra maLe tyArathI taiyAra thAo. peTa bharavA mATe, jIvana TakAvavA pUratuM khAvuM che temAM jIbha bhaMjavADa karI, vikriyAo utpanna thAya tevA vikalpo UbhA karI raMjAyamAna kare che; tenA upara pahero rAkhavo che, pikeTiMga karavuM che evo nirNaya karI je maLI Ave te mitAhArIpaNe laI te kAma patAvatAM zIkho; paNa ghIrajathI tabiyata na bagaDe tema AhAra upara hAla to vizeSa lakSa rAkho." (pR.410) paramakRpALudevanI AgaLa pa.u.pa.pU.prabhuzrIjIe pote karatA hatA te tapasyA kahI batAvI ke pAMca varSathI ekAMtarA upavAsa karuM chuM, paNa mananI vRttio upara kAbU Avato nathI; vRttio zamatI nathI. tenA uttaramAM teozrIe 0.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 182 / Tii jaNAvyuM ke svAdano jaya te kharo upavAsa che; indriyo jItavA prathama 0 svAdanI Asakti tajavI. je vastu vadhAre priya puSTikAraka ke manane AlAdaka lAge te bIjAne ApI devI, pote na vAparavI. bahu svAda Ave tyAre besvAda karavA pANIno upayoga paNa karavo. dALa vagere bahu sarasa lAge to aMdara pANI umerI devuM, tevuM ja zAka vagere mATe, bhANAmAM pANI reDavAnI hiMmata na cAle to mukhamAM koLiyo bharyA pachI turata pANI laI utArI javuM. jene have A jIbhanI parAdhInatAthI mukta thavuM hoya teNe to jamatI vakhate svAdamAM tallIna thaI smaraNa vagere tharma-kArya bhUlavuM na ghaTe. manane kAM to smaraNamAM ke AhAranI tucchatA vicAravAmAM, game tevA svAdiSTa khorAkanuM bIje divase kevuM pariNAma AvavAnuM che tenuM ke UlaTI thAya to kevA rUpe bahAra nIkaLe? tene khAvAnI icchA kema thatI nathI? vagere svAdathI viparIta bhAvanAno vicAra karI, tethI indriya-jaya ane Akhare samakitanuM vighna dUra karanAra jANI saMyamamAM vRtti dorAya, mokSa samAna koI cIja maghura nathI tevI bhAvanA khAI rahetAM sudhI Take tevA prayatno kaMI ne kaMI karatA rahevA bhalAmaNa chejI. "ekAMta sukhI muni vItarAga" Adi yogya vacanonI manamAM ghUna cAlatI rahe tevI goThavaNa rasoDA tarapha jatAM pahelAM karavI ghaTe chejI. puruSArtha, abhyAsa ane AtmonnatinI jijJAsA dina dina prati vardhamAna thAya e ja saraLa mArga che. OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH (pR.417) 94. abhiniveza jevuM ekke pAkhaMDa nathI. je matamAM pote pravartato hoya te matanI game tevI mAnyatA hoya paNa tene ja sAcI mAnI teno ja Agraha rAkhavo te abhiniveza che. sat asane jANyA vinA vaLagI paDavuM tenA jevuM bIjAM ekke pAkhaMDa nathI. kAraNa kuguruno Azraya jIvane bhavasamudramAM buDADanAra che. zrImad rAjacaMdramAMthI :- "jyAM sudhI laukika abhiniveza eTale dravyAdi lobha, tRSNA, daihika mAna, kuLa, jAti Adi saMbaMdhI moha ke vizeSatva mAnavuM hoya, te vAta na choDavI hoya, potAnI buddhie svecchAe amuka gacchAdino Agraha rAkhavo hoya, tyAM sudhI jIvane apUrva guNa kema utpanna thAya? teno vicAra sugama che. (pR.495) 183 vacanAmRta vivecana 95. A kALamAM ATaluM vadhyuM :- jhAjhA mata, jhAjhA (ST) tattvajJAnIo, jhAjhI mAyA ane jhAjho parigrahavizeSa. paramakRpALudeva kahe che ke A kALamAM ATaluM vadhyuM. jhAjhAmatajagatamAM dharmanA nAme aneka prakAranA gacchA mata pravartI rahyAM che. baghA potapotAne satya manAve che, ane bIjAne mithyAtvI mAne che. A kALamAM kahevAtA jhAjhA tattvajJAnIo eTale vAcAzAnIo vizeSa che ke jene mAtra tattvajJAnanI vAto karavI che paNa te pramANe jIvanamAM parivartana lAvavuM nathI, evA ghaNA maLI Avaze. jhAjhI mAyA eTale A kALamAM vizeSa mAyAkapaTanI vRddhi thaI che. saraLatA guNa jIvomAMthI hAni pAmyo che. A kALamAM jhAjho eTale ghaNA prakArano parigraha jemake ghana, vastra, alaMkAra, ghara, TIvI, gADI vagere pratyeno rAga vizeSa vRddhi pAmyo che. 96, tattvAbhilASAthI mane pUcho to huM tamane nIrAgI gharma boghI zakuM kharo. paramakRpALudeva kahe che ke AtmAdi tattva vagere jANavAnI sAcI abhilASAthI mane pUcho to huM tamane vItarAga bhagavaMtanA upadezelA vairAgyamaya gharmano bodha ApI zakuM kharo. "gharmatattva jo pUchyuM mane, to saMbhaLAvuM snehe tane; je siddhAMta sakaLano sAra, sarvamAnya sahune hitakAra." zrImad rAjacaMdra'mAMthI - zikSApATha 86 tattvAvabogha-bhAga 5 eka vAra eka samartha vidvAnathI nigraMthapravacananI camatkRti saMbaMdhI vAtacIta thaI; tenA saMbaMdhamAM te vidvAne jaNAvyuM ke ATaluM huM mAnya rAkhuM chuM ke mahAvIra e eka samartha tattvajJAnI puruSa hatA; emaNe je bogha karyo che, te jhIlI laI prajJAvaMta puruSoe aMga, upAMganI yojanA karI che, tenA je vicAro che te camatkRti bharelA che; paraMtu e uparathI AkhI sRSTinuM jJAna emAM rahyuM che ema huM kahI na zakuM. ema chatAM jo tame kaMI e saMbaMghI pramANa ApatA ho to huM e vAtanI kaMI zraddhA lAvI zakuM. enA uttaramAM meM ema kahyuM ke huM kaMI jaina vacanAmRtane yathArtha to zuM vizeSa bhede karIne paNa jANato nathI; paNa je sAmAnya bhAve jANuM
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 184 / chuM ethI paNa pramANa ApI zakuM kharo. pachI navatattvavijJAna saMbaMghI vAtacIta nIkaLI. meM kahyuM, emAM AkhI sRSTinuM jJAna AvI jAya che; paraMtu yathArtha samajavAnI zakti joIe. pachI teoe e kathananuM pramANa mAMgyuM, tyAre ATha karma meM kahI batAvyAM; tenI sAthe ema sUcavyuM ke e sivAya enAthI bhinnabhAva darzAve evuM navamuM karma zoghI Apo. pApanI ane puNyanI prakRtio kahIne kahyuM : A sivAya eka paNa vadhAre prakRti zodhI Apo. ema kahetAM kahetAM anukrame vAta lIdhI. prathama jIvanA bheda kahI pUchyuM emAM kaMI jUnAdhika kahevA mAgo cho? ajIvadravyanA bheda kahI pUchyuM : kaMI vizeSatA kaho cho? ema navatattva saMbaMthI vAtacIta thaI tyAre teoe thoDI vAra vicAra karIne kahyuM : A to mahAvIranI kahevAnI adbhuta camatkRti che ke jIvano eka navo bheda maLato nathI; tema pApapuNyAdikanI eka prakRti vizeSa maLatI nathI; ane navamuM karma paNa maLatuM nathI. AvA AvA tattvajJAnanA siddhAMto jainamAM che e mAruM lakSa nahotuM. AmAM AkhI sRSTinuM tattvajJAna keTaleka aMze AvI zake kharuM. (pR.120) 97, AkhA jagatanA ziSya thavArUpa vRSTi jeNe vedI nathI te sadguru thavAne yogya nathI. AkhA jagatanA ziSya thavA jeTalI laghutA jenA hRdayamAM pragaTI nathI te sadguru thavAne yogya nathI. evI draSTi paramakRpALudeve vedI che tethI ja patrAMka 875mAM pa.pU.prabhuzrIjIne lakhe che ke "paramakRpALu munivaryanA caraNakamaLamAM parama bhaktithI savinaya namaskAra prApta thAya." zrImad rAjacaMdra'mAMthI :- "amane pratyeka mumukSuonuM dAsatva priya che." (va.pR.259) 98, koI paNa zuddhAzuddha gharmakaraNI karato hoya to tene karavA do. koI paNa jIva zuddhapaNe ke azuddhapaNe gharmakriyA karato hoya teno niSedha karavo nahIM, paNa tenI kriyA zuddhapaNe thAya tema prasaMge vAta karavI, paNa tame je kriyA karo cho te barAbara nathI, karavA jevI nathI ema kadI kahevuM nahIM. kemake jIvono svabhAva pramAdI che tethI te je kriyA karato hoya tene paNa mUkI daI saMsAramAM pravarte. 185 vacanAmRta vivecana "zrImad rAjacaMdra'mAMthI :- "koI paNa bIjAo, gha- / / kriyAne nAme je tamArA sahavAsIo (zrAvakAdika) kriyA karatA hoya tene niSedhazo nahIM. hAla jeNe upAdhirUpa icchA aMgIkAra karI che, te puruSane koI paNa prakAre pragaTa karazo nahIM. mAtra koI dRDha jijJAsu hoya to teno lakSa mArga bhaNI vaLe evI thoDA zabdomAM gharmakathA karazo (te paNa jo te icchA rAkhatA hoya to). bAkI hAla to tame sarva potapotAnA saphaLapaNA arthe mithyA gharmavAsanAono, viSayAdikanI priyatAno, pratibaMdhano tyAga karatAM zIkhajo. je kaMI priya karavA jevuM che, te jIve jANyuM nathI; ane bAkInuM kaMI priya karavA jevuM nathI; A amAro nizcaya che." (va.pR.2kara) azuddha kriyAnA niSedhaka vacano upadezarUpe na pravartAvatAM zuddha kriyAmAM jema lokonI ruci vadhe tema kriyA karAvyuM javI. udAharaNa dAkhala ke jema koI eka manuSya tenI rUDhi pramANe sAmAyika vrata kare che, to teno niSedha nahIM karatAM, teno te vakhata upadezanA zravaNamAM ke sanzAstra adhyayanamAM athavA kAyotsargamAM jAya tema tene upadezavuM. kiMcitmAtra AbhAse paNa tene sAmAyika vratAdino niSedha hRdayamAM paNa na Ave evI gaMbhIratAthI zuddha kriyAnI preraNA karavI. khullI preraNA karavA jatAM paNa kriyAthI rahita thaI unmatta thAya che; athavA tamArI A kriyA barAbara nathI eTaluM jaNAvatAM paNa tamArA pratye doSa daI te kriyA choDI de evo pramatta jIvono svabhAva che, ane lokonI draSTimAM ema Ave ke tame ja kriyAno niSedha karyo che. mATe matabhedathI dUra rahI, madhyasthavat rahI svAtmAnuM hita karatAM jema jema para AtmAnuM hita thAya tema tema pravartavuM, ane jJAnInA mArganuM, jJAna kriyAnuM samanvitapaNuM sthApita karavuM e ja nirjarAno suMdara mArga che." (va.pR.652) 99. AtmAno gharma AtmAmAM ja che. AtmAno gharma eTale svabhAva te AtmAmAM ja che. AtmAno jJAna darzanamaya svabhAva te jagatanA bIjA koI dravyamAM nathI, mAtra AtmAmAM ja che. jema pudgalano gharma--rUpa, rasa, gaMgha, sparza che, te pudgalamAM che, tema AtmAno gharma AtmAmAM ja che. koI koI palaTe nahIM, choDI Apa svabhAva." -zrImad rAjacaMdra
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 186 [ 100. mArA para saghaLA saraLa bhAvathI hukama calAvo to huM 0 rAjI chuM. paramakRpALudeva kahe che ke mArA upara badhA saraLatAthI hukama calAve to huM rAjI chuM. paNa khoTI rIte dabAvavA mATe ke potAno hukama calAvavA mATe ke koI rIte sAmA vyaktine mAtra herAna karavAnI ja draSTi haze to te mane poSAze nahIM. ane jIva paNa karmabaMghanane pAtra thaze. 101. huM saMsArathI leza paNa rAgasaMyukta nathI chatAM tene ja bhogavuM chuM; kAMI meM tyAkhyuM nathI. paramakRpALudeva jaNAve che ke amane saMsAramAM lezamAtra rAga nathI. chatAM pUrva karmAnusAra tene ja bhogavavo paDe che. tethI bAhyathI kAMI meM tyAkhyuM nathI. kharI rIte jenA aMtaramAM saMsAra pratye rAga nathI ke Asakti nathI te ja kharA aMtara tyAgI che. bAhya tyAga paNa aMtara tyAgane mATe che. pUrva karmAnusAra saMsAramAM bAhya tyAgano udaya na AvavA chatAM jenuM aMtaHkaraNa jaLakamaLavat alipta rahe che, te ja mahApuruSArthI che, te ja kharA tyAgI che. paramakRpALudevanI evI dazA hovA chatAM potAne tyAgI mAnatA nathI paNa potAne bAhya tyAga nathI ema kahI alpa doSane paNa pahADa jevo karI darzAve che; e ja mahApuruSonI mahAnatA che. zrImad rAjacaMdra'mAMthI :- "janakAdi upAdhimAM rahyA chatAM AtmasvabhAvamAM vasatA hatA. evA AlaMbana pratye kyAreya buddhi thatI nathI. zrI jina jevA janmatyAgI paNa choDIne cAlI nIkaLyA evA bhayanA heturUpa upAdhiyoganI nivRtti A pAmara jIva karatAM karatAM kALa vyatIta karaze to azreya thaze, evo bhaya jIvanA upayoga pratye pravarte che, kemake ema ja kartavya che." (va.pR.452) nitya chUTavAno vicAra karIe chIe ane jema te kArya tarata pate tema jApa japIe chIe." (2.5.452) 102, nirvikArI dazAthI mane ekalo rahevA do. paramakRpALudevanI potAnI aMtaraMga nirmaLa bhAvanA evI che ke mane nirvikArI dazAthI ekalo rahevA do; arthAt mArA AtmAmAM koIpaNa prakAranI vikRti na thAya ane sadA mArA AtmasvarUpanI zuddhadazAmAM ja ekalo rahuM evI 187 vacanAmRta vivecana sarvasaMga parityAga dazA athavA asaMgatA temane priya che. kemake tevI 'sarve saMga mahAsavA' arthAt sarvasaMga mahA AsravarUpa che. 103. mahAvIre je jJAnathI A jagatane joyuM che te jJAna sarva AtmAmAM che; paNa AvirbhAva karavuM joIe. mahAvIra bhagavAne kevaLajJAna vaDe AkhA jagatane joyuM ane jANyuM che. te jJAna pratyeka AtmAmAM sattApaNe raheluM che. paNa tene AvirbhAva eTale pragaTa karavA mATe mArgadarzaka satparuSanI jarUra che. te maLyA pachI bhaktibhAvapUrvaka temanI AjJA upAsavAthI te jJAna pragaTa thAya che. 104. baha chakI jAo topaNa mahAvIranI AjJA toDazo nahIM. game tevI zaMkA thAya to paNa mArI vatI vIrane niHzaMka gaNajo. vyavahAramAM vizeSa kamAvAthI ahaMkAra AvI jAya ke vadhAre kSayopazama vaDe zAstrAbhyAsa thaI jAya athavA koI kalA kauzala AvaDI javAthI potAne hoziyAra mAnato hoya to paNa bhagavAna mahAvIre zAstromAM vyasana tyAga Adi koIpaNa AjJA karI hoya tene toDazo nahIM. bhagavaMtanA upadezamAM game tevI zaMkA utpanna thaI hoya to paNa paramakRpALudeva jaNAve che ke mArA vatI vIra bhagavaMtane niHzaMka mAnajo. kAraNa bhagavAna sarvaza hovAthI temaja kaSAyarahita hovAthI kadI paNa viparIta tattvano upadeza karI zake ja nahIM. 105. pArzvanAtha svAmInuM dhyAna jJAnIoe avazya smaravuM joIe. niHo! e nAganI chatrachAyA veLAno pArzvanAtha ora hato! zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM dhyAna yogIpuruSoe athavA je AtmakalyANa karavAmAM tatpara thayA hoya temane avazya smaravuM joIe. kAraNa e nAganI chatrachAyA veLAno pArzvanAtha ora hato! arthAt te veLAe kamaThe jaLamAM bhagavAnane DubADavA mATe bhayaMkara upasarga karyA ane ghaNendra padmAvatIe AvI prabhune jaLa upara uThAvI zira upara chatrachAyA ghAraNa karI; chatAM jene banne pratye samadraSTi che evA mahApuruSone yogIoe samabhAvanI prApti arthe avazya smaravA joIe. "kamaThe dharaNendre ca svocitaM karma kurvati prabhustulya manovRttiH pArzvanAthaH zreya'stuvaH"
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 188 artha :-- kamaTha ane dharaNendra potAne ucita kArya karI rahyAM - che. kamaThane prabhu pratye verabhAva hovAthI upasarga kare che ane dharaNendrane prabhu pratye bhaktibhAva hovAthI prabhunI sevA kare che. paNa banne pratye prabhune to sama bhAva che. evA zrI pArzvanAtha prabhu amArA zreya eTale kalyANanA kAraNarUpa thAo. 106, gajasukumAranI kSamA ane rAjematI rahanemIne bodhe che te bodha mane prApta thAo. gajasukumAranI kSamA--somala brAhmaNe smazAnamAM gajasukumA2ne joIne vicAryuM ke eNe mArI putrIno bhava bagADyo. ane pote ahIM AvIne dhyAnamAM Ubho rahyo che. ema vicArI bahu krodha AvavAthI gajasukumAranA mAthA upara mATInI pALa bAMdhI, aMdara dhagadhagatA aMgArA bharyA. chatAM paNa gajasukumAre kevI anupama kSamA rAkhI; tevI anupama kSamA mane paNa prApta thAo. 'zrImad rAjacaMdra'mAMthI :- zikSApATha 43. anupama kSamA kSamA e aMtarzatru jItavAmAM khaga che. pavitra AcAranI rakSA karavAmAM bakhtara che. zuddhabhAve asahya duHkhamAM samapariNAmathI kSamA rAkhanAra manuSya bhavasAgara tarI jAya che. kRSNa vAsudevanA gajasukumAra nAmanA nAnA bhAI mahAsurUpavAna, sukumAra mAtra bAra varSanI vaye bhagavAna neminAthanI pAsethI saMsAratyAgI thaI smazAnamAM ugraghyAnamAM rahyA hatA; tyAre teo eka adbhuta kSamAmaya caritrathI mahAsiddhine pAmI gayA, te ahIM kahuM chuM. gajasukumA2nuM dRSTAMta :- somala nAmanA brAhmaNanI surUpavarNa saMpanna putrI vere gajasukumAranuM sagapaNa karyuM hatuM. paraMtu lagna thayA pahelAM gajasukumAra to saMsAra tyAgI gayA. AthI potAnI putrInuM sukha javAnA dveSathI te somala brAhmaNane bhayaMkara krodha vyApyo. gajasukumArano zodha karato karato e smazAnamAM jyAM mahAmuni gajasukumAra ekAgra vizuddha bhAvathI kAyotsargamAM che, tyAM AvI pahoMcyo. komaLa gajasukumAranA mAthA para cIkaNI mATInI vADa karI ane aMdara dhagadhagatA aMgArA bharyA, iMdhana pUryuM eTale mahAtApa thayo. ethI gajasukumArano komaLa deha baLavA mAMDyo eTale te somala jato rahyo. e veLA gajasukumAranA asahya duHkhamAM kahevuM paNa zuM hoya? paraMtu tyAre te samabhAva pariNAmamAM rahyA. 189 vacanAmRta vivecana kiMcit krodha ke dveSa enA hRdayamAM janma pAmyo nahIM. potAnA AtmAne sthitisthApaka karIne bodha dIdho ke jo ! tuM enI putrIne paraNyo hota to e kanyAdAnamAM tane pAghaDI Apata. e pAghaDI thoDA vakhatamAM phATI jAya tevI ane pariNAme duHkhadAyaka thAta. A eno bahu upakAra thayo ke e pAghaDI badala eNe mokSanI pAghaDI baMdhAvI. evA vizuddha pariNAmathI aDaga rahI samabhAvathI te asahya vedanA sahIne sarvajJa sarvadarzI thaI anaMta jIvana sukhane pAmyA. kevI anupama kSamA ane kevuM tenuM suMdara pariNAma! tattvajJAnIonAM vacana che ke, AtmA mAtra svasadbhAvamAM Avavo joIe; ane te Avyo to mokSa hatheLImAM ja che. gajasukumAranI nAmAMkita kSamA kevo vizuddha bodha kare che! (va.pR.89) rAjemati rathanemine je bodha Ape che te bodha mane paNa prApta thAo. 'zIlopadezamAlA' mAMthI : rathaneminuM dRSTAMta :- eka divase nemIzvara vihAra karatAM karatAM giranAra parvata upara padhAryA. te vakhate prabhune vAMdavA mATe dvArakAthI kRSNa vigere AvyA temanI sAthe rathanemi paNa AvyA. temaNe saMsArathI vairAgya utpanna karanArI prabhunI dharmadezanA sAMbhaLIne zrI jinezvara pAse cAritra grahaNa karyuM. ekavAra nemizvarane vaMdanA karI rathanemi jatA hatA, tevAmAM rastAmAM varasAda thavAthI te guphAmAM gayA. te vakhate nemizvarane vAMdavAne mATe rAjImati AvatI hatI, te paNa varasAda thavAthI je guphAmAM rathanemi gayA hatA, te ja guphAmAM aMdhakArathI rathanemine na jANavAthI gaI ane potAnA bhInAM thayelAM sarva vastro kADhIne sUkavyAM. ociMtA tyAM rathaneminA rAgapUrNa vacana sAMbhaLI tarata ja vastra paherIne te satIe dhIrajapaNAne ghAraNa karI rathanemine kahyuM : "he mahAnubhAva! bhavanA kAraNarUpa A vega tane kyAMthI utpanna thayo? ane teM dIkSA dhAraNa karatI vakhate je pratijJA lIdhI che tenuM smaraNa kara. kahyuM che ke tapasvInI helanA karavAthI, dharmano vighAta karavAthI ane deva dravyano vinAza karavAthI boghIno ghAta thAya che. prathama gRhasthAvasthAne viSe meM tArI vAta svIkArI nahotI to A vratane viSe huM tAro zI rIte Adara karIza.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 190 / vaLI he sAgho!A ayogya kArya ApaNI lAjane nAza karanAruM che. vaLI agaMghana kulamAM thayelA tiryaMca jAtinA sarpo agnimAM baLI maravuM kabUla kare paNa vamelA viSane cUsI letA nathI; to pachI vamI nAkhelI mArA jevIne tArAthI zI rIte levAya, mATe akhaMDita brahmacaryavrata pALI kalaMka vinA rahevuM e ja jIvitanuM saphalapaNuM jANa. jeoe brahmacaryavrata khaMDana karyuM che evA puruSonA jIvitane dhikkAra che. he sAdhu! strIoe karIne bharapUra evA A lokamAM jo tAruM citta sthira nathI to tuM vAyue ukheDI nAkhelA vRkSanI peThe koI ThekANe sthira thaIza nahIM; mATe ghArelA vratane nAza na karatAM thIrapaNAne ghAraNa karI zuddhadharmanuM AcaraNa kara. evI rIte kAmadevanA unmAdarUpa garvane ghAraNa karanArA sarpanA viSane utArI nAkhavAne jAMgulI auSathI samAna rAjImatinI vANIne sAMbhaLIne rathanemi kahevA lAgyA ke, "guNanI saMpattinA sthAnarUpa A strI jAtine dhanya che ! ane kukarmarUpa samudrane viSe bUDelA puruSajAtirUpa mane dhikkAra che!! aho!A mahAsatI strInA dhIrajapaNAne ghanya che kAraNa ke jeNe mane pUrvAvasthAne viSe ane A avasthAne viSe laghutAnA kAraNarUpa tathA aMghakUvAmAM paDavAnA kAraNarUpa niMdya karma thakI dUra karyo che. Aja strI nisaMzaya mAro guru ane baMdhu che." ema kahIne ghanyAtmArUpa te rAjImatine dhanyavAda ApI rathanemi nemIzvara pAse jaI AlocanA laI, gADha tapasyA karI cAraso varSa gRhavAsamAM, eka varSa brahmasthapaNuM ane pAMcaze varSa sudhI kevala paryAya ema ekaMdara navazone eka varSanuM AyuSya pALI bAkInAM aghAtI karma khapAvI zuddhAtmA rathanemi mokSalakSmIne varyA. (pR.75) 107. bhoga bhogavatAM sughI (jyAM sudhI te karma che tyAM sudhI) mane yoga ja prApta raho. udayAdhIna bhoga pravRtti samaye mane yoga ja sAMbharo. kemake "bhogamAM yoga sAMbhare te halukarmInuM lakSaNa che." mokSanI sAthe jIvane joDe tene yoga kahyo che, bhoga pravRtti samaye paNa mAro manoyoga ApanA kahelA vacanonA vicAramAM jAgRta raho evI mArI abhilASA che. 108. sarvazAstranuM eka tattva mane maLyuM che ema kahuM to mAruM ahaMpada nathI. sarva zAstro bhaNIne eka je tattva prApta karavuM che, te tattva paramakRpALudeva 191 vacanAmRta vivecana jaNAve che ke mane prApta thayuM che ema jo huM kahuM to temAM mAruM ahaMpada / / nathI. kAraNa ke te tattva mane prApta thayuM che mATe kahuM chuM. 'jeNe AtmA jAgyo teNe sarva jANya" sarva zAstrone jANavAnuM phaLa paNa eka mAtra AtmaprApti che, te AtmaprApti paramakRpALudevane spaSTa thayela che. paNa jIvone tenuM oLakhANa thavuM durlabha che. mATe karuNAthI jJAnI puruSo potAnI sAcI oLakhANa karAve che; jethI jIvonuM kalyANa thAya. 109. nyAya mane bahu priya che. vIranI zailI e ja nyAya che, samajavuM durlabha che. paramakRpALudeva kahe che ke nyAya mane bahu priya che. bhagavAna mahAvIranI syAdvAda zailI e ja padArthanA anaMta guNadharmane yathArtha nyAya ApanAra che. paNa te syAdvAda samajavo durlabha che. syAdvAdazailI vinA padArthanA anaMta guNadharmane barAbara samajI zakAya nahIM. 110. pavitra puruSonI kRpAvRSTi e ja samyakdarzana che. "mokSamUlaM gurukRpA sapuruSanI kRpA thAya tyAre jIvane samyakdarzananI prApti thAya. sapuruSanI AjJA pramANe jIva varte to kRpA thAya. zreNika rAjAnA jIve pUrve bhIlanA bhAvamAM zrI gurunI eka paNa AjJA maraNAMta kaSTa Abe paNa draDhapaNe ArAdhI to tenA phaLamAM bIjA bhave kSAyika samyakdarzana prApta thayuM, ane te ja bhavamAM bhagavAna mahAvIra svAmI pratye atyaMta bhakti karavAthI tIrthaMkara nAmakarma upArjana karyuM. e badhuM thavAnuM kAraNa pavitra puruSonI kRpAvRSTi che. 111. bhartuharie kahelo tyAga vizuddha buddhithI vicAratAM ghaNI Urdhva jJAnadazA thatAM sudhI varte che. bhartuharie karela tyAga vairAgyanuM varNana vizuddha buddhithI vicAratAM AtmAnI ghaNI UrdhvajJAnadazA thatAM sudhI te vidyamAnapaNe rahe che. zrImad rAjacaMdra'mAMthI : "bhoge rogabhayaM kule cyutibhayaM vitte nRpAlAdbhayaM, mAne dainyabhayaM bale ripubhayaM rUpe taruNyA bhayaM,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 192 0 zAstre vAdabhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAMtAbhayaM, 0 sarva vastu maryAnvita muva 7 vairAvavAmAM. bhAvArtha -bhogamAM rogano bhaya che; kuLane paDavAno bhaya che; lakSmImAM rAjAno bhaya che; mAnamAM dInatAno bhaya che; baLamAM zatruno bhaya che; rUpathI strIne bhaya che; zAstramAM vAdano bhaya che; guNamAM khaLano bhaya che; ane kAyA para kALano bhaya che; ema sarva vastu bhayavALI che; mAtra eka vairAgya ja abhaya che. !!! mahAyogI bhartuharinuM A kathana sRSTimAnya eTale saghaLA ujvaLa AtmAo sadaiva mAnya rAkhe tevuM che. emAM AkhA tattvajJAnanuM dohana karavA emaNe sakaLa tattvavettAonAM siddhAMtarahasyarUpa ane svAnubhavI - saMsArazokanuM tAdraza citra ApyuM che. eNe je je vastuo para bhayanI chAyA pravruzya karI te te vastu saMsAramAM mukhya sukharUpe manAI che. saMsAranuM sarvottama sAhitya je bhoga te to roganuM ghAma TharyuM; manuSya UMca kuLathI sukha mAne tevuM che tyAM paDatIno bhaya dekhADyo; saMsAracakramAM vyavahArano ThATha calAvavAne daMDarUpa lakSmI te rAjA ityAdikanA bhayathI bharelI che. koI paNa kRtya karI yazakIrtithI mAne pAmavuM ke mAnavuM evI saMsAranA pAmara jIvonI abhilASA che to tyAM mahA dInatA ne kaMgAliyatano bhaya che; baLa-parAkramathI paNa evA ja prakAranI utkRSTatA pAmavI ema cAhavuM rahyuM che to tyAM zatruno bhaya rahyo che; rUpa-krAMti e bhogIne mohinIrUpa che to tyAM tene ghAraNa karanArI strIo niraMtara bhayavALI ja che; aneka prakAre gUMthI kADhelI zAstrajALa temAM vivAdano bhaya rahyo che; koI paNa sAMsArika sukhano guNa prApta karavAthI je AnaMda lekhAya che. te khaLa manuSyanI niMdAne lIdhe bhayAnvita che, jemAM anaMta priyatA rahI che evI kAyA te eka samaye kALarUpa siMhanA mukhamAM paDavAnA bhayathI bharI che. Ama saMsAranAM manohara paNa capaLa sAhityo bhayathI bharyA che. vivekathI vicAratAM jyAM bhaya che tyAM kevaLa zoka ja che; jyAM zoka hoya tyAM sukhano abhAva che; ane jyAM sukhano abhAva rahyo che, tyAM tiraskAra karavo yathocita che." (pR.33) bhartuhari dvArA racita "vairAgyazataka' nAmanA pustakamAM nIce pramANe tyAganI vAtonuM varNana che - 193 vacanAmRta vivecana brahmajJAnanA vivekavALA, nirmaLa buddhivALA puruSo kharekhara Azcarya pamADe tevuM duSkara kArya kare che, kAraNa ke teo taddana niHspRha banIne sarva indriya sukha, sonuM, ghana vagere tyajI de che. jyAre ame to bhUtakALamAM na maLelAM, hamaNAM na meLavelAM ane jemanI prApti mATe bhaviSyamAM paNa AzA nathI tevA, mAtra icchAmAM ja pakaDI rAkhyuM che evAM ghanane paNa tyajavA zaktimAna thatA nathI." girinI guphAmAM rahetA te paramajyotinuM eTale parabrahmanuM dhyAna karatA ghanya puruSonA AnaMdanAM AMsu (brahmAnaMdane lIdhe AvatAM AMsu) temanA khoLAmAM beThelAM paMkhIo pIe che. jyAre manorathothI racAyelI havelIonI vAvanA taTa upara AvelA suMdara bAgamAM krIDA karavAnI utsukatA sevatAM sevatAM ja arthAt mithyA kalpanAomAM ja amAruM to AyuSya pUruM thaI jAya che." "bhoge na bhuktA vayameva bhuktAstapo na taptaM vayameva taptAH / kAlona yAto vayameva yAtAstRSNA na jIrNA vayameva jIrNAH / / " "ame bhogone nathI bhogavI zakyA, paNa bhogo amane bhogavI gayA. arthAt amane kSINa zaktivALA banAvI dIdhA. ame tapa nathI tapI zakyA paNa mAtra saMtApa ja pAmyA. kALa nathI cAlyo gayo paNa ame ja cAlyA javA jevA thayA chIe arthAt maraNane Are AvIne UbhA chIe. amArI tRSNA jIrNa thaI nahI paNa ame ja jIrNa thaI vRddha banI gayA chIe." 112. koI gharmathI huM viruddha nathI. sarva dharma huM mAnuM chuM. tame saghaLA gharmathI viruddha cho ema kahevAmAM mAse uttama hetu che. saghaLA padArthomAM rahelA temanA gharmone huM syAdvAdazailIthI mAnya karuM chuM. koI padArthanA gharmathI huM viruddha kaheto nathI. sarva padArthonA gharmone huM pALuM chuM arthAt te sarva mane anekAMta zailIthI mAnya che. - tame saghaLA padArthamAM rahelA gharmothI viruddha vartana karo cho. ema kahevAmAM mAro uttama Azaya che. jemake tame Atmadravya cho. paNa tame tamArA AtmAnA jJAna, darzana, cAritramaya sarva mULabhUta gharma eTale svabhAvathI viruddha vartana karo cho; arthAt mithyA jJAna, darzana, cAritramAM pravartana karo cho. tamane tamArA AtmadharmanuM bhAna paNa nathI. mATe te AtmasvarUpanuM bhAna meLavavA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 194 prayatna karo, ema kahevAno mAro uttama hetu eTale Azaya che. 0 113. tamAro mAnelo gharma mane kayA pramANathI bogho cho te. mAre jANavuM jarUranuM che. enA javAbamAM jijJAsu kahe che ke-anAdikALanA ajJAnane kAraNe mAro dehAdhyAsa gADha hovAthI huM zarIrane ja potAnuM svarUpa mAnuM chuM. ane tenA sukhe sukhI ane tenA duHkhe duHkhI ema mAnuM chuM. tethI dehanI saMbhALa rAkhavI ene ja mAro gharma eTale kartavya samajuM chuM, tathA vyavahAramAM paNa 'prathama sukha nirogI kAyA" ema pramANabhUta mAnela che. tethI bIjAne paNa mArA dehAdhyAsanA kAraNe zarIra svastha rAkhavAno ja bodha ApuM chuM. 114. zithila baMgha draSTithI nIce AvIne ja vikherAI jAya. (-jo - nirjarAmAM Ave to.) zithilakarmo bAMdhyA hoya to bhakti, svAdhyAya, jJAna, dhyAna, vicAra ke pazcAttApa vagerethI pradeza udaya thaI nirjarI jAya. paNa nikAcita karma bAMdhyA hoya to temAM thoDo pheraphAra thaI zake paNa bhogavavuM to paDe che. 115. koI paNa zAstramAM mane zaMkA na ho. vItarAga bhagavaMta dvArA upadiSTa koIpaNa zAstromAM mane koI divasa svapnamAM paNa zaMkA na thAo; hamezAM niHzaMkatA ja raho. kemake vItarAga puruSo kadI mithyA kahe nahIM. mithyA kahevAnuM kAraNa ajJAna ane kaSAyabhAva che. paNa jenAmAM saMpUrNa ajJAna ane kaSAyabhAvo nAza pAmI gayA che te kadI mithyA kahI zake nahi; mATe mane temanA vacanomAM sadA niHzaMkatA ja raho. 116. duHkhanA mAryA vairAgya laI jagatane A loko bhramAve che. gharamAM duHkha hoya, khAvAnuM paNa ghaNI mahenate prApta thatuM hoya tevA saMjogomAM duHkhagarbhita vairAgyathI pote dIkSA le athavA potAnA kuTuMba sarvane dIkSA levaDAvI de; evA jIvo lokonI draSTimAM munipaNuM batAvI temane bhramAve che. potAnI viSayakaSAyanI vRttio haju sudhI zamI nathI, moha bharapUra paDelo che, tethI tyAM paNa ziSya vageremAM moha ja pose che. bALakoe bApa sAthe dIkSA lIdhI hoya te paNa yathArtha vairAgyane pAmela na hovAthI moTA thaI anartha Acare che. ema duHkhanA mAryA vairAgya batAvI jagatane A loko bhramAve che. 195 vacanAmRta vivecana 117, atyAre, huM koNa chuM enuM mane pUrNa bhAna nathI. ziSya kahe--atyAre huM koNa chuM enuM mane pUrNa bhAna nathI. huM , to zarIrane ja mAruM svarUpa mAnuM chuM, AtmasvarUpane oLakhato nathI. jJAnI guru maLe AtmAnuM bhAna thAya ke huM paramAtmA jevo zuddha buddha caitanyaghana AtmA chuM evuM prathama jJAna thAya, pachI puruSArtha karavAthI anubhava thaye tenuM pUrNa bhAna thaI zake che. 118, tuM sanduruSano ziSya che. paramakRpALudeva jaNAve che ke AtmAnuM bhAna thavA mATe prathama tuM tArI jAtane sapuruSano ziSya chuM ema mAna. pachI zrI gurunI AjJA pramANe vartavAthI pote paNa satparuSa jevo thaI zake che. 119. e ja mArI AkAMkSA che. ziSya kahesaphuruSano huM kharo AjJAMkita ziSya banuM e ja mArI AkAMkSA che, kemake satparuSanI AjJA upAsyA vinA traNe kALamAM jIvano mokSa nathI. 120. mane koI gajasukumAra jevo vakhata Avo. gajasukumAranA mAthA upara mATInI pALa bAMdhI ghagadhagatA aMgArA bharyA to paNa temaNe samatAbhAva mUkyo nahIM, kSamA ja dhAraNa karI rAkhI; tema paramakRpALudeva jaNAve che ke mane paNa koI gajasukumAra jevo vakhata Avo jethI huM paNa samatAbhAvamAM sthira rahI sarva prakAranA karmone nirjarAvI kevaLajJAna pAmuM. 121. koI rAmatI jevo vakhata Avo. rAjematInuM sagapaNa zrI neminAtha sAthe thayuM hatuM. toraNathI neminAtha pAchA pharyA te vakhate rAjamatIne kevo AghAta lAgyo haze, chatAM paNa anya puruSane te icchatI nathI kemake te satI che. zrI neminAthanA bhAI rathanemie tenI mAgaNI karI chatAM rAjematInuM mana tevuM ja draDha che. eka ghaNI dhAryA te dhAryA, te tAre ke mAre. evI Teka rAjamatInI hatI. tevI Teka ApaNe paNa rAkhavI joIe. rAjematI jevo vakhata Avye bIjAmAM mana bhaTakavuM na joIe; tene badale bIjAne paNa ThekANe lAvavo joIe.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 196 'triSaSThizalAkA puruSa caritra parva-8'mAMthI - rAjImatinuM vRSTAMta :- zrI neminAthe dIkSA grahaNa karyA pachI temano anuja baMdhu rathanemi rAjImatine joIne kAmAturapaNe iMdriyone vaza thaI gayo, tethI te hamezAM apUrva vastuo mokalavA vaDe rAjumatInI sevA karavA lAgyo. te bhAvane nahiM jANanArI evI rAjImatIe teno niSedha karyo nahIM. rAjImatI to ema jANatI hatI ke A rathanemi vaDIla baMdhunA snehane lIdhe mArI upAsanA kare che, ane rathanemi ema jANato hato ke A rAjImatI mArI uparanA rAgathI mArI sevA svIkAre che. tuccha buddhivALo te nitya rAjImatIne ghera jato hato, ane devaranA miSathI tenuM hAsya karato hato. eka vakhate rAjImatI ekAMtamAM hatI, tyAre rathanemie kahyuM ke "are mugdhA! huM tane paraNavA taiyAra chuM chatAM tuM zA mATe yauvanane vRthA gumAve che ? he mRgAli!mAro baMdhu to bhogano anabhijJa hato, tethI teNe tAro tyAga karyo che, to ema karavAthI te to bhogasukhathI ThagAyo, paNa have tamArI zI gati? he kamaLa samAna uttama varNavALI! teM enI prArthanA karI to paNa e tAro pati na thayo ane huM to tArI prArthanA karuM chuM, tethI jo amArA bemAM kevuM moTuM aMtara che?" AvAM rathaneminAM vacana sAMbhaLavAthI tenA pUrvanA sarva upacArono hetu svabhAvathI saraLa AzayavALI evI rAjImatInA jANavAmAM AvI gayo. tethI e gharmajJa bALAe gharmanuM svarUpa kahevA vaDe tene ghaNo botha Apyo. tathApi e durmati evA duSTa adhyavasAyathI virAma pAmyo nahIM. anyadA tene samajAvavAne mATe sabuddhivAna rAjImatIe kaMTha sudhI dUdhanuM pAna karyuM ane jyAre rathanemi Avyo tyAre vamana karAvanAruM madanaphaLa (mIMDhaLa) khAdhuM. pachI rathanemine kahyuM ke "eka suvarNano thALa lAvo.' tatkALa te suvarNano thALa lAvyo, eTale temAM teNIe pAna kareluM badhuM dUgha vamana karI nAkhyuM. pachI rathanemine kahyuM ke 'tame A dUdhanuM pAna karo'. rathanemi bolyo-zuM huM zvAnanI jema vamana karelAne pAna karanAro chuM. tame A zuM bolo cho?" rAjImatI bolI- zuM A pIvA yogya nathI ema tame jANo cho?" rathanemi bolyo, "kevaLa huM ja nahiM, paNa bALaka paNa e to jANe che." tyAre rAjImatIe kahyuM "are jo tuM jANe che to neminAthe mane vamana karI dIdhelI che, chatAM tuM mAro saMga karavAne kema icche che? vaLI temano bhrAtA thaIne tuM evI icchA kare 197 vacanAmRta vivecana che? mATe have pachI nArakInA AyuSyane bAMdhanAruM evuM vacana bolIza nI nahIM." A pramANenA rAjImatInA vacana sAMbhaLIne rathanemi mauna , thaI gayo. pachI lajjA pAmato ane manoratha kSINa thavAthI kacavAte mane potAne ghera pAcho pharyo. (pR.383) 122. sapuruSo kahetA nathI, karatA nathI; chatAM tenI sapuruSatA nirvikAra mukhamudrAmAM rahI che. sapuruSo kaMI upadeza na ApatA hoya, zarIrAdithI kaMI pravRtti paNa na karatA hoya, chatAM temanI satpaSatA nirvikAra mukhamudrA dvArA jANI zakAya che. teo kaMI ceSTA na kare to paNa emanI mukhamudrA ApaNane bogha Ape che. kemake aMtaranA bhAva moDhA upara jaNAI Ave che. 123. saMsthAnavijayadhyAna pUrvadhArIone prApta thatuM haze ema mAnavuM yogya lAge che. tame paNa tene dhyAvana karo. saMsthAnavicayadhyAnavaDe lokanA svarUpano vicAra karAya che. kharekhara lokanA svarUpanuM dhyAna eTale ciMtavana te pUrvadhArIone prApta thatuM haze. chatAM tame paNa A lokanA svarUpanuM yathAzakti ciMtavana karo. A lokamAM mAro AtmA ajJAnatAnA kAraNe anaMtIvAra janmamaraNa karI cUkyo che. ema ciMtavavuM te saMsthAna vijaya nAmanuM gharmadhyAna che. saMsthAna eTale sArI rIte sthApita che evo loka. te supratiSThaka AkAre che eTale koI puruSa be paga pahoLA karI keDe beya hAtha mUkIne nirAMte ubho hoya tevA AkAre che. "lokapuruSa saMsthAne kahyo." -zrImad rAjacaMdra "zrImad rAjacaMdra' mAMthI - 4. saMsthAnavicaya-traNa lokanuM svarUpa ciMtavavuM te. lokasvarUpa supratiSThakane AkAre che; jIva ajIve karIne saMpUrNa bharapUra che. asaMkhyAta yojananI koTAnakoTIe tIracho loka che, jyAM asaMkhyAtA dvIpasamudra che. asaMkhyAtA jyotiSIya, vANa-vaMtarAdikanA nivAsa che. utpAda, vyaya ane dhruvatAnI vicitratA emAM lAgI paDI che. aDhI dvIpamAM jaghanya tIrthakara vIza, utkRSTA ekaso sittera hoya, tathA kevaLI bhagavAna ane nigraMtha munirAja vicare che, teone "vaMga, namaMsami, savArama, samAja, r>1yi, maMgahyuM, vaivarSa, veDyuM, papnavAsafma'' ema temaja tyAM vasatAM zrAvaka, zrAvikAnAM guNagrAma
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad rAjacaMdra 198 karI te tIrachA loka thakI asaMkhyAta guNo adhika Urdhvaloka che. 0 tyAM aneka prakAranA devatAonA nivAsa che. pachI ISatu prAgabhArA che. te pachI muktAtmAo virAje che. tene "vaMdAmi, yAvatuM pAvAsAmi." te UrdhvalokathI kaMIka vizeSa agholoka che, tyAM anaMta duHkhathI bharelA narakAvAsa ane bhuvanapatinAM bhuvanAdika che. e traNa lokanAM sarva sthAnaka A AtmAe samyakatvarahita karaNIthI anaMtI vAra janmamaraNa karI sparzI mUkyAM che; ema je ciMtana karavuM te 'saMsthAnavicaya' nAme gharmadhyAnano cotho bheda che. (va.pR.113) tIrachA lokathI eTale madhyalokathI upara asaMkhyAta guNo adhika Urdhvaloka che, tyAM prathama jyotiSI devonA vimAno AvelA che, pachI 12 devaloka pachI 9 greveyika, pachI 5 anuttara vimAna upara ISat prAgabhArA nAmanI siddhazIlA AvelI che. tenA upara siddha bhagavaMto birAje che. madhyalokathI nIce prathama bhuvanapationA AvAsa AvelA che. pachI nIce sAta narako AvelI che. tenI nIce nityanigoda rahelI che. Ama traNeya lokanuM svarUpa vicArI, anaMtakALathI temAM bhaTakatA AtmAno kema uddhAra karavo, teno upAya zodhavo e ja hitakArI che. 124. AtmA jevo koI deva nathI. jagatamAM cha dravyo che. temAM Atmadravya sarvathI zreSTha dravya che. tenA sivAya bAkInA pAMce dravyo jaDa che. te koIne jANI zakatA nathI. te jaDa dravyone jANanAra paNa AtmA che. AtmA svapara prakAzaka che. tethI AtmA jevo koI deva nathI. 125. koNa bhAgyazALI? avirati samyagravRSTi ke virati? virati eTale bAhya tyAga hoya paNa AtmajJAna nathI, jyAre avirati samyakudraSTine bAhyatyAga nathI paNa AtmajJAna che; mATe te ja bhAgyazALI che. kemake AtmajJAnanA baLe samaye samaye jJAnI saMsArathI chUTe che. "sammadiThThI na kareI pAvaM' samyaphaSTi pApa karatA nathI. "gRhastho mokSamArgastho nirmoho, naiva mohavAna' AtmajJAnanA baLe nirmohI thayelo evo gRhastha mokSamArgamAM sthita che, jyAre mohavAna evo bAhyatyAgI muni paNa mokSamArgamAM sthita nathI. 199 vacanAmRta vivecana zrImad rAjacaMdra' mAMthI :- "aMdarathI chUTe tyAre bahArathI / chUTe; aMdarathI chUTyA vagara bahArathI chUTe nahIM. ekaluM bahArathI choDe temAM kAma thAya nahIM. AtmasAdhana vagara kalyANa thatuM nathI. bAhya ane aMtar banne sAdhana jene che te utkRSTa puruSa che; te zreSTha che. je sAdhunA saMgathI aMtarguNa pragaTe teno saMga karavo. kalAIno ane cAMdIno rUpiyo sarakho kahevAya nahIM. kalAI upara sikko pADo; paNa tenI rUpiyAnI kiMmata thAya nahIM. jyAre cAMdI che tenA upara sikko na pADo to paNa tenI kiMmata jAya nahIM. (tevI ja rIte avirati samyagudRSTi je gRhasthapaNAmAM samakita pAme, guNa pragaTe, to tenI kiMmata jAya nahIM.) sahu kahe che ke amArA gharmathI mokSa che. AtmAmAM rAgadveSa gaye jJAna pragaTe. game tyAM beThAM, ne game te sthitimAM mokSa thAya; paNa rAgadveSa jAya to. mithyAtva, ne ahaMkAra gayA vagara rAjapATa choDe, jhADanI mAphaka sukAI jAya; paNa mokSa thAya nahIM. mithyAtva gayA pachI sahu sAghana saphaLa thAya. ATalA mATe samyagdarzana zreSTha che." upadezachAyA (pR.727) 126. koInI AjIvikA toDazo nahIM. koI vyakti nokarI karato hoya, tenI game tevI vAto karIne tene nokarImAMthI chUTo karAvavo, te tenI AjIvikA toDavA samAna che; tema karavuM nahIM.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pustakamAM AvatA draSTAMtonI nAmAvalI 200 naMbara dRSTAMta pRSTha naMbara dRSTAMta pRSTha 1. meghakumAranuM draSTAMta 25 | 28. marIcinuM draSTAMta 102 | 2. bharatarAjAnuM " - 31 | 29. kerI khAnAra rAjAnuM " 108 3. zreNika rAjAnuM " 30. kUvo kUdanAranuM " 4. AnaMdazAhanuM " 31, gautamasvAmInuM ** 5. kAlasaukarikanuM " | 32. eka rAjAnuM " 6. eka yuvAnanuM " 42| 33. be mAtAnuM " 7, baMgaDInA vepArInuM " 43 34. zeThanuM ' 8. madanarekhAnuM " | 35. puMDarika kuMDarikanuM " 134 9, kaMjAla zeThanuM " 48 | 36. janakarAjAnuM " 137 10. bAhubaLIjInuM " para | 37, zrI gAMDAbhAIno prasaMga 138 11, bAdazAhanA putranuM " 38. pa.pU.prabhuzrIjIno prasaMga 138 12, eka coranuM ' 39. yudhiSThira rAjAnuM draSTAMta 140 13, eka muninuM ' 40. rAjAnuM " 140 14. eka RSinuM " 41. garIba brAhmaNanuM " 142 15. eka vidyArthInuM " 42. eka saMtanuM " 16. vasurAjAnuM " 43. kolasA pADanAranuM " 17. kozalanarezanuM ' 44. gautamabuddhanuM " 155 18. eka bhikhArInuM " 45. chADA zeThanuM " 160 19. eka zIlavatInuM " 46. jaDabharatanuM " 20. nepoliyananuM " 47. janaka videhInuM " 21. zrI pArzvanAthanuM '' 48. pudgala parivrAjakanuM " 174 22. pitAnA zrAddhanuM " 49. zivarAjarSinuM " 23. eka saMnyAsInuM " 50. zrI kRSNanuM " 24. eka mANasanuM " 51. gajasukumAranuM " 25. haradevanuM " para. rathaneminuM " 26. kalamanuM '' 53. rAjImatinuM " 196 27, aeNkArI bhaTTAnuM " 101 148 166 169 175 188
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIma, zAjI KASAdhun Instant 647 Kirtan Artist Singana Minimite Phonet ko . ACM Neta NA.ith-N Purand madnishth. A. nirnest ed + + + + Di 4angmakash AMERA Nandian NAGEMS AAVAT RAI THROUND isilant Malai ASHAAR THATIA AA * * sahajAtmasvarUpa saharu zrImAn rAjacandra. bhinna bhinna avarakhyA. janma, bavANoA (saurASTra). vi.saMvan 1924 kArtika zu.15. dehavilaya. rAjakoTa (sArASTra). vi.saMvat 1947 caitra kRSNa 5. D.N.KHANDEKAR JAJITERARWADI. BOMBAYN. kSiAnA kSiAnA AvA stha