Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ // vande zrI guru tAraNam // zrI mAlArohaNa jI ratnatraya parameSThI /-.... anuyoga 13 prakAra kA cAritra lakSaNa dharma) 16 samyakjAna ke aMga kAraNa bhAvanA siddha ke samyakadarzana ke aMga guNa adhyAtmadarzana TIkA svAmI jJAnAnaMda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa svAmI viracita mAlArohaNa (adhyAtma darzana - TIkA) zrI mAlArohaNa jI graMtha (adhyAtma darzana - TIkA) TIkAkAra-AtmaniSThasAdhaka pUjya zrI svAmI jJAnAnaMdajImahArAja prathama saMskaraNa - 1000, mArca 1999 dvitIya saMskaraNa - 1000, sitambara 1999 (payUSaNa parva) sarvAdhikAra surakSita mUlya - paccIsa rUpaye mAtra TIkAkAra svAmI jJAnAnanda prApti sthala - 1- paM. vijaya mohI maMtrI -brahmAnanda Azrama, saMta tAraNa taraNa mArga, pipariyA, jilA-hozaMgAbAda (ma.pra.) 461775 2- pravINa jaina - maMtrI zrI tAraNa taraNa adhyAtma pracAra yojanA kendra 61, maMgalavArA, bhopAla -462001 (ma.pra.) paM. rAjendra kumAra jaina, amarapATana maMtrI -mahAtmA gokulacaMda tAraNa sAhitya prakAzana samiti (jabalapura) ma.pra. 4- yaha graMtha gaMjabAsaudA, iTArasI, sAgara, mahobA aura chiMdavAr3A se bhI prApta kara sakate haiN| saMpAdaka bra.basanta prakAzaka brahmAnanda Azrama saMta tAraNa taraNa mArga, pipariyA (hozaMgAbAda) ma.pra. akSara saMyojana evaM abhikalpana:-eDavAMsDa lAIna, bI-65, nAnaka apArTameMTa, kastUrabA nagara, bhopAla. phona: 274286 mudraka :- ema.ke. oNphaseTa,e-121, kastUrabA nagara, bhopAla. phona: 588579,9827058857
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya.... ma pAmaroM ko apanI paramAtma zakti kA anubhavagamya bodha karAkara "tU svayaM bhagavAna saMta pUjya gurUdeva zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja dhanya-dhanya haiM, parama kRpAlu haiM jo ki zuddha adhyAtma mArga ke preraNAsrota banakara eka mAtra apane caitanya prabhu kA Azraya lekara isa asAra saMsAra se svayaM tare va hama sabhI ko tarane kA mArga btaayaa| hamArA mahAna saubhAgya hai ki hamane aise mithyA ADambara evaM bAhya kriyAkANDoM se rahita pUjya gurUdeva ke zuddha AmnAya (tAraNa paMtha) meM janma liyA hai| zrI gurU mahArAja ke bhAvaliMgI sAdhupane evaM pUrNa AdhyAtmika saMta hone kA itanA pramANa hI kAphI hai ki unhoMne apanI hara bAta meM "kathitaM jinendre : " kahakara zrI jinendra bhagavantoM kI dezanA ko svIkAra kiyA hai| zrI gurU mahArAja ke anamola caudaha graMthoM meM se vicAramata kA yaha prathama graMtha zrI mAlArohaNa jI graMtharAja mokSamArga kI prathama sIr3hI "samyakdarzana' ko pratipAdita karane vAlA hai| apane isa laghu graMtha meM AcArya pravara ne kula 32 gAthAoM meM mAno gAgara meM sAgara bhara diyA hai jo mumukSujanoM ke lie apane zuddhAtma tatva kI sat zraddhA-anubhUtiyuta pratIti sahita muktigamana hetu sahakArI hai| samyakdarzana to koI apUrva aura alaukika cIja hai, jo hamezA hI Ananda dene vAlA hai kintu anAdi kAla se ina zarIrAdi para saMyogoM meM maiM aura merepane kI mAnyatA hone ke kAraNa hI mithyAdarzana sahita ananta janma-maraNa kA cakra cala rahA hai jisase nirantara duHkha hI duHkha prApta ho rahA hai| ye zarIrAdi para padArthoM evaM puNya-pApa Adi sabakA lakSya chor3akara ekamAtra bhagavAna jJAyaka ke zraddhAna rUpa honA, pariNamanA vaha samyakdarzana hai| jo jJAyaka kI anubhUti kA pariNAma hone para atIndriya Ananda kA svAda Aye aura AtmA Ananda kA dhAma prabhu aisA hai, aisI pratIti kA bhAva utpanna honA, vaha samyakdarzana hai| isa bAta ko samajhanA bahuta hI Avazyaka hai kyoMki yaha dharma kI pahalI sIr3hI hai, prathama sopAna hai; nahIM to ise samajhe binA jJAna bhI saccA nahIM aura cAritra bhI saccA nhiiN| samyakdarzana binA to sAre vrata, tapa, zIla, saMyama ityAdi aMka binA kI biMdI jaise haiN| yaha manuSya bhava hameM apane abheda, jJAnAnanda svabhAvI bhagavAna AtmA kI anubhUti kara (samyak darzana prApta kara) nara se nArAyaNa banane ko milA hai, yadi hama aisA na kara pAye to vahI pariNAma hogA, jaise- anamola ratna ko sAgara meM pheMka deM aura punaH prApta karane kA prayAsa kareM, jo milanA atyanta durlabha hai| hama to aura bhI saubhAgyazAlI haiM ki isa paMcamakAla meM jahA~ cAroM ora bhautikatA ke cakAcauMdha kI Aga lagI hai vahA~ zrI gurU mahArAja kI kalyANakArI vANI satat rUpa se Atma sAdhanA ke satat praharI, dazama pratimAdhArI zrI saMgha ke AtmaniSTha sAdhaka pUjya zrI svAmI jJAnAnanda jI mahArAja ke mukhAravinda se sunane, samajhane evaM AtmasAt karane ke lie prApta ho rahI hai| pUjya zrI kI anupama kRpA hai ki unane apanI mauna AtmasAdhanA ke tahat zrI mAlArohaNa jI graMthAdhirAja kI adhyAtma darzana TIkA atyanta sarala, sahaja evaM mArmika zabdoM meM kI hai, jisake prakAzana kA mahAna saubhAgya brahmAnanda Azrama, pipariyA ko prApta huA hai| jisakA sundara sampAdana, bhArata ke kone-kone meM sarvadharma samabhAva ke praNetA tathA zrI gurU mahArAja kI pAvana vANI ko jana-jana meM pahuMcAne vAle "adhyAtma ratna" bAla. bra. 3 pU. zrI basanta jI mahArAja ne kiyA hai| jinakI dharma sabhAoM meM sabhI dharmoM ke loga jAti-pAMti kA bhedabhAva bhUlakara jJAnagaMgA meM avagAhana kara zrI gurUdeva kI vANI ko AtmasAt karate haiN| " zrI jina tAraNa svAmI jI evaM mA~ jinavANI ke pracAra-prasAra va sAhitya prakAzana hetu brahmAnanda Azrama pipariyA sadaiva kaTibaddha hai| isI kaTibaddhatA anusAra Aja sAre deza meM "tAraNa taraNa zrI saMgha" ke samasta sAdhaka, tyAgI, pUjyajana, brahmacAriNI viduSI bahineM, evaM vidvatjana zrI gurU mahArAja aura jina dharma kI mahatI prabhAvanA kara rahe haiN| sAhitya prakAzana kI zrRMkhalA meM brahmAnanda Azrama se abhI taka 1. adhyAtma udyAna kI surabhita kaliyA~, 2 . tAraNa guru kI vANI amolaka, 3. jIvana jIne ke sUtra 4. jJAna dIpikA (bhAga 1-2-3 ) 5. adhyAtma amRta 6. adhyAtma prakAza (saMskAra zivira smArikA ) 7. zrI mAlArohaNa TIkA 8. adhyAtma amRta (saMzodhita saMskaraNa) 9. zrI kamalabattIsI TIkA 10. adhyAtma bhAvanA, yaha dasa puSpa prakAzita hue haiM tathA isa varSa holI ke raMga biraMge pAvana parva para pUjya zrI ke pipariyA zubhAgamana para unake maMgalamaya AzIrvAda se yaha "sAtavA~ puSpa' zrI mAlArohaNa jI adhyAtma darzana TIkA prakAzita huA tathA zIghra hI sabhI pratiyA~ samApta ho jAne se isa graMtha kA yaha dvitIya saMskaraNa pUjyazrI ke varSAvAsa ke avasara para prakAzita hokara Apake kara kamaloM meM hai, yaha hamAre mahAna puNya kI bAta hai| isake pUrva brahmAnanda Azrama ke mArgadarzana meM pUjya zrI dvArA racita zrI paNDita pUjA jI graMtha kI TIkA kA prakAzana zrI seTha pyArelAla nirmala kumAra samaiyA pipariyA evaM sva. mahAtmA gokulacanda tAraNa sAhitya prakAzana samiti jabalapura dvArA do saMskaraNa prakAzita hue haiM, jo samAja ko anamola dena siddha huI hai| Azrama ke mArgadarzana meM hI "adhyAtma kiraNa" kA dvitIya prakAzana paM. zrI indrakumAra jI, paM. zrI bharata kumAra jI jaina parAsiyA dvArA apane pitAzrI sva. bra. dayAnanda jI kI puNyasmRti meM huA hai jisakI samAja meM kAphI mAMga hai, bhaviSya meM kaI sundara graMthoM kA prakAzana honA hai, jo samaya Ane para pUrNa hogaa| brahmAnanda Azrama se saMcAlita yojanAoM meM zrI saMgha ke sAdhakoM dvArA apane bhramaNa ke daurAna jagaha-jagaha pAThazAlAoM kA zubhArambha, graMthAlaya kI sthApanA, paNDita varga kA gaThana, yuvA evaM mahilA varga kA gaThana, (aSTamI - caturdazI ko) mandira vidhi kI zurUAta kA kArya cala rahA hai| sAmAjika saMgaThana evaM tIrthasevA kI upayogitA evaM mahattA hetu tIrthakSetroM para varSAvAsa, AtmasAdhanA evaM jJAna ArAdhanA ziviroM kA abhUtapUrva kArya cala rahA hai jisase samAja meM eka adhyAtma krAMti kA zaMkhanAda ho rahA hai| jJAnadAna evaM dharmaprabhAvanA ke kSetra meM brahmAnaMda Azrama ke sabhI padAdhikAriyoM kA to vizeSa yogadAna hai hI sAtha hI Apa bhI zrIgurU mahArAja kI prabhAvanA meM hamAre pratyeka kadama meM sahabhAgI baneM aisI bhAvanA hai| samyakdarzana ko pragaTa karane meM sahAyaka siddha hone vAlI yaha anamola adhyAtma darzana TIkA apanI caitanya prabhu kI ArAdhanA meM sahAyaka siddha ho isI maMgalamaya bhAvanA sahita apanI lekhanI ko virAma detA huuN| kanhaiyAlAla hitaiSI adhyakSa brahmAnaMda Azrama, pipariyA dinAMka 14.9.1999 (bhAdra pada sudI paMcamI) 4 vijaya "mohI" maMtrI brahmAnaMda Azrama, pipariyA jilA hozaMgAbAda (ma.pra.)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya garatIya vasundharA dhanya ho gaI, jaba solahavIM zatAbdI meM AdhyAtmika "krAMtikArI saMta zrI gurU tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja kA janma vikrama, saMvat 1505 kI agahana sudI saptamI ko aitihAsika nagarI puSpAvatI meM huaa| pUjya pitA zrIgar3hAzAha jI,mAM vIra zrI devI ko aisA apUrva anubhava huA jaise ki unake ghara AdhyAtmika jJAna sUrya kA udaya huA hai / puSpAvatI kA kaNa - kaNa, harA-bharA sA, jana-mana pramudita aura cAroM ora kA vAtAvaraNa harSita ullasita thaa| pUjya tAraNa taraNa jaba pAMca varSa ke the tabhI unake vilakSaNa pratibhA saMpanna hone ke lakSaNa vyakta hone lage the| jaba ve gyAraha varSa ke hue taba unake nAnAjI kI mRtyu ke nimitta se unheM Atma bodha, samyaka darzana huaa| vRddhigata hotA huA vairAgya, pUrva saMskAra aura unakA dRDha Atma bala, saMsAra se mukta hone kI bhAvanA itanI prabala thI ki yuvAvasthA kI dahalIja para paira rakhate hI 21 varSa kI umra meM brahmacarya vrata aura 30 varSa kI yuvAvasthA meM brahmacarya pratimA kI dIkSA dhAraNa kara lii| Atma sAdhanA, mauna, ekAMta priya hone se nirjana vana kI guphAoM meM dhyAna, sAdhanA karanA unakI jIvana caryA thii| AtmonmukhI dRSTi se ciMtana, lekhana aura vastu svarUpa kI dRr3hatA ne unheM vItarAgI banA diyaa| 60 varSa kI umra meM unhoMne nirgrantha vItarAgI digambara sAdhu padadhAraNa kiyA, pazcAt 151 maNDaloM ke pramukha AcArya hone se maNDalAcArya khlaaye| unhoMne pAMca matoM meM caudaha graMthoM kI racanA kii| vicAra mata meM zrI mAlArohaNa, paMDita pUjA, kamala bttiisii| AcAramata meM zrI zrAvakAcAra | sAra mata meM zrI jJAna samuccaya sAra, upadeza zuddha sAra, tribhaMgIsAra / mamala mata meM zrI caubIsa ThANA, mamalapAhur3a aura kevala mata meM zrI khAtikA vizeSa, siddha svabhAva, sunna svabhAva, chadmastha vANI aura naammaalaa| ina graMthoM kI eka-eka gAthA meM zrI gurU mahArAja ne aisA AdhyAtmika anubhava bhara diyA hai ki jo manuSya mAtra ke liye Atma darzana karAne vAlA, kalyANakArI jJAna kA agAdha sAgara hai| vicAra mata ke graMtha mAlArohaNa meM samyak darzana, paMDita pUjA meM samyajJAna aura kamalabattIsI meM samyakcAritra kA pratipAdana kiyA gayA hai| ratnatraya kA triveNI saMgama hone se yaha tInoM graMtha tAraNa triveNI ke nAma se vikhyAta haiN| ina tInoM graMthoM meM samAna rUpa se 32-32 gAthAyeM haiM isa kAraNa ise tIna battIsI nAma bhI prApta hai| yaha tAraNa trayI jana-jana ke liye kalyANakArI ratnatraya kI jJAna guNa mAlA hai| vicAra mata ke yaha tInoM graMtha hameM buddhi pUrvaka apanA nirNaya karane kI preraNA dete haiN| vicAra mata kA artha hI hai buddhi pUrvaka apanA nirNaya krnaa| anAdikAla se jIva ko zarIrAdi saMyoga aura saMyogI bhAvoM meM ekatva, apanatva aura kartRtva rUpa ajJAna ke kAraNa kabhI satya vastu svarUpa, mokSa mArga ko prApta karane kI rUci hI nahIM huI aura kabhI huI bhI to vastu svarUpa ko pahicAnA nhiiN| isa ajJAnI jIva ne yA to zarIra kI azubha kriyA ko zubha kriyA meM badalane ko dharma mAna liyA yA phira azubha pariNAmoM ko badalakara UMce se UMce zubha bhAva karane ko mokSamArga dharma samajha liyA parantu jisa samaya bAhara zarIrAzrita kriyA aura bhItara zubha pariNAma ho rahe haiM, usI samaya koI jAnane vAlA bhI hai jo una donoM ko mAtra jAnatA jA rahA hai, usIjAnane vAle ko jAnanAthA, usI kA nirNaya karanA thA, kintu apanA nirNaya na karake para kA, kriyA kA, saMsAra kA nirNaya kiyA isIliye anAdi kAla se saMsAra cakra cala rahA hai| kahA bhI haisabakA nirNaya kiyA hamezA, apanA nahIM kiyA hai| bina nirNaya ke pagale terA, lagAna kahIM jiyA hai|| apanA nirNaya Aja tU kara le, tujhe kahA hai jaanaa| cAroM gati saMsAra meM salanA, yA mukti ko pAnA // (pUjya zrI svAmI jJAnAnaMda jI mahArAja) buddhi pUrvaka apanA nirNaya karanA hI vicAra mata hai| isake aMtargata mukhya rUpa se cAra sUtra haiM- 1. maiM kauna hU~? 2. maiM kahAM se AyA hU~ ? 3. merA svarUpa kyA hai? aura 4. mujhe kahA~ jAnA hai? isakA ciMtana manana kara apanA nirNaya karanA hI dharma hai| ina praznoM ke uttara ke bAre meM aMtara meM hI vicAra karanA hai ki 1. maiM AtmA hUM zarIra nhiiN| 2.maiM cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM se bhramaNa karatA AyA hU~|3. maiM arasa arUpI asparzI jJAtA dRSTA jJAnAnaMda svabhAvI hU~ aura 4. mujhe mokSa jAnA hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA jJAna svarUpa hai ata: apane ko jJAna svarUpa hI dekhanA, jAnanA aura zraddhAna karanA, isI se nija svarUpa meM svatva hotA hai aura zarIrAdi para padArthoM meM apanApana chUTatA hai, jisa samaya jIva apane jJAtA dRSTA svarUpa ko pahicAnatA hai arthAt nija AtmA kI anubhUti jAgrata hotI hai, usI samaya se samasta para dravya aura parabhAva 'para' dikhAI dene lagate haiN| mithyAtva va anaMtAnubaMdhI kA lopa ho jAtA hai aura unase saMbaMdhita baMdha bhI samApta ho jAtA hai, aba paryAya meM jo bhI rAga-dveSa va kaSAya Adi hotI haiM, mAtra ve hI baMdha ke kAraNa zeSa raha jAte haiM yadyapi samyakadRSTi aba inameM apanApanA to nahIM mAnatA kintu yaha jIva kI paryAya meM hI hote haiM ataH inase saMbaMdhita bhAva aura baMdha bhI hotA hai| ise mokSamArga kA to bodha ho hI gayA hai, isa cAritra moha ko dUra karane ke samyak upAya kA bhI parijJAna ho gayA hai ata: apane jJAtA dRSTA svabhAva kA hI niraMtara adhika se adhika avalaMbana lene kA prayAsa purUSArtha karatA hai| mAlArohaNa graMtha aura isa adhyAtma darzana TIkA meM AtmaniSTha sAdhaka AdhyAtmika saMta, dazama pratimAdhArI pUjya zrI svAmI jJAnAnaMda jI mahArAja ne jJAnI ke isI puruSArtha aura sAdhanA ke mArga ko spaSTa kiyA hai| isake lie mUla maMtra haiM- bhedajJAna aura tatva nirNaya, jo mokSamArga kI sAdhanA ke AdhArabhUta maMtra haiN| bhedajJAna - isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nhiiN| tatva nirNaya - jisa samaya jisa jIva kA jisa dravya kA jaisA jo kucha honA hai, vaha apanI tatsamaya kI yogyatA anusAra ho rahA hai aura hogA ise koI TAla phera badala sakatA nhiiN| yaha donoM maMtra mAlArohaNa graMtha kI kramaza: tIsarI aura pAMcavIM gAthA ke sAra sUtra haiM, jo pUjya zrI ne apanI bhASA meM hameM batAkara mahAna upakAra kiyA hai| ina donoM sUtroM kI sAdhanA apanI apanI bhUmikA meM sthita jJAnI janoM ke jIvana meM hotI hai| isI AdhAra para sAdhaka kA mokSamArga prazasta hotA hai| "samyak darzanajJAnacAritrANi mokSamArga: " samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritra kI ekatA hI mokSamArga hai| ratnatraya kI ina zreNiyoM para ArohaNa karanA, sthita honA hI mAlArohaNa hai| yahI 7 mAlArohaNa jIva ko saMsAra se mukta hone kA eka mAtra upAya hai| sAdhaka kI sAdhanA ke aMtargata isa graMtha meM samyakdarzana, jJAna, cAritra kI zuddhi kA vizeSa mahatva batAyA gayA hai| zraddhAna kI nirmalatA, apane Atma svarUpa ke anubhava pramANa bodha pUrvaka honA, zraddhAna meM koI doSa na lgnaa| sva-para kA yathArtha nirNaya, saMzaya, vibhrama, vimoha rahita karanA samyakjJAna hai| apanA aura para ke svarUpa kA yathArtha nirNaya, isameM jo doSa lagate haiM unheM vastu svarUpa, bhedajJAna tatvanirNaya pUrvaka dUra karanA tathA cAritra kI sAdhanA, zuddha samyakcAritra kA pAlana dravya dRSTi kI siddhi yahI ratnatraya kA vAstavika pAlana hai aura ratnatraya kI zuddhi pUrvaka hI jJAnI saccA mokSamArgI (tAraNa paMthI ) hotA hai| samyak dRSTi jJAnI abheda avinAzI akhaNDa svarUpa kI sAdhanA karatA hai, vaha dhruva dhAma kA ArAdhaka hotA hai| apane pUrNa svabhAva kA lakSya hai kintu svarUpa meM pUrNata: lIna nahIM raha pAtA hai isa kAraNa bheda rUpa sAdhana meM bhI pacahattara guNoM ke mAdhyama se apane satsvarUpa kI hI ArAdhanA karatA hai| pacahattara guNa- deva ke pAMca guNa- pAMca parameSThI, guru ke tIna guNa- tIna ratnatraya, zAstra ke cAra guNa-cAra anuyoga, siddha ke ATha guNa, solaha kAraNa bhAvanA, dazalakSaNa dharma, samyak darzana ke ATha aMga, samyak jJAna ke ATha aMga, aura teraha prakAra kA cAritra / ina pacahattara guNoM ke dvArA jJAnI apane satsvarUpa zuddhAtmA kI jJAna guNa mAlA ko gUMthatA hai| " devaM guraM sAstra gunAni netvaM siddhaM gunaM solahakAranetvaM / dharma gunaM darsana nyAna caranaM mAlAba guthataM guna satsvarUpaM // // mAlArohaNa gAthA - 11 // , AtmA caitanya svarUpa pUrNa AnaMda kA nAtha anaMta zaktiyoM kA bhaMDAra hai, Atma ciMtana aura anubhava pUrvaka apanI Atma jJAna guNa mAlA ko gUMthanA yahI jJAnI kA puruSArtha hai| saMyama ke mArga meM Atma kalyANArthI sAdhaka sva-para ke jJAna pUrvaka gyAraha pratimAoM kA pAlana aura sAdhu pada meM aTThAIsa mUla guNoM kA pAlana karate haiM, jJAna mayI caitanya svabhAva meM citta lagAte haiM, tapa, dAna, zIla kA pAlana karate haiM, yahI zuddha samyaktva pUrvaka jJAna guNa mAlA ke darzana anubhava kA vidhAna hai| 8
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAnubhUti, samyak darzana svAnubhava pramANa hai, samyakadRSTi vicAra karatA hai ki merA svarUpa to jJAna darzana mayI, parama vItarAga, AnaMdamayI evaM amUrtIka hai, isI kA anubhava karane se paramazAMti hotI hai| zraddhAna meM dRr3hatA pA lene para bhI Atma rasa kA anubhava karane ke lie sAdhaka ko bAra-bAra svarUpa kI bhAvanA karanI cAhie, isa bhAvanA ke dRr3ha hone para jaba usakA upayoga nija svarUpa kI tarapha jAyegA taba vaha Atma svarUpa meM nizcala ho jAyegA aura use AtmAnaMda prApta hogaa| zrI gurU tAraNa svAmI se isa sUkSma anubhava ke bAre meM kisI jijJAsu ne pUchA thA ki anubhUti ke samaya kaisA lagatA hai aura hameM samyak darzana AtmAnubhUti ho gaI yaha hama kaise jAneM, isakA kyA pramANa hai ? isa jijJAsA ke samAdhAna meM zrI gurUdeva ne aMtara kI anubhUti kA pramANa dete hue kahA ki AtmAnubhUti hone para - 1 - zuddha jJAnamayI citprakAza kA anubhava hotA hai| 2- " samasta saMkalpa vikalpa muktaM " arthAt nirvikalpa dazA hotI hai| 3- atIndriya Ananda amRta rasa kA svAda AtA hai| 4 - ratnatraya mayI abheda satsvarUpa mAtra rahatA hai| ina pramANoM se hama bhI apane Apa meM nirIkSaNa kara jAna sakate haiM ki samyak darzana huA yA nhiiN| samyakdarzana dharma kA mUla hai, mokSa mahala kI pahalI sIr3hI hai| anAdikAla se jIva ne saba kucha kiyA lekina bhedajJAna pUrvaka apane ko nahIM jAnA, samyak darzana prApta nahIM kiyA, isI kAraNa saMsAra meM rula rahA hai| AtmA anaMta guNoM kA bhaNDAra AnaMdamayI parama tatva hai, jo jIva eka bAra bhI apane svarUpa ko jAna lete haiM unheM phira vahI priya lagatA hai, unheM saMsAra nahIM rUcatA / bhagavAna mahAvIra svAmI kI divya dhvani meM apane zuddhAtma svarUpa kI mahimA AI dharma kI, zuddhAtma tatva jJAna guNa mAlA kI apUrva mahimA sunakara, sabhA meM upasthita pramukha zrotA rAjA zreNika ne bhagavAna kI pradakSiNAyeM dekara atyaMta bhakti bhAva se jJAna guNa mAlA maaNgii| unhoMne yaha bhI pUchA ki isa jJAna guNa mAlA 9 ko prApta karane kA adhikArI kauna hai aura yaha kisako prApta hogI ? bhagavAna kI divya dhvani meM AyA ki yaha jJAna guNa mAlA zuddhAtma svarUpa dhana se nahIM kharIdA jA sakatA, dharma kI prApti meM dhana Adi bAhya saMyoga, pada aura bheSa Adi kA koI saMbaMdha nahIM hai| bAhara se kisI ke pAsa puNya ke sabhI sAdhana hoM kintu zuddha dRSTi na ho to yaha jJAna guNa mAlA dikhAI nahIM degii| zuddha dRSTi jIva hI jJAna guNamAlA ko dekhane kA adhikArI hai| usameM bhI samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra kI zuddhi aura vRddhi jitanI jitanI hogI, utanI hI pAtratA aura purUSArtha ke anurUpa sAdhaka ko svarUpa kA smaraNa dhyAna rahatA hai| cauthe guNasthAna se siddha pada taka sabhI AtmajJa jJAnI, yogI, sAdhaka, sAdhu apanI bhUmikA aura svarUpastha dazA ke pramANa ke anusAra apane zuddhAtma tatva ko anubhava meM lete haiM, svarUpa kA smaraNa dhyAna rakhate haiN| yaha sampUrNa mahimA samyakdarzana AtmAnubhUti kI hai, jisake Azraya se jIva anaMta duHkhoM ke jAla ko eka kSaNa mAtra meM kATa detA hai| samyakdarzana kI apUrva mahimA kA kathana karate hue zrI gurU tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja likhate haiM " je siddha mukti pravesaM suddhaM sarUpaM guNamAla grahitaM / je kevi bhavyAtma saMmikta suddhaM, te jAta moSyaM kathitaM jinendraM // jo anaMta siddha paramAtmA mukti ko prApta hue haiM unane zuddha svarUpI jJAna guNamAlA zuddhAtma tatva kI anubhUti ko grahaNa kiyaa| jo koI bhI bhavyAtmA samyaktva se zuddha hoMge ve bhI mukti ko prApta kareMge yaha zrI jinendra bhagavAna ne kahA hai| tAraNa taraNa zrAvakAcAra graMtha meM zrI gurUdeva kahate haiM- "mithyAtvaM parama duSyAni saMmiktaM paramaM sukhaM" mithyAtva mahAna akalyANakArI duHkha rUpa hai aura samyaktva parama kalyANakArI mahAsukha rUpa hai| jisa samyagdarzana ke binA jJAna to mithyA jJAna aura cAritra, mithyAcAritra huA karatA hai| vahIM sukha kA sthAna bhUta, mokSa rUpI vRkSa kA advitIya bIja svarUpa tathA samasta doSoM se rahita samyagdarzana jayavaMta hotA hai, usake binA prApta huA bhI manuSya janma, aprApta hue ke samAna hai| 10
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha samyagdarzana mahAratna samasta loka kA AbhUSaNa hai, aura mokSa hone paryanta AtmA ko kalyANa dene meM catura hai| anya guNoM se hIna bhI samyagdRSTi sarvamAnya hai, kyA binA zAna para car3hA ratna zobhA ko prApta nahIM hotA? samyagdarzana saba ratnoM meM mahAratna hai, saba yogoM meM uttama yoga hai, saba RddhiyoM meM mahA Rddhi hai, adhika kyA ? samyaktva sarva siddhiyoM kA karane vAlA hai| apAra saMsAra samudra tArane vAlA aura jisameM vipadAoM ko sthAna nahIM, aisA yaha samyak darzana jisane apane vaza kiyA hai, usa puruSa ne koI alabhya saMpadA hI vaza karI hai / jaba jIva samyakdarzana ko prApta ho jAtA hai taba parama sukhI ho jAtA hai, aura jaba taka use prApta nahIM karatA taba taka duHkhI banA rahatA hai| samyakdarzana sarva duHkhoM kA nAza karane vAlA hai, isalie isameM pramAdI mata bano / he bhavya jIvo ! tuma samyakdarzana rUpI amRta kA pAna karo kyoMki yaha atula sukha nidhAna hai, samasta kalyANoM kA bIja hai, saMsAra sAgara se tarane ko jahAja hai| bhavya jIva hI isakA pAtra hai, pApa vRkSa kATane ke lie kuThAra hai, puNya tIrthoM meM pradhAna hai tathA vipakSI jo mithyAdarzana usako jItane vAlA hai| aise mahA mahimA maya samyakdarzana kA svarUpa isa mAlArohaNa jI graMtha meM pUjya gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne pragaTa kiyA hai| isa graMtha kI 32 gAthAoM meM dharma, samyak darzana, sAdhanA, jJAnI sAdhaka kI caryA, AtmAnubhUti kA pramANa, dharma kI mahimA Adi aneka viSayoM kA abhUtapUrva vizleSaNa prApta hotA hai / prastuta zrI mAlArohaNa graMtha kI " adhyAtma darzana' TIkA dazama pratimA dhArI Atma niSTha sAdhaka pUjya zrI jJAnAnaMda jI mahArAja ne kI hai| zrI gurU mahArAja kI gAthAoM kA isa TIkA meM pUrA rahasya aura sAra spaSTa huA hai| isameM sAdhaka kI aMtarbAhya sAdhanA aura mArga meM Ane vAlI bAdhAyeM tathA unase chUTane kA upAya bhI batAyA gayA hai| vizeSatA yaha hai ki hara gAthA kA eka dUsarI gAthA se jo saMbaMdha hai vaha spaSTa karake pUjya zrI ne isa TIkA ko pUrI eka zrRMkhalA kA rUpa pradAna kara diyA hai| abhI taka kI pUrva meM huI TIkAoM meM isa TIkA kI apanI eka anUThI hI vizeSatA hai jo Apa svayaM svAdhyAya karake anubhava kreNge| gAthA kA zabdArtha, bhAvArtha, praznottara, sUtra, gAthA ke abhiprAya ko pUrNatayA spaSTa karate haiN| tAraNa samAja ko isa prakAra ke TIkA graMthoM kA prApta honA 21vIM 11 sadI kA AdhyAtmika upahAra, pUjya zrI kA bhavyajIvoM para upakAra, aura eka mahAna upalabdhi hai| pUjya zrI mahArAja jI ne apanI vigata tIsa varSoM kI Atma sAdhanA se aneka anubhava ke motI prApta kie haiM, jinake darzana unake dvArA kI gaI ina TIkAoM meM hote haiN| pUjya zrI dvArA kI gaI tIna battIsI kI TIkAoM kA prakAzana pUrNatA kI ora hai| tIna battIsI meM zrI mAlArohaNa kI "adhyAtma darzana TIkA', zrI paMDita pUjA kI " adhyAtma sUrya TIkA' aura zrI kamala battIsI kI "adhyAtma kamala TIkA" kI gaI hai| yaha tInoM graMtha kramazaH samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritra ke pratipAdaka graMtha haiN| yaha ratnatraya kI ekatA hI mokSamArga hai tathA ratnatraya kI pUrNatA mokSa hai| viziSTa apUrva jJAna mArga, adhyAtma mArga ina TIkA graMthoM meM Agama, adhyAtma aura sAdhanA kI dRSTi se prasphuTita huA hai, jo jana-jana ke lie upayogI aura kalyANakArI hai| niSpakSa bhAva se inakA svAdhyAya kara Apa bhI jJAnAnubhUti ke sAgara meM DubakI lagAyeM aura prApta kareM apane anamola svasaMvedana gamya ratnatraya samyak darzana, jJAna, cAritra ko, yahI ina graMthoM kA abhiprAya aura sAra siddhAMta hai| sabhI bhavya jIva, samyak darzana satya dharma kI prakAzaka isa mAlArohaNa jI kI adhyAtma darzana TIkA se apane jIvana ko AdhyAtmika darzana jJAna maya banAyeM aura Atma kalyANa kA patha prazasta kareM, yahI maMgala bhAvanA hai| brahmAnaMda Azrama pipariyA dinAMka 20.3.99 bra. basaMta " * saMkalpa * adhyAtma hI saMsAra ke klezodadhi kA tIra hai| calatA rahUM isa mArga para miTa jAyegI bhava pIra hai // jJAnI banUM dhyAnI banUM arU, zuddha saMyama tapa dharUM / vyavahAra - nizcaya se samanvita, mukti patha para AcalaM // - 12
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAraNa paMtha ArAdhanA karate hue muktimArga para calane kA prayAsa kara rahe haiM tathA satyadharma adhyAtma darzana kA pracAra-prasAra nisvArtha bhAva se kara rahe haiN| zrI saMgha meM pramukha-adhyAtma ratna bA.bra. zrI basaMta jI, bra. zrI svarUpAnaMda jI, yuvAratna bA.bra. AtmAnaMda jI, zraddheya bra. sahajAnaMda jI, bra. zAntAnaMda jI, viduSI bA.bra. saralA jI, bA.bra. naMda zrI bahina, bra. vimala zrI, bra. kiraNa bahina Adi sabhI sAdhaka pUre deza meM dharma sAdhanA, dharma prabhAvanA meM rata haiN| Apake jIvana meM adhyAtma darzana kA prAdurbhAva ho, Apa isa graMtha kA niSpakSa bhAva se svAdhyAya kareM tathA apane aMtara meM dekheM ki hameM kaisI anubhUti huI aura hamArA vartamAna jIvana kaisA hai| samyagdarzana kI pAtratA ke pAMca sUtra haiM 1. vartamAna jIvana kA viveka 2. pApa puNya kA nirNaya 3. kaSAya kI maMdatA 4. dharma kI rUci 5. sadAcArI jIvana, Apake jIvana meM adhyAtma darzana kI jyoti pragaTa ho isI pavitra bhAvanA ke sAtha paramapUjya prAta: smaraNIya zrI gurU jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI 'mahArAja-solahavIM zatAbdI ke sarvAdhika carcita AdhyAtmika krAMtikArI mahApurUSa hue haiN| usa yuga meM jinendra kathita jina dharma (jJAnamArga) kI abhUtapUrva dharma prabhAvanA kA zreya pUjya tAraNa svAmI jI ko hI hai| unhoMne usa samaya dharma ke nAma para hone vAle mithyAtva ADambara pAkhaNDa vAda kA DaTakara mukAbalA karate hue-43 lAkha jaina-ajaina logoM ko satya dharma muktimArga (tAraNa paMtha) meM dIkSita kiyA aura jina zAsana, jaina dharma kI mahatI prabhAvanA kI, unake upakAroM ko jaina samAja yugoM-yugoM taka nahIM bhulA sktii| vItarAga nirgrantha digambara bhAvaliMgI sAdhu ke rUpa meM apane AtmakalyANa ke sAtha-sAtha zuddha adhyAtma ke pracAra-prasAra meM apanA jIvana samarpaNa kara diyaa| adhyAtma kI sAdhanA ke gUDha rahasyoM kA sAMgopAMga vivecana unakI vANI kI mahatvapUrNa vizeSatA thii| unake dvArA pratipAdita svAnubhUtiyuta caudaha graMtha mukti mArga ke pathika mumukSu jIvoM ko yugoM-yugoM taka preraNA dete rheNge| zrI gurU mahArAja ke 14 graMthoM meM vicAramata kA pahalA graMtha zrI mAlArohaNa jI, isakI adhyAtma darzana TIkA Atma niSTha sAdhaka pUjya zrI svAmI jJAnAnaMda jI mahArAja ne apanI jJAna dhyAna mauna sAdhanA meM rahate hae samyagdarzana adhyAtma darzana kA bar3A gaMbhIra rahasya pragaTa kiyA hai| samyagdarzana kaba, kaise, kise, kaisA hotA hai? yaha zrI gurU mahArAja dvArA viracita isa mAlArohaNa kI TIkA meM hArda nikAlakara rakha diyA hai| adhyAtma kI carcA karanA Aja sAmAnya bAta ho gaI hai parantu svayaM kA jIvana kaisA hai, apane ko adhyAtma darzana huA yA nahIM- isakA koI nirNaya nahIM karatA jabaki yaha itanI mahatvapUrNa nidhi hai ki isake bagaira manuSya bhava kI koI sArthakatA hI nahIM hai aura na saMyama sAdhanA kA koI mahatva hai| pUjya zrI ke sAnidhya meM zrI saMgha ke sabhI sAdhaka adhyAtma darzana kI bInA di. 20.2.99 bA...USA jaina ema.e. saMyojikA - tAraNa taraNa zrI saMgha para paryAya kA bheda rahA nahIM, trikAlI dhuva sattA hai| eka akhaNDa sadA avinAzI, saccidAnanda alabattA hai| karmodaya janya moha rAga kA, huA jahA~ avasAna hai| vItarAgatA AnA hI yaha, mukti kA sopAna hai // 13
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI bAta kA lakSya hone se dharma ke prati AsthA sadgurU zrI ke mu prati pUrNa zraddhA bhakti hai, unake graMthoM ke avalambana se mukti mArga para calane kA prayAsa kara rahA huuN| san 1987 meM barelI meM sAdhanArat mAlArohaNa kA adhyayana svAdhyAya cala rahA thaa| kucha likhane kA bhAva AyA likhane lagA, dasa gAthA taka likhA, isameM apanI bAta pakar3a meM A gaI, usakI zuddhi ke lie laga gayA, likhanA chUTa gyaa| punaH san 1990 meM barelI meM sAdhanA kA yoga banA, phira mAlArohaNa sAmane AI, usI krama meM dinAMka 7.10.90 se 11.1.91 taka sahaja meM yaha likhane meM A gayA, isameM merA kucha nahIM hai, maiMne to sirpha phiTiMga kI hai| jaise kapar3A kisI kA hotA hai- sIne vAlA koI aura hotA hai- bIca meM kAMTa-chAMTa karane vAlA Telara mAsTara kahalAtA hai aise hI yaha saba racanA - - sadgurU tAraNa svAmI kI hai- silAI TIkA meM zabda pUrva AcArya graMthoM ke haiN| merI yaha anAdhikAra ceSTA hai- kyoMki buddhi kA kSayopazama na hone se jyAdA par3hA likhA nahIM hU~ phira bhI dhRSTatA pUrvaka sAhasa kiyA hai| apanI buddhi, samajha ke anusAra sadgurU ke abhiprAya aura zabdoM ke artha ko vaisA hI rakhane kA prayAsa kiyA hai- isake bAda bhI pramAda-ajJAnatAvaza jo bhUla ho gaI ho - sadgurU aura jJAnI jana kSamA kreNge| pUrva meM isa graMtha kI TIkA zraddheya bra. zrI zItala prasAda jI, zraddheya bra. zrI jaya sAgara jI, kavi bhUSaNa sva. zrI amRta lAla jI caMcala, brA. bra. zrI basaMta jI ne bhI kI hai| eka do TIkA purAnI, vidvAnoM dvArA kI gaI haiN| Apako jo jaisI ucita lage merI galtiyoM se mujhe avagata kraayeN| yaha battIsa gAthAoM kA bar3A anupama graMtha hai- isameM samayasAra kA sAra-samyak darzana kA AdhAra hai, isa graMtha kI TIkA karane ke preraNA srota priya sakhA, bra. zrI nemIjI haiM, jinake dvArA pUrA samarthana sahayoga milane se - jJAnAnaMda - nijAnaMda - sahajAnaMda pUrvaka isa mArga para cala rahA huuN| yaha TIkA apane lie likhI hai- isameM Apako kucha mile yaha ApakI bAta hai tathA aura bhavya jIva-jJAnIjana isakI vistRta TIkA kareM - dharma kA prakAza ho aisI maMgala bhAvanA hai| jJAnAnaMda barelI dinAMka - 14.1.91 saMkrAMti parva 15 * tatva maMgala * deva ko namaskAra tatvaM ca naMda AnaMda mau, ceyananaMda sahAu / parama tatva pada viMda paDa, namiyo siddha subhAu || gurU ko namaskAra gurU uvaesiDa gupita sar3a, gupita nyAna sahakAra tAraNa taraNa samartha muni, gurU saMsAra nivAra // dharma ko namaskAra dhammu ju uttau jinavarahi, arthati arthaha jou / bhaya vinAsa bhavuju munahu, mamala nyAna paralou // deva ko, gurU ko, dharma ko namaskAra ho / * maMgalAcaraNa cetanA lakSaNaM AnaMda kandanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM // Teka // / zuddhAtama ho siddha svarUpI, jJAna darzanamayI ho arUpI / zuddha jJAnaM mayaM ceyAnaMdanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM // 1 // dravya no bhAva karmoM se nyAre, mAtra jJAyaka ho iSTa hamAre / susamaya cinmayaM nirmalAnaMdanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM // 2 // paMca parameSThI tumako hI dhyA tuma hI tAraNa taraNa ho kahAte / - zAzvataM jinavaraM bramhAnaMdanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM ||3|| 16
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mAlArohaNa jI jayamAla jinane nija svarUpa pahicAnA, karate siddhArohaNa hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai| zuddhAtma tatva avikAra niraMjana, cetana lakSaNa vAlA hai| dhruva tatva hai siddha svarUpI, ratnatraya kI mAlA hai| mana zarIra se bhinna sadA, bhavyoM kA aMtara zodhana hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai // nizcaya samyagdarzana honA, eka mAtra hitakArI hai| para-paryAya se dRSTi haTanA, mukti kI taiyArI hai| jJAnAnaMda svabhAva hI apanA, jinavANI kA dohana hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai|| samyaka darzana jJAna caraNa hI, mokSamArga kahalAtA hai| mahAvIra kI divya dezanA, jainAgama batalAtA hai // samyak darzana binA kabhI bhI, huA na bhava kA mocana hai / bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai // samyagdarzana sahaja sAdhya hai, karaNa labdhi se hotA hai| jIvana meM sukhazAMti AtI, sArA bhaya gama khotA hai / dRDha saMkalpa rUci ho apanI, baMdha jAtA yaha toraNa hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai| mAlArohaNa mukti detI, bhava se pAra lagAtI hai / anAdi nidhana nija satsvarUpa kA,samyak bodha karAtI hai|| isako dhAraNa karane vAlA, bana jAtA mana mohana hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai| jAMti pAMti kA bheda nahIM hai, na paryAya kA baMdhana hai| sabhI jIva svataMtra hai isameM, nija svabhAva Alambana hai| rAjA zreNika prazna kie, yaha mahAvIra udbodhana hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai| samyagdarzana sahita prathama yaha, samyagjJAna karAtI hai| bheda jJAna tatva nirNaya dvArA, vastu svarUpa batAtI hai / samaya sAra kA sAra yahI hai, mukti kA sukha sohana hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai| 10. jo bhI mukti gae abhI taka, jA rahe haiM yA jaaveNge| zuddha svabhAva kI karake sAdhanA, ve mukti ko paaveNge| jinavara kathita dharma yaha saccA,divya alaukika locana hai| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai| nija svarUpa kA satzraddhAna hI, mokSamArga kA kAraNa hai| Atama hI to paramAtama hai, batalAte gurU tAraNa hai|| jaba taka samyak jJAna na hove, jaga meM karatA rodana hai|| bheda jJAna yuta samyagdarzana, yahI to mAlArohaNa hai|| dohA samyagdarzana se siMha banA, mahAvIra bhagavAna / nija Atama anubhava karo, jo cAho kalyANa // tAraNa taraNa kI dezanA, jinavANI pramANa / mAlArohaNa se mile, jJAnAnaMda nirvANa / / 6. sabhI jIva bhagavAna AtmA, saba svataMtra sattAdhArI / apane moha ajJAna ke kAraNa, bane hue haiM saMsArI //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA samyagdarzana jJAna cAritrANi mokssmaargH| samyagdarzana samyagjJAna samyagcAritra kI ekatA hI mokSamArga hai aura pUrNatA mokSa hai| adhyAtmavAda kA mUla uddezya AtmA ke satsvarUpa kA bodha karanA tathA ajJAna janita jojanmamaraNa kA saMsAra cakra cala rahA hai- isase mukti kA upAya mokSa prApta karanA hai| pratyeka jIva sukha cAhatA hai-du:kha se chUTanA cAhatA hai, saMsAra meM ajJAnI ko hamezA du:kha hI du:kha haiM, kyoMki vaha paronmukhI dRSTi hone se hamezA para kA (zarIra saMyoga-dhana vaibhavaparivAra kA) hI vicAra karatA rahatA hai, isase niraMtara cintita, Akula, vyAkula, du:khI rahatA hai| kartApanA hone se saMkalpa vikalpoM meM ulajhA rahatA hai, use apanA koI hoza hI nahIM hotaa| saMsAra meM jIva ko do prakAra ke du:kha hote haiM-1 saMyogI paryAyI du:kha - 2 ajJAna janita AMtarika duHkha aura ina donoM kA nimitta naimittika saMbaMdha hai| saMsArI jIva saMyoga janitaparyAyI du:khoM ko miTAne kA prayatna karatA hai aura vaha karmAdhIna pariNamana hai, jo apane krama se badalatA rahatA hai aura vaha hamezA Akulita du:khI rahatA hai| mUla meM ajJAnajanita du:kha miTe to yaha saba duHkha hI miTa jaaye| zrI tAraNa svAmI se bhavya jIvoM ne yaha prazna kiyA ki yaha ajJAna janita du:kha kaise miTe? isake lie zrI gurU ne yaha vicAra mata ke tIna graMtha- zrI mAlArohaNa, paMDitapUjA, kamala battIsI-32-32 gAthAoM meM lipibaddha kie, jinameM buddhi pUrvaka apanA nirNaya karane kA nirdeza diyA hai| zrImAlArohaNa graMtha meM buddhi pUrvaka nirNaya karAyA hai ki maiM kauna hUM? maiM kahAM se AyA hUM? merA svarUpa kyA hai? mujhe kahAMjAnA hai? isakA yathArtha nirNaya honA hI adhyAtma darzana samyagdarzana hai| he bhAI! eka bAra tU svasammukha ho aura nija svabhAva ko pratIti (anubhUti) meM lekara zraddhA jJAna ko saccA banA, to tujhe saba sIdhA saccA bhAsita hogA aura terA mithyAtva (viparIta mAnyatA) ajJAna dUra ho jaayegaa| upayoga ko antaronmukha karake-maiM zuddhAtmA hUM-aisA anubhUti meM AyA ki atIndriya AnaMda ke jharane jharane lagate haiN| yahI satya sanAtana dharma tAraNapaMtha muktimArga hai| gAthA kraM.3 meM spaSTa kahA hai| isake lie kyA karanA par3atA hai? isake lie niraMtara bhedajJAna kA abhyAsa karanAisa zarIrAdise bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hUM, yaha zarIrAdi (zarIra-saMyoga-bhAva) maiM nahIM aura yaha mere nahIM haiN| isakA anubhUtiyuta bodha honA hI adhyAtma darzana (samyagdarzana) hai| zrI gurU tAraNa svAmI ke sAtha sabhIjaina ajaina bhavya jIvathe- unhoMne prazna kiyA ki dharma kyA hai kyoMki dharma ke saMbaMdha meM bar3I bhrAMtiyAM haiM ? zrI gurU ne kahA "cetanA lakSaNo dharmoM"- apane caitanya svarUpa kA anubhava pramANa bodha hI dharma hai| isa dharma kI mahimA kyA hai ? je dharma lInA guNa cetanetvaM ,gAthA kraM.16 satyadharma kI mahimA se vartamAna-jIvana meM sukha zAMti AnaMda aura mukti kI prApti hotI hai| dharma kI sAdhanA kyA hai? apanI mAnyatA ko miTAnA hI dharma kI sAdhanA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke samavazaraNa meM rAjA zreNika ne jo prazna kie the unakA AMkhoMdekhA saba varNana isamAlArohaNa jI graMtha meM kiyA hai| usa samaya bhaTTArakI prathA meM dharma ke nAma para dhaMdhA candA-nIlAmI bolI Adi bAhya ADambara hote the, ratnatraya kI mAlA bikatI thI tathA anya bhI aneka adevAdi kI pUjA mAnyatA ko dharma batAyA jAtA thaa| zrI gurU ne satya dharma kyA hai ? isakA svarUpa samasta jagajIvoM ko batAyA-jaisA jinendra paramAtmA ne kahA aura batAyA hai, usI satya dharma kA vItarAga bhAva se Atma kalyANa hetu nirUpaNa kiyA hai| jinheM dharma kI zraddhAnahIM hai- kevalI paramAtmA jinendra bhagavAna kI vANI kI pratIti nahIM hai- antara meM vairAgya nahIM hai, kaSAya kI maMdatA bhI nahIM hai ve dharma kI carcA kareM, gRhIta mithyAtva kA poSaNa kareM,dharma prabhAvanA kA DhoMga kareM-vahAM jIvoM kA ahita hI hotA hai| yaha manuSya bhava apanA Atma kalyANa karane ke lie milA hai. isameM apanI buddhi viveka pUrvaka satyadharma kA nirNaya kara usa mArga para caleM-tabhI apanA bhalA hogA kyoMki-jIva akelA AyA hai-aura akelA jAyegA,jaisI karanI yahAM karegA-vaisA hI phala pAyegA,dharma aura karma meM koI kisI kA sAthI nahIM hai| dharmasvacchandatA kA nahIM svataMtratA kA mArga hai| apane jIvana meM nirmAnatA, nirmohitA, pavitratA AnA hI dharma sAdhanA hai| ___svayaM zuddha AnaMdakanda saccidAnaMda bhagavAna AtmA hUM aisI zraddhA sahita "anubhava pUjya hai"- vahI parama hai, vahI dharma hai, vahI jagata kA sAra hai vahI bhava se uddhAra karane vAlA adhyAtmadarzana hai| ajJAnI bAhya kriyA meM dharma mAnatA hai| para ke Alambana se apanA bhalA honA mAnatA hai|yhii saMsAra kA kAraNa hai|jo vyavahAra meM hI saMlagna haiM, jinakA abhIgRhIta mithyAtva nahIM chUTA, unako AtmasvarUpa kI pratIti honA hI durlabha hai| AtmA ke anubhava ke binA saMsAra kA nAza nahIM hotaa| jise vyavahAra meM pUjA-pATha, dayA, dAna, vrata-saMyama karane ke rAga kA rasa hai, inase dharma yA mukti honA mAnatA hai vaha mithyAdRSTi hai| isase mukta hone kA sahaja sarala upAya zrI gurU ne isa graMtha meM batAyA hai| 19
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA kraM.1 ] OM namaH siddhaM zrImAlArohaNa jI maMgalAcaraNa namahu~ siddha paramAtmA, apanA siddha svarUpa / maMgalamaya maMgalakaraNa, zAzvata brahma anUpa / jJAnamAtra dhruva siddha sama, saba Atama bhgvaan| jo jAne nija rUpa ko, pAve pada nirvANa // Atama guNa mAlA kahI, sadagurU tAraNa deva / mahAvIra kI dezanA, pragaTI hai svayameva / / zuddhAtma tatva kA lakSya hai, hai mukti kA bhAva / vItarAga jina dharma kA, phaile jagata prabhAva / / jJAnAnaMda-svabhAva maya, raha~ sadA tiha~ kAla / isI bhAvanA lakSya se, likhI AtmaguNa mAla / karatA hU~ (tatvArtha sAdha) usa prayojana bhUta tatva kI sAdhanA ke lie| vaha zuddhAtma tatva kaisA hai (nyAnaM mayaM) jJAnamayI hai (saMmika darsanetvaM) samyak darzana se paripUrNa (saMmikta caranaM) samyagcAritra mayI (caitanya rUpaM) caitanya svarUpI hai| vizeSArtha-paramAtma svarUpa nija zuddhAtma tatva, jisakA paMca parameSThI anubhava karate haiM, jo zuddhAtma tatva samyakdarzana, jJAna, cAritra mayI caitanya svarUpI hai yahI trikAlI parama zuddha nija zaddhAtma tatva majhe iSTa aura prayojanIya hai, isI tatva kI sAdhanA aura prApti ke lie maiM hamezA praNAma karatA huuN| OM zabda zuddha AtmA, brahma svarUpa kA vAcaka hai, isakI anubhUti paMca parameSThI arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu karate haiM aura isase apane paramAtma pada ko pAte haiN| sAta tatva-jIva, ajIva, Azrava,baMdha,saMvara, nirjarA, mokSa inameM eka mAtra jIva tatva hI paramAtma svarUpa kA arthAt- mokSa kA adhikArI-sukha-zAMti AnaMda kA bhaMDAra-zAzvata avinAzI, caitanya, tatva hai| anAdi se yaha apane satsvarUpa ko bhUlA ajJAnI mithyAdRSTi banA saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai| apane satsvarUpa kA bodha-smaraNa honA hI tatva kA sAra hai aura isI kI sAdhanA se paramAtmapada mokSa kI prApti hotI hai| sadgurU tAraNa svAmI apane satsvarUpa zuddhAtma tatva ko hI iSTa mAnate hue, isI kI sAdhanA-ArAdhanA karane ke lie, hamezA isI kA smaraNa-dhyAna karate hue-namaskAra karate haiN| zukhAtma tatva hI samyakadarzana-samyakjhAna-samyacAritra mayI caitanya svarUpI hai, yaha ratnatraya hI deva hai, yahI iSTa ArAdhya hai aura isakI sAdhanA-ArAdhanA karane vAle hI deva paramAtmA hote haiN| adhyAtma sAdhaka-mukti kI prApti ke icchuka mumukSu jIva ko apane hI iTa zukhAtma tatva kI sAdhanA-ArAdhanA-prayojanIya hai| jaba taka yaha lakSya aura dRSTi nahIM hogI taba taka saMsAra ke janma-maraNa se chuTakArA-mukti kI prApti nahIM ho sktii| yahA~ koI prazna karatA hai ki deva svarUpa jo arihanta siddha gAthA -1 mukti ko prApta karane vAle sAdhaka kA lakSya kyA hotA hai? vaha apanA iSTa kise mAnatA hai ? yaha bAta pahalI gAthA meM kahI hai - uvaMkAra vedanti suddhAtma tatvaM, pranamAmi nityaM tatvArtha sArdhaM / nyAnaM mayaM saMmika darsanetvaM, saMmikta caranaM caitanya rUpaM // zabdArtha - (uvaMkAra vedaMti) OMkAra svarUpa paMca parameSThI anubhava karate haiM (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tatva kA (pranamAmi nityaM) maiM hamezA namaskAra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3] [mAlArohaNa jI paramAtmA haiM vaha isa ArAdhya aura namaskAra karane yogya haiM yA nija zuddhAtma tatva iSTa ArAdhya hai? samAdhAna- deva svarUpa- arihanta, siddha paramAtmA isa bAta ke sAkSI aura pramANa haiM ki AtmA hI paramAtmA hai| jagata kA koI bhI bhavya jIva apane satsvarUpa kA zraddhAna jJAna aura sAdhanA karake AtmA se paramAtmA ho sakatA hai isalie nija satsvarUpa zuddhAtma tatva hI iSTa ArAdhya hai, isI ke Azraya se karma kSaya-paryAya kI zuddhi aura mukti hotI hai| para ke iSTa-ArAdhyapane separAdhInatA karma baMdha hotA hai| isI bAta ko jJAna samuccaya sAra kI TIkA meM bra. zrI zItalaprasAda jI ne kahA hai AtmA kA paramAtma rUpa anubhava hI nirvANa ko prApta karA detA hai| jaba samyagdarzana kI dRSTi paidA ho jAtI hai taba karma mala ke doSa se utpanna mithyAtva bhAva- bilkula gala jAtA hai| apane AtmIka pada se chUTakara para pada meM jAnA corI hai jisane apane AtmA ke rUpa ko dekha liyA hai ki merA AtmA hI paramAtmA ke samAna pUrNa jJAna svarUpa hai rAgAdi viSayoM se rahita-parama cetanA mayI hai, vahI siddhi mukti pAtA hai| Atma svabhAva meM ramaNarUpa bhAva ko chor3akara para paryAya kA Azraya karanA, zarIra ke zubha rUpa AcaraNa ko iSTa mAnanA ananta kAla cAra gati maya saMsAra meM bhramaNa karAne vAlA hai| arihanta bhagavAna sarvadoSa rahita parama zuddha kevalajJAna maya haiN| unakA AtmA-paramAtmA hai, para unake Azraya, unake lakSya se rAga hotA hai- jo baMdha kA kAraNa hai tathA nija zuddhAtma tatva ke Azraya se aura lakSya se vItarAgatA hotI hai, jo mukti kA kAraNa hai; ata: arihanta - siddha paramAtmA hamAre mArga darzaka haiM- sAkSI, pramANa evaM pUrNa zuddha dazA ko prApta hone ke kAraNa vandanIya namaskAra karane yogya haiM, para iSTa ArAdhya to apanA zuddhAtma tatva hI hai, jisake Azraya se mukti hotI hai| jisake Azraya se yaha arihanta siddha hue haiM aura yahI upadeza samasta bhavya jIvoM ko diyA hai- yahI bAta isI graMtha kI 32 vIM gAthA meM kahI hai gAthA kraM. 2 ] je siddha naMtaM mukti pravesaM suddhaM sarUpaM guNamAla grahitaM / je kevi bhavyAtma samikta suddhaM, te jAMti moSyaM kathitaM jinendraM // 32 // 4 jo ananta siddha, siddhAlaya meM virAjamAna haiM una sabane hI apane zuddha svarUpa kI mAlA ko grahaNa kara siddha pada pAyA hai| jo koI bhI bhavyAtmA zuddha samyak dRSTi hoMge arthAt bhedajJAna pUrvaka apane zuddhAtma svarUpa kA zraddhAna kareMge, ve saba mukti prApta kareMge, aisA jinendra paramAtmA ne kahA hai| jJAnI - nizcaya-vyavahAra se samanvaya pUrvaka samyak cAritra kA pAlana karate haiN| apane ko saccA mArga batAne vAle paramagurU paramAtmA sadgurUoM ke prati kaisI vinaya bhakti hotI hai- yaha dUsarI gAthA meM spaSTa hai| gAthA - 2 namAmi bhaktaM zrI vIranAthaM, naMtaM catusTaM tvaM vikta rUpaM / mAlA gunaM bochanti tvaM prabodhaM, namAmihaM kevali naMta siddhaM // zabdArtha - ( namAmi bhaktaM) bhaktipUrvaka maiM namaskAra karatA hUM (zrI vIranAthaM) zrI vIranAtha mahAvIra bhagavAna ko (naMtaM catusTaM) ananta catuSTaya ko (ananta darzana, ananta jJAna, anaMta sukha, ananta vIrya) (tvaM vikta rUpaM) tumane apane svarUpa meM pragaTa kara liyA hai (mAlA gunaM bochanti) ratnatraya kI mAlA AtmA ke guNoM ko kahatA hU~ - ( tvaM prabodhaM) tumhAre jAnane ke lie (namAmihaM) maiM namaskAra karatA hUM (kevali nanta siddhaM) ananta kevalI aura siddha paramAtmAoM ko| vizeSArtha- jinhoMne anaMta catuSTayamayI apanI AtmA ke zuddha svarUpa ko pratyakSa pragaTa kara liyA hai| aise kevalajJAnI zrI vIranAtha mahAvIra bhagavAna ko maiM bhakti pUrvaka namaskAra karatA hUM aura ananta kevalajJAnI - arihanta tathA siddha bhagavaMtoM ko namaskAra kara antara AtmA ke prabodhana hetu arthAt apane satsvarUpa kA bodha karane ke lie ratnatraya kI mAlA zuddha svarUpa ke guNoM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM.2] kA varNana karatA huuN| ananta darzana, ananta jJAna, anaMta sukha, ananta vIrya, yaha ananta catuSTaya pratyeka AtmA kA apanA nija svarUpa hai, para vartamAna meM saMsArI dazA meM karma maloM se AvRta hone ke kAraNa apragaTa rahatA hai| jaise sUrya kA prakAza apane meM paripUrNa hai para bAdaloM ke AvaraNa se vaha DhakA rahatA hai, jo bhavya jIva bhedajJAna pUrvaka apane satsvarUpa ko jAna letA hai aura usakI sAdhanA kara apane guNoM ko pragaTa kara letA hai vaha paramAtmA ho jAtA hai, isI prakAra aMtima tIrthaMkara zrI bhagavAna mahAvIra svAmI ne tathA ananta kevalI paramAtmAoM ne aise apane svarUpa ko pragaTa kara siddha paramAtmA ho gaye, maiM una sabako namaskAra karatA hUM aura usI arihanta, siddha pada ko pAne ke lie ratnatraya mayI guNamAlA apane zuddhAtmasvarUpa ko tuma sabako jAnane ke lie yaha mAlA rohaNa nAmaka graMtha kahatA huuN| yahAM sadgurU tAraNa svAmI ne apane lakSya aura abhiprAya sahita samasta bhavya jIvoM ko mukti kA mArga batAyA hai| anAdi saMsAra paribhramaNa ke cakra se kaise chUTA jaaye| isakA saMkSepa meM sAra rUpa kathanaAge mAtra 30 gAthAoM meM kiyA hai| yaha samayasAra kA sAra-samyakadarzana kA mukhya AdhAra, bhedajJAna tatva nirNaya karAte hae samyagdarzana kI mahimA aura usakA phala tathA AtmA kI prasiddhi paramAtmA banane kA upAya batAyA hai jo apane Apa meM anupama graMtha hai| yahA~ prazna AtA hai ki tIrthakara arihanta bhagavaMtoM ke 46guNa hote haiM phira bhagavAna mahAvIra ke cAra guNa hI pragaTa hone kI bAta kyoM kahI hai? samAdhAna - tIrthakara arihanta paramAtmAoM ke 46 guNa hote haiM para kaise hote haiM yaha jAnanA Avazyaka hai tIrthakara ke janma ke daza atizaya-(1) sveda kA abhAva (2) mala kA abhAva- (3) miSTa vacana (4) dugdha samAna rUdhira (5) baja vRSabhanArAca saMhanana (6) samacaturasra saMsthAna (7) sundara rUpa (8) sugaMdhatA (9) 1008 lakSaNa (10) atulbl| kevalajJAna ke daza atizaya - (1) jIva badha nahIM (2) subhikSa cahuM ora (3) upasarga kA abhAva (4) AkAza meM gamana (5) kavalAhAra nahIM (6) caturmukha panA (7) IzvarapanA (8) chAyArahita panA (9) palaka na laganA (10) nakha keza nahIM bddh'naa| devakRta caudaha atizaya- (1) ardhamAgadhI bhASA (2) baira rahita panA (3) SaT Rtu ke phala phUla kI varSA (4) pRthvI darpaNa sama (5) sarva dhAnya phalanA (6) janamana harSa (7) dhUla kaMkaTa rahita bhUmi (8) sugaMdhapanA (9) kamaloM para gamana (10) nirmala AkAza (11) jala kI varSA (12) maMgala dravya (13) dharma cakra (14) jaya-jaya zabda, caudaha atishy| ATha prAtihArya - (1) azoka vRkSa (2) divya dhvani (3) causaTha camara (4) bhAmaMDala (5) siMhAsana (6) chatratraya (7) puSpa vRSTi (8) dundubhi shbd| isa prakAra yaha 42 guNa to tIrthaMkara prakRti ke puNya kI mahimA haiinase AtmA kA to koI saMbaMdha hI nahIM hai| AtmA to ratnatrayamayI (samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra) parama sukha-parama zAMti parama AnaMda kA dhAma-anaMta catuSTaya kA dhanI hai| jinake pragaTa hone para cAra ghAtiyA karma kSaya ho jAte haiN| kevalajJAna-sarvajJatA-paramAtma pada pragaTa ho jAtA hai isIlie vaMdanIya to cAra guNa haiM-jinake pragaTa hone para aThAraha doSa vilA jAte haiM -(1) kSudhA kA na laganA (2) pyAsa kA na laganA (3) jarA kA na AnA (4) zarIra saMbaMdhI vyAdhi na honA (5)janma na honA (6) maraNa kA na honA (7) saptabhayoM kA na honA (8) ATha mada kA na honA (9) rAga na honA (10) dveSa na honA (11) moha na honA (12) cintA na honA (13) rati na honA (14) nidrA kA na AnA (15) Azcarya na honA (16) viSAda na honA (17) sveda na AnA (18) kheda na honA, yaha 18 doSa nahIM hote| prazna - zuddhAtma tatva, AtmA paramAtmA aura jIva alaga-alaga haiM yA eka haiM? samAdhAna - yaha tInoM eka hI hai, mAtra vyavahAra apekSA bhinna-bhinna kahe jAte haiM, jo karma janita pudgala paryAya meM ekameka ho rahA hai, use jIva kahate
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM.3 ] haiN| jisane bhedajJAna pUrvaka zarIrAdi pudagala karmoM se apane svarUpa ko bhinna jAna liyA use AtmA kahate haiM aura jo apane zuddha svabhAva maya ho gayA vahI paramAtmA zuddhAtma tatva hai| prazna - yaha jIvAtmA kitanA bar3A hai isakA svarUpa kyA hai, yaha kyA karatA hai, zukhAtmatatva ko jAnane se kyA prayojana siddha hotA hai? isake samAdhAna meM yaha tIsarI gAthA kahI gaI hai gAthA-3 kAyA pramAnaM tvaM brahmarUpaM, niraMjanaM cetana laSyanetvaM / bhAve anetvaM je nyAna rUpaM, te suddha disTI saMmikta viirj| zabdArtha - (kAyA pramAnaM) zarIra ke pramANa arthAt jisa zarIra meM jIva hotA hai vaha usI ke barAbara usI AkAra meM rahatA hai (tvaM) para tuma arthAt jIvAtmA (brahmarUpaM) brahma svarUpa (paramAtma tatva) (niraMjana cetana laSyanetvaM) niraMjana arthAt sAre karma mala se rahita cetana lakSaNa vAlA hai (bhAve anetvaM) yaha aMtaraMga meM calane vAle audayika bhAva saba anitya haiM (je nyAna rUpa) tama jJAna svarUpI ho jo tumhAre jAnane meM Ate haiN| jo bhedajJAna pUrvaka isa zarIra aura ina bhAvoM se apane ko bhinna anubhavatA hai (te suddha disTI) vaha zuddha dRSTi hai (saMmikta vIja) yahI saccA purUSArtha hai| vizeSArtha - he Atman ! tuma isa zarIra ke barAbara, zarIra se bhinna, brahmasvarUpI, niraMjana (sarva karmamaloM se rahita) cetana lakSaNamayI ho karmodayika bhAva anitya haiM, una sabako jAnane vAle jJAna svarUpI tuma ho| bhedajJAna pUrvaka isa zarIra aura ina bhAvoM se bhinna apane satvasvarUpa ko jAnane vAlA hI samyagdRSTi hai aura yahI saccA purUSArtha hai, jo mukti mArga kA prathama sopAna hai aura yahI bhedajJAna karanA hai| (1) jIvAtmA kitanA bar3A hai- isa prazna kA uttara- "kAyA pramAna" saMsAra meM yaha jIva AtmA jisa zarIra meM rahatA hai usI ke AkAra utanA hI bar3A hotA hai yaha jIva ke pradezoM kI saMkoca-vistAra hone rUpa eka vizeSa zakti hai, vaise yaha bahuta sUkSma arUpI hai| isI bAta ko dravya saMgraha meM kahA haijIvo uvaogamao, amutti kattA sadeha parimANo / bhottA saMsArattho, siddho so vissasoila gaI / / 2 / / jIva jIne vAlA, upayoga mayI, amUrtika, kartA, zarIra pramANa, karmoM ke phala kA bhoktA, saMsAra meM sthita, siddha aura svabhAva se Urdhvagamana karane vAlA hai aura jaba pUrNa mukta siddha hotA hai taba apane hI zaddha pradezoM meM arUpI nirAkAra paramAnaMda meM rahatA hai| (2) isakA svarUpa kyA hai -"brahmarUpaM niraMjana cetana laNyanetva" yaha AtmA, brahma svarUpa, AnaMdakanda vijJAna ghana paramadeva niraMjana hai arthAt karma kAlimA se vinirmukta hai, parama caitanya jyoti se cinhita hai pUrNa jJAna maI parama jyoti svarUpa hai| isI bAta ko yogasAra meM kahA haiNimmalu Nikkalu suddha jiNu, viNhu buddha sivasaMtu / so paramappA jiNa bhaNiu, ehau jANi NibhaMtu / / 3 / / jo karma mala va rAgAdi mala rahita hai jo niSkala arthAt zarIra rahita hai, jo zuddha va abheda eka hai| jisane AtmA ke sarva zatruoM ko jIta liyA hai, isalie jina hai jo viSNu hai arthAt jJAna kI apekSA sarva lokavyApI hai, sarva kA jJAtA hai jo buddha hai arthAt sva-para, tatva ko samajhane vAlA hai. jo ziva hai, parama kalyANakArI hai jo paramazAMta va vItarAga hai. vahI AtmA-paramAtmA hai aisA jinendra deva ne kahA hai isa bAta ko zaMkA rahita jaan| (3) kyA karatA hai - "bhAve anetvaM je nyAna rUpaM" jo bhI para paryAya zarIrAdi bhAva vibhAvarUpa pariNamana calatA hai, vaha anitya kSaNabhaMgura nAzavAna hai. ina sabako mAtra dekhatA jAnatA hai, mAtra jJAna svarUpI hai AtmA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 3 ] [ 10 kucha bhI karatA-dharatA nahIM hai| isI bAta ko samayasAra kalaza meM kahA hai AtmA jJAna svayaM jJAna, jJAnAdanyatkaroti kim / parabhAvasya kartAtmA, moho'yaM vyavahAriNAm // AtmA jJAnasvarUpa hai, svayaM jJAna hI hai, vaha jJAna ke atirikta aura kyA kare? AtmA parabhAvoM kA kartA hai, aisA mAnanA kahanA, vyavahAra vimugdhoM kA moha hI hai, ajJAna hI hai| isI bAta ko samayasAra meM kahA hai kammassaya pariNAma, No kammassaya taheva prinnaam| Na karei eyamAdA, jo jANadi so havadiNANI // jo AtmA krodhAdi bhAvakarmoM, jJAnAvaraNAdi dravya karmoM evaM zarIrAdi no karmoM kA kartA nahIM hotA, unheM mAtra jAnatA hI hai, vahI vAstavika jJAnI bhedajJAna - isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hUM yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nhiiN| isase kyA lAbha hai yaha bAta samayasAra kalaza 129-131 meM kahI haiyaha sAkSAt saMvara zuddhAtma tatva kI upalabdhi (AtmAnubhavana) se hotI hai aura zuddhAtma tatva kI upalabdhi bhedajJAna se hI hotI hai ata: yaha bheda vijJAna atyanta bhAne yogya hai| yaha bhedavijJAna taba taka avicchinna dhArA se bhAnA cAhie, jaba taka ki jJAna para bhAvoM se chUTakara jJAna meM hI sthira na ho jAve kyoMki Aja taka jitane bhI siddha hue haiM, ve saba bhedavijJAna se hI hue haiM aura jitane bhI jIva karma baMdhana meM baMdhe haiM ve saba bhedavijJAna ke abhAva se baMdhe hue haiN| isI bAta ko samayasAra gAthA 296 meM kahA hai - he Atman ! tU isa jJAnAnaMda bhagavAna AtmA meM hI nityarata raha isameM hI nitya saMtuSTa raha isameM hI tRpta ho aisA karane se tujhe uttama sukha kI prApti hogii| isI bAta ko yogasAra dohA 58 meM kahA hai ki - dehAdirUpa maiM nahIM hai. yahI jJAna, mokSa kA bIja hai| jaise AkAza para padArthoM ke sAtha saMbaMdha rahita hai asaMga, akelA hai, vaise hI zarIrAdi ko jo apane AtmA se para jAnatA hai, vahI parama brahmasvarUpa kA anubhava karatA hai va kevalajJAna kA prakAza karatA hai| jaise AkAza ke bhItara eka hI kSetra meM dharmAstikAya, adharmAstikAya, asaMkhyAta kAlANu, anaMtajIva aura anaMtAnaMta pudgala dravya rahate haiM tathApi unakI pariNati se AkAza meM koI vikAra yA doSa nahIM hotA hai| AkAza unase bilkula zUnya, nirlepa, nirvikAra banA rahatA hai, kabhI bhI unake sAtha tanmaya nahIM hotA hai| AkAza kI sattA alaga va AkAza meM rahe hae cetana-acetana padArthoM kI sattA alaga rahatI hai, vaise hI jJAnI ko samajhanA cAhie ki AtmA AkAza ke samAna amUrtika hai| AtmA ke sarvaasaMkhyAta pradeza amUrtika haiM, merI AtmA ke AdhAra meM rahane vAle taijasa zarIra, kArmANa AtmA jJAna mAtra hai isake lie yogasAra meM nau dRSTAMta die haiN| eyaNa dIu viNayara dahiu, dukha dhIva paahaannu| suNNau u phalihau agiNi, Nava dihatA jANu // 17 // ratna, dIpa, sUrya, dahI dUdha ghI, pASANa, suvarNa, cAMdI, sphaTikamaNi aura Aga ina nau dRSTAtoM se jIva ko jAnanA caahie| yaha na kucha karatA hai na kisI se milatA hai| saba se nirlipta nyArA apane meM paripUrNa zuddha-buddha avinAzI jJAtA-dRSTA cetana tatva hai| (4) isako jAnane se kyA lAbha hai ? "te suddha disTi saMmikta vIja"-jo zarIrAdi se bhinna apane satsvarUpa-zuddhAtma tatva ko jAna letA hai, nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai, vahIzuddha dRSTi hai aura yahI saccA purUSArtha hai| isI se mokSa kA mArga prAraMbha hotA hai, yaha bhedajJAna ho jAnA hI jIvana kI sArthakatA hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11] [mAlArohaNa jI zarIra, audArika zarIra va zarIra ke Azrita - indriyAM, mana, vacana tathA unake pariNamana saba mere AtmA se bhinna haiM, baMdha prApta karmoM ke udaya se hone vAle tIvra kaSAya yA maMda kaSAya ke sarva hI zubha-azubha bhAva mere AtmA ke zuddha svabhAva se bhinna haiM, merA koI saMbaMdha mana, vacana, kAya kI kriyA se nahIM hai, jagata meM mere AtmA ke na koI mAtA-pitA haiM, na koI putra hai, na mitra hai, na koI strI hai, na koI bhAI bahina haiM, na mere AtmA ke koI svAmI hai, na koI sevaka hai, na merA grAma hai, na dhAma hai, na vastra hai, na AbhUSaNa haiM, merA koI saMbaMdha kisI bhI para vastu se raMca mAtra bhI nahIM hai| anAdi saMsAra bhramaNa meM mere sAtha anaMta pudgaloM kA saMyoga huA ve karma no karma pudgala mere kisI bhI guNa yA svabhAva kA sarvathA abhAva nahIM kara sake / karmoM kA AvaraNa hone para bhI maiM usI taraha nirAvaraNa rahA jaise sUrya ke Upara megha Ane para bhI sUrya apane teja se prakAzamAna rahatA hai| saMsAra avasthA meM maiMne anekoM mAtA-pitA-bhAIputra - mitra se saMbaMdha pAye parantu ve saba nirAle hI rahe maiM unase nirAlA hI rhaa| cAroM gatiyoM meM bahuta se zarIra dhAre va bahuta sI para padArthoM kI saMgati pAI, para ve mere nahIM hue aura maiM unakA nahIM huaa| ataeva mujhe yahI zraddhAna karanA cAhie ki maiM sadA hI rAgAdi vikAroM se zUnya rahA va aba bhI hUM aura AgAmIkAla meM bhI rhuuNgaa| mujhe sarva mana ke vikAroM ko baMda karake va sarva jagata ke padArthoM se virakta hokara apane upayoga ko apane hI bhItara sUkSmatA se lagAnA caahie| taba mujhe dikha jAyegA ki maiM hI brahma paramAtmA hUM- yahI Atma darzana yahI AtmAnubhavana- kevalajJAna kA prakAzaka hai| jaba antaraMga meM jJAna aura rAgAdi kA bheda karane kA tIvra abhyAsa karane se bhedajJAna pragaTa hotA hai taba yaha jJAna hotA hai ki jJAna kA svabhAva to mAtra jAnane kA hI hai, jJAna meM jo rAgAdi kI kaluSatA, AkulatA rUpa saMkalpa-vikalpa bhAsita hote haiM ve saba pudgala-vikAra haiM, jar3a haiN| isa prakAra jJAna aura rAgAdi ke bheda kA anubhava hotA hai, jaba aisA bhedajJAna hotA hai taba AtmA Anandita ho jAtA hai kyoMki use jJAta ho jAtA hai ki svayaM sadA jJAna svarUpa hI rahA hai, rAgAdi rUpa kabhI nahIM huA isalie sadgurU tAraNa-svAmI gAthA kraM. 3 ] [ 12 kahate haiM ki he bhavya jIvo! aba prasanna AnaMda meM hoo| jise bhedavijJAna huA hai vaha AtmA jAnatA hai ki AtmA kabhI jJAna svabhAva se cyuta nahIM hotA, aisA jAnatA huA vaha karmodaya ke dvArA tapta hotA huA bhI rAgI, dveSI, mohI nahIM hotA; parantu niraMtara zuddha AtmA kA anubhava karatA hai| isa prakAra isa zarIra ke barAbara isa zarIra se bhinna tuma saba karma malAdi se rahita - cetana lakSaNa brahmasvarUpI paramAtma tatva ho yaha zarIra Adi indriya vAle tathA anta:karaNa meM hone vAle mana, buddhi, citta, ahaMkAra se grasita yaha vicAroM kA pravAha moha rAga dveSAdi pariNamana bhI tuma nahIM ho, yaha bhI tumhAre nahIM hai kyoMki yaha tumhAre jJAnasvarUpa meM dikhAI dete haiM to dekhane vAlA aura dikhane vAlA yaha donoM bhinna hI hote haiM isa prakAra tuma isa zarIra mana buddhi se bhinna caitanya svarUpa paramAtmA ho, isa bAta ko suno samajho aura svIkAra karo, isa tatva ko svIkAra karanA satyazraddhAna karanA hI saccA puruSArtha hai / jo jIva bhedajJAna pUrvaka isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hUM yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM haiM, aisA satzraddhAna anubhUtiyuta svIkAra karatA hai vaha samyaka dRSTi jJAnI hai usake mukti kA mArga khula jAtA hai satya dharma kI upalabdhi ho jAtI hai aura vahI AtmA se paramAtmA banatA hai| yahA~ koI prazna karatA hai ki yaha bAta to adhikAMzataH sarva manuSya jAnate haiM ki yaha zarIra alaga hai aura jIva alaga hai| jaba yaha jIva zarIra se nikala jAtA hai, taba yaha zarIra jalA diyA jAtA hai| jIva ke sAtha saMsArI koI bhI vastu, dhana, zarIra, strI, putra, parivAra, kucha sAtha nahIM jAtA, jaisA jIva dharma-karma karatA hai, vahI usake sAtha jAtA hai; isIlie sabhI manuSya bure kAmoM se Darate haiM, bacate haiM aura acche kArya karate haiM isalie yaha batAiye hama saba samyagdRSTi, mokSa mArgI haiM yA nahIM? samAdhAna - bhedajJAna pUrvaka jo zarIrAdi se bhinna nija zuddhAtmAnubhUti kara letA hai vaha samyagdRSTi mokSamArgI hai| isalie bheda vijJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti kise huI yA nahIM huI ? yaha to svayaM kI svayaM hI jAnanA par3egI para se isakA koI saMbaMdha nahIM hai|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 3 ] [ 14 prazna- svayaM ko svayaM kaise jAneM? isake kucha antara bAhya lakSaNa batAiye ki samyagdarzana hone para kyA sthiti hotI hai- jisase apane Apako dekha sakeM? samAdhAna-(1) samyagdarzana kyA hai? pahale ise samajha lo, jaise kisI janmAMdha vyakti ko saubhAgya se dRSTi A jAye, netra khula jAyeM to use kaisA lagatA hai? tathA kaisA apUrva anirvacanIya AnaMda AtA hai, yahI sthiti samyagdarzana hone para hotI hai| jaise kisI vyakti ke yahA~ tahakhAne meM amUlya nidhi rakhI ho jisakA use patA na thA, patA hone para jaba vaha tahakhAne ko kholakara amUlya nidhi dekhatA hai to usakI kyA sthiti hotI hai kaisA lagatA hai? yahI samyagdRSTi kI sthiti hai phira vaha tahakhAnA baMda kara detA hai para vaha nidhi usakI dRSTi zraddhAna jJAna meM hamezA rahatI hai| anubhava, pratyakSa jJAna hai arthAt veda-vedaka bhAva se AsvAda rUpa hai aura vaha anubhava para sahAya se nirapekSa hai| aisA anubhava yadyapi jJAna vizeSa hai tathApi samyaktva ke sAtha avinAbhUta hai kyoMki yaha samyagdRSTi ke hotA hai| mithyAdRSTi ke nahIM hotA aisA nizcaya hai| (samayasAra kalaza 9) (2) samyagdRSTi kI antaraMga sthiti kyA hotI hai? jaise baccI kA saMbaMdha taya kara diyA to usakI aMtaraMga sthiti kyA ho jAtI hai- ghara meM rahate saba kucha karate aba yaha merA kucha nahIM hai, isI prakAra samyagdRSTi kI aMtaraMga sthiti ho jAtI hai ki gehI pe graha meM na race jyoM, jala se bhinna kamala hai| nagara nAri ko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai|| (1) samasta saMkalpa-vikalpa se rahita vastu svarUpa kA anubhava samyaktva hai| (2) nirUpAdhi rUpa se jIva dravya jaisA hai- vaisA hI pratyakSa rUpa se AsvAda Ave isakA nAma zuddhAtmAnubhava hai| (samayasAra kalaza 93) (3) zuddhAtmAnubhUti hI mokSa mArga hai, isalie zuddhAtmAnubhUti ke hone para zAstra paDhane kI kucha aTaka nahIM hai| (3) bAhya lakSaNa AcaraNa kyA hote haiM? karatA huA-akartA, bhoktA huA-abhoktA, jaise naukara yA munIma kAma karatA hai para use koI hAni lAbha se matalaba nahIM hai, mAlikapanA khatma ho jAtA hai, mehamAna jaisA rahatA hai, naukara jaisA karatA hai phira use ghara-parivAra, saMyoga saba duHkha rUpa lagate haiM aura ina saba saMyogoM se chUTane ke lie chaTapaTAne lagatA hai| jaba nija Atama anubhava Ave-aura kachuna suhAve / rasa nIrasa ho jAya tatakSaNa-akSa viSaya nahIM bhAve // goSThI kathA kautUhala vighaTe-pudgala prIta nasAve // prazna - agara yaha sthiti nahIM bana rahI aisA samajha meM nahIM AtA to kyA kareM? samAdhAna - jaba taka yaha sthiti na bane. taba taka hamezA bhedajJAna-tatva nirNaya karanA caahie| isase vartamAna jIvana meM sukha zAMti samatA rahegI aura pAtratA pakane para kAlalabdhi Ane para samyagdarzana bhI ho jAyegA kyoMki cAhe samajho palaka meM, cAhe janma aneka / jaba samajhe taba samajhe ho, ghaTa meM Atama eka // isalie niraMtara prayAsarata rahanA caahie| svAdhyAya, satsaMga, tatva carcA meM adhika samaya lagAyeM, jitanI isa ora kI lagana rUci hogI vaisA hI kAma hogaa| vaise bAta hai jarA sI, aphasAnA bar3A hai| citta meM nahIM baiThatI, to bhUta khar3A hai| isako hI iSTa mAnakara samajhane kA prayAsa kareM to sahaja meM saba ho sakatA hai| prazna- isako samajhane kA mUla AdhAra kyA hai aura usakA upAya kyA hai?
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 3 ] [ 16 samAdhAna-tatva ko samajhane kA mUla AdhAra hai- jijJAsA, vastu svarUpa ko samajhane kI tIvra lagana, rUci honA / jaise-dhana kA arthI caubIsa ghaMTe khAtepIte, sote, calate-phirate eka hI lagana rahatI hai ki dhana kaise prApta ho? jaise vidyArthI ko par3hane kI lagana rUci hotI hai, isI prakAra jise apane Atma kalyANa kI rUci ho to vaise yoga-nimitta milate hI haiN| jaise mahAvIra ke jIva ko siMha kI paryAya meM yaha kyA hai? vastu svarUpa samajhane kI jijJAsA paidA huI to cAraNa Rddhi dhArI munirAja sAmane aaye| isake lie nimna ATha upAya haiN| (1) satsaMga- jJAnI sadgurUoM kA, dharmI jIvoM kA satsaMga krnaa| (2) svAdhyAya- satzAstroM ko par3hanA-sunanA aura apane Apako dekhanA, sva kA adhyayana krnaa| isake do sUtra haiM (0) hama kahAM-jahAM hamArA upayoga / (I) hama kaise-jaise hamAre bhAva // (3) zravaNa-jo bina sune sayAnoM hoya,to gula sevA karena koy| sadgurUoM kI vANI sunanA, tatva ke svarUpa ko samajhanA aura usakA nirNaya karake dhAraNa krnaa| (4) manana-paramAtmatatva kA yukti-pratiyuktiyoM se ciMtavana karanA sva-para kA vicAra karanA manana hai| (5) viveka- sat-asat ko jAnanA, hitAhita kA vicAra nirNaya krnaa| (6) vairAgya- saMsAra, zarIra, bhogoM se virakta honaa| (7) mumukSatA- mukta hone kI tIvra bhAvanA, saMsAra ke janma-maraNa ke cakkara se chUTane kI tIvra utkaNThA honaa| (8) tatva padArtha saMzodhana- tatva kyA hai ? padArtha kyA hai ? merA svarUpa kyA hai ? saMsAra kA svarUpa kyA hai ? jIva ajIva kA saMbaMdha kaisA hai? isakA cintavana pUrvaka nirNaya karanA / ina upAyoM ke mAdhyama se jo apanI khoja meM lagA rahatA hai use sAdhya kI siddhi hotI hI hai| zaddha svarUpa kA avalokana, zuddha svarUpa kA pratyakSa jAnapanA, zuddha svarUpa kA AcaraNa, aise karaNa karane se sAdhya kI siddhi arthAt-sakala karma kSaya, lakSaNa mokSa kI prApti hotI hai| (samayasAra kalaza 19) prazna - ina upAyoM ko karate hue bhI sAdhya kI siddhi nahIM hotI isakA kAraNa kyA hai? samAdhAna - sAdhya kI siddhi nahIM hone kA kAraNa-lakSya aura rUci kI vipriittaa| (1) lakSya kI viparItatA - hameM kahA~ jAnA hai ? hama kyA cAhate haiM? isakA koI nirNaya na honaa| jaise eka vyakti hAtha meM baiga lie-basa sTeMDa para saba basa vAloM se pUchatA phira rahA thA ki yaha basa kahA~ jAyegI, kaba jAvegI, kaba pahuMcegI, isakA kirAyA kyA lagegA? subaha se zAma ho gaI- eka basa vAle ne pUchA ki bhAI tumheM kahAM jAnA hai? kyA honA hai usane kahA isakA to mujhe patA hI nahIM hai| jaba taka yaha lakSya nirdhArita nahIM hogA to hama bAhara se kitanI hI uThA paTaka karate raheM-usakA kyA lAbha milegA? carcA AtmA paramAtmA kI kareM aura lakSya-dhana-viSaya bhogAdi kA hove- to kyA kAma banegA? jaise cIla AkAza meM kitane Upara ur3a jAtI hai para usakI dRSTi lakSya gaMdI cIja para hI rahatA hai use dekhate hI vaha jhapaTTA mArakara nIce A jAtI hai| jaise vidyArthI kA lakSya DAkTara yA iMjIniyara banane kA hotA hai- to vaha usa taraha ke prayAsa karake banatA hai| hamArA lakSya dhana ho aura dharma kI carcA kareM-lakSya zArIrika-viSaya pUrti ho aura AtmA kI carcA kareM-yaha to saba viparIta hI hai| (2) rUci kI viparItatA-Upara se saba nirNaya ho- tadrUpa AcaraNa bhI ho- para AMtarika bhAvanA na ho, yaha rUci kI viparItatA hai aura rUci anugAmI purUSArtha hotA hai| Upara se sadAcaraNa ho-jJAna Adi carcA bhI karate raheM-para bhItara saMsArI kAmanA-vAsanA ho to vaha hamAre jJAna ko sAdhanA ko
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17] [mAlArohaNa jI miTTI meM milA detI hai| zubha-azubha kriyA meM magna hotA huA jIva vikalpI hai, isase du:khI hai- kriyA saMskAra chUTakara zuddha svarUpa kA anubhava hote hI jIva nirvikalpa hai isase sukhI hai| (samayasAra kalaza 104) prazna - yaha kAmanA, vAsanA kyA hai ? samAdhAna - kAma hI kAmanA hai isako gItAjI meM vizeSatA se batAyA hai| yaha kAmanA, vAsanA moha se paidA hotI hai| yaha zarIra hI maiM hU~, aisI mAnyatA mithyAtva hai, jo saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai aura yaha zarIrAdi mere haiM, yaha mAnyatA moha hai jo ajJAna rUpa duHkha kA kAraNa hai| yaha jIva anAdi se isameM maiM aura merepane kI mAnyatA ke kAraNa hI baMdhA hai, svayaM paramAtma svarUpa hote hue duHkha durgati bhoga rahA hai| zarIra meM ahaMtA aura parivAra meM mamatA-yahI moha hai| anukUla padArtha, vastu, vyakti ghaTanA Adi ke prApta hone para prasanna honA aura pratikUla ke prApta hone para udvigna honaa| saMsAra meM, parivAra meM, viSamatA, pakSapAta, mAtsarya Adi vikAra honA yaha saba moha kA daladala hai| isa moha rUpI daladala meM jaba buddhi pha~sa jAtI hai, taba manuSya kiM karttavya vimUr3ha ho jAtA hai phira use kucha bhI hitAhita nahIM sUjhatA / zarIrAzakti se kAmanA paidA hotI hai, aMta:karaNa meM chipA huA rAga rahatA hai, usakA nAma vAsanA hai, use hI Asakti aura priyatA kahate haiN| kAmanA pUrti hone kI sambhAvanA AzA hai| kAmanA pUrti hone para adhika kI cAha lobha hai| viSayoM kA anurAga-kAma hai / icchita vastuoM meM bAdhaka kAraNa hone para apanA saMtulana kho jAnA krodha hai / - para kA zarIrAdi viSayoM kA cintavana karane se Asakti paidA hotI hai| Asakti se kAmanA paidA hotI hai, kAmanA se udvega kAma-krodhAdi paidA hote haiN| udvega hone para sammoha mUr3ha bhAva ho jAtA hai, sammoha se smRti bhraSTa ho jAtI hai, smRti bhraSTa hone se buddhi kA nAza ho jAtA hai, buddhi kA nAza hone para manuSya kA patana ho jAtA hai| jaba taka yaha kAmanA vAsanA rUpa moha rUpI rAkSasa sira para car3hA rahatA hai, taba taka jIva kI apane Atma svarUpa kI dRSTi nahIM hotI / gAthA kraM. 3 ] [ 18 zuddha svarUpa kA anubhava mokSamArga hai, isake binA jo kucha hai zubha kriyA rUpa azubha kriyA rUpa aneka prakAra saba baMdha kA kAraNa hai| (samayasAra kalaza 105) prazna - isase chUTane, bacane aura bhedajJAna pUrvaka apanA Atma cintavana karane ke lie kyA karanA cAhie ? samAdhAna - isake bhI kucha bAdhaka kAraNa haiM, unheM haTAnA, unase bacanA bhI jarUrI hai kyoMki saMsAra meM pratyeka jIva-dravya (dhana) kA saMgraha karane aura bhoga bhogane meM hI lagA hai, isake kAraNa use Age pIche kA koI hoza hI nahIM hai / isake liye nimna bAtoM kA pAlana karanA Avazyaka hai - (1) vyartha carcA - vikathAoM se dUra rahanA, vANI kA saMyama rakhanA / (2) burI AdatoM - vyasanoM kA tyAga karanA Avazyaka hai| (3) lobha pravRtti chor3anA - adhika dravya (dhana) saMgraha na karanA / dravya hone para dayA dAna-paropakAra meM lagAnA / - (4) laukika padArthoM kI AzA chor3anA / (5) kAmanAoM kA tyAga karanA / (6) ekAnta meM rahanA / (7) prArabdha vaza prApta huye sukha-duHkha meM vicalita na honA / (8) duHkha ke kAraNa aura moharUpa para ke ( anAtma) cintana ko chor3akara Ananda svarUpa AtmA kA cintana karanA / (9) bItI huI bAtoM ko yAda na karanA / (10) bhaviSya kI cintA na karanA / (11) vartamAna meM prApta huye sukha-duHkha meM sama bhAva meM rahanA / (12) udAsIna vRtti honA, isa prakAra se apane upayoga ko haTAkara apane kalyANa, svarUpa zuddhAtmA kA bhedajJAnapUrvaka anubhava karanA caahie|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19] [mAlArohaNa jI prazna- kyA ina saba sAdhanoM se AtmAnubhUti samyagdarzana ho jAyegA ? samAdhAna - AtmAnubhUti, samyagdarzana to sahajasAdhya hai, apane svarUpa kA darzana hI samyagdarzana hai, apane svarUpa kA bodha hI samyagjJAna hai aura apane svarUpa meM lIna rahanA hI samyagcAritra hai, bAharI sAdhana nimitta haiM, pAtratA kI bAta to apanI hai khudA kI tasvIra hRdaya ke AIne meM hai gAliba / jaba cAhA, jarA garadana jhukAI dekha lI | garadana jhuka jAye aura apanA svarUpa dikha jAye basa yahI mahatvapUrNa hai| jisa prakAra svarNa aura pASANa mile huye cale A rahe haiM aura bhinna-bhinna rUpa haiM, tathApi agni ke saMyoga binA, pragaTa rUpa se bhinna hote nahIM / agni kA saMyoga jaba pAte haiM, tabhI tatkAla bhinna-bhinna hote haiN| usI prakAra jIva aura karma kA saMyoga anAdi se calA A rahA hai| jIva-karma bhinna-bhinna haiN| tathApi bhedajJAna se zuddha svarUpa anubhava binA pragaTa rUpa se bhinna-bhinna hote nhiiN| jisa kAla zuddha svarUpa kA anubhava hotA hai, usa kAla bhinna-bhinna hote haiN| (samayasAra kalaza 45) prazna - jaba yaha apanA hI svarUpa hai aura sahaja sAdhya hai phira isakI anubhUti hameM kyoM nahIM hotI yaha hameM kyoM nahIM dikhatA ? samAdhAna - ise dekhane kI itanI tar3apha lagana hameM ho to kyoM nahIM dikhAI degA, avazya dikhAI degaa| jaise sinemA dekhane, TI.vI. para koI kAryakrama dekhane kI hameM kitanI lagana hotI hai ki saba kAma chor3akara samaya se pahale pahu~ca jAte haiN| kyA itanI bhI lagana hameM Atma svarUpa ko dekhane jAnane kI hai ? jaise dhana ke lie rAta-dina lage rahate haiM, khAnA-pInA chor3a dete haiM, marane jIne kI phikara nahIM karate, jo ki bhAgya se milanA hogA to milegA, na milanA hogA to kitanA hI prayatna kareM nahIM milegaa| kyA isakA zatAMza bhI dharma kI tarapha lagana hai ? dharma ko, apane Atma svarUpa samyagdarzana ko hama saMsAra meM hI ulajhe huye vaise hI cAhate haiM, hamArI lagana rUci kahA~ kI hai, kyA hai ? kabhI isakI tarapha dekhA ? are yaha to vaha amUlya nidhi hai jisake prApta gAthA kraM. 3 ] [ 20 hone para tIna loka caraNoM meM jhukatA hai, jisake hote hI aTThAvana lAkha yoniyoM kA janma-maraNa kA cakkara chUTa jAtA hai, jIvana me sukha zAMti A jAtI hai| kyA kabhI hameM aisA vicAra AyA ki apane svarUpa ko jAne binA hamArA bhalA hone vAlA nahIM hai| dharma hI eka mAtra kalyANakArI hai kyA kabhI aisA bhAva paidA huA ? hama apane isa amUlya mAnava jIvana ko kahA~ kaisA gavA~ rahe haiM? hameM yaha kucha hoza hI nahIM hai| jabaki yaha manuSya bhava bar3e saubhAgya se apanA Atma kalyANa karane mukta hone ke liye milA hai, jise hama dhana, zarIra, parivAra ke moha meM kaise gavAM rahe haiM ? isakA bhI vicAra nahIM hai| jabaki daulatarAmajI ne kahA hai - yaha mAnuSa-paryAya sukula suniyo jinavANI / ihi vidhi gaye na mile sumaNi jyoM udadhi samAnI // mAnasa meM kahA hai ki bar3e bhAgya mAnuSa tana pAvA, sura durlabha sada granthana gAvA / sAdhana dhAma mokSa kari dvArA, pAI na jehi paraloka saMbhArA // sonara niMdaka mUDhamati, Atama hani gati jAI / jo na tarahiM bhavasAgara, nara samAja asa pAI // svayaM se vicAra kareM ki hama kyA cAhate haiM ? hama jo cAheM vaha raha sakate haiM, vaisA bana sakate haiM, yaha svataMtratA vartamAna jIvana meM hameM milI hai| prazna - yaha bAta satya hai ki hamArI lagana rUci apane Atma kalyANa karane dharma ko iSTa mAnane kI nahIM hai, abhI taka apane Apako dhokhe meM hI rakhe rahe aura ajJAna aMdhakAra meM hI DUbe rahe, para aba yaha bAta samajha meM AI ki vAstava meM dharma kyA hai ? aura aba samyagdarzana pUrvaka mukti pAnA hI hai, isake liye Apa upAya batAIye, aba isa saMsAra meM nahIM rahanA, janma-maraNa ke cakkara se chUTanA hI hai ? samAdhAna - ThIka hai, yaha bhAvanA zubha hai, zreSTha hai para yaha bhAvukatA hai yA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 3 ] [ 22 - aMtaraMga bhAvanA hai ise pakkA karo kyoMki vairAgya tIna taraha kA hotaa| (1) maraghaTa kA vairAgya (2) mandira kA vairAgya (3) andara kA vairAgya (1) maraghaTa kA vairAgya - isameM bhI saMsAra asAra lagane lagatA hai para, ghara pahu~cate-pahu~cate saba sApha ho jAtA hai| (2) mandira kA vairAgya - tatva carcA karane, dharmopadeza sunane se aisA hI bhAva hone lagatA hai ki saMsAra asAra hai para mandira se bAhara nikalate hI saba sApha ho jAtA hai| (3) andara kA vairAgya -jo svayaM kI buddhi kA nirNaya hotA hai-vaha kalyANakArI hotA hai aura usa rUpa caryA bhI hone lagatI hai| aba isa carcA meM kauna sA vairAgya AyA hai, vaha samajha lo / eka tatva carcA buddhi ke vikAza ke liye hotI hai, eka tatva carcA AtmakalyANa ke liye hotI hai| jijJAsA bhI do prakAra kI hotI hai| (1) svayaM ke AcaraNa meM lAne ke liye| (2) dUsarI siddhAMta ko samajhane aura dUsaroM ko batAne ke lie| isameM apanA nirNaya kara lo kyoMki zrI tAraNa svAmI ne isIliye pahale vicAra mata rakhA hai ki buddhipUrvaka apanA yathArtha nirNaya karanA, isI se apanA jIvana aura bhaviSya banatA hai isI kA nAma mAlArohaNa hai| agara apane ko AtmAnubhUti, samyagdarzana karanA hai, mukta honA hai to sAvadhAna taiyAra ho jAo, kyoMki dharma carcA kA viSaya nahIM hai caryA kA viSaya hai| samyagdarzana mukti mArga ke nimna sAdhana haiN| (1) pratidina mandira jAne, svAdhyAya, tatva carcA karane aura sAmAyika dhyAna karane kA saMkalpa pUrvaka niyama honA caahie| (2) tatva carcA meM jJAnI sadgurUoM se vinamratA pUrvaka yaha pUchanA cAhie ki maiM kauna hU~? saMsAra kaisA hai? baMdhana kyA hai ? mokSa kyA hai ? paramAtma tatva kA anubhava kaise ho sakatA hai ? mere sAdhana meM kyA kamIM, kyA bAdhAe~ haiM? una bAdhAoM ko kaise dUra kiyA jAye? tatva samajha meM kyoM nahIM A rahA ? inako samajhane kI koziza karanA aura nirantara aisA hI ciMtana apane meM calate rahanA caahiye| (3) zarIrAdi saMyoga se udAsIna rahanA, bhedajJAna krnaa| - zarIra ke Adara satkAra, sukha buddhi aura kalpita nAma kI kIrti evaM pratiSThA kI cAha na honaa| zarIra, mana, vANI, se kisI bhI prANI ko kisI prakAra kabhI bhI kiMcita mAtra du:kha na denaa| zarIra, mana, vANI kI saralatA niSkapaTa bhAva rkhnaa| janma-maraNa vRddhAvasthA aura roga Adi meM duHkha rUpa doSa ke kAraNoM kA bAra-bAra vicAra krnaa| zarIra, indriya, mana, buddhi ke anukUla yA pratikUla prANI, padArtha, paristhiti, ghaTanA Adi ke prApta hone para citta meM sadaiva samatA kA rhnaa| tatva jJAna ke atirikta kisI bhI vastu kI cAha na honaa| saMsArI manuSyoM ke bIca rahate huye, kisI se dveSa buddhi, baira virodha na honaa| (4) pramAda nahIM karanA, isake 15 bheda haiN| cAra vikathA - (rAjakathA, cora kathA, bhojanakathA, strI kathA) cAra kavAya- (krodha, mAna, mAyA, lobha) pAMca indriya - (sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, karNa)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 3] [ 24 nidrA, sneha - (15, inase sadaiva bacate rahanA) (5) bhedajJAna-tatvanirNaya kA nirantara abhyAsa krnaa| bhedajJAna - isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIra Adi maiM nahIM aura yaha mere nhiiN| tatvanirNaya - jisa samaya jisa jIva kA jisa dravya kA jaisA jo kucha honA hai, vaha apanI tat samaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai aura hogA, use koI bhI TAla pherabadala sakatA nhiiN| aisA jIvana banane para svarUpa kI anubhUti samyagdarzana sahaja meM ho jAtA hai| Atma kalyANa, mukti kI bhAvanA, saMyamamaya, sadAcArI jIvana, svAdhyAya, satsaMga aura sAmAyika dhyAna kA abhyAsa karane vAle ko samyagdarzana avazya hotA hai, jisake hote hI lokAloka ko jAnane vAlA kevalajJAna svarUpa zuddhAtma tatva spaSTa anubhava meM A jAtA hai| apUrva atIndriya Ananda amRta rasa jharane lagatA hai, anAdi ajJAna aMdhakAra samApta ho jAtA hai| tIna mithyAtva, cAra anantAnubaMdhI kaSAya kA upazama, kSaya, kSayopazama ho jAtA hai| 41 karma prakRtiyoM kI baMdha vyucchitti ho jAtI hai. 15 karma prakatiyoM kI udaya vyucchitti ho jAtI hai| samyagdarzana hote hI saMsAra kI mauta A jAtI hai vaha phira saMsAra meM rahatA hI nahIM hai| do,cAra,dasa bhava meM mukta ho jAtA hai, yaha dharma kI, apane zuddha svarUpa kI bar3I apUrva mahimA hai| prazna - samyagdarzana hone para kyA vizeSatA hotI hai? samAdhAna - jise samyagdarzana hotA hai usakI (1) zarIra dhanAdi kI iSTa buddhi samApta ho jAtI hai| (2) pApoM se, viSaya bhogoM se arUci hone lagatI hai| (3) vyartha carcA, saMsArI prapaMca acche nahIM lgte| (4) antara se baira-virodha bhAva miTa jAtA hai| (5) dharma aura dharmI jIvoM ke prati prema, sneha,vAtsalya ke bhAva hote haiM, dharma prabhAvanA, tana-mana-dhana se karatA hai| (6) jIne kI icchA, marane kA bhaya, pAne kA lAlaca aura karane kA rAga nahIM rhtaa| (7) saMsArI sAta bhaya vilA jAte haiM-isa loka bhaya, para loka bhaya, akasmAta bhaya, vedanA bhaya, agupti bhaya, anarakSA bhaya, maraNa bhaya yaha sAta bhaya nahIM hote| (8) ATha aMga pragaTa ho jAte haiM-ni:zaMkita, ni:kAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA, yaha ATha aMga pragaTa ho jAte haiN| (9) pahalI-merA apanA koI nahIM hai, kucha bhI nahIM hai| dUsarI-mujhe apane liye kucha bhI nahIM caahie| tIsarI-mujhe apane liye kucha bhI nahIM karanA hai, yaha tIna bAteM hamezA usake antaraMga meM gUMjatI rahatI haiN| (10) ATha zaMkAdi doSa, AThamada, chaha anAyatana, tIna mUDhatA, yaha paccIsa doSa vilA jAte haiN| isa prakAra kI kaI vizeSatAyeM usake jIvana meM pragaTa hone lagatI haiN| saba jIvoM ke prati, maitrI, pramoda, kArUNya, mAdhyastha bhAva rahatA hai| jIva kI apanI pAtratAnusAra-aneka guNa pragaTa ho jAte haiN| mukhya bAta to eka hI hai ki maiM AtmA zuddhAtmA-paramAtmA hU~ yaha zarIrAdi maiM nahIM aura mere nahIM haiN| aisA bhedajJAna pUrvaka nirNaya satzraddhAna hone se jIvana meM Ananda hI Ananda rahatA hai| phira bAhara se kaisI paristhiti meM rahanA par3atA hai, kyA karanA par3atA hai, isakA koI mahatva nahIM rhtaa| isake liye eka kathAnaka hai, jisase apanI bAta spaSTa ho jaayegii| eka gA~va meM eka seTha rahatA thA, usakI patnI thI aura unake eka hI bAlaka thA, jisakI umra pA~ca varSa thii| eka bAra usa gA~va meM DAkU Aye aura usa bAlaka kA apaharaNa karake le gaye, socA 2-4 lAkha rUpayA lekara choDa deMge, para jaba vaha apane ThikAne para pahu~ce to jo DAkuoM kA saradAra thA, usane bAlaka ko dekhA, bAlaka kI sundaratA, honahAratA dekhakara usake mana meM usake
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.3] [ 26 prati prema sneha umar3a aayaa| usa DAkU ke koI bhI saMtAna nahIM thI, usane use apane putra rUpa meM rakhane kA nizcaya kara liyaa| idhara seTha-seThAnI kI bar3I dayanIya dazA ho gaI, eka hI bAlaka aura usakA apaharaNa ho jAnA, unake prANa chaTapaTAne lge| unhoMne bAlaka kI khoja ke lie sAre prayatna kiye, rAjya zAsana ne bhI kAphI prayAsa kiyaa| seTha ne apanI sArI sampatti dene kI ghoSaNA kara dI ki bAlaka ke badale apanI sArI sampatti dene ko taiyAra hU~, lekina jaba DAkuoM ke saradAra ne apanA nirNaya kara liyA thA to vaha bAlaka ko kaise detA ? aisI sampatti to vaha roja hI lUTatA-bAMTatA thA / putra ke viyoga meM seThajI kI sthiti kharAba ho gaI, khojate-khojate do varSa bAda unakI mRtyu ho gii| idhara bAlaka kA apaharaNa, udhara pati kI mRtyu se usa bAlaka kI mAM kI kyA sthiti haI? yaha to akathanIya hai| seThAnI mAM ne bhI bahuta prayAsa kiyA, para koI patA nahIM milA, mAM bhI hatAza ho gii| para mAM vivekavAna thI. usane socA pati kI to mRtyu ho gaI, aba vaha to lauTakara Ane vAlA hI nahIM hai parantu mere beTe kA apaharaNa huA hai, vaha marA nahIM hai, kabhI na kabhI to mila sakatA hai, lauTa kara A sakatA hai| isa AzA se usane eka vyavasthA banAI ki usa gA~va meM bAhara se Ane-jAne vAlA koI bhI vyakti ho - usa mAM ke yahA~ jalapAna kare, vizrAma kare aura phira jahA~ jAnA ho, jaave| isase usake do kAma sadhate the ki sampatti kA sadupayoga hotA thA aura bAlaka kI khoja kA bhI kAma calatA rahatA thA isase samaya bhI sahajatA se nikalatA thA, isa vyavasthA se cAroM tarapha usakI prabhAvanA hone lagI,logoM kI usake prati bar3I sahAnubhUti aura zraddhA hone lagI aura usakA jIvana bhI aise hI satkArya meM bItane lgaa| isa prakAra 20 varSa ho gaye, mAM vRddha ho gaI para usake isa kArya meM zithilatA nahIM aaii| anAyAsa eka dina eka thAnedAra cAra sipAhiyoM sahita eka DAkU ko pakar3akara lAyA aura jaisI vyavasthA thI, vaha usa mAM ke yahA~ jalapAna vizrAma karane ke liye ThaharA / sabane jalapAna kiyA, baitthe| jaisA mAM kA kAma thA, bhaiyA kahA~ se A rahe ho, kahA~ jAnA hai? kyA hAlacAla hai? yaha saba pUchA karatI thI, vaisA hI usane thAnedAra se pUchA, thAnedAra ne kahA-mAM Ajakala DAkuoM kA AtaMka bahuta bar3ha gayA hai, hama unhIM ko pakar3ane ke liye phira rahe haiN| Aja muzkila se yaha eka DAkU pakar3a meM AyA hai| mAM ne DAkU kI tarapha dekhA, vaha naujavAna, hathakar3I ber3iyoM meM jakar3A huA, jisake kapar3e phaTa rahe the aura hAlata bhI bar3I asta-vyasta ho rahI thii| apane ghuTanoM meM sira diye cupacApa baiThA yaha saba suna rahA thaa| para jaise hI usa mAM ne DAkU ko dekhA-mAM kI AMkhoM se AsuoM kI dhArA bahane lgii| thAnedAra ne dekhA-pUchA mAM ta kyoM ro rahI hai? batA tere ko kyA takalIpha hai? hamane terA namaka khAyA hai,tU hama sabakI itanI ni:svArtha-sevA kara rahI hai, hama tujhe du:khI nahIM dekha sakate, batA kyA bAta hai? hama apane prANoM kI bAjI lagA deMge, para tujhe koI takalIpha nahIM hone deNge| mAM ne kahA-beTA kyA batAU~,maiM bar3I dukhayArI hU~ apane duHkha ko dabAye baiThI rahatI thii| Aja isa DAka ko dekhakara mujhe apane beTe kI yAda A gaI ki merA beTA bhI itanA bar3A ho gayA hogA aura isakI sUrata zakla aura mAthe ke yaha nizAna ko dekhakara aisA lagatA hai ki ho na ho, yahI merA beTA hai kyoMki pA~ca varSa kI umra meM mere beTe kA apaharaNa ho gayA thA Aja bIsa varSa ho gaye haiN| maiM usI kI pratIkSA meM apanI jindagI gujAra rahI huuN| usake viyoga meM do varSa bAda hI pati kA svargavAsa ho gyaa| maiM dukhayArI apane putra milana kI AzA meM hI Aja taka jindA huuN| thAnedAra ne kahA-mAM tU itanI adhIra mata ho, aisA mata kaha ki yaha DAkU merA beTA hai, varanA hama jhaMjhaTa meM par3a jAyeMge kyoMki agara yaha DAkU kahane lage ki maiM hI terA beTA hU~-to hama kyA lakSya yA sabUta deMge? tU apanI sArI bAteM batA, hama khoja kreNge| agara terA beTA jindA hogA to hama jarUra tujhase milAyeMge, hama yaha vacana dete haiN| hamane terA namaka khAyA hai, hama use pUrA nibhaayeNge| batA tere beTe kI kaisI huliyA, sUrata, zakla hai? jaba yaha carcA yahA~ cala rahI thI to udhara vaha naujavAna DAka bhI yaha saba bAteM suna rahA thA aura use bhI apane bacapana kI ghaTanA aura bIte dina yAda A rahe the| DAkUoM se use yaha bhI patA laga gayA thA ki vaha isa DAkU saradAra kA beTA nahIM haiM. kisI seTha kA beTA hai para abodha anabhijJa hone ke kAraNa vaha bhI unake sAtha rahatA, DAke DAlanA sIkha gayA thA aura acchA DAkU saradAra bana gayA thaa| jaba yaha saba bAteM usane sunI, to use bhI bhItara se siharana paidA hone lgii| vaha bhI mAM se milane ke lie tar3aphane lgaa| para majabUrI thI DAkU bheSa meM
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] [ 28 hathakar3I-ber3iyoM se jakar3A aura koI pramANa bhI nahIM thA, jisako batA kara kaha sake ki mA~ maiM terA beTA huuN| vaha bhI TakaTakI lagAye bar3e gaura se inakI carcA sunane lagA, usakI AMkhoM se A~sU Tapakane lge| jaba thAnedAra ne usakI zakla, sUrata, huliyA ke bAre meM pUchA, to mA~ ne kahA- kauna mAM apane beTe ko na pahicAnegI? sUrata-zakla se to vaha aisA hI thA aura usake mAthe para bhI aisA hI nizAna thaa| thAnedAra ne kahA- mAM aisA to bahuta logoM ke hotA hai, yaha DAkU haiM, lar3ate, marate, girate haiM to inako yaha nizAna honA to svAbhAvika hai| tU to koI gupta cinha batA - jisase hama tere beTe kI khoja kara sakeM, abhI jela meM aise bahuta se naujavAna DAkU kaidI haiM, hama jarUra usakI khoja kreNge| mA~ ne kahA - ki bhaiyA, hara mA~ apane beTe ke gupta se gupta cinha jAnatI hai, mere beTe ke sIne para tIna tila ke nizAna bhI haiN| jaise hI mA~ ne yaha kahA, udhara, usa DAkU ne apanI kamIja phAr3akara apanA sInA dekhA aura ekadama khar3A hokara cillAyA-mA~ ! mA~ ! maiM terA beTA huuN| mA~ dauDa par3I aura hathakaDI beDI se jakaDe haye, apane beTe ko sIne se lagA liyaa| thAnedAra, sipAhI Azcarya cakita raha gaye, gA~va vAloM kI bhIr3a laga gaI, mA~ ko badhAIyA~ dene lge| mA~ ne kahA - beTA ! tUne jo aparAdha kiye hoM, unheM svIkAra kara lenA, satya ko nahIM chor3anA, merI pUrI sampatti tere liye hai| maiM tujhe chur3Akara, mukta karAkara hI dama luuNgii| thAnedAra ne bhI sAtha dene kA vAyadA kiyaa| jaya bolo, zrI gurU mahArAja kI jy| yaha eka satya ghaTanA bhI hai aura kathAnaka bhI hai. para hameM isase kyA samajhanA hai ki anAdi se yaha jIva bhI ina karma luTeroM ke sAtha phaMsA hai aura inhIM jaisA ho rahA hai| mA~ jinavANI, sadgurU hameM apane svarUpa kA bodha karA rahe haiM, hama bhI saMsArI hathakar3I-ber3iyoM meM jakar3e huye haiM para hama yaha saMsArI nara-nArakAdi paryAya vAle pApa, kaSAya,moha-rAga, dveSAdi pariNAma vAle DAkU nahIM haiN| hama bhI paramAtmA ke beTe cidAnanda caitanya lakSaNa vAle ratnatraya svarUpI bhagavAna AtmA haiN| agara hama bhI jAga jAte haiM, apane svarUpa ko dekhakara huMkAra bharate haiM ki mA~ ! maiM terA beTA hU~ to yaha mA~ jinavANI hameM bhI saMsAra se mukta karAkara, paramAtma pada dilA degii| hamAre andara se bhI aisI hI chaTapaTAhaTa, tar3apha aura huMkAra uThe, hameM bhI yaha saMsArI baMdhanoM kA du:kha lage, ronA Ave, chUTane kI bhAvanA ho aura apane svarUpa kA bodha jAge ki maiM caitanya lakSaNa vAlA, brahma svarUpI, niraMjana, bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM haiN| to samyagdarzana to sahaja sAdhya hai hI, mukti aura paramAtma pada bhI sahaja meM hogaa| bheda vijJAna jago jinake ghaTa, zItala citta bhayo jimi candana / keli kareM ziva mAraga meM, jaga mAhi jinezvara ke laghu nandana // satya svarUpa pragaTyo tinako, miTiyo mithyAtva avadAta nikandana / zAnta dazA tinakI pahicAna, kareM kara joDi banArasi vandana // isI bAta ko yahA~ sadgurU AcArya tAraNasvAmI-isa tIsarI gAthA meM kaha rahe haiM, itanI saralatA, sahajatA se apanI nidhi kI vidhi, samyagdarzana, dharma kI upalabdhi batAI hai| suneM, samajheM, mAneM to isI meM apanA bhalA ho aura isameM hI manuSya bhava kI sArthakatA, yahI saccA purUSArtha hai| prazna - jise samyagdarzana, nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai vaha phira kyA karatA hai, kaisA rahatA hai, saMsAra kaisA lagatA hai, yaha batalAiye? isa prazna kA samAdhAna karane ke liye sadgurU zrIjina tAraNasvAmI cauthI gAthA kahate haiM gAthA-4 saMsAra duSyaM je nara viraktaM, te samaya suddhaM jina ukta disttN| mithyAta maya moha rAgAdi SaMDaM, te suddha disTI tatvArtha sArdhaM //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] zabdArtha- (saMsAra duSyaM) saMsAra du:kha rUpa hai (je nara) jo nara (samyagdRSTi) (viraktaM) chUTanA cAhatA hai (te) vaha (samaya suddha) zaddha samaya (zuddhAtmA) ko (jina ukta) jinendra ke kahe anusAra (disTa) dekhe (mithyAta) mithyAtva (maya) mada (moha) moha (rAgAdi) rAga-dveSa (paMDa) khaMDana kareM, tor3eM (te) vaha (suddha disTI) samyagdRSTi (tatvArtha sAdha) tatvArtha ke zraddhAnI sAdhaka haiN| vizeSArtha-jo nara (samyagdRSTi) jinheM saMsAra du:kha rUpa lagane lagA, jo paMca parAvartana rUpa saMsAra ke janma-maraNa Adi du:khoM se chUTanA cAhate haiM, ve jinendra bhagavAna ke kahe anusAra apane zuddhAtma svarUpa ko dekhate haiM aura mithyAtva, mada, moha, rAgAdi ko chor3ate haiM vahI zuddhadRSTi tatvArtha ke zraddhAnI haiM, jo nija zuddhAtmA kI sAdhanA se, saMsAra ke duHkhoM se chUTa jAte haiN| samyagdRSTi kyA karatA hai? kaisA rahatA hai ? saMsAra kaisA lagatA hai ? isa prazna ke uttara meM yaha cauthI gAthA sadgurU kahate haiM ki jo nara (samyagdRSTi) saMsAra du:kha rUpa hai, aisA jAnakara isase virakta hote haiM, chUTanA cAhate haiM, kyoMki jise saMsAra sukha rUpa lagatA hai, vaha mithyAvRSTi hai aura jise saMsAra du:kha rUpa lagatA hai, vaha samyagdRSTi hai| nizcaya se-apane svarUpa se khisaka jAnA, haTa jAnA hI saMsAra hai aura yahI samyagdRSTi ko du:kha rUpa lagatA hai aura vyavahAra se saMsAra dravya, kSetra, kAla, bhAva aura bhava yaha paMca parAvartana rUpa jisameM cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM ke janma-maraNa kA cakra calatA hai| bhaya, cintA, zoka, tApa, Akrandana, badha, baMdhana, kSudhA, tRSA, roga Adi asIma duHkhoM kI khAni hai| isI bAta ko zrI gurU tAraNasvAmI ne zrAvakAcAra kI 15 vIM gAthA meM avrata samyakdRSTi kA svarUpa batAte hue kahA hai ki saMsAre bhaya dugyAni, vairAgaM jena ciMtaye / saMsAra bhaya aura duHkha kI khAni hai, isase jo vairAgI chUTane kA cintavana karatA hai vaha avrata samyagdRSTi hai| vartamAna meM manuSya kA saMsAra apanA dhana, zarIra, parivAra hai, jo apane-apane saMsAra meM rata rahate haiN| aba yaha saba baMdhana duHkha rUpa lagane lagA kyoMki vikalpa hI duHkha haiM aura samyagdRSTi jJAnI ko vikalpa pusAte nahIM haiN| to jo inase chUTanA cAhatA hai, vaha nara samyagdRSTi hai| jaba taka saMyoga, saMbandha rahegA vikalpa hote hI haiN| isaliye inase haTane bacane ke lie mithyAtva, mada, moha, rAga-dveSAdi kA khaMDana karatA hai, tor3atA hai, chor3atA hai tathA jinendra sarvajJa paramAtmA ne kahA hai vaise apane zuddhAtma svarUpa ko dekhatA hai| vaha samyagdRSTi sAdhakasaMsAra ke du:khoM se chUTatA hai, mokSa ko prApta hotA hai| isI bAta ko samayasAra kalaza 181 meM kahA hai ki jIva dravya tathA karma paryAyarUpa, pariNata pudgala dravya kA piMDa ina donoM kA eka baMdha paryAya rUpa sambaMdha anAdi se calA AyA hai, so aisA saMbandha jaba chUTa jAye, jIva dravya apane zuddha svarUpa rUpa pariNave, ananta catuSTaya rUpa pariNave tathA pudgala dravya-jJAnAvaraNAdi karma paryAya ko chor3e, jIva ke pradezoM se sarvathA abaMdha rUpa hokara sambaMdha chaTa jAye, jIva-pudagala donoM bhinna-bhinna ho jAveM, usakA nAma mokSa kahane meM AtA hai, usa bhinna-bhinna hone kA kAraNa, aisA jo moha-rAga-dveSa ityAdi vibhAva rUpa azaddha pariNati ke miTane para jIva kA zuddhAtma rUpa pariNamana sarvathA sakala karmoM ke kSaya karane kA kAraNa hai| yahA~ koI prazna karatA hai kiprazna - jisa jIva ne bhedavijJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti kara lI, jo samyagdRSTi ho gayA use kucha karane, chor3ane kI to bAta hI nahIM honA cAhiye kyoMki jaba usane zarIrAdiko aura apane zuddha svarUpa ko bhinna-bhinna jAna liyA phira aba kyA raha gayA? usakA samAdhAna karate haiM ki anAdi se jIva apane svarUpa ko bhUlA dravya karma, bhAva karma, no karma ina tInoM karma ke baMdhana meM baMdhA hai| abhI taka yaha maiM hU~, ye mere haiM, maiM inakA kartA-bhoktA hU~, aisI mithyA mAnyatA se saMsAra meM rulatA calA A rahA hai| abhI usane bhedavijJAna pUrvaka apane svarUpa ko aura inako bhinna-bhinna jAnA hai para vaha abhI inase chUTA to nahIM hai| ina
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 ] [mAlArohaNa jI karmoM kA phailAva aura baMdhana kaisA hai ? kitanA hai ? yaha jAnanA bhI jarUrI hai| bhedajJAna pUrvaka satzraddhAna kI apekSA para kA svAmitvapanA chUTa gayA, para abhI saMyoga, sambaMdha nahIM chUTA hai| isI bAta ko samayasAra kalaza 29 meM kahA hai - anAdi kAla se jIva mithyAdRSTi hai, isIliye karma saMyogajanita haiM jo zarIra, du:kha-sukha, rAga-dveSAdi, vibhAva paryAya unheM apanA hI jAnatA hai aura unhIM rUpa pravartatA hai| heya upAdeya nahIM jAnatA hai, isa prakAra anantakAla taka bhramaNa karate huya jaba thor3A saMsAra rahatA hai aura paramagurU kA upadeza prApta hotA hai ki he bhavya jIva ! jina zarIra Adi sukha-duHkha, moha, rAga-dveSa ko tU apanAkara jAnatA hai aura inameM rata huA hai ve to saba hI tere nahIM haiM, anAdi karma saMyoga kI upAdhi hai, aisA nizcaya jisa kAla huA usI kAla saba vibhAva bhAvoM kA tyAga hai| zarIra, sukha-du:kha jaise the-vaise hI haiM, pariNAmoM se tyAga hai kyoMki svAmitvapanA chUTa gayA hai isI kA nAma anubhava hai, isI kA nAma samyaktva hai| udAharaNa - dhobI kA badalA huA vastra pahinanA, jAnakArI hone para svAmitvapanA chUTa jAnA, vastra abhI chUTA nahIM hai| prazna- ina karmoM kA svarUpa bandhana kaisA hai, kitanA hai, yaha batAiye? samAdhAna - karma tIna prakAra ke hote haiM-dravyakarma, bhAvakarma, nokarma / saMsAra saMyogI dazA meM jIva kA aura ina karmoM kA eka kSetrAvagAha, nimittanaimittika saMbandha hai| (1) dravya karma aghAtiyA / - isake ATha bheda haiM- cAra ghAtiyA, cAra cAra ghAtiyA karma - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, antarAya / jo AtmA ke anujIvI guNoM kA ghAta karate haiM arthAt azuddha paryAyarUpa pariNamita hote haiN| cAra aghAtiyA karma - Ayu, nAma, gotra, vedanIya / yaha jIva ke gAthA kraM. 4 ] [ 32 pratijIvI guNoM kA ghAta karate haiM arthAt bAhara kI anukUlatA - pratikUlatA rUpa zarIrAdi saMyoga milatA hai| ina ATha karmoM kI 148 prakRtiyA~ hotI haiM, jinake dvArA hI jIva kA aura zarIrAdi saMsAra kA pariNamana calatA hai| moha kI tIvratA mandatA se sAtA-asAtA rUpa vedanIya karma kA vedana hotA hai| 1- jJAnAvaraNa- paTa vastra (paradA) jaisA apane svarUpa ko r3ha ke rahatA hai / isake uttara bheda pA~ca haiM- matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryayajJAnAvaraNa, kevalajJAnAvaraNa isa karma bandha ke kAraNa 1. pradoSa prazaMsA yogya kathanI sunakara, dukhita vRtti va IrSyA bhAva se mauna raheM, prazaMsA nahIM karanA / 2. 3. 4. ninhava - jAnate huye bhI jJAna ko chipAnA / mAtsarya - merI barAbarI karegA, isa kAraNa jJAna na denA / antarAya - jJAna-darzana ke kArya meM vighna karanA / 5. AsAvana - jJAna-darzana ke kArya meM roka lagAnA Adi / upaghAta - yathArtha jJAna meM doSa lagAkara ghAta karanA, isa karma kI utkRSTa bandha sthiti 30 kor3A kor3I sAgara hai| jaghanya sthiti antarmuhUrta hai| 6. 2- darzanAvaraNa- dvArapAla jaisA apane zuddha svarUpa kA darzana nahIM hone detA / isake uttara bheda nau haiM-cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, styAnagRddhi, nidrA-nidrA, pracalApracalA, nidrA, pracalA isa karma baMdha ke kAraNa jJAnAvaraNa samAna haiM, isa karma kI utkRSTa, jaghanya sthiti jJAnAvaraNa samAna hI hai / 3- mohanIya - yaha zarAba jaisA hai, jo jIva ko behoza-madahoza rakhatA hai, isake uttara bheda aTThAIsa haiN| vizeSa do haiM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] [ 34 1. darzana mohanIya - isake tIna bheda haiM-(1) mithyAtva (2) samyak mithyAtva (3) samyagprakRti mithyaatv| 2. cAritra mohanIya - isake paccIsa bheda haiM - anantAnubaMdhI - krodha, mAna, mAyA, lobha / apratyAkhyAnAvaraNa - krodha, mAna, mAyA, lobha / pratyAkhyAnAvaraNa - krodha, mAna, mAyA, lobha / saMjvalana - krodha, mAna, mAyA, lobha / nokaSAya - hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsaka veda / isa karma baMdha ke kAraNa - 1. kevalI kA avarNavAda 2. zruta kA avarNavAda 3. saMgha kA avarNavAda 4. dharma kA avarNavAda 5. deva kA avarNavAda / avarNavAda arthAt nindA krnaa| cAritra mohanIya-25 kaSAyodaya, usI prakAra ke tIvra saMkleza bhAva karanA, darzana mohanIya kI baMdha sthiti utkRSTa 70 kor3A-kor3I sAgara hai, jaghanya antarmuhUrta hai / cAritra mohanIya kI baMdha sthiti utkRSTa 40 kor3Akor3I sAgara hai, jaghanya antarmuhUrta hai| 4- antarAya - bhaMDArI jaisA hara kArya meM bAdhA DAlatA hai, isake uttara bheda pAMca haiM- (1) dAnAntarAya (2) lAbhAntarAya (3) bhogAntarAya (4) upabhogAntarAya (5) viiryaantraay| isa karma baMdha ke kAraNa-(1) para ke dAna dene meM vighna karanA (2) para ke lAbha meM vighna karanA (3) para ke bhojanAdi meM vighna karanA (4) para ke vastrAdi meM vighna karanA (5) para ke bala vIrya ko bigAr3anA-bAdhA ddaalnaa| isa karma kI, utkRSTa baMdha sthiti 30 kor3A-kor3I sAgara hai, jaghanya sthiti antarmuhUrta hai| 5-nAma karma - citrakAra jaisA zarIra kI racanA karatA hai| isake uttara bheda 93 haiN| gati 4 - naraka gati, tiryaMca gati, manuSya gati, devgti| jAti 5 - ekendrI, doindrI, tInaindrI, cauindrI, paMcendriya / zarIra 5 - audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa, kArmaNa / baMdhana 5 - audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa, kaarmnn| saMghAta 5 - audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa, kaarmnn| saMsthAna 6 - samacaturasra saMsthAna, nyagrodha parimaMDala saMsthAna, svAti saMsthAna, kubjaka saMsthAna, vAmana saMsthAna, huMDaka sNsthaan| aMgopAMga 3 - audArika aMgopAMga, vaikriyika aMgopAMga, AhAraka aNgopaaNg| saMhanana 6-vajavRSabhanArAca,vajanArAca, nArAca, ardhanArAca, kIlaka, asaMprAptAsRpATikA sNhnn| varNa 5 - kRSNa, nIla, rakta, pIta, shvet| gaMdha 2 - surabhigaMdha, asurabhi gNdh| rasa 5 - tikta, kaTuka, kaSailA, Amla, mdhur| sparza 8 - karkaza, mRdu, gurU, laghu, zIta, uSNa, snigdha, rUkSa / AnupUrvI 4 - narakagati prAyogyAnupUrva, tiryaMcagati prAyogyAnupUrva, manuSyagati prAyogyAnupUrva, devagati prAyogyAnupUrva / agurUlaghu 6 - agurUlaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyot| vihAyogati 2 - prazasta vihAyogati, aprazasta vihaayogti| prasAdi 12 -trasa, bAdara, paryApti, pratyeka zarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yaza: kIrti, nirmANa, tIrthakara / sthAvarAdi 10 - sthAvara, sUkSma, aparyApti, sAdhAraNa, asthira,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 ] [mAlArohaNa jI azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayaza kIrti / isa karma baMdha ke kAraNa 1. yoga vakratA - mana vacana kAya kI kuTilatA aura anyathA pravRtti / 2. visaMvAda - vyartha uThA paTaka niSprayojana pravRtti karanA yaha azubha nAma karma bandha kA kAraNa hai| sarala pravRtti - mana, vacana, kAya kI sarala pravRtti-zubha yoga; yaha zubha nAmakarma baMdha ke kAraNa haiN| nAma karma kI utkRSTa sthiti-20 kor3A kor3I sAgara hai, jaghanya sthiti ATha muhUrta hai| 6- Ayu- yaha kATha ke yaMtra (jelakhAnA) rUpa jIva ko rakhatA hai| isake uttara bheda cAra haiM- narakAyu, tiryaMcAyu, devAyu, mnussyaayu| Ayu karma baMdha ke kAraNa - 1. narakAyu - bahu Arambha, bahu parigraha / 2. tiyaMcAyu - mAyAcArI / 3. manudhyAyu - alpAraMbha, alpaparigraha, mRdu svabhAva | 4. devAyu- sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, akAma nirjarA, bAla tapa, samyaktva | Ayu karma kI baMdha sthiti utkRSTa - 33 sAgara, jaghanya - antarmuhUrta hai / 7- gotra - yaha kumbhakAra jaisA choTA-bar3A, nIca U~ca gotra banAtA hai| isake uttara bheda do haiM- ucca gotra, nIca gotra / gotra karmabaMdha ke kAraNa - ucca gotra - AtmanindA, para prasaMzA, apane guNa DhAMkanA, para guNa prakAza, vinIta vRtti nirabhimAnI / nIca gotra - paranindA, Atma prasaMzA, sadguNocchAdana (para ke sadguNoM ko DhAMkanA), asadodbhAvana (para ke avaguNoM ko ughAr3anA) / gotra karma baMdha kI utkRSTa sthiti 20 kor3A koDI sAgara hai, jaghanya sthiti 8 rmuhUrta hai / 8- vedanIya - yaha zahada lapeTI talavAra kI dhAra jaisA kAma karatA hai| isake uttara bheda do haiM-sAtA vedanIya, asAtAvedanIya / isa karma baMdha ke kAraNa 1. sAtAvedanIya - bhUtAnukampA (samasta jIvoM para dayA bhAva ), vratI gAthA kraM. 4 ] [ 36 anukampA, dAna, sarAga saMyama, saMyamAsaMyama, akAma nirjarA, bAlatapa, kSAnti (kSamAbhAva zAnta pariNAma ), zauca (saMtoSa vRtti) / 2. asAtAvedanIya - duHkha, zoka, tApa, Akrandana (ronA), badha (prANoM kA viyoga karanA), paridevana (karUNA janaka vilApa karanA), vedanIya karma baMdha kI utkRSTa sthiti30 kor3A koDI sAgara hai, jaghanya sthiti 12 muhUrta hai| (2) bhAva karma moha-rAga-dveSa Adi vibhAvoM ko bhAva karma kahate haiM, yaha antaHkaraNa meM hone vAle pariNAma haiM, jinameM jIva ekameka tanmaya hotA hai, jinase dravya karma baMdhate haiN| dravya karma ke udaya se bhAva karma hote haiM, bhAva karma ke hone se dravya karma baMdhate haiN| aisA nimittanaimittika saMbandha hai aura yahI jIva ke saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| (3) no karma - zarIrAdi saMyogI padArtha no karma kahalAte haiN| zarIra ke sAtha jIva kA eka kSetrAvagAha saMzleSa sambandha arthAt ekameka milA huA hara paryAya hara zarIra meM rahatA hai| jaba taka jIva aura karma kA saMyoga rahegA taba taka pUrNamukti nahIM hotii| ina karmoM kA prakRti baMdha, pradeza baMdha, sthiti baMdha aura anubhAga baMdha, yaha cAra prakAra kA baMdha hotA hai| jisa jIva ke sAtha jaise karmoM kA jitane samaya kA baMdha hotA hai, utane samaya taka use usI rUpa meM rahanA par3atA hai| ina karmoM kI phala dAna zakti anubhAga baMdha bhI bar3A vicitra hai puNya aura pApa rUpa do prakAra ke hote haiN| - gur3a, khAMr3a, zakara, amRta rUpa hotA hai| puNya kA phala pApa kA phala nimba, kAMjIra, viSa, halAhala rUpa hotA hai| jIva ke eka samaya ke vibhAva pariNamana se asaMkhyAta karmoM kA Azrava baMdha hotA hai| jaba taka jIva ajJAnI mithyAdRSTi rahatA hai taba taka nirantara karmoM kA Azrava baMdha hotA rahatA hai aura eka samaya ke pariNAma se hI sattara kor3A-kor3I sAgara kI sthiti taka kA baMdha hotA hai| (vizeSa jAnakArI gommaTasAra, tatvArtha sUtra graMtha se kareM)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] [ 38 isase pUrva baddha karma kSaya hoMge aura vaha pUrNa zuddha mukta siddha paramAtmA ho jaayegaa| samyagdarzana meM eka samaya meM hI paripUrNa apanA pUrNa zuddha mukta siddha svarUpa dikha jAtA hai, jJAna aura cAritra meM kramaza: vikAsa hotA hai| jaba samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra rUpa ratnatraya kI pUrNatA hotI hai tabhI vAstavika mukti hotI hai| prazna- jaba eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA, kara nahIM sktaa| eka paryAya dUsarI paryAya kA kucha nahIM karatI, phira yaha mithyAtva moha Adi to pudgala karma vargaNAyeM haiM, inheM tor3ane, chor3ane kI bAta samajha meM nahIM AtI yaha kaisA kahA prazna- jaba jIva zuddha-buddha avinAzI, siddha, svalapI zukhAtma tatva hai, phira ina kamoM se kyA lenA denA, kyA matalaba rahA? samAdhAna - matalaba to kucha nahIM rahA para abhI cakkara nahIM chUTA hai| isa cakkara se chUTane aura bacane ke lie hI yaha sAdhanA karanI par3atI hai tabhI apanA paramAtma pada siddha svarUpa pragaTa hotA hai| isameM sabase pahalI bAta to yahI hai ki maiM zuddha-buddha, avinAzI, siddha svarUpI, zuddhAtma tatva huuN| aisA satzraddhAna, nizcaya samyagdarzana honA pahale Avazyaka hai phira inase chUTane-bacane kI bAta hotI hai| prazna- kyA bhedajJAna-samyagdarzana se mukti nahIM hotI? samAdhAna -...nahIM, akele samyagdarzana se mukti nahIM hotI aura samyagdarzana ke bagaira bhI mukti nahIM hotI samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaarg:| samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra kI ekatA mokSamArga hai, ratnatraya kI pUrNatA mokSa hai| jIva dravya, svabhAva se zuddha hai para vartamAna meM paryAya meM azuddhi hai| yaha azuddhi jIva dravya ke guNoM para karmoM kA AvaraNa hone se ho gaI hai tathA paryAya meM hI azuddhi hai| jIva to eka hI hai para, tatva, padArtha, dravya, astikAya kA bheda kyoM hai? jIva arUpI cetana lakSaNavAlA, pudgala rUpI acetana jar3a hai phira yaha mile kyoM haiM? yaha saba jAnanA Avazyaka hai| vartamAna meM hama kyA haiM? yaha saba vizeSa jAnane hetu zrI (tAraNa taraNa) jJAna samuccayasAra kI gAthA kra.765 se 832 taka dekheN| tatva - zraddhA kA viSaya hai| padArtha - jJAna kA viSaya hai / dravya - cAritra kA viSaya hai| astikAya -tapa kA viSaya hai| mukti mArga ke sAdhaka samyagdRSTi ko kaisI sAdhanA karanA par3atI hai, yaha sadagurU zrI jina tAraNasvAmI ke graMthoM kA svAdhyAya manana kareM taba patA calegA samyakadarzana, jJAna, cAritra, tapa, yaha cAra ArAdhanA haiN| jo mahAmuni ina cAra ArAdhanAoM ko ArAdhate haiM ve hI mukti pAte haiN| anAdi se jIva ne apane svarUpa ko dekhA jAnA nahIM hai isIliye mithyAdRSTi ajJAnI banA rahA / apane ko jAnA taba vaha samyagdRSTi jJAnI huaa| jaba vaha apane svarUpa meM sthira lIna rahegA yaha samyagcAritra hai, samAdhAna- (samayasAra gAthA 87se 90taka)jo mithyAtva kahA hai vaha do prakAra kA hai - eka jIva mithyAtva aura dUsarA ajIva mithyAtva, isI prakAra ajJAna, avirata, yoga, moha, krodhAdi kaSAya yaha sarva bhAva jIva va ajIva ke bheda se do-do prakAra ke haiN| yahA~ yaha samajhanA Avazyaka hai ki mithyAtvAdi karma kI prakRtiyAM pudgala dravya ke paramANu haiM,jIva upayoga svarUpa hai| usake upayoga kI aisI svacchatA hai ki paudgalika karma kA udaya hone para usake udaya kA jo svAda Ave usake AkAra upayoga ho jAtA hai| ajJAnI ko ajJAna ke kAraNa usa svAda kA aura upayoga kA bhedajJAna nahIM hai isIliye usa svAda ko hI apanA bhAva samajhatA hai| jaba unakA bhedajJAna hotA hai arthAt jIva bhAva ko jIva jAnatA hai aura ajIva bhAva ko ajIva jAnatA hai taba mithyAtva kA abhAva hokara samyagjJAna hotA hai| jo mithyAtva yoga avirati aura ajJAna, ajIva haiM vaha to pudagala karma haiM aura jo ajJAna avirati aura mithyAtva jIva haiM, vaha upayoga hai| (gAthA 88) anAdi se moha yukta hone se upayoga ke anAdi se lekara tIna pariNAma haiM-ve mithyAtva avirata aura ajJAna bhAva haiM, yadyapi nizcaya se apane nijarasa se hI sarva vastuoM kI apane svabhAva bhUta svarUpa pariNamana sAmartha hai tathApi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] AtmA kA anAdi se anya vastu bhUta moha ke sAtha saMyoga hone se AtmA ke upayoga kA mithyAdarzana ajJAna aura avirati ke bheda se tIna prakAra kA pariNAma vikAra hai| upayoga kA vaha pariNAma vikAra sphaTika kI svacchatA ke pariNAma vikAra kI bhAMti para ke kAraNa (para kI upAdhi se) utpanna hotA dikhAI detA hai| yadyapi paramArtha se to upayoga zuddha niraMjana anAdi nidhana vastu ke sarvasyabhUta caitanya mAtra bhAvapane se eka prakAra kA hai tathApi azuddhapane aneka bhAvanA ko prApta hotA huA tIna prakAra kA hokara svayaM ajJAnI hotA huA kartRtva ko prApta vikAra rUpa pariNamita hokara jisa jisa bhAva ko apanA karatA hai, usa usa bhAva kA vaha upayoga kartA hotA hai| AtmA jo ajJAna rUpa pariNamita hotA hai, kisI ke sAtha mamatva karatA hai, kisI ke sAtha rAga karatA hai aura kisI ke sAtha dveSa karatA hai.una bhAvoM kA svayaM kartA hotA hai| una bhAvoM ke nimitta mAtra hone para pudagala dravya svayaM apane bhAva se karma rUpa pariNamita hotA hai aisA paraspara nimitta naimittika bhAva mAtra hai| kartA to donoM apane apane bhAva ke haiM yaha nizcaya hai| isa prakAra ina mithyAtva mada rAga dveSa bhAvoM ko chor3ane tor3ane kA prayAsa karane vAlA samyagdRSTi sAdhaka hai| prazna - yaha mithyAtva mada, moha, rAgAdi bhAva kaise aura kaba chUTate haiM isakA upAya batAiye? samAdhAna - dRSTi kA viSaya dravya svabhAva hai usameM to azaddhatA kI utpatti hI nahIM hai| samakitI ko kisI eka bhI apekSA se ananta saMsAra kA kAraNa rUpa mithyAtva aura anantAnubaMdhI kaSAya kA baMdha nahIM hotA, parantu isa para se koI yaha mAna leve ki use tanika bhI vibhAva yA baMdha hI nahIM hote to vaha ekAnta hai| samyagdRSTi ko antara zuddha svarUpa kI dRSTi aura svAnubhava hone para bhI abhI Asakti zeSa hai jo use du:kha rUpa lagatI hai| rUci aura dRSTi kI apekSA se bhagavAna AtmA to Ananda svarUpa amRta kA sAgara hai| jisake namUne ke rUpa meM jo samakitI ko vedana vartatA hai usakI tulanA meM zubha yA azubha donoM rAga duHkha rUpa lagate haiM ve viSa aura kAle nAga tulya pratIta hote haiM isIliye samyagdRSTi inase chUTane- haTane bacane kA prayAsa karatA hai| jabaki ajJAnI mithyAdRSTi ko nirantara inhIM kA rasa AtA hai aura vaha inameM hI santuSTa rahatA hai jahA~ mohI manuSya aise manoratha karatA hai ki maiM kuTumba aura riztedAroM meM agraNI hoU~, mere dhana, ghara aura putra parivAra kI abhivRddhi ho tathA maiM apane parivAra ko sarvAMgINa bharA pUrA chor3akara mruuN| vahIM gRhasthAzrama meM rahatA huA dharmAtmA AtmA kI pratIti pUrvaka pUrNatA ke lakSya se aisI bhAvanA bhAtA hai ki maiM kaba sarva sambaMdha se nivRtta hoUM / maiM kaba sarva Arambha-parigraha kA tyAga karake nigraMtha sAdhu houuN| maiM apUrva samAdhi maraNa ko prApta karU~, isI bhAvanA va lakSya se ina bhAvoM se chUTa jAtA hai| vaise tAraNa svAmI ne isI gAthA meM isakA upAya batAyA hai ki saMsAra duSyaM je nara viraktaM,te samaya zuddhaM jina ukta dissttN| jo saMsAra ke du:khoM se chUTanA cAhate haiM ve jaisA jinendra deva ne apane zuddhAtma tatva ko kahA hai vaisA hI dekheM anubhava kreN| isI bAta ko samayasAra kalaza 218 se 220 taka batAyA hai, para se bhinna hU~ aisA bhedajJAna karanA saMsAra cakra se chUTane kA yahI eka mAtra rAstA hai, du:kha se chUTane kA anya koI rAstA nahIM hai| jaise sattA svarUpa eka jIva dravya vidyamAna hai| vaise rAga-dveSa koI dravya nahIM, jIva kI vibhAva pariNati haiN| vahI jIva jo apane svabhAva rUpa pariName to rAga-dveSa sarvathA miTe aisA honA sugama hai kucha muzkila nahIM hai| azuddha pariNati miTatI hai zuddha pariNati hotI hai| koI aisA mAnatA hai ki jIva kA svabhAva rAga-dveSa rUpa pariNamane kA nahIM hai. para dravya jJAnAvaraNAdi karma tathA zarIra bhoga sAmagrI balAtkAra jIva ko rAga-dveSa rUpa pariNamAte haiM so aisA to nahIM, jIva kI vibhAvazakti jIva meM hai isIlie mithyAtva ke bhrama rUpa pariNamatA huA rAga dveSa rUpa jIva dravya Apa pariNamatA hai, para dravya kA kucha sahArA nahIM haiN| so jIva dravya kA doSa hai pudgala dravya kA doSa nahIM hai| isase chUTane kA upAya yaha hai ki maiM zuddha cidrUpa,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 ] [mAlArohaNa jI avinazvara anAdi nidhana jaisA hU~ vaisA hI vidyamAna huuN| isa prakAra apane zuddhAtma rUpa pariName to azuddha pariNati miTe / zuddha svarUpa kA anubhava hone para jisa prakAra naya vikalpa miTate haiM usI prakAra samasta karma ke udaya se hone vAle jitane bhAva haiM, ve bhI avazya miTate haiM aisA svabhAva hai| zubha-azubha kriyA meM magna hotA huA jIva vikalpI hai isase duHkhI hai kriyA saMskAra chUTakara zuddha svarUpa kA anubhava hote hI jIva nirvikalpa hai isase sukhI hai| isa prakAra anAdi se moha yukta jIva ke tIna pariNAmamithyAtva, ajJAna aura avirati haiM aura ina tIna baMdhanoM meM hI jIva baMdhA hai| (1) mithyAtva - viparIta mAnyatA yaha zarIra hI maiM huuN| yaha mAnyatA hI mithyAtva hai, isase chUTane ke lie bhedavijJAna pUrvaka samyagdarzana honA ki maiM eka akhaMDa avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hU~ dhruva tatva siddha svarUpI zuddhAtmA hU~, aisA dRr3ha nizcaya zraddhAna hone se mithyAtva chUTa jAtA hai yaha mithyAtva hI saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| mithyAtva ke chUTane samyagdarzana ke hone se saMsAra paribhramaNa miTa jAtA hai| rAgAdi se bhinna cidAnanda svabhAva kA bhAna aura anubhava hone para dharmI ko usakA nisandeha jJAna hotA hai ki A hA hA, parama saubhAgya mujhe AtmA kA apUrva Ananda kA vedana huA atIndriya Ananda samyagdarzana huA mere mithyAtva kA nAza ho gyaa| maiM samakitI hU~ yA mithyAdRSTi aisA saMdeha jise hai vaha mithyAdRSTi hai| cauthA guNasthAna vartI hI samyagdRSTi hai jisane AtmA ke Ananda kA rasa kA AsvAdana kiyA hai vaha nijarasa se hI rAga se virakta hai| dharmI ko zuddha caitanya ke amRtamaya svAda ke sAmane saMsArI viSayAdi rAga kA rasa viSa-tulya bhAsatA hai| jJAnI ko cAhe jaise bhAva meM cAhe jaise prasaMga meM sAkSI rUpa se rahane kI gAthA kraM. 4 ] kSamatA hai vaha sarva prakAra ke bhAvoM ke bIca - sAkSI rUpa se rahatA hai| (2) ajJAna - apane satsvarUpa kA vismaraNa aura yaha zarIrAdi mere haiM- yaha mAnanA ajJAna hai, yahI moha hai jo duHkha kA kAraNa hai, isI se jIva hamezA duHkhI rahate haiM isI ke kAraNa rAga-dveSa hote haiM / jahA~ apanatva (apanApana) hotA hai vahIM acchA burA lagatA hai, jahA~ apanatva nahIM hotA vahA~ acchA-burA sukha duHkha rUpa kucha lagatA hI nahIM hai| [ 42 jaba samyagdarzana pUrvaka saMzaya vibhrama vimoha rahita samyagjJAna ho jAtA hai taba phira yaha ajJAnarUpa moha rAga dveSa rUpa bhAva hote hI nahIM haiN| sva-para kA yathArtha nirNaya, jJAna hone para phira yaha ajJAna rUpa (moha rAga dveSa) vibhAva pariNamana hotA nahIM hai| samyagdRSTi jIva ke rAgAdi azuddha pariNAmoM kA svAmitvapanA nahIM hai isIliye samyagdRSTi jIva kartA nahIM hai| mithyAdRSTi jIva ke rAgAdi azuddha pariNAmoM kA svAmitvapanA hai isaliye mithyAdRSTi jIva kartA hai| (kalaza - 176 - 177 ) jo koI samyagdRSTi jIva zuddha svarUpa ko anubhavatA hai vaha samyagdRSTi jIva, karma kI udaya sAmagrI meM abhilASA nahIM karatA aura jo koI mithyAdRSTi karma kI vicitra sAmagrI ko Apa jAnakara abhilASA karatA hai vaha mithyA dRSTi jIva zuddha svarUpI AtmA ko nahIM jaantaa| (samayasAra kalaza 167 ) jaba taka kisI ko bhI saMsAra parivAra dhana vaibhava zarIrAdi ko apanA mAnatA hai tathA mana meM calane vAle bhAva vibhAva athavA eka samaya kI calane vAlI azuddha paryAya ko apanI mAnatA hai taba taka moha meM jakar3A ajJAnI hai tathA inameM se kisI ko bhI acchA burA mAnatA hai taba taka rAga dveSa se grasita ajJAnI hai| ina sabase bhinna maiM dhruva tatva siddha svarUpI zuddhAtmA hU~ aisA satzraddhAna jJAna ho jAne para moha rAga dveSa ke bhAvoM se chUTa jAtA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] [ 44 samyagdRSTi ko rAga yA du:kha nahIM, aisA to dRSTi kI pradhAnatA se kahA hai parantu paryAya meM jitanA Ananda hai use bhI jJAna jAnatA hai aura jitanA rAga hai utanA duHkha bhI sAdhaka ko hai| jJAna yaha bhI jAnatA hai paryAya meM rAga hai du:kha hai, use jo nahIM jAnatA usake to dhAraNA jJAna meM hI bhUla hai| samyagdRSTi ko daSTi kI mahimA bala batalAne ke liye kahA hai ki use Azrava nahIM parantu jo Azrava sarvathA nahIM to mukti honI caahiye| (3) avirati- apane zuddhAtma svarUpa meM rati na honA, pApa viSaya kaSAya zarIrAdi meM rata rahanA avirati bhAva hai| asaMyama, avirata bhAva yahI kartRtva bhoktRtva bhAva haiM aura yaha mada ke antargata hote haiN| jIva kA zarIra se jur3e rahanA hI mada hai, isI avirati ke kAraNa cAritra nahIM hotaa| samyagdarzana kA bAdhaka mithyAtva bhAva hai, jJAna kA bAdhaka kAraNa ajJAna bhAva hai, cAritra kA bAdhaka kAraNa avirati bhAva hai| samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra kA honA mokSamArga hai inake hone para ye tInoM bhAva vilA jAte haiN| isake liye pAMca pApoM se, pAMca indriyoM ke viSayoM se, mana kI caMcalatA se kaSAyoM kI pravRti se haTanA bacanA Avazyaka hai kyoMki dravya saMyama ke binA bhAva saMyama nahIM hotaa| jaba taka yaha saba saMyoga saMbaMdha rahe, taba taka avirati bhAva se chUTanA muzkila hai| apane satsvarUpa kA atIndriya Ananda Ave, mukti ke paramAnanda kA bahumAna utsAha hove, apane paramAtma pada kA svAbhimAna jAge, maiM brahma svarUpI zuddhAtmA huuN| svayaM siddha paramAtmA hU~ itanI dRr3hatA nirbhayatA nispRha vRtti se Age bar3he, vItarAgI nigraMtha sAdhu pada hove taba inase chUTane kA krama zurU hotA hai aura pUrNa zuddha siddhapada hone para pUrNa mukta paramAtmA ho jAtA hai yahI sAdhaka kI sAdhanA kA krama hai| zrI tAraNasvAmI to svayaM nizcaya vyavahAra ke samanvayavAdI sAdhaka the unake apane jIvana sAdhanA kA anubhava ina gAthAoM meM diyA hai jo sAdhaka isa rUpa AcaraNa karegA vaha apane pUrNa zuddha mukta paramAtma pada ko apane me pragaTa karegA saMsAra ke du:khoM se chUTa jaayegaa| samyagdRSTi jIva sakala karmoM kA kSaya kara atIndriya sukha lakSaNa-mokSa ko prApta hotA hai. rAga-dveSa, moha rUpa azuddha pariNati se bhinna hotA huA dravya ke svabhAva guNa rUpa nirmala dhArA pravAha rUpa pariNamana zIla cetanA guNa usa rUpa jo atIndriya sukha usake pravAha se jo tanmaya hai sarva azuddha panA miTane se zuddhapanA hotA hai, zuddha cidrUpa kA anubhava mokSamArga hai| (samayasAra kalaza 491) mokSa kA upAya hara jIva kara sakatA hai. grahastha ke vyApAra dhandhe meM ulajhA huA mAnava bhI mukti kA sAdhana kara sakatA hai, yaha bAta samajhanI cAhiye ki mokSa AtmA kA zuddha svarUpa hai, vaha to svayaM Apa hI hai, isa para jo karma kA AvaraNa hai usako dUra karanA hai, usakA sAdhana bhI eka mAtra apane hI AtmIka svabhAva kA darzana yA manana hai| samyagdRSTi antarAtmA ke bhItara bhedavijJAna kI kalA pragaTa ho jAtI hai| jisake prabhAva se vaha sadA hI apane AtmA ko sarvajAla se nirAlA vItarAga vijJAna maya zuddha siddha ke samAna zraddhAna karatA hai, jAnatA hai tathA usakA AcaraNa bhI kara sakatA hai, jisakI rUci ho jAtI hai usa tarapha citta svayameva sthira ho jAtA hai| AtmasthiratA bhI karane kI yogyatA avirata samyaktvI grahastha ko ho jAtI hai, vaha jaba cAhe taba siddha ke samAna apanI AtmA kA darzana kara sakatA hai| (yogasAra dohA 18 bra. zItala prasAdajI kRta TIkA) jJAnI viSayoM kA sevana karate huye viSaya sevana ke phala ko nahIM bhogatA hai| vaha tatva jJAna kI vibhUti eka vairAgya ke bala se sevate huye bhI sevanevAlA nahIM haiM, samabhAva se karma kA phala bhogane para karma kI nirjarA bahata hotI hai. bandha alpa hotA hai isIliye samyagdRSTi grahastha nirvANa (mokSa) kA pathika hokara saMsAra ghaTAtA hai| usakI dRSTi svataMtratA para rahatI hai| saMsAra se udAsIna hai| prayojana ke anukUla artha va kAma parUSArtha sAdhatA hai va vyavahAra dharma pAlatA hai ; parantu una sabase vairAgI hai| premI mAtra to apane AtmAnubhava kA hai| isase vaha zIghra hI mukti pAne kI yogyatA baDhA letA hai| (samayasAra kalaza 135 TIkA bra. zItalaprasAda)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 4 ] yahA~ koI prazna karatA hai ki yaha saba suvidhA mahimA samyagdRSTi jJAnI kI apekSA hI batAI hai para hama ajJAnI mithyAdRSTi jIvoM kA kyA hogA? hama bhI isa saMsAra ke du:khoM se chUTa sakate haiM ki nahIM? samAdhAna - bhAI ajJAnI mithyAdRSTi hI to samyagdRSTi jJAnI hotA hai| yaha koI alaga se paidA hokara nahIM AtA / jo jIva bhedajJAna kA abhyAsa karatA hai, jise saMsAra ke janma-maraNa se Uba A gaI, jo rAta-dina ke bhaya, cintA, vikalpoM se chaTanA cAhatA hai usake liye to yaha mukti kA mArga batAyA jA rahA hai ki tIsarI gAthA ke anusAra vaha isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hU~ aisA anubhUti yuta satzraddhAna kare vahI to samyagdRSTi jJAnI hotA hai phira isake bAda kA yaha krama apane Apa bana jAtA hai| saMsAra meM pratyeka jIva ke sAtha yaha pA~ca bAteM lagI haiM- (1) mithyAtva (2) mamatva (3) kartRtva (4) cAha (5) lagAva / inako tor3anA, chor3anA, inase haTanA bacanA hI Ananda meM rahanA mukti kA mArga hai isI se isa saMsAra se chUTa sakate haiN| dharma kI carcA sAmUhika hotI hai calanA vyakti gata hotA hai| isake liye hI yaha svAdhyAya satsaMga kiyA jAtA hai aura apane puruSArtha ke bala para inako jItA jAtA hai, isake liye eka kathAnaka ke mAdhyama se samajhane kA prayAsa kareM jisase apanI bAta spaSTa ho jaayegii| dillI kA rAjA pRthvIrAja cauhAna thA jo bar3A zUravIra yoddhA thaa| videzI rAjA mohammada gaurI ne dillI para AkramaNa kiyA para satraha bAra use parAjita honA par3A, anta meM saMyogitA kI Asakti aura jayacanda ke chala ke kAraNa pRthvIrAja cauhAna ko parAjita honA pdd'aa| muhammada gaurI pRthvIrAja ko bandI banAkara apane deza le gayA aura jelakhAne meM banda kara diyaa| eka dina muhammada gaurI pRthvIrAja se milane AyA aura usane sAmAnyata: kuzala pUchI, pRthvIrAja cauhAna ne kaDaka kara kahA ki tujhe eka rAjA se bolane kA bhI tamIja nahIM hai aura jaise hI usakI ora ghUrakara dekhA muhammada gaurI Dara gayA, kA~pane lagA aura turanta hI vahA~ se calA gyaa| jallAdoM ko hukma diyA ki lohe ke sUje garama karake isakI (pRthvIrAja kI) AkheM phor3a dI jAyeM, jallAdoM ne vaisA hI kiyaa| aba pRthvIrAja cauhAna hathakar3I ber3iyoM se jakar3A huA aura AkheM phUTajAne se bar3A du:khI aura parezAna rahane lgaa| usakA eka mitra candravaradAI jo kavi bhI thA usase milane AyA, koziza karake pRthvIrAja se milA / pRthvIrAja ne kahA ki mitra ! aba to mukta honA hai, isa prakAra hathakar3I ber3iyoM meM jakar3e huye parAdhIna rahate nahIM mrnaa| koI aisI yukti karo ki isa baMdhana se mukta ho jAyeM / pRthvIrAja cauhAna lakSyabhedI vANa calAnA jAnatA thA, vaha isameM bahuta hI nipuNa thaa| candravaradAI ne koziza kara muhammada gaurI ko isake liye taiyAra kara liyA ki vaha pRthvIrAja cauhAna kA yaha kartavya dekha le, dina nizcita kiyA gayA, sAre rAjya ke loga isako dekhane aaye| eka bahuta U~cA maMca banAyA gayA jisa para muhammada gaurI baiThA, pRthvIrAja cauhAna AyA cAroM tarapha rassiyoM se kasA huA, hathakar3I ber3iyoM meM baMdhA jakar3A huA, AMkheM phUTI huI, isa para bhI muhammada gaurI usase DaratA thaa| yojanA ke anusAra use dhanuSavANa diyA gayA aura DaMke kI coTa para nizAnA,vANa mArane ko kahA, pRthvIrAja cauhAna taiyAra huA taba candravaradAI ne eka dohA kahA ki cAra bAMsa caubIsa gaja, aMgula aSTa pramANa / tA Upara hai muhammada, mata cUke cauhAna // jaise hI yaha pRthvIrAja ne sunA usane nizAnA sAdhA aura vANa chor3a diyA, muhammada gaurI jo maMca para baiThA thA nIce gira pdd'aa| yaha to eka satya ghaTanA bhI hai aura kathAnaka hai para yaha hamako bhI isa moha mada ko pachAr3ane ke lie puruSArtha jAgrata karatA hai ki hama bhI apane dhruva tatva siddha pada kA zraddhAna karate huye isa saMsAra se mukta hone ke lie yaha mithyAtva moha mada ko pchaadd'eN| isa moha mada ne bhI anAdi se isa jIva ko (hameM) bhI aisA hI jakar3akara bAMdha rakhA hai, darzana moha se hamArI AkheM bhI andhI ho rahI haiN| hama bhI pRthvIrAja cauhAna banakara ki maiM ananta catuSTaya kA dhArI sarvajJa svabhAvI paramAtmA hU~ apanI sattA zakti ko jAgrata kareM aura isa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 ] [mAlArohaNa jI moha mada rAgAdi ko khaMDa-khaMDa kareM, hameM bhI vartamAna meM yaha manuSya bhava puruSArtha yoni milI hai, sadgurU mArga darzaka haiM, jo hameM isase chUTane kI vidhi batA rahe haiN| isa kathAnaka kI eka eka bAta mArmika aura mArgadarzaka hai svayaM hI buddhi pUrvaka apanA nirNaya kareM to apanA bhalA hove / prazna- yaha bAta to bahuta acchI taraha samajha meM A gaI isa saMsAra ke cakra ina saMkalpa vikalpoM ke duHkhoM se chUTane ke liye aura kyA karanA par3egA samyagdRSTi sAdhaka aura kyA karatA hai batAiye ? inake samAdhAna meM sadgurU AcArya tAraNa svAmI pAMcavIM gAthA kahate haiM jo apUrva rahasya se bharI huI hai sAdhaka ke liye amRta rasAyana hai - gAthA - 5 salyaM triyaM citta nirodha nitvaM, jina ukta vAnI hridai cetayatvaM / mithyAta devaM gurU dharma dUraM, suddhaM sarUpaM tatvArtha sArdhaM // zabdArtha (salyaM triyaM) tInoM zalyoM (mithyA mAyA nidAna) ko (citta) apane hRdaya se (nirodha) baMda karake, samApta karake (nitvaM) hamezA (jina ukta vAnI) jinendra kI kahI huI vANI (jinavANI) kA (hidai cetayatvaM) hRdaya meM cintavana karatA hai (mithyAta devaM gurU dharma dUraM) mithyAdeva, mithyAgurU, mithyA dharma se dUra rahakara (suddhaM sarUpaM) apane zuddha svarUpa kA ( tatvArtha sArdhaM ) prayojana bhUta tatva kI sAdhanA zraddhAna karatA hai| vizeSArtha- jo nara saMsAra ke duHkhoM se arthAt bhaya cintA saMkalpa-vikalpoM se chUTanA cAhatA hai, usake liye cauthI gAthA meM batAyA ki nizcaya se apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA ArAdhanA kare, zuddhAtma tatva ko hI dekhe, usI meM rahe tathA vyavahAra meM apane mithyAtva, mada, moha, rAga dveSAdi bhAvoM ko tor3e chor3e vaha zuddha dRSTi tatvArtha kA zraddhAnI sAdhaka hai| jaba yaha prazna kiyA ki kyA itane se hI kAma cala jAyegA, saMsAra ke duHkhoM se chUTa jAyegA yA aura kucha karanA par3atA hai ? isake samAdhAna meM sadagurU gAthA kraM. 5 ] [ 48 zrI tAraNa svAmI yaha pAMcavIM gAthA kahate haiN| mukti mArga ke pathika sAdhaka ko adhyAtma sAdhanA karane ke lie kitanA sAvadhAna honA cAhiye aura kitanA sUkSma mArga hai yaha saba jAnanA jarUrI hai| saMsAra meM jIva ko bhedajJAna ke abhAva meM saMkalpa-vikalpa hote haiM, jo hamezA duHkhI cintita bhayabhIta karate rahate haiM tathA tatva nirNaya ke abhAva meM zalyeM hotI haiM jo hamezA chidatI rahatI haiN| zalya arthAt kAMTA yaha zalyeM tIna taraha kI hotI haiM - mithyA, mAyA, nidAna / jaba taka jIva nirAkula niHzalya nahIM hotA taba taka vaha Ananda meM nahIM raha sakatA isIliye tatvArtha sUtra meM " niHzalyovratI" kahA hai| ? inakA svarUpa aura inase chUTane kA upAya aba yaha zalya kyA batAyA hai| " zalyaMtriyaM" - zalyeM tIna hotI haiM - ( 1 ) mithyAzalya (2) mAyAzalya (3) nidAnazalya | (1) mithyAzalya - mithyA arthAt jhUThI, zalya arthAt kalpanA yA bhrama arthAt jhUThI kalpanA '"aisA na ho jAye" yaha zalya moha kI tIvratA meM jyAdA peratI hai, caina se nahIM rahane detii| jaise koI kArya karanA ho, honA ho vahA~ yaha mithyA zalya A jAtI hai "aisA na ho jAye" to saba kucha karate, hote huye bhI nizcinta nahIM raha sakate jaise koI parivAra kA sadasya bAhara jA rahA ho, gayA ho aura bIca meM yaha moha kI zaMkA kuzaMkA rUpI mithyA zalya A jAye ki "aisA na ho jAye, aisA na ho gayA ho", to samajha lo vaha vyakti jaba taka lauTakara nahIM AtA taba taka caina nahIM pdd'tii| (2) mAyAzalya - kaMcana kAminI kIrti kI cAha "aisA nahIM aisA hotA" saba kucha hote huye milate huye yaha tRpta saMtuSTa nahIM rahane detii| vartamAna kA sukha bhI nahIM bhogane detI, hamezA mAyA ke cakkara meM hI ghumAtI rahatI hai| zekhacillI jaisI kalpanAoM kA jAla isI zalya ke antargata calatA hai| jaise bhojana kI thAlI sAmane AI aura usameM yaha zalya A gaI, aisA nahIM aisA hotA to, sAre bhojana kA svAda gyaa| aise hI dhana makAna kapar3A yA koI vastu
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.5 ] [ 50 bhI milI aura vahA~ yaha zalya A gaI "aisA nahIM aisA hotA" to samajha lo bhogate huye rahate huye kyA dazA hotI hai| (3) nidAnazalya-"aisA karatA yA aisA karU~gA" kartRtva kA ahaMkAra, yaha bhUta bhaviSya meM hI ghumAtA rahatA hai, vartamAna meM Tikane nahIM detaa| yaha zalya hiMsAdi pApoM meM pravRtti karAtI hai| mana sakriya aura kaThora isI ke kAraNa rahatA hai| yaha dveSa kI tIvratA meM vizeSa sakriya rahatI hai, jaise-sAmane koI bAta yA kArya AyA vahA~ bhItara se yaha ahaMkAra bolatA hai ki "maiM hotA to aisA karatA yA yaha ho gayA para aba aisA karU~gA" yaha nidAna zalya hai| jaba taka koI sI bhI zalya rahegI, jIva apane meM svasthya nahIM raha sakatA apanI surata nahIM rakha sakatA to jo nara(samyagdRSTi) saMsAra se chUTanA cAhatA hai, vaha ina tInoM zalyoM ko apane citta se bilkula nikAla de (nirodha) banda kara de, paidA hI na hone de , kaise nikAla de? "jina ukta vAnI hidaiya cetayatvaM" jinendra paramAtmA ke dvArA kahI huI vANI kA apane hRdaya meM hamezA cintavana kare / aba jinendra paramAtmA ne kyA kahA hai, yaha pUchane para sadgurU kahate haiM ki pahalI bAta kAyA pramAnaM tvaM brahmarUpa, niraMjana cetana lapyanetvaM / isa zarIra ke pramANa, zarIra se bhinna, tuma brahma svarUpI, niraMjana cetana lakSaNa bhagavAna AtmA ho, aisA bhedajJAna karanA aura dUsarI bAta jinavANI kA sAra tatva nirNaya yaha hai ki triloka kI trikAlavartI paryAya kramabaddha nizcita aTala hai| jisa samaya, jisa jIva kA, jisa dravya kA, jaisA jo kucha honA hai vaha apanI tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai aura hogA, use koI bhI TAla phera badala sakatA nahIM hai| isa bAta kA dRr3ha zraddhAna aTala vizvAsa karane se ye tInoM zalye vilA jAtI haiN| yahI bhedajJAna tatvanirNaya karane para mithyAtva, mada, moha rAgAdi galate vilAte haiN| sAdhaka aura kyA karatA hai? mithyAta devaM gurU dharma dUra, saddhaM sarUpaM tatvArtha sArtha / mithyAdeva, mithyAgurU, mithyAdharma se dUra rahatA hai| samAdhAna-(1) mithyAdeva - jhUThe deva ko mithyA deva kahate haiN| mithyAdeva ke do bheda haiM, kudeva - adeva / kudeva-devagati ke devoM ko deva mAnanA yaha kudeva kahe jAte haiM kyoMki inameM devatvapanA nahIM hai| adeva - citra, lepa, pASANa, dhAtu Adi kI mUrti ko deva mAnanA yaha adeva hai kyoMki cetanapanA hI nahIM haiM to devatvapanA kaise hogA? deva arthAt paramAtmA, iSTa, bhagavAna, jo jIva ko kalyANakArI uddhAra kartA mukti dene vAle ko deva kahate haiN| sacce deva kA svarUpa isa prakAra hai sacce deva-vItarAgI sarvajJa hitopadezI ko kahate haiN| vyavahAra se - sacce deva arahaMta siddha paramAtmA hote haiN| nizcaya se - nija zuddhAtmA hI saccA deva hai| (2) mithyAgurU-jhUThe gurU ko mithyAgurU kahate haiM / mithyAgurU ke bhI do bheda, kugurU-agurU hote haiN| kugula- jo ajJAnI mithyAdRSTi kisI prakAra kA rUpa bheSa banAkara saMsArI prapaMca, zubhAzubha kriyAoM meM pravRtti karate karAte haiM, puNya ko dharma batAte haiM, vaha kugurU haiN| agurU- jinameM koI gurUtA nahIM hai jo svayaM saMsAra meM phaMse haiM, jaise mAtA-pitA, patnI-pati, mitra baMdhu, zikSA gurU inakI bAteM mAnanA jo viSaya kaSAya meM phaMsAte haiM, agurU haiN| sacce gurU-hita kA mArga batAne vAle dharma kA upadeza dene vAle ko gurU kahate haiN| sacce gurU vItarAgI nirgrantha samyagdRSTi sAdhu hote haiM jo svayaM tarate haiM, auroM ko tarane kA mArga batAte haiN| (3) mithyAdharma - kriyAkAMDa puNya-pApa ko dharma mAnanA mithyA dharma hai| mithyA dharma ke bhI do bheda haiM - kudharma, adharma /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51] [mAlArohaNa jI kisI bhI zubhAzubha kriyA rUpa AcaraNa ko dharma mAnanA kudharma hai / kisI bhI zubhAzubha bhAva, puNya pApa karma ko dharma mAnanA adharma hai| yaha saba saMsAra ke kAraNa haiN| samyagdRSTi sAdhaka inase dUra rahatA hai arthAt na rAga karatA hai, na dveSa karatA hai| na acche mAnatA hai, na bure mAnatA hai, na baira karatA hai, na virodha karatA hai, na nindA karatA hai, na stuti karatA hai, vaha dUra hI rahatA hai kyoMki "nija hera baiTho nahIM to rAra karo" isa siddhAnta ko mAnatA hai| jaise apane ko kahIM jAnA hai aura mArga meM kAMTe par3e hoM gaDDhA ho yA sAMpa bicchU zera baiThA ho, to dUra se baca kara nikala jAte haiM isI prakAra inase dUra raho kyoMki jarA bhI bologe-miloge to apane mArga meM vyavadhAna par3a jaayegaa| saccA dharma apanA cetana lakSaNamayI zuddha svabhAva hai| dharma jo dhAraNa kiyA jAtA hai, jisase jIvoM kA kalyANa hotA hai, vastu ke svabhAva ko dharma kahate haiN| zuddhaM svarUpaM, tatvArtha sAdhaM apane zuddha svarUpa prayojana bhUta tatva kI sAdhanA zraddhAna karatA hai| isase saMsAra ke duHkhoM se chUTa jAtA hai kyoMki saMsAra ke mUla duHkha zalya aura vikalpa hI haiN| inase chUTa jAnA hI mukti hai| isI bAta ko samayasAra ke sarva vizuddhi adhikAra meM kahA hai| zuddha naya kA viSaya jo jJAna svarUpa AtmA hai| vaha kartRtva bhoktRtva ke bhAvoM se rahita hai| baMdha-mokSa kI racanA se rahita hai para dravya se aura para dravya ke samasta bhAvoM se rahita hone se zuddha hai| nija rasa ke pravAha se pUrNa daidIpyamAna jyoti rUpa hai aura TaMkotkIrNa mahimAmaya hai aisA jJAna puMja AtmA apanA nija zuddha svarUpa hai| yaha AtmA anAdi saMsAra se hI apane aura para ke bhinna-bhinna nizcala svalakSaNoM kA jJAna, bhedajJAna na hone se dUsare kA aura apanA ekatva kA adhyAsa karane se kartA hotA huA prakRti ke nimitta se utpatti vinAza ko prApta hotA hai| prakRti bhI AtmA ke nimitta se utpatti vinAza ko prApta hotI hai arthAt AtmA ke pariNAmAnusAra pariNamita hotI hai isa prakAra yadyapi AtmA aura prakRti ke kartA karma bhAva kA abhAva hai tathApi paraspara nimitta naimittika gAthA kraM. 5 ] [ 52 bhAva se donoM ke baMdha dekhA jAtA hai| isase saMsAra hai aura isI se AtmA aura prakRti ke kartA karma kA vyavahAra hai| jaba taka AtmA prakRti ke nimitta se upajanA vinazanA na chor3e taba taka vaha ajJAnI mithyAdRSTi asaMyata hai| ajJAnI ko to zuddhAtmA kA jJAna nahIM hai isIlie jo karma udaya meM AtA hai usI ko vaha nija rUpa jAnakara bhogatA hai aura jJAnI ko zuddhAtmA kA anubhava ho gayA hai isalie vaha usa prakRti ke udaya ko apanA svarUpa nahIM jAnatA huA usakA mAtra jJAtA hI rahatA hai bhoktA nahIM hotA / jJAnI karma kA svAdhInatayA kartA bhoktA nahIM hai, mAtra jJAtA hI hai isalie vaha mAtra zuddha svabhAva rUpa hotA huA mukta hI hai| karma udaya meM AtA hai phira bhI vaha jJAnI kA kyA kara sakatA hai, jaba taka nirbalatA rahatI hai taba taka karma jora calA leM kintu jJAnI kramaza: zakti bar3hAkara anta meM karma kA samUla nAza karegA hI / jaba taka jJAna, jJAna rUpa na ho aura jJeya, jJeya rUpa na ho, taba taka rAga dveSa utpanna hotA hai, isalie isa jJAna ajJAna bhAva ko dUra karake jJAna rUpa hoo ki jisase jJAna meM jo bhAva aura abhAva rUpa do avasthAyeM hotI haiM ve miTa jAyeM aura jJAna pUrNa svabhAva ko prApta ho jAye / vartamAna kAla meM karma kA udaya AtA hai usake viSaya meM jJAnI vicAra karatA hai ki pahale jo karma bAMdhA thA usakA yaha kArya hai merA to yaha kArya nahIM hai| maiM isakA kartA nahIM hU~ maiM to zuddha caitanya mAtra AtmA huuN| usakI darzana jJAna rUpa pravRtti hai / usa darzana jJAna rUpa pravRtti ke dvArA maiM isa udayAgata kArya ko dekhane jAnane vAlA hU~ maiM apane svarUpa meM hI pravartamAna hU~ aisA anubhava karanA hI nizcaya cAritra hai| yahA~ itanA vizeSa jAnanA cAhie ki avirata, dezavirata aura pramatta saMyata dazA meM to aisA jJAna zraddhAna hI pradhAna hai| jaba jIva apramatta dazA ko prApta hokara zreNI car3hatA hai taba yaha anubhava sAkSAt hotA hai| isa prakAra jJAnI apane svarUpa kI sAdhanA karatA hai|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 54 yahA~ koI prazna karatA hai ki yaha tIna zalye jinavANI kA ciMtavana karane se kaise miTa jAtI haiM ? samAdhAna-jinavANI kA sAra tatva nirNaya kyA hai isako samajhanA hI jinavANI kA cintavana hai| jaba yaha nirNaya ho gayA ki jisa samaya jisa jIva kA jisa dravya kA jaba jaisA jo kucha honA hai vaha apanI tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA aura hogA, use koI TAla phera badala sakatA nahIM hai| phira zalya vikalpa rahate hI nahIM haiM kyoMki jaba yaha nirNaya hai ki jaba jo honA hai vaha nizcita aTala hai jaisA kevalajJAnI ke jJAna meM jhalakA hai vaha kabhI parivartana ho sakatA nahIM to phira "aisA na ho jAye" yaha mithyA zalya kahA~ rahegI, "aisA nahIM aisA hotA" yaha mAyA zalya kise hogI, ''aisA karatA aisA karU~gA" yaha nidAna zalya bhI kaise hogI, jise bhedajJAna tatvanirNaya nahIM huA use to yaha nirantara hotI hI haiN| jinavANI kA sahI zraddhAna jJAna karanA usa para vizvAsa honA hI ina tIna zalyoM se mukta karatA hai| prazna - jaba jo honA hai vaha saba nizcita aTala hai jaisA kevala jJAna meM AyA vaisA hI ho rahA hai phira purUSArtha kyA hai, hameM kucha karane kI jarUrata kyA hai? samAdhAna- bhAI ! isa bAta ko svIkAra kara lenA hI sabase bar3A purUSArtha hai| jIva to mAtra jJAtA-dRSTA hai| na kucha karatA hai na kara sakatA hai| yaha jJAtA dRSTA rahe, apane jJAnAnanda svabhAva meM rahe yahI sabase bar3A purUSArtha hai| jahA~ saba karanA dharanA chUTa jAtA hai to hAtha para hAtha rakha kara baiTha jAtA hai, vahI to paramAtmA hotA hai| jise saMsAra ke du:khoM se chUTanA hai| jise janma maraNa ke cakra se mukta honA hai, paramAtmA bananA hai| use yaha bhedajJAna tatvanirNaya hI svIkAra karanA anivArya hai| isI bAta ko adhyAtma amRta kalaza 15 meM kahA hai apanI svAdhInatA se jo padArtha jisa prakAra ke svabhAva vAlA hai| usakA svabhAva usI prakAra hI hai| use dUsarA para padArtha kisI anya svabhAva vAlA karane meM kisI bhI prakAra samartha nahIM hai| trikAla jJAnasvarUpI AtmA kabhI ajJAna nahIM bana sakatA ataeva AcArya kahate haiM ki he jJAnI parUSa ! tere jJAna bhAva meM rahate huye bhI vividha prakAra ke pUrva meM bAMdhe huye zubhAzubha karma kA udaya AyegA vaha rUkegA nahIM aura tujhe donoM prakAra ke karma bhogane hoMge tathApi tU apane jJAna svabhAva kI bhUmikA meM krIr3A karatA rahA to tujhe karma baMdha na hogaa| vastuta: para padArtha apanI apanI sattA meM akSuNNa haiN| unakA jIva bhoga nahIM karatA, na kara sakatA, maiMne padArtha bhogA yaha to upacarita kathana hai| padArtha kA jJAna hI padArtha kA vedana hai aura usake prati rAga hI usa padArtha ko bhoganA kahA jAtA hai| AcArya kahate haiM he Atmana ! tU para kI ora dRSTi karake dIna huA lalacAtA phiratA hai| tUne kabhI apanI nija nidhi kA darzana nahIM kiyA tere bhItara terI jJAna kalA aisI apUrva nidhi hai, jo tere sampUrNa prayojanoM ko sAdhane vAlI hai vahI tere lie cintA maNi ratna ke samAna zaktizAlI vastu hai| jisakI zakti cintavana meM nahIM AtI para svayaM ananta zakti usameM hai| usakA Azraya kara, tere sarva manoratha pUrNa hoNge| usa AtmAnubhava ke udyota hone para mithyAtva kA andhakAra svayaM lupta ho jAtA hai| jJAna kI kiraNeM svayaM udyota karane lagatI haiN| vastu kA yathArtha bodha ho jAtA hai, para se rAga dveSa dUra hokara samatA rasa kA svayaM uchAla hokara samyagdRSTi ho jAtI hai| aisA jJAnI apanI AtmAnubhava kI laharoM meM hI magana rahatA hai, parAzraya kI dInatA dUra ho jAtI hai, mokSa patha usakI dRSTi meM sahaja dIkhatA hai| usakA mana saMsAra kI samasta vAsanAoM se dUra ho jAtA hai aura baMdha mArga chUTa jAtA hai| prazna- para saMsAra meM aura saba jIva apane puruSArtha se jo karanA cAheM kara sakate haiM yA nahIM? samAdhAna - bhAI ! vastu svarUpa ko samajho, dravya kI svataMtratA ko svIkAra karo to yaha prazna nahIM uThegA, abhI vastu svarUpa dravya kI svataMtratA ko nahIM jAnA hai isalie yaha bheda vikalpa uThate haiN| jIva to mAtra jJAna svabhAvI jJAtA dRSTA hI hai, cAhe vaha jJAnI ho cAhe vaha ajJAnI saMsArI ho, dravya kA pariNamana svataMtra hai aura vaha apane meM svataMtratayA pariNamana kara rahA hai| jIva
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 56 mAtra jJAtA dRSTA hai para apane svarUpa kA bodha na hone. vasta ke svarUpa ko na jAnane ke kAraNa ajJAnI para dravya kA kartA banatA hai| jIva kisI kA kucha kara hI nahIM sakatA, vaha to jaisA karmodaya pariNamana cala rahA hai vahI ho rahA hai, hotA hai, aura hogaa| jIva kA para meM kucha karane kA sAmarthya hI nahIM haiM aura na usake purUSArtha se para meM kucha hotA, hA~ svayaM kA svayaM meM purUSArtha kare isake lie svataMtra hai aura usakA purUSArtha eka mAtra jJAyaka jJAna svabhAva meM rahanA hI hai isake atirikta to koI kucha kara hI nahIM sktaa| saMsArI ajJAnI jIva jise apanA purUSArtha mAnatA hai vaha usakA ajJAna bhAva kA kartRtva kA ahaMkAra hai jo baMdhana kA kAraNa hai| adhyAtma amRta kalaza meM kahA hai kalaza 194 - ajJAna dazA meM jIva apane rAgAdikA ajJAna bhAvakA kartAtopara vaha zarIrAdi para paryAya kA kartA ajJAna dazA meM bhI nahIM hai, vaha apane ko para kA kartA mAnatA hai yahI usakI ajJAnadazA hai| prazna-zAna, ajJAna dazA meM jIva meM kyA antara par3atA hai? samAdhAna-ajJAna dazA meM svabhAva kA bodha use nahIM hotA ata: para padArtha ke saMcaya meM, usake nirmANa meM, vaha hotA to nimitta mAtra hai para apane ko para kA kartA mAna letA hai, yaha mAnyatA hI usakA bhrama hai aura bhrama ke kAraNa hI vaha du:khI hai| vaha du:khI isIlie hotA hai ki apanI galata mAnyatA meM para ko apane anukUla banAnA cAhatA hai parantu para dravya para jIva to svayaM apanI pariNati ke anurUpa pariNamatA hai isakI icchAnusAra pariNamana nahIM karatA, taba yaha apanI icchAnukUla para pariNamana ke abhAva meM svayaM du:khI hotA hai| isI prakAra para meM apanA kartRtva dekhakara jaba para kI nimittatA meM bhI apanI sthiti, apanI icchAnusAra nahIM pAtA taba usakA doSa para ko detA hai aura svayaM du:khI hotA hai| jJAnI kI sthiti isake viparIta hai vaha jAnatA hai ki para dravya apane dravya kI yogyatAnusAra tathA apanI paryAyadhArA ke anusAra, Ane vAle pariNamana ke anusAra hI pariNamana karegA, ata: da:khI nahIM hotA, isI prakAra merA pariNamana para ke AdhIna nahIM hai| saMsArI dazA meM pUrva karmodaya ke nimitta ko pAkara apanI paryAyadhArA ke anusAra Ane vAle pariNamana ke anukUla hI merA pariNamana hogA, merI mAtra icchA ke anusAra nahIM hogA, aisA jAnakara du:khI nahIM hotA yahI usake tatva jJAna kA phala hai| prazna -jJAnI aura ajJAnI donoM ko pUrva karma bandhodaya janya viSayAdi rogoM kI pIr3A barAbara hI bhoganA par3atI hai bAhara se donoM kI sthiti dekhane meM eka sI lagatI hai phira inameM antara kyA hai? samAdhAna - bhogate donoM haiM para ajJAnI karmodaya janya sthiti se bhinna jo akarma svarUpa AtmA hai aise apane svarUpa ko nahIM jAnatA ata: use tanmaya hokara bhogatA hai, usameM use Atmabuddhi hai ata: du:khI hotA hai, ise hI karma daMDa kA bhoganA kahate haiN| isake viparIta jJAnI purUSa apane jJAna svarUpa kA jJAyaka hai aura karma ke svarUpa kA jJAyaka hai tathA karma ke udaya aura usake phala kA bhI jJAyaka hai, kartA bhoktA nahIM hai vaha use apane se bhinna naimittika bhAva jAnakara usase tanmaya nahIM hotA kyoMki tanmayatA ko hI bhoganA kahate haiM, ata: ajJAnI, kartA, bhoktA banA hai, jJAnI, akartA, abhoktA, abandha mAtra jJAyaka hai| prazna- yadi koI aisA sunakara unmatta ho jAye ki jJAnI, akartA-abhoktA abandha mAtra zAyaka hai, kaisA bhI rahe kucha bhI kare, tatva kI carcA sunakara apane ko samyagdRSTi mAnane lage aura svacchandatA barate, saMyama sadAcAra bhI chor3a de to kyA hogA? samAdhAna - yaha carcA samyagdRSTi jJAnI kI hai aura jJAnI samyagdRSTi banane ke lie hai, ise sunakara dharma kA bahumAna jAge, bhedajJAna pUrvaka zarIra se bhinna apane Atma svarUpa kI anubhUti zraddhAna kare to usakA bhalA ho, isa carcA ko sunakara par3hakara koI svacchaMdatA barate, sva para kA bhedajJAna na kare apane Apako samyagdRSTi jJAnI mAnane lage to vaha samyaktva zUnya abhimAnI naraka nigoda jAvegA, kartRtva kA ahaMkAra. rAga kI ruci, karma baMdhana ke kAraNa haiM, dharma kA mArga ekAnta pakSa nahIM hai, samyagdarzana se hIna mithyA dRSTi hara dazA meM pApI hI hai| samyagdRSTi jJAnI hone ke bAda koI svacchanda nahIM hotA vaha
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 58 viveka pUrvaka apanI pAtratAnusAra pariNamana karatA hai. tatva kI carcA jIva ko Upara uThAne mukta hone paramAtmA banane ke lie hai| svacchandI, mAnI vivekazUnya pramAdI hone ke liye nahIM hai| isake bAda jo jaisA ho usakA phala vaha bhogegA apane ko apanI sAvadhAnI aura saMbhAla rakhanA ati Avazyaka hai| prazna - svacchandapanA kaisA hotA hai usakA svarUpa kyA hai? samAdhAna-jIva ko saMsAra meM bhaTakane vAle adhabIca meM Dubone vAle do bhAva haiM (1) saMzaya (2) svacchandatA (1) saMzaya- yaha satya hai yA yaha satya hai, maiM jIva to hUM para kucha na kucha to karanA cAhie? maiM samyagdRSTi huA yA nahIM? apane ko kabhI samyagdRSTi mAnanA, kabhI mithyAdRSTi mAnanA, yaha saMzaya patana kA kAraNa hai"saMzayAtmA vinshyti"| (2) svacchandatA-zAstrIya jJAna ke AdhAra para apane ko samyagdRSTi jJAnI mAna lenA aura manamAnI karanA yaha svacchandapanA hai jo jIva ko durgati kA pAtra banAtA hai| isakA svarUpa nimna prakAra hai (1) zAstra saMgata yA visaMgata jJAna ke kSayopazama saMbaMdha meM maiM samajhatA hUM "saba jAnatA hUM" aisA bhAva hone se jijJAsA kA abhAva rhnaa| (2) jJAnI satpuruSa ke vacana meM zaMkA aura usakI bhUla dekhane kI vRtti honaa| (3) jJAnI satpuruSoM kA virodha krnaa| (4) dUsare ke cAritra doSa dekhanA, svayaM asaMyama avrata meM rata rhnaa| (5) dharma, dharma kArya, dharma prabhAvanA kI apekSA kuTumba parigrahAdi ke prati adhika rAga rhnaa| (6) pratyakSa satpuruSa kA yoga hone para bhI zAstra svAdhyAya ko adhika mahatva dekara satsaMga ko gauNa krnaa| (7) hara kArya meM hara bAta meM apanI mahattA pradarzana kA hetu mukhya rahanA yaha svacchandatA kA aMtaraMga svarUpa hai| bAhara meM manamAnI karanA siddhAMta kA durupayoga carcA meM karanA, isa taraha ke pariNAma apane ko jJAnI mAnane vAle jIva ke hote haiN| prazna - vastu svarUpa aura dravya kI svataMtratA kyA hai? samAdhAna - vastu do haiM- "jIvamajIva daba", jIva aura ajIva, jar3a aura cetana, brahma aura mAyA, prakRti aura puruSa,nAma zabda bhASA ke bheda haiM para svarUpa eka hI hai| 1.jIva - tatva dRSTi vastu svarUpa se jIva jJAna mAtra cetana sattA hai jo eka akhaMDa avinAzI, dhruva tatva, mamala svabhAvI abheda siddha svarUpI, zuddhAtma tatva hai| vizeSaNa lagAne aura bheda kara kahane kI apekSA dravya, padArtha, tatva, astikAya rUpa ananta catuSTaya dhArI, ratnatrayamayI, paMcajJAna vAlA parameSThI pada dhArI, paramAtmA jise kaI nAmoM se kahA jAtA hai vastuta: abaddha, asparza, ananya, niyata, avizeSa, asaMyukta jJAna svabhAvI hai| jo jIva dravya kI apekSA ananta haiN| jise saMsArI apekSA caudaha jIva samAsa, caudaha mArgaNA, caudaha guNasthAna vAlA kahA jAtA hai| 2.ajIva-jo jaDa, mAyA, prakRti, acetana kahA jAtA hai| cetana sattA (jIva) ke atirikta pUrA vizva ajIvamaya hai| jaina darzana ke anusAra ajIva ke pAMca bheda haiM-pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla tathA teIsa sattA svarUpa haiM jisameM pudgala rUpI jar3a dravya hai zeSa cAra arUpI acetana haiN| vaidika darzana ke anusAra mAyA ke tIna guNa- rajo guNa, tamoguNa, satvaguNa jo pUre vizvamaya ho rahe haiM, jo andhakAra rUpa mAtra bhrama hai| pudgala ke hI bheda rUpa- dravyakarma, bhAvakarma, no karma haiN| tatva dRSTi, vastu svarUpa se pudgala ajIva zuddha paramANu mAtra haiN| jo dravya apekSA anantAnta haiN| inameM skaMdharUpa ananta AkAra rUpa pariNamana karane kI zakti haiN| isakA milanA aura bikharanA svabhAva hai| yaha vastu kA svarUpa hai jise jAnane vAlA samyagjJAnI hotA hai| chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahate haiN| jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 60 kaal| inameM cAra dravya to apane meM pUrNa zuddha sthita haiN| jIva aura pudgala-yaha do hI dravya haiM jo anAdi se eka dUsare meM mile huye nimitta naimittika saMbaMdha dvArA azuddha paryAya rUpa pariNamana cala rahA hai, yahI saMsAra cakra hai| isameM bhI donoM dravya apanI-apanI kriyAvatI zakti anusAra pariNamana kara rahe haiN| anAdi se eka kSetrAvagAha, nimitta-naimittika, zleSma sambandha hone para bhI eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA, eka dUsare ko chUtA nahIM hai kyoMki jIva, cetana arUpI asparzI hai aura pudgala, acetana,rUpa, rasa, gaMdha, varNavAlA hai| donoM kA pariNamana apane-apane meM bhinna svataMtra cala rahA hai| inake gamana karane calane meM dharma dravya sahakArI hai| rUkane Thaharane meM adharma dravya sahakArI hai| pariNamana meM kAla dravya sahakArI hai| sabako sthAna dene vAlA AkAza dravya hai / chahoM dravya apane-apane meM pUrNa svataMtra haiN| inameM jIva dravya ananta haiN| pudagala dravya paramANu rUpa anantAnanta haiN| dharma dravya, adharma dravya, AkAza dravya eka-eka haiN| kAla dravya asaMkhyAta kAlANu haiN| jo apane-apane meM apanI-apanI svataMtra sattA se pariNamana kara rahe haiN| ise jAnane mAnane vAlA jJAnI hotA hai| prazna - jaba saba dravya apane-apane meM svataMtra pariNamana kara rahe haiM phira yaha saMsAra cakra kyA hai? samAdhAna-yaha jIva kI ajJAnatA mithyA mAnyatA kA pariNAma hai jo anAdi se cala rahA hai kyoMki anAdi se saba jIva apane svarUpa ko bhUle haiM aura yaha zarIra hI maiM hU~ yaha zarIrAdi mere haiM aura maiM ina saba kA kartA huuN| isa kAraNa cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM meM janma-maraNa karate saMsAra cakra meM ghUma rahe haiN| prazna- isase chUTane kA upAya kyA hai? samAdhAna- isase chuTane mukta hone kA hI upAya batAyA jA rahA hai ki jo jIva bhedajJAna pUrvaka apane svarUpa kA satzradvAna kara letA hai tatva nirNaya dvArA vastu svarUpa jAna letA hai vaha samyagdRSTI jJAnI ho jAtA hai phira apane svarUpa kI sAdhanA se sAre karma baMdhanoM se mukta pUrNa zuddha paramAtmA ho jAtA prazna - yaha hRdaya citta kyA hai, isakA svarUpa kyA hai? samAdhAna - yaha hRdaya anta:karaNa ko kahate haiM isake cAra bheda haiMmana, buddhi, citta, ahNkaar| yaha manuSya kI vizeSa upalabdhi hai| jo ghAtaka bhI hai aura sAdhaka bhI hai| yaha zarIra aura jIva ke andara bIca meM calane vAlI karmo kI philma hai jo donoM ko hI prabhAvita karatI hai| inakA alaga-alaga svarUpa nimna prakAra hai (1)mana - moha mAyA se grasita, karmodaya janya kSaNabhaMgura nAzavAna vicAroM ke pravAha ko mana kahate haiN| "mana eva manuSyANAM kAraNaMbaMdha mokssyo:"| mana hI manuSya ke baMdha kA kAraNa aura yahI mokSa kA kAraNa hai| isake cakkara meM phaMsA huA manuSya hamezA sukhI-duHkhI bhayabhIta cintita parezAna rahatA hai, saMkalpa-vikalpa karanA hI mana kA kAma hai, yaha mohanIya karma kI paryAya hai| (2) buddhi- jisake dvArA hita-ahita acche bure kA nirNaya kiyA jAtA hai| buddhi hI manuSya bhava kI vizeSatA hai| yaha ajJAna dazA meM kubuddhi aura jJAna dazA meM subuddhi kahalAtI hai| isI ko viveka kahate haiN| yaha jJAnAvaraNI karma kI paryAya hai| (3) citta- jisameM dhAraNA zraddhAna zakti hotI hai / jo ciMtavana karatA hai use citta kahate haiN| yaha caMcala sthira, dRDha-adRDha, majabUta, kamajora hotA hai| isake dvArA hI mana, buddhi ko saMyamita kiyA jAtA hai| yaha darzanAvaraNI karma kI paryAya hai| (4) ahaMkAra - kaSAya rUpa pariNati ko ahaMkAra kahate haiN| isake dvArA hI saMsAra kA sArA khela calatA hai| isake miTate hI saMsAra miTa jAtA hai| yaha jIva ke puruSArtha ko Dhake rakhatA hai, yaha antarAya karma kI paryAya hai| yaha anta:karaNa catuSTaya hI jIva ke ananta catuSTaya ko AvRta kiye haiN| isakA jaisA pariNamana calatA hai| vaisA jIva kahane meM AtA hai vaise jIva kA isase koI sambandha nahIM hai| jaise- sinemA meM jo philma parade para calatI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI hai| usa rUpa hI dikhatA hai para philma alaga hai paradA alaga hai| usI prakAra yaha anta:karaNa catuSTaya alaga hai aura ananta catuSTaya vAlA maiM jIva AtmA alaga hU~, aisA samajha lenA hI jinavANI ko samajha lenA hai kyoMki saccI samajha kA nAma hI mukti hai| prazna- saccI samajha kyA hai? samAdhAna - cAhe samajho palaka meM, cAhe janma aneka / jaba samajhe taba samajhe ho, ghaTa meM Atama eka // maiM AtmA kaisA hU~ ? isa bAta ko samayasAra meM kahA hai AtmA na pramatta haina apramatta hai, na jJAna hai, na darzana hai, na cAritra hai, mAtra abheda akhaMDa eka jJAyaka bhAva rUpa hai, parama zuddha hai| parama dhyAna kA dhyeya ekamAtra zraddheya yaha bhagavAna AtmA na to karmoM se baddha hI hai aura na koI para padArtha use sparza kara sakatA hai| vaha dhruva tatva para se pUrNata: asaMyukta apane meM hI sampUrNata: niyata apane se ananya evaM samasta vizeSoM se rahita hai, para se bhinna aura apane se abhinna, isa bhagavAna AtmA meM pradeza bheda, guNa bheda evaM paryAya bheda kA bhI abhAva hai, bhagavAna AtmA ke abheda akhaMDa isa parama bhAva kA grahaNa karane vAlA na hI zuddha hai| 61 ] jo vyakti isa zuddha naya ke viSaya bhUta bhagavAna AtmA ko jAnatA hai| vaha samasta jina zAsana kA jJAtA hai kyoMki samasta jina zAsana kA pratipAdya eka zuddhAtmA hI hai-isake Azraya se hI nizcaya samyakdarzana, jJAna, cAritra, rUpa mokSa mArga pragaTa hotA hai| mokSArthiyoM ke dvArA eka mAtra yahI ArAdhya hai, yahI upAsya hai| isakI ArAdhanA upAsanA kA nAma hI samyagdarzana, jJAna, cAritra hai| yahI saccI samajha hai, apane svarUpa meM ramane jamane se mukti hotI hai / prazna- yaha mana Adi antaHkaraNa ko rokane zuddha karane kA kyA upAya hai ? gAthA kraM. 5 ] [ 62 antaHkaraNa kI zuddhi hotI, jJAna bhAva meM rahane se / sAre bhAva dilA jAte haiM, OM namaH ke kahane se // inakI tarapha se dRSTi haTA lenA apane dhruva tatva siddha svarUpa kA smaraNa dhyAna karanA, jJAna svabhAva meM rahanA hI iSTa prayojanIya hai, isase hI yaha apane Apa rUka jAte haiM aura zuddha bhI hote jAte haiM, inako rokanA yA zuddha karanA nahIM hai kyoMki jaba yaha siddhAnta hai, nirNaya hai ki eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA, kara nahIM sktaa| eka dravya kI paryAya Age Ane vAlI paryAya ko roka badala nahIM sakatI, isa bAta ko na mAnanA hI ajJAna hai| para kA kartRtva hI mithyAtva hai| ataH inako rokanA yA zuddha karanA nahIM hai inase apanI dRSTi ko haTA lenA hai aura apane zuddha svarUpa meM rahanA hI isake rokane aura zuddha hone kA upAya hai| samAdhAna - prazna- jaba eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA saba apane meM pUrNa zuddha aura svataMtra haiM phira yaha zarIrAdi saMyoga, karma, antaHkaraNa Adi kA cakkara kahAM se AyA, phira yaha saba kyA hai? samAdhAna basa isI ko samajhane kA nAma mAlArohaNa hai, yahI samayasAra hai| yaha jijJAsA jaganA aura isako samajha lenA hI vartamAna kA puruSArtha hai / vastu svarUpa samajhane aura dravya kI svataMtratA ko jAnane kA matalaba bhI yahI hai ki hamAre bhItara aisA vicAra, chaTapaTAhaTa, jijJAsA paidA ho jAye aura ise sahI DhaMga se arthAt apane Atma kalyANa, mukta hone kI bhAvanA se samajha leM to bhedajJAna, samyagdarzana, sahaja meM ho jaaye| mUla bAta - jIva zuddha-buddha avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hai| mamala svabhAvI, dhruva tatva siddhasvarUpI zuddhAtmA hai yaha apane brahmasvarUpa paramAtma tatva ko bhUlakara anAdi se yaha zarIra hI maiM hU~, yaha zarIrAdi mere haiM aura maiM inakA kartA hU~, aisA mAnatA calA A rahA hai, yahI ajJAna mithyAtva saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| - aba yaha zarIrAdi saMyoga karma antaHkaraNa Adi kahAM se Aye ? to yaha bhI anAdi se haiN| inheM kisI ne banAyA nahIM hai| yaha jIva anAdi se inameM milA ekameka ho rahA hai| jIva ananta haiM aura sabakI yahI dazA ho rahI hai,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI 63 ] anAdi se saba jIva ajJAnI mithyAdRSTi hI haiN| aba jaba jisa jIva ko kAla labdhi ke vaza samyagsadgurU ke upadeza nimitta se, mithyAtvAdi prakRtiyoM ke upazama, kSaya yA kSayopazama se jaba samyagdarzana huA, tabhI sva-para bhedavijJAna hone se AtmA ne apane svarUpa ko pahicAnA, vahI apane svarUpa kI sAdhanA karake inase mukta hotA hai, apane upayoga ko apane svabhAva meM sthira karanA hI sabase bar3A kar3A puruSArtha hai jo ki abhyAsa sAdhya hai| - jaba jIva apane jJAnAnanda svabhAva kA anubhava karane meM samartha huA, tabase samasta jagata kA sAkSI ho gayA, para vastu merI hai aisI dRSTi chUTane se vaha usakA sAkSI huA hai| para merA hai aura maiM usakA hU~, aisI mAnyatA chUTa gaI hai vaha sakala para dravyoM kA jAnane vAlA ho gyaa| usakI dRSTi meM koI paramAtmA ho to bhI vaha usakA jAnane vAlA hai aura strI-putrAdi hoM unakA bhI jAnane vAlA hai / merA koI nahIM hai, kucha bhI nahIM hai| aisA usake jJAna zraddhAna meM A gayA hai| vaha to jJAnAnanda svarUpa hI basa maiM hUM, isa prakAra nija vastu kA svayaM ke dvArA anubhava karatA hai aura nija svarUpa ko jAnanA hI inase chUTanA hai| jo jIva isa prakAra bhedajJAna tatvanirNaya karake vastu svarUpa ko nahIM jAnatA, vaha inake cakkara meM hI phaMsA rahatA hai| apanI ajJAnatA se, bhAva karma se dravya karma, dravya karma se bhAva karma kA baMdha hotA rahatA hai| yahI nimitta naimittika sambaMdha anAdi saMsAra paramparA kA kAraNa hai| jo bhavya jIva anekAnta svarUpa jinavANI ke abhyAsa se utpanna samyagjJAna dvArA tathA nizcala Atma saMyama ke dvArA svAtmA meM upayoga sthira karake bAra-bAra abhyAsa dvArA ekAgra hotA hai, vahI zuddhopayoga ke dvArA kevalajJAna rUpa arihanta pada tathA sarva karma zarIrAdi se rahita siddha parama pada pAtA hai| basa yaha apanA Atma svabhAva tathA pudgalAdi karma svabhAva aura usase hone vAle yaha zarIrAdi saMyoga antaHkaraNa kA parijJAna hI sabase kaThina hai| jaba taka AtmA apane parama puruSArtha ko nija bala se pragaTa kara anAdi kAlIna gAthA kraM. 5 ] [ 64 karma nimittajanya vibhAvoM aura vikalpoM se apane ko nahIM nikAlatA taba taka isa saMsAra rUpI gahana jaMgala meM nAnA duHkhoM kI paramparA ko prApta hotA hai| prazna- kyA zuddhanaya ko mAnane se sAMkhya mata na ho jAyegA tathA tatva nirNaya (jinavANI kA sAra) ko mAnane se niyativAda na ho jAyegA isase kAyaratA, pramAda, puruSArtha hInatA kahalAyegI yA nahIM? samAdhAna bhAI ! ekAntavAda se kisI naya ko grahaNa karanA hI ajJAna mithyAtva hai| vastu yA dharma anekAntamaya hai| jaba taka saMyoga hai taba taka donoM nayoM ko samajhanA, jAnanA, mAnanA jarUrI hai| jaba mukta ho jAyeMge to svataH zuddha vastu hI rhegii| jaise- relagAr3I do paTarI para hI calatI hai para jaba sTezana AtA hai, utaranA hotA hai taba eka hI tarapha se utarate haiM / isI prakAra zuddha naya kA lakSya zraddhAna kiye binA sAra bhUta nahIM hai aura tatvanirNaya ko svIkAra kiye binA zuddha naya se kAma nahIM cltaa| jaina darzana ke anusAra koI bhI kArya pAMca samavAya se hI hotA hai - - (1) svabhAva (2) nimitta (3) purUSArtha (4) kAlalabdhi (5) niyati ( honahAra ) / isameM kathana eka pakSa se hI kiyA jAtA hai, para sAtha meM cAra gauNa rahate haiN| isa bAta kA jise jJAna nahIM hai| vaha samyagdRSTi jJAnI hI nahIM hai| jaba taka saMyoga meM saMsAra meM jIva hai, taba taka vyavahAra nizcaya ke samanvaya pUrvaka hI calanA par3egA tabhI mokSa mArga para cala sakatA hai; isIlie bhedajJAna pUrvaka zuddha naya ko svIkAra karanA tathA tatvanirNaya dvArA apane meM zAnta nirvikalpa rahanA yahI mukti kA mArga hai| isase na sAMkhya hotA, na niyativAda hotA aura na kAyaratA, pramAda, puruSArtha hInatA kahalAtI, yaha to zUravIra, kSatriya, yoddhA naroM kA mArga hai| isa bAta ko svIkAra kara lenA ekatva, apanatva, kartRtva, chor3a denA yaha sAmAnya bAta nahIM hai; yaha bar3e purUSArtha kI bAta mahAvIra banane vAloM kI hai| saMsAra meM ajJAnI janoM kI apekSA nikammA, kAyaratA Adi yaha kahane meM AtA hai para vaha isa bAta ko jAnate hI nahIM haiN| tatva kA nirNaya puruSArtha se hotA hai, jisa samaya jo hone vAlA hai, so
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 66 hone hI vAlA hai| aisA nirNaya purUSArtha se hotA hai| purUSArtha svabhAva meM rahanA hai tathA svabhAva jJAna svarUpa hai| AdhyAtmikatA manuSya ko palAyana nahIM sikhalAtI hai balki usake antara jagata ko suvyavasthita kara use karma kI ora pravRtta karatI hai tathA use samabhAva janita sthAyI sukha evaM zAMti pradAna karatI hai| adhyAtma eka vijJAna hai, eka kalA hai,eka darzana hai| adhyAtma mAnava ke jIvana meM jIne kI kalA ke mUla rahasya ko udghATita kara detA hai| kAla naya kI apekSA jinakI siddhi samaya para AdhArita hai arthAt samyagdarzana, samyagcAritra, kevalajJAna Adi jisa samaya pragaTa hone vAle haiM, usI samaya pragaTa hote haiN| jisa samaya jo honA hai vaha usI samaya hotA hai, parantu isakA artha aisA nahIM hai ki purUSArtha binA ho jAtA hai| kAlanaya se jJAna karane vAle sAdhaka kI dRSTi kAla Upara nahIM varana svabhAva para hotI hai ata: ve kAla naya se jAnate haiM ki jisa samaya cAritra pragaTa honA hai, usI samaya pragaTa hogA jisa kAla kevalajJAna honA hai, usI samaya pragaTa hogaa| kisI muni ko lAkhoM varSoM taka cAritra pAlana karane para bhI kevalajJAna pragaTa hone meM samaya lagatA hai| kisI muni ko alpakAla meM hI kevalajJAna ho jAtA hai ata: dIrgha kAla taka cAritra pAlana karane vAle muni ko adhIratA nahIM hotI kyoMki ve jAnate haiM ki kevala jJAna hogA hI, vaha apane svakAla meM hI pragaTa hogaa| (paramAgamasAra 282) ___ samyagdRSTi aisA jAnatA hai ki zuddha nizcaya naya se maiM moha, rAga-dveSa rahita huuN| vaha svacchandatayA pravRtti nahIM krtaa| samyagdRSTi azubha se chUTane hetu vAMcana, zravaNa, vicAra, bhakti, saMyama Adi karatA hai| prayatna karake hI azubha ko chor3akara zubha meM pravRtta hotA hai| zAstra meM bhI aisA upadeza hai paramArtha dRSTi se zubha aura azubha samAna haiN| phira bhI svayaM kI bhUmikAnusAra azubha se chUTakara zubha meM pravRtta hone kA viveka rahatA hai aura vaise hI vikalpa bhI Ate haiN| isa prakAra vastu svarUpa ko jAnane vAlA hI purUSArthI hotA hai| yaha bAta isa kathAnaka ke mAdhyama se aura spaSTa ho jaayegii| eka gAMva meM eka seTha rahatA thA, jo kapar3e kA vyApAra karatA thaa| eka dina seTha jI eka gAMva kA hATa karane ke lie gAr3I meM mAla bharakara aura naukara ko sAtha lekara rAtri meM ravAnA ho gaye, ThaMDa ke dina the,prAta: eka gAMva ke pAsa pahu~ce. seThajI ne naukara se kahA-kucha IMdhana ikaTThA kara jalAo, tApa kara phira Age cleNge| naukara ne kahA-seTha jI thor3I dera aura cale calo, vaha sAmane jo lakaDI kA TAla dikha rahA hai, usameM abhI Aga lagane vAlI hai, so khUba tApa lenA / seTha cupacApa baiThe rahe-thor3I dera bAda dekhate haiM ki anAyAsa lakar3I ke TAla meM Aga laga gaI aura saba lakar3I jalane lagIM, seThajI pAsa pahu~ce, dekhA TAla jala rahA hai| gA~va ke loga Aga bujhAne meM lage haiN| para TAla kA mAlika zAMta khar3A thA aura logoM se kaha rahA thA- sAvadhAnI se Aga bujhAnA kisI ko coTa na lge| seTha jI ne dekhA-bar3e Azcaryacakita huye ki yaha kaisA AdamI hai! jo itanA nukasAna hone para bhI zAnta hai| na ro rahA na cillA rhaa| naukara se pUchA-yaha kyA bAta hai ? naukara ne batAyA ki jo hone vAlA hai, use TAlA nahIM jA sakatA phira usameM vikalpa karane rone se kyA phAyadA hai ? seTha jI ne pUchA- tujhe yaha jAnakArI kahA~ se huI aura isa vyakti ko itanI zAnti kaise hai? naukara ne batAyA ki yahA~ pAsa meM hI jaMgala hai, vahA~ eka sAdhu rahate haiN| unake satsaMga meM hama loga jAte haiN| unhoMne batAyA hai ki isa zarIra meM caitanya tatva bhagavAna AtmA ajara amara avinAzI hai| jo brahma svarUpI paramAtmA hai aura yaha saba zarIrAdi saMyoga chUTane vAle, galane, vilAne vAle haiM tathA ina sabakA jisa samaya jaisA honA hai vaha aTala hai, use koI TAla nahIM sktaa| eka dina isI carcA meM pUchane para unhoMne yaha ghaTanA honA batAyA thA jo sAmane ghaTita ho rahI hai isIlie yaha vyakti zAnta hai| seTha jI ne kahA -yaha to akarmaNyatA hai / apanA purUSArtha to karanA cAhie phira jo honA ho, ho| naukara ne kahA ki seTha jI AtmA kA para meM koI purUSArtha nahIM hai| AtmA apane jJAnAnanda svabhAva meM rahe-yahI usakA purUSArtha hai aura jo kucha jaisA ho rahA hai| use samatA zAMti se jJAyaka rahakara dekheM yaha usakA jJAnIpanA hai| para
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 68 vastu kA, para jIva kA, apane se koI sambandha nahIM hai| eka dUsare meM atyanta abhAva hai| isalie para vastu meM kisI kA koI puruSArtha nahIM cltaa| seTha jI ne kahA- vaha sAdhu kahA~ rahatA hai ? calo, usase hI yaha carcA kreNge| naukara ne kahA ki agale gAMva ke bAda thor3I dUra jaMgala meM rahate haiN| seTha jI vahA~ se Age bar3he, dUsare gA~va meM pahuMce, vahA~ kyA dekhate haiM ki eka vRddha kisAna apane ghara ke sAmane baiThA arthI banA rahA hai, seTha jI ne pUchAyaha kyA kara rahA hai ? isake ghara meM koI marA nahIM hai phira yaha arthI kyoM banA rahA hai? naukara seThajI ko lekara vRddha kisAna ke pAsa gayA aura pUchA ki yaha kyA kara rahe ho? kisAna ne batAyA merA naujavAna beTA kheta para gayA hai hala calA rahA hai, abhI thor3I dera bAda baila ke sIMga mArane se usakI mRtyu ho jAyegI, usakI taiyArI kara rahA hU~, jisase rAtri na hone pAve varanA lAza ko rAta bhara rakhanA pdd'egaa| seTha jI sunakara ghabarA gaye, bole-kaise pAgala AdamI ho are ! apane beTe ko bacAne kA purUSArtha karo, use kheta se vApisa bulA lo, bailoM ko dUra rkho| vRddha bolA-jo hone vAlA hai use TAlA nahIM jA sakatA, mere gurUdeva ne batAyA hai, vaha satya hai, dhruva hai, pramANa hai| seThajI ne kahA-yaha kAyaratA hai, mUrkhatA hai, purUSArthahInatA hai isase to loga akarmaNya bana jaayeNge| batAo, tumhArA laDakA kahA~ hai, kisa kheta para hai? maiM use bacAkara lAtA huuN| gAr3I baila ko vahIM khola kara seTha jI naukara ke sAtha kheta para gaye, dekhA vaha naujavAna - bhajana gAtA huA hala calA rahA thaa| seTha ne use apane pAsa bulAyA, naukara ko hala kholakara bailoM ko dara bAMdhane ko kahA aura usa lar3ake ko lekara ghara kI tarapha ravAnA huA, seThajI bAtacIta karate apane mana meM prasanna hote ghara ke pAsa A gaye, para jaise hI lar3akA gAr3I ke pAsa se nikalane lagA vaise hI eka baila ne sIMga mAra diyA, sIMga lar3ake ke peTa meM ghusa gayA aura vaha vahIM girakara mara gayA / seThajI ne yaha saba dekhA to unake hoza gAyaba ho gaye, ghabarA gaye aura kisI jhaMjhaTa meM na phaMsa jAyeM isaliye gAr3I jotakara vahA~ se ravAnA ho gye| naukara se kahA ki usa sAdhu ke pAsa le calo, yaha saba to bar3A vicitra ho rahA hai| naukara seThajI ko lekara thor3I dera bAda sAdhu ke pAsa pahu~ca gayA, gAr3I DhIla kara seTha jI, sAdhu ke pAsa pahu~ce namaskAra kiyA aura kahA-mahArAja yaha saba kyA ho rahA hai? ApakI aisI carcA se to loga nirUdyamI, akarmaNya, purUSArthahIna pramAdI ho rahe haiN| sAdhu ne kahA ki seTha jI isameM merA kyA hai - jaisA jinavANI meM AyA, jinendra paramAtmA ne kahA hai vaisA maiM batA rahA huuN| are! yaha vItarAga deva kI vANI-jinavANI to parama zAMti aura parama Ananda ko dene vAlI hai| isa jIva ke saMsAra ke janma maraNa ke cakra ko miTAne vAlI hai| jIva ko apane satsvarUpa paramAtma tatva ko batAne vAlI aura saMsAra ke kartRtva ke ahaMkAra se chur3Akara, parama zAMti, paramAnaMdamaya karane vAlI hai| abhI taka isa jIva ne para ke kartRtva ke ahaMkAra meM hI apanA jIvana gaMvAyA hai| sva-para kA jJAna nahIM kiyA, apane satsvarUpa ko nahIM jAnA isIlie aisA mara rahA hai| sva-para kA yathArtha nirNaya kare, vastu ke svarUpa ko jaisA kA taisA jAne mAne, to parama zAntimaya ho jAye, mukti kA mArga bana jaaye| seTha jI ne kahA ki mahArAja yaha saba kaise kyA ho rahA hai? isakA rahasya batAiye, varanA isase to bar3I bhrAnti paidA ho rahI hai| sAdhu ne kahA-seThajI ajJAna dazA meM aisA hI hotA hai| satya ko sunanA, samajhanA aura svIkAra kara lenA bar3A kaThina hai jo ise suna samajha kara svIkAra karate haiM vaha nara hI zUravIra, purUSArthI haiM jo mahAvIra banate haiN| isa zarIra meM zarIra se bhinna caitanya tatva jIvAtmA hai, vaha maiM hU~-yaha zarIrAdi maiM nahIM hU~, yaha mere nahIM haiN| isa bAta ko svIkAra kara lene vAlA hI samyagdRSTi nara hai aura yahI jIva kA saccA purUSArtha hai| yaha jIva AtmA, arasa arUpI jJAnAnanda svabhAvI paramAtma tatva mAtra jJAyaka svabhAvI hai| yaha sirpha dekhatA jAnatA hai, kucha karatA dharatA nahIM hai| apane satsvarUpa ko bhUlakara yaha jIva para ke kartRtva meM mara rahA hai jabaki pratyeka dravya kA, pratyeka jIva kA jisa samaya jaisA honA hai vaha apanI tatsamaya kI yogyatAnusAra ho
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 5 ] [ 70 rahA hai aura hogA use koI bhI TAla phera badala sakatA nhiiN| eka-eka samaya kA pariNamana kramabaddha nizcita hai| yaha nirNaya svIkAra ho to parama zAMti hotI hai| seThajI ne kahA- mahArAja phira isameM puruSArtha kyA rahA, yaha manuSya bhava purUSArtha yoni hai, isameM apanA purUSArtha to karanA cAhie, phira jo honA hove, hove / sAdhu ne kahA-seTha jI yahI sabase bar3I bhUla ho rahI hai| purUSArtha kA matalaba kyA hai ? purUSa+artha milakara purUSArtha banA hai to jo purUSa kA artha arthAt prayojana hai use hI siddha karanA purUSArtha hai| purUSa kA matalaba jIva AtmA brahma hai| yaha manuSya hone kA nAma puruSa nahIM hai| aba batAo purUSa kA artha (prayojana) kyA hai? seThajI ne kahA-mahArAja purUSArtha to cAra batAye gaye haiM-dharma. artha. kAma, mokSa / inako prApta karanA hI puruSArtha hai| sAdhu ne kahA-seTha jI inakA artha bhI batAo? seThajI ne kahA-dharma arthAt satkArya karanA, artha arthAt dhana kamAnA, kAma arthAt zarIra viSaya bhogAdi parivAra kA pAlana poSaNa karanA aura mokSa arthAt saMsAra ke janma maraNa ke cakkara se chUTa jaanaa| sAdhu ne kahA-seTha jI batAo, isameM tumhArA saccA purUSArtha kyA hai ? seThajI ne kahA- yaha cAroM hI purUSArtha karanA caahie| sAdhu ne kahA-seThajI yaha bhUla hI saMsAra kA kAraNa banI huI hai| dharma kA artha satkArya karanA nahIM, apane satsvarUpa ko jAnanA hai| isa zarIra meM zarIra se bhinna maiM eka akhaMDa, avinAzI, cetana tatva bhagavAna AtmA huuN| maiM svayaM brahma svarUpI paramAtmA huuN| aisA satzraddhAna karanA hI dharma hai aura apane brahma svarUpa meM lIna honA hI mokSa purUSArtha hai| yaha artha aura kAma to karmAdhIna haiN| usameM jo kucha jaisA mila jAye,johove usameM samatA, zAnti rakhanA,kisI taraha kA harSa, viSAda, na karanA, yaha artha aura kAma purUSArtha hai| yaha manuSya bhava purUSArtha yoni apanA prayojana siddha karane arthAta mokSa pAne ke lie hI milI hai| ise para ke kartRtva meM saMsArI vyAmoha meM gaMvAnA apanI mUrkhatA hai| seThajI ne kahA-ThIka hai mahArAja, para meM hama kucha nahIM kara sakate, vaha saba prArabdhAdhIna pariNamana hai para hama apane meM apane liye to kucha kara sakate haiM? sAdhu bole - dekho seThajI, yaha dharma kA marma, tatva kA nirNaya bar3A hI sUkSma hai| isameM hama apane meM apane liye bhI kucha nahIM kara skte| seThajI bole- mahArAja yaha kaise ho sakatA hai ? isase to saMsAra kI sArI vyavasthA gar3abar3a ho jaayegii| sAdha ne kahA- dekho seTha jI, abhI tamane lakaDI kA TAla jalatA dekha liyA aura lar3akA bhI maratA dekha liyA para abhI bhI tumhArA kartRtva kA aMhakAra nahIM TUTA to suno, aba tumheM kala zAma ko 6 baje vaha sAmane ke peDa para, jahA~ rAjya kA phAMsIghara hai, vahAM phAMsI lagane vAlI hai, aba tuma apanI surakSA kara lo| seThajI ne jaise hI yaha sunA, ghabarA gaye, pasInA chUTane lagA, vaise hI prANa nikalane lge| seThajI ne apane naukara se kahA ki jaldI eka teja dauDane vAlA, acchA ghor3A le aao| gAr3I baila sAmAna jo bhI denA hove, de do aura bAkI jo kucha bace use lekara ghara lauTa jAo, maiM kucha dina bAda lauTakara aauuNgaa| naukara ne eka acchA ghor3A lAkara seThajI ke havAle kara diyaa| seThajI turanta usa ghor3e para baiThakara ravAnA ho gaye, tejI se daur3Ate hue ghoDe ko, vaha rAta bhara cale / prAta: eka zahara meM pahu~ce jo usa rAjya kI rAjadhAnI thii| rAta bhara jAgane aura calane se seTha jI tathA ghor3A donoM bahuta thaka gaye the| seThajI eka bagIce meM kuyeM ke pAsa rUka gaye aura ghoDe se utare. utarate hI behoza hokara gira paDe, vahA~ eka bur3hiyA baiThI thI, usane pAnI sIMcakara seThajI ko hoza meM kiyA, seThajI ne pIne ke liye pAnI maaNgaa| bur3hiyA ne kahA ki beTA kucha khAkara pAnI piyo varanA aise meM pAnI laga jAyegA aura tuma mara jaaoge| seThajI ne kahA mA~ mere pAsa to kucha hai hI nahIM tuma hI kucha khAne ko do,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI bur3hiyA ne kahA beTA mere pAsa bhI khAne ko kucha nahIM hai / yaha aMgUThI hai tU le jA aura ise beca kara khAne kA sAmAna le A maiM yahIM baiThI miluuNgii| 71] seTha aMgUThI lekara becane gayA, hIre kI aMgUThI thI dUkAnadAra ne pUchA yaha kahA~ se AI, seTha ne batAyA maiM bAhara se AyA hU~, eka bur3hiyA ne dI hai jo kuyeM para baiThI hai| vaha aMgUThI rAjA kI thI, jo kucha dina pahale corI ho gaI thI, dukAnadAra ne seTha ko pulisa ke havAle kara diyA aura vaha aMgUThI de dI, sipAhI seTha ko pakar3akara rAjA ke pAsa le gyaa| rAjA ne pUchA- yaha aMgUThI kahA~ se AI ? seThajI ne apanI sArI vyathA aura bur3hiyA ne aMgUThI dI hai, saba batA diyaa| sipAhI bagIce meM gaye, vahA~ para bur3hiyA nahIM thii| seTha kA ghor3A baMdhA thA, use lekara sipAhI, rAjA ke pAsa A gye| ghor3e ko dekha kara rAjA ne kahA- yaha to koI DAkU hai| jhUTha bolatA hai, ise phAMsI kI sajA dI jAye, usI ghor3e kI pITha para seThajI ko bAMdhakara sipAhI phAMsI ghara lekara cala diye| saMdhyA ke pUrva phAMsI ghara ke pAsa pahu~cakara sipAhI ne pUchA - seTha jI koI icchA ho to batAo seTha ne kahA-aura koI icchA nahIM hai| sirpha yahA~ eka sAdhu rahate haiM, una se milanA hai, unake darzana karanA hai| sipAhI seTha ko lekara sAdhu ke pAsa pahu~ce / seTha sAdhu ke caraNoM meM gira par3A-bolA gurUdeva mujhe bacAo, batAo aba maiM kyA karU~ ? sAdhu ne kahA - seTha kartRtva kA ahaMkAra tor3o, yaha zarIrAdi ko apanA mAnanA chor3o, nija svabhAva se nAtA jor3o para se apanI dRSTi ko mor3o, saMyama kI cAdara or3ho, aba isa sthiti meM bacAne vAlA koI nahIM hai| bhedajJAna pUrvaka, samAdhimaraNa karo gAthA kraM. 5 ] [ 72 honI ko TAlA nahIM jA sakatA, jo nahIM honA use kiyA nahIM jA sakatA, AtmA kA zarIrAdi para se koI sambaMdha nahIM hai| jinavANI para zraddhA lAo, apane zuddhAtma svarUpa kA anubhava karo, dhyAo aura samatA zAMti se saMyama svIkAra kara samAdhimaraNa karo, sadgati aura mukti pAo seTha ne usI samaya sAre pApa parigraha-viSaya kaSAyoM kA tyAga kara diyA, saMyama dhAraNa kara liyA, sabase kSamAyAcanA kara zuddhAtma tatva apane siddha svarUpa kA ArAdhana karate hue sAre vikalpa jAloM ko tor3akara samatA pUrvaka samAdhimaraNa kiyA / jA bhavitava jA jIva kI, jA vidhAna kari hoya / jona kSetra jA kAla meM, so avazya kari hoya // hAni lAbha jIvana maraNa, jo honA so hoya / deva indra paramAtmA, TAla sake na koya // isa kathAnaka se sArI bAta spaSTa ho gaI, agara hameM bhI isa saMsAra ke duHkha zalya-vikalpoM se bacanA hai to jinendra paramAtmA ke kahe anusAra vastu svarUpa kA yathArtha jJAna kareM, bhedajJAna tatva nirNaya ke bagaira jIvana meM samatA zAMti A hI nahIM sakatI, sva-para kA yathArtha zraddhAna, jJAna hI jinavANI kA sAra hai| jisake jIvana meM samatA zAMti hotI hai vahI vartamAna meM mukti kA sukha bhogatA hai| prazna- yaha mukti kA sukha kaisA hotA hai aura kise tathA kaise milatA hai ? isake samAdhAna meM vItarAgI saMta zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcAryajI mahArAja Age gAthA kahate haiM
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 6 ] [ 74 gAthA-6 je mukti suSyaM nara kopi sArdhaM, saMmikta suddhaM te nara dharetvaM / rAgAdayo punya pApAya dUraM, mamAtmA subhAvaM dhuva suddha disttN| zabdArtha - (je) jo (mukti suSyaM) mukti kA sukha (nara) mumukSujijJAsu manuSya (kopi) koI bhI (sAdha) sAdhaka hai cAhatA hai (saMmikta suddha) zuddha samyaktva, kSAyika samyaktva (nizcaya samyagdarzana) (te) vaha (nara) purUSArthI vIra (dharetvaM) dhAraNa kare (rAgAdayo) rAgAdi ke udaya (punya pApAya) puNya aura pApa se (dUraM) dUra, atyanta bhinna (mamAtmA) merA AtmA (subhAva) svabhAva se (dhuva) dhruva-aTala (suddha) zuddha (disTa) dekhatA hai, dekhe| vizeSArtha - jo koI nara nirAkula paramAnanda maI, mukti kA sukha prApta karanA cAhate haiM, ve purUSArthI nara, nija zaddhAtmA kI nizcaya anubhUti rUpa zuddha samyaktva ko dhAraNa kareM tathA karmodaya janita-rAgAdi pariNAmoM se aura puNya-pAparUpa kriyA se atyanta bhinna zuddha prakAzamayI merA AtmasvarUpa sadAkAla dhruva aura zuddha hai, aisA dekheM, anubhava kareM, vaha mukti ke atIndriya sukha ko prApta karate haiN| mukti kA sukha kaisA hotA hai aura kise milatA hai ? yaha prazna pUche jAne para sadgurU kahate haiM-jo koI nara mukti ke sukha ko cAhate haiM arthAt nirAkula Ananda meM rahanA cAhate haiM, ve AkulatA rahita nija zuddha svabhAva kA anubhava kareM kyoMki Atama ko hita hai sukha, so sukha AkulatA bina khiye| AkulatA ziva mAhiM na tAteM, ziva maga lAgyo cahiye / aba mukti kA sukha kaisA hotA hai| isake lie to saMsAra meM kisI vastu se koI upamA hI nahIM dI jA sktii| jaise amRta kA svAda kaisA hotA hai yA ghI kA svAda kaisA hotA hai, yaha batAnA-asambhava hai| aise hI mukti kA sukha jo ki atIndriya hai avaktavya hai, isako kaise batAyA jAve, jaise-gUMgA gur3a khAye aura pUchA jAye ki svAda batAo? to vaha prasanna Anandita ho sira hilAtA hai aura hU~-hU~ karatA hai| isI prakAra mukti kA sukha to atIndriya, avaktavya, anupameya hai vaha to jo jIva apane svabhAva meM rahatA hai vahI jAnatA hai, use dUsarA kauna jAna sakatA hai yA batA sakatA hai| jaise-koI bhikhArI kisI rAjA kA atithi bane aura rAjamahala meM rAjA jaisA sukha bhoge aura phira bhikhAriyoM ke bIca Ave aura bhikhArI pUche ki batAo rAjA ke yahA~ kaisA sukha bhogA? to vaha bhikhAriyoM ke bIca kauna sI upamA dekara rAjya ke sukha kA varNana kara sakatA hai| isI prakAra yaha to apUrva bAta hai| jisake lie jIva anAdi se khojatA phira rahA hai| jaisA ki chahaDhAlA meM kahA hai ki "je tribhuvana meM jIva ananta, sukha cAheM dukha te bhyvnt"|| jisa sukha ke prApta hone para phira kabhI du:kha hotA hI nahIM hai basa vahI mukti sukha hai| jisa sukha ke prApta hone para jo sAdi ananta kAla taka chUTatA nahIM vahI mukti sukha hai jisa sukha ke prApta hone para saMsAra kI sArI cAha, kAmanA, vAsanA samApta ho jAtI hai vaha mukti sukha hai| jisa sukha kI eka jhalaka milane para saMsAra ke sAre sukha dhUla meM mila jAte haiN| jaisA AcAryoM ne kahA hai cakravartI kI sampadA, indra sarIkhe bhoga / kAka vITa sama lakhata hai, samyagdRSTi loga // jo aise atIndriya sukha ko cAhate haiM, ve samyagdRSTi mumukSu nara hote haiM arthAt samyagdRSTi hI mukti sukha cAhatA hai| dUsarA prazna hai kise milatA hai ? to sadgurU kahate haiM "saMmikta suddha, te nara dharetva" jo nara zuddha kSAyika samyaktva ko dhAraNa karate haiM arthAt maiM AtmA, zuddhAtmA, paramAtmA haiM. yaha zarIrAdi maiM nahIM hU~, aise bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti karate haiM ve nara haiN| rAgAdi se bhinna cidAnanda svabhAva kA bhAna aura anubhava huA, vahA~ dharmI ko ni:saMdeha jJAna hotA hai ki mujhe AtmA kA koI atIndriya Ananda kA vedana huA, samyagdarzana huA, AtmA meM se mithyAtva kA nAza ho gyaa|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 6 ] [ 76 jisa dharmAtmA ko nija zuddhAtmAnubhUti huI vaha pratikSaNa mukti kI ora gatizIla ho gayA, mukti kA sukha vartamAna paryAya meM Ane lgaa| samyagdRSTi ne zuddha svarUpa kA anubhava kiyA, use atIndriya sukha kA anubhava dhArA pravAha rUpa se hotA hai| samyagdRSTi kI pUrI duniyAM se rUci uDa gaI hai| use eka AtmA meM hI rUci hai| vaha eka AtmA ko hI vizrAma sthala mAnatA hai| eka AtmA kI ora hI usakI pariNati raha-raha kara jAtI hai| samyagdRSTi kA jJAna ati sUkSma hai, phira bhI vaha rAga aura svabhAva ke bIca kI saMdhi meM jJAna paryAya kA praveza hote hI prathama buddhigamya bhinnatA karatA hai| samyagdarzana prApta karane aura samyagdarzana ko kAyama rakhane ke mArga kI yaha bAta hai| prathama yaha bAta sune, sunakara vicAra kareM; pIche prayatna kreN| tIsarA prazna kaise milatA hai ? "rAgAdayo punya pApAya dUra, mamAtmA subhAvaM, dhuva suddha disttN|" rAgAdi ke udaya aura puNya-pApa kI kriyA, zubhAzubha bhAva se dUra atyaMta bhinna merA AtmA svabhAva se dhruva zuddha hai| aise apane satsvarUpa ko dekhe tadrUpa rahe, vaha mukti sukha pAtA hai| jJAna hone ke bAda rAga-dveSa ko jJAnI apanA nahIM mAnatA, jJAna apane ko jAnatA hai aura jJAna, rAga dveSa mere meM nahIM haiM aisA bhI jAnatA hai| aisA jJAna kA sva-para prakAzaka svabhAva hai| jJAna, apane zraddhA Adi ananta guNoM ko jAnatA hai aura rAga dveSa mere meM nahIM haiM aisA bhI jAnatA hai, aisA jJAna kA jAnane kA svabhAva hai| maiM mere rUpa se hU~ aura zubhAzubha bhAva mere meM nahIM haiN| apanI apane meM asti aura para kI apane meM nAsti, isa prakAra asti-nAsti jisa prakAra hai vaisA jJAna jAnatA hai / vahI nirvikalpa Ananda mukti sukha meM rahatA hai| prazna - kyA itanA jAnane se pUrNa dazA ko prApta ho gayA? samAdhAna - samyagdRSTi pUrNa dazA ko prApta nahIM huA parantu pUrNa dazA kA bhAna ho gayA hai| jisa prakAra candramA kI daja Uge. usameM pUrNa candra dikha jAtA hai| dUja svayaM ko bhI dikhAtI hai| pUrNa candramA ko bhI dikhAtI hai| pUrNa ughar3anA bAkI hai| use dikhAtI hai aura AvaraNa meM bhI dikhAtI hai usI prakAra jise samyagdarzana pragaTa huA hai vaha samyagdarzana, samyagjJAna rUpa pragaTa huI paryAya ko jAnatA hai| pUrNa svabhAva ko jAnatA hai| pUrNa svarUpa jo pragaTa honA bAkI hai, use jAnatA hai aura nimitta rUpa AvaraNa ko bhI jAnatA hai| aisI samyagdarzana kI mahimA hai parantu abhI adharI paryAya hai| kevalajJAna nahIM pragaTa huA hai| dRSTi se baMdha hai-dRSTi se mukti hai| jJAnI ko asthiratA kA rAga hone para jJAna dazA aura Ananda kI dazA-vartatI hI rahatI hai, use bheda nahIM karanA par3atA hai| svabhAva sanmukha huA hai aura rAga se vimukha huA hai| use isa tarapha kA svabhAva tarapha kA prayatna cAlU hI hai, karanA nahIM pdd'taa| AtmA pUrNAnanda kA nAtha hai| isa pUrNAnanda ke nAtha kA paryAya meM zAna huA isa trikAlI zAna svabhAvI AtmA kA jo jJAna aura zraddhAna paryAya meM huA usakA jIvana niyama se rAga ke abhAva rUpa vairAgya maya hI hotA hai| puNya-pApa rahita nija zuddhAtmA kI antara meM dRSTi hone para svAnubhUti pragaTa hotI hai aura vahI samyagdarzana, samyagjJAna rUpa samayasAra hai| sva-para kA zraddhAna hone para saMvara, nirjarA rUpa, samyagdarzana, jJAna, cAritra hotA hai| isase para ke lakSya se hone vAle puNya-pApa va Azrava baMdha se chUTane kA sahaja upAya banatA hai tathA pUrNa dazA sahaja meM hI pragaTa hotI hai| prazna - abhI vartamAna saMsAra saMyogI dazA azuddha paryAya meM apane ko pUrNa zuddha mAnanA kyA ahitakara na hogA? samAdhAna - adhyAtma meM sadaiva zuddha nizcaya naya hI mukhya hai| isI ke Azraya se dharma hotA hai| vyavahAra naya ke Azraya se kabhI aMza mAtra bhI dharmanahIM hotA apitu usake Azraya se to rAga-dveSa ke vikalpa upajate haiN|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 ] [mAlArohaNa jI ananta guNa svarUpa AtmA usako eka rUpa, zuddha svarUpa, dhruva tatva ko, dRSTi meM lekara, use eka ko dhyeya banAkara, usameM ekAgratA kA prayatna karanA, yahI prathama se prathama sukha zAMti aura mukti kA upAya hai| AtmA, para kA kartA nahIM rAga kA bhI kartA nahIM, rAga se bhinna jJAyaka mUrti hU~, aisI pratIti karanA hI samyagdarzana kI vidhi hai / rAga se bhinna honA para padArtha aura eka samaya kI azuddha paryAya se bhinna honA yaha sAdhana hai / prajJA chainI ko sAdhana kaho, yA anubhUti ko sAdhana kaho, yaha eka hI bAta hai ki maiM para se bhinna hU~, zuddha hU~, dhruva tatva zuddhAtmA hU~ aisA bhedajJAna karanA saMsAra cakra se chUTane kA yahI eka mAtra rAstA hai| du:kha se chUTane kA anya koI rAstA nahIM hai| bhAI ! janma-maraNa aura usake duHkhoM se rahita hone mukti sukha pAne ke lie eka mAtra mArga bhedajJAna tatvanirNaya karanA hI hai| bAhara meM lAkhoM rUpaye par3e hoM kintu jaba zarIra meM roga Ave taba tar3aphanA par3atA hai / koI anukUlatA - pratikUlatA ho jAve to rAta dina, hAya-hAya, cintA kara maranA par3atA hai| yahA~ koI sAtha dene vAlA, bacAne vAlA nahIM hai| yaha zarIra parivAra aura sArI sampadA chor3akara jAnA par3egA agara apane dhruva tatva jJAyaka svabhAva kA jJAna zraddhAna hogA to yahA~ bhI sukha zAMti rahegI aura yahI jJAna sAdhanA sAtha meM jAyegI / bhedajJAna ke abhAva meM ajJAnI yaha zarIrAdi saMyoga, rAga janita azuddha paryAya aura apane ko ekameka mAnatA hai| isI se yaha saMsAra paribhramaNa cala rahA hai jo pratyakSa ahitakara hai| maiM jAnane vAlA dekhane vAlA mAtra jJAtA huuN| aisA bArambAra antarmukha abhyAsa karane se jJAtA panA pragaTa hotA hai| tabhI vikalpa kA kartRtva chUTatA hai aura tabhI bhUtArtha kA Azraya rUpa samyagdarzana kahane meM AtA hai yahI hitakArI prayojanIya iSTa hai| jijJAsu jIva ko satya svIkAra hone ke lie antara vicAra meM gAthA kraM. 6 ] satya samajhane kA avakAza avazya rakhanA cAhie / isa kAla meM buddhi, Ayu alpa va satsamAgama durlabha hai / isalie jisameM apanA hita ho janma-maraNa kA nAza ho, vahI sIkhane samajhane yogya hai| [ 78 hajAroM zAstrAbhyAsa se, eka samaya kA anubhava adhika hotA hai, jise bhava-samudra se pAra honA hai use svAnubhava kalA sIkhane yogya hai| vastu kI siddhi karane ke lie do naya haiM lekina mokSamArga to eka nizcaya ko hI mukhya karane se hotA hai| vyavahAra kI upekSA hI usakI sApekSatA hai| AtmA Ananda svarUpa hai, zarIrAdi saMyoga, azuddha paryAya merA svarUpa nahIM hai| aisA bhAna hote hI paryAya meM Ananda kA aMza prasphuTita hotA hai tabhI rAgAdi se rahita dazA hotI hai, yahI anekAnta hai / maiM jJAtA dRSTA hU~, zuddha hU~, dhruva hU~ aisA bhAna hote hI usI samaya vItarAgI nahIM ho jAtA, alpa rAga dveSa hotA hai, use TAla kara sthira honA, vaha pratyAkhyAna hai| maiM zuddha hU~, maiM jJAyaka hU~, rAgAdi vikAra haiM hote haiM ve merI avasthA meM hote haiM parantu ve mere svarUpa meM nahIM haiM, aisA jAnanA mAnanA hI hitakArI hai| isI se anAdi ajJAna, bhrama, mithyAtva dUra hote haiN| jo AtmA ko hitakara ho, jisase nija zuddhAtmA kI dRSTi, usakA jJAna evaM Ananda prApta ho| rAga-dveSa, puNya-pApa tathA baMdhana kA lakSya chor3akara usakI rUci chor3akara, nitya jJAyaka svabhAvonmukha ho to dharma kA mukti sukha prArambha aura mokSa pragaTa ho, yaha iSTa upadeza hai| tIna kAla tIna loka meM jIva ko samyagdarzana ke samAna kalyANa rUpa anya koI padArtha nahIM hai| samyagdarzana ke binA zubha karma cAhe jitanA kare to bhI kiMcit bhI kalyANa nahIM hotaa| samyagdarzana ke bAda hI samyagcAritra hotA hai / mithyA zraddhA ke samAna koI zatru nahIM haiN| samyagdarzana ke samAna koI hitarUpa nahIM hai /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 ] [mAlArohaNa jI bahirdRSTi logoM ko samyagdarzana kI mahimA khyAla meM nahIM aatii| AtmA pUrNa prayatna se zuddha cidAnanda, dhruva svabhAva kI pahicAna karake samyagdarzana karanA hI jinendra paramAtmA mahAvIra bhagavAna aura saba saMtoM kA mahAna upadeza hai| jaise bane taise isa bAta kA upAya aura udyama karanA, jisase mithyAtva kA nAza hokara samyaktva pragaTa ho yahI sadgurU kA saMdeza-upadeza hai| prazna- kyA samyagdarzana aisI bAta karane athavA apane ko AtmA paramAtmA dhruva-zuddha mAna lene se hotA hai tathA kyA mukti sukha aisI dazA meM rahate huye mila jAtA hai? samAdhAna - gAthA kra. 2 se 5 taka jaisA bhedajJAna tatvanirNaya karane ko kahA gayA hai| vaisI yathArtha meM antara dRSTi badale aura nija zuddhAtmAnubhUti hove to samyagdarzana ho jAtA hai| kahane bAteM karane yA mAna lene kI bAta nahIM hai| vyavahAra meM yaha saba usa ora kI rUci jagAne, puruSArtha karane kI apekSA kahA jAtA hai kyoMki anAdi se yaha jIva apane satsvarUpa ko bhUlA yaha zarIra hI maiM huuN| yaha zarIrAdi mere haiM aura maiM ina sabakA kartA hU~ - aise apane ajJAna mithyAtva ke vazIbhUta, cAragati-caurAsI lAkha yoniyoM meM bhava bhramaNa kara rahA hai| isase isakI yaha dazA ho rahI hai| jJAnArNava meM kahA hai - "mahA ApadAoM se pUrNa duHkha rUpI agni se prajvalita aura gahana isa saMsAra rUpI marUsthala meM yaha jIva akelA hI bhramaNa karatA hai| yaha AtmA akelA hI zubhAzubha karma phala bhogatA hai aura sarva prakAra se ekAkI hai| samasta gatiyoM meM eka gati se dUsare zarIra ko dhAraNa karatA hai|" saMyoga-viyoga meM, janma-maraNa meM tathA sukha duHkha bhogane meM koI bhI isakA sAthI nahIM hotaa| yaha jIva mitra, strI, putrAdi ko moha kA nimitta banAkara unake sambaMdha se apane saMtoSa ke lie jo kucha puNya-pApa, acchA-burA kArya karatA hai| usakA phala bhI narakAdi gatiyoM meM svayaM akelA hI bhogatA hai, koI dUsarA hissedAra nahIM banatA / prakAra ke pApoM dvArA dhanopArjana hotA hai, usake bhogane meM to putra - mitrAdi aneka sAthIdAra ho jAte haiM parantu apane bAMdhe huye pApakarma gAthA kraM. 6 ] [ 80 ke sambaMdha se hone vAle ghora duHkha ko sahana karane meM koI sAthI nahIM hotA / pratyakSa meM dekhatA hai ki saMsAra meM mohavaza, prANI akelA hI janma-maraNa pAtA hai, usake kisI bhI duHkha meM koI sAthI nahIM, zaraNa nahIM hai phira bhI jIva apane anAdi-ananta, ekasva svarUpa ko nahIM dekhatA yaha bar3I bhArI bhUla hai, usakA kAraNa svayaM kRta ajJAna hai / yaha mUr3ha jIva jisa samaya mohavaza para ko apanA mAnatA hai| mithyAtva rAgAdi ko kartavya mAnatA hai aura taddrUpa pariNamana karatA hai| usa samaya jIva apane ko apane hI doSa se bAMdhatA hai| ata: sadgurU kahate haiM ki lehu re lehu, jaise le sakahu taise lehu, uTha jAgahu, kA sovata ho, ananta bhava bhavAntara bhramaNa karate bhaye, avahiM na lehu re / (chadmastha vANI) isalie jAgrata ho AtmA kA bhAna kara le| AtmA ko pahicAne binA chuTakArA nahIM hai| yaha duHkha dUra karane ke lie tInoM kAla ke jJAnI eka hI bAta batA rahe haiN| "AtmA ko pahicAno-appa dIpo bhava" / jisane kheta meM bIja nahIM boyA aura varSA huI to usa varSA se use kucha bhI lAbha nahIM hotA, isI prakAra samyagdarzana na hone se yaha mAnava jIvana vyartha calA jAyegA / sadgurU ke vacana sunakara bhI unakA abhiprAya dhyAna meM rakhanA durlabha hai, kyoMki jIvAdi vastu kA svarUpa sUkSma hone se tathA pahale kabhI sunane meM AyA na hone se unakA abhiprAya samajhanA kaThina hai| zraddhA pragaTa karanA to durlabha hai| manuSya ko satdharma kA svarUpa mahA puruSArtha se samajha meM AtA hai, jJAna hone ke bAda dharma meM pravRtti karane meM usase bhI adhika purUSArtha kI AvazyakatA hai| yaha bAteM karane kA samaya nahIM hai, yaha to aisA satzraddhAna karake apane meM utara jAne kA samaya hai / samyagdarzana sahaja sAdhya hai| apanI rUci aura purUSArtha kI bAta hai / dRSTi palaTane meM dera nahIM lagatI aura dRSTi badalate hI sRSTi badala jAtI hai| jaise- apanI baccI kA sambaMdha kara dene para usakI dRSTi antara bhAvanA badala
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81] [mAlArohaNa jI jAtI hai| phira usakI kyA dazA hotI hai| yaha saba anubhava pramANa hai| aise hI samyagdRSTi jJAnI kI antaradRSTi bhAvanA badala jAtI hai to mukti sukha abhI isI samaya mila jAtA hai| hama bhI apane satsvarUpa ko jAna leM aura bhedajJAna pUrvaka ina zarIrAdi saMyogoM se bhinna nyAre ho jAyeM, to apanI bhI sArI jhaMjhaTa miTa jAye, yaha bhaya, vikalpa, cintA saba khatma ho jAye / zalya, vikalpa se rahita ho jAne kA nAma hI mukti sukha hai / nirvikalpa nijAnanda meM honA hI mukti sukha hai| baMdhana se chUTa jAne kA nAma mukti hai| jIva apanI mithyA mAnyatA se baMdhA hai| satzraddhAna se abhI mukta ho sakatA hai| mukti kA sukha samyagdarzana hone cauthe guNasthAna se prArambha ho jAtA hai / usa atIndriya Ananda nirAkula nirvikalpa anubhUti kA nAma hI mukti sukha hai, jaba aisI anubhUti hotI hai tabhI jIva ko saMsAra duHkha rUpa lagatA hai aura vaha usase chUTane ke lie chaTapaTAne lagatA hai tathA atIndriya Ananda mukti sukha pAne ke lie purUSArtha karane lagatA hai| Atma jJAnI saMta grahavAsa meM rahate huye bhI antara se virakta hote haiM / unakI antara dazA kI bAta bar3I alaukika hai| use ajJAnI nahIM jAnate na jAna skte| jJAnI gRhastha Azrama meM rahane para bhI usakA antara hRdaya judA hI hotA hai| vaha samajhatA hai ki maiM paramAnanda mayI svayaM siddha paramAtmA hU~, rAga kA eka kaNa bhI merA nahIM hai| nirbalatA ke kAraNa isa asthiratA meM jur3atA huuN| yaha merI kamajorI hai| mujhe kalaMka hai, isI kSaNa vItarAga honA bane to anya kucha bhI nahIM caahie| bhale cauthe yA pAMcave guNasthAna meM ho tathApi caitanya ke bhAna sahita jJAnAnaMda svarUpa mukti kA sukha bhogatA hai| use maraNa kI pIr3A kI apekSA viSayoM kI pIr3A bahuta asahya, asAdhya lagatI hai ata: jJAnI, jJAna svabhAva kI prIti karanA sukhadAyaka mAnate haiM aura isase jaba vaha nigraMtha vItarAga dazA pragaTa hotI hai, taba to pratyakSa hI mukti zrI se ramaNa karate haiN| ina sArI bAtoM kA varNana sadgurU tAraNa svAmI ne mamala pAhur3a graMtha meM kiyA hai| gAthA kraM. 6 ] [ 82 jinheM AtmA ko samajhane ke lie antara meM saccI dhuna aura chaTapaTI lage unheM antara mArga samajha meM Aye binA rahe hI nhiiN| svarUpa lIlA jAtyantara hai, muni kI dazA alaukika hai, munirAja svarUpa upavana meM ramate ramate karmoM kA nAza karate haiM yaha "lIlA appa sahAvaM " (jJAna samuccayasAra) / samyagdRSTi kI lIlA bhI jAtyantara hai, koI samyagdRSTi yuddha meM hoM vaha vahA~ se ghara lauTa kara dhyAna meM baiThate hI nirvikalpa Ananda kA anubhavana karate haiN| are! kabhI to lar3AI ke prasaMga meM hoM to bhI samaya milate hI dhyAnastha ho jAte haiN| saMsAra ke azubha bhAvoM meM par3e hoM to vahA~ se bhI khisakakara dUsare hI kSaNa dhyAna meM baiThate hI nirvikalpatA ho jAtI hai, yaha vastu antara meM maujUda hai, usake mAhAtmya ke jora se nirvikalpatA ho jAtI hai| jise rAga se bhinnatA huI, svarUpa meM ekatA huI Ananda ke khajAne ke tAle khula gaye vaha azubha bhAva se khisakakara dhyAna meM nirvikalpa magana ho jAtA hai| yaha saba camatkAra pUrNAnanda ke nAtha ko jAnane kA hai| samyagdarzana meM pUrNAnaMda ke nAtha ke pragaTa hone kA hai, samyagdarzana meM pUrNAnanda kA sampUrNataH kabjA ho jAtA hai, yaha usakI jAtyantara lIlA hai / are ! koI jIva to nigoda se nikalakara ATha varSa kI Ayu meM samyagdarzana yA turanta muni ho svarUpa meM ekAgra hote hI antarmuhUrta meM kevalajJAna pragaTa kara lete haiM aura antarmuhUrta meM deha chor3a siddha ho jAte haiN| svarUpa kI jAtyantara lIlA to koI adbhuta hai parantu samyagdarzana binA, vrata kare, tapa kare, gharadvAra chor3akara muni ho jAye to bhI isakI lIlA jAtyantara nahIM hotI, saMsAra kI lIlA thI aura vahI kI vahI rahatI hai| (paramAgama sAra 363) ataH samyagdarzana aura mukti sukha ekArtha hai aura yaha abhI isI dazA meM ho sakatA hai|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 6 ] jJAyaka svabhAva kA jahA~ antara meM bhAna huA-jAnane vAlA jAga uThA ki maiM to eka jJAyaka svarUpa hU~, dhruva hU~, zuddha hU~ aisA jaba anubhava meM AyA taba jJAna dhArA ko koI roka nahIM sktaa| samyagdRSTi ko to bAhara ke vikalpoM meM AnA rUcatA hI nhiiN| jJAnI kI aisI bhAvanA hotI hai ki zuddha svabhAva meM hI lIna raha~ mujhe bAhara AnA hI na pdd'e| prazna- yaha kaise samajha meM Ave ki jIva ko samyagdarzana ho gayA, yaha jJAnI hai aura mukti ke sukha meM magana hai? samAdhAna- bhAI ! yaha para kI apekSA samajhane kI bAta nahIM hai yaha to nija kI apekSA kI bAta hai, kauna kaisA hai, usakI vaha jAne; jo jaisA hai usakA phala vaha bhogegA kyoMki dharma-karma meM koI kisI kA sAthI nahIM hai, jo jaisA karegA, vaha usakA phala bhogegaa| hameM to apane ko dekhanA cAhie. sadgurU to apanI bAta batA rahe haiM jaise-itane tIrthakara paramAtmA ho gaye, unako jAna lene se, apane ko kyA lAbha hai| jaba taka svayaM vaise nahIM hote, taba taka apane ko kyA milatA hai? are ! samyagdRSTi jIva ko chaha khaMDa ke rAjya meM saMlagna hone para bhI jJAna meM tanika bhI aisA bhAva nahIM AtA ki ye mere haiN| chiyAnave hajAra apsarA jaisI rAniyoM ke vRnda meM rahane para bhI unameM tanika bhI sukhabuddhi nahIM hotI tathA koI naraka kI bhISaNa vedanA meM par3A ho to bhI atIndriya Ananda ke vedana kI adhikatA nahIM chUTatI hai| isa samyagdarzana kA kyA mAhAtma hai| saMsArI jIva ko isa marma ko bAhya dRSTi se samajhanA bahuta kaThina hai| jaise khIra ke svAda ke Age lAla jvAra kI roTI acchI nahIM lagatI vaise hI jinhoMne prabhu Ananda svarUpa hai aisA svAda liyA hai unheM jagata kI kisI bhI vastu meM rUci nahIM hotI, rasa nahIM AtA, ekAgratA nahIM hotI, nija svabhAva ke sivAya jitane vikalpa aura bAhya jJeya haiM una sabhI kA rasa TUTa jAtA hai| cauthe guNasthAna meM viSaya kaSAya ke pariNAma hone para bhI samyagdarzana ko bAdhita nahIM karate aura samyagdarzana ke abhAva meM anantAnubaMdhI Adi kaSAya kI mandatA hone para bhI mithyAtva kA pApa baMdha karatA hai| samyagdRSTi ne zuddha svarUpa kA anubhava kiyA usake pazcAt use aisI bhAvanA rahatI hai ki vaha eka kSaNa ke lie bhI chor3ane yogya nahIM hai, jo vikalpa uThate haiM unheM jAnatA hai para vaha una vikalpoM kA kartA nahIM hai| Atma anubhava ke binA saba kucha zUnya hai| lAkha kaSAya kI mandatA karo yA lAkha zAstra par3ho kintu anubhava binA saba vyartha hai| yadi kucha bhI na sIkhA ho, use bAta karanA bhale hI na Aye to bhI vaha kevalajJAna prApta kara legaa| (jaise - zivabhUti muni) sadgurU kahate haiM ki jJAyaka dhuva zuddha tatva usakA jJAna kara, usakI pratIti kara, usameM ramaNa kara yahI mukti sukha mukti kA mArga hai, para kI ora se dRSTi haTAkara nija kI ora dekheM isI meM apanA bhalA hai| prazna-jaba sadagulakI vANI,zakhAtmA kI carcA sanate taba apUrva Ananda AtA hai, lagatA hai aisI dazA meM DUbe raheM,para yaha sthiti rahatI kyoM nahIM hai? samAdhAna-zuddhAtmA kI carcA sunane meM Ananda AtA hai, yaha acchI honahAra kA pratIka hai| aisI dazA meM rahate kyoM nahIM haiM ? yaha pAtratA aura puruSArtha kI bAta hai| jisa bhUmikA meM baiThe haiM usI anusAra saba hogA yahI dharma kA marma hai aura nizcaya vyavahAra kI saMdhi hai| dharma kI carcA, jinavANI sunanA acchA lagatA hai yaha bar3e saubhAgya kI bAta hai| AtmArthI ko samyagdarzana ke pUrva svabhAva samajhane kA itanA tIvra rasa hotA hai ki zrI gurU kI vANI sunate hI usakA grahaNa hokara AtmA meM utara jAtA hai| AtmA meM pariNamita ho jAtA hai| jisa prakAra kore ghar3e para pAnI kI bUMda girate hI vaha use cUsa letA hai athavA garama lohe para pAnI kI bUMda girate hI vaha use sokha letA hai| usI prakAra saMsAra duHkha se saMtapta AtmArthI jIva ko zrI gurU kA zAzvata zAMti kA upadeza milate hI vaha use cUsa letA hai arthAt use turanta apane AtmA meM pariNamita kara letA hai| zuddhAtmA nija zuddha svabhAva kI bAta sunate hI roma-roma meM utsAha jAgrata hotA hai aura vIrya kA (Atmabala) vega svabhAva kI ora Dhala jAtA hai| aisI dazA hI AtmA kI saccI lagana kahI jAtI hai| jise AtmA kA hita karanA ho use satsaMga svAdhyAya karake Atma svabhAva kA saccA nirNaya
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 ] [mAlArohaNa jI karanA cAhie pazcAt usameM lIna ho to AtmA ke apUrva Ananda kA anubhava ho| isake lie purUSArtha karake vikalpa tor3akara AtmA meM lIna honA usase apUrva Ananda kA anubhava hogA yahI samyagdarzana hai| yaha manuSya bhava prApta karake yadi AtmA meM bhava ke aMta kI jhaMkAra jAgrata nahIM huI to jIvana kisa kAma kA ? jisane jIvana meM bhava se chUTane kA upAya nahIM kiyA usake aura kIr3e kauoM ke jIvana meM kyA antara hai ? eka bAra to jJAna svabhAva kA aisA dRr3ha nirNaya ho jAnA cAhie ki basa maiM AtmA zuddhAtmA-paramAtmA hU~ phira puruSArtha svonmukha hI DhalatA hai| sArA jagata bhale hI badala jAye kintu svayaM jJAna svabhAva zuddhAtma tatva kA jo nirNaya kiyA vaha nahIM badalatA, usa nirNaya me zaMkA nahIM hotI aise nizaMka nirNaya ke binA puruSArtha svonmukha DhalatA hI nahIM hai| aisI hI vastu kI sthiti hai| eka samaya kA bhUlA huA bhagavAna dUsare samaya bhUla kA nAza kara bhagavAna bana sakatA hai| kala kA lakar3ahArA Aja bhagavAna bana gayA aise kaI udAharaNa sAmane haiN| kisI bhI para dravya meM zakti nahIM hai ki jIva ko saMsAra meM bhaTakAye, jIva svayaM apanI hI bhUla se bhaTakatA hai, taba karma nimitta hote haiM va svayaM apanI hI samajha se mukti pAtA hai| svayaM kI bAta hai, svayaM dekhe jAne aura usa tarapha kA puruSArtha kare to saba kucha sahaja meM ho sakatA hai| bhAI ! vyartha kolAhala karane se kyA prayojana hai ? pAMca indriyoM ke viSayoM ko dekhanA banda karake andara dekho to andara eka caitanya dhArA baha rahI hai| usakA zarIra vANI aura puNya pApa ke pariNAma ke sAtha koI saMbandha nahIM hai| jisako yathArtha dravya dRSTi pragaTa huI, vaha zuddha dravya ke avalambana dvArA antara svarUpa sthiratA meM vRddhi karatA jAtA hai parantu jaba taka apUrNa dazA hai, puruSArtha manda hai, pUrNa rUpa se zuddha svarUpa meM sthira nahIM ho sktaa| taba taka vaha zubha pariNAma meM saMyukta hotA hai parantu vaha unheM AdaraNIya nahIM mAnatA hai, unakI svabhAva meM nAsti hai; ataeva dRSTi unakA niSedha karatI hai| jJAnI ko hara samaya yahI bhAvanA vartatI hai ki isI kSaNa pUrNa vItarAgI huA jAtA ho to mujhe yaha zubha pariNAma bhI nahIM cAhie parantu use apUrNa dazA vaza zubha gAthA kraM. 6 ] [ 86 bhAva Aye binA nahIM rahate / ataH svarUpa meM sthita rahane ke lie nirmohI, nispRha, AkiMcana, vItarAgI honA Avazyaka hai tabhI usa dazA meM raha sakate haiN| prazna- yaha saba to tyAgI sAdhu saMyamI hone para hI saMbhava hai yahA~ ghara parivAra saMsAra meM rahate to yaha nahIM ho sakatA hai ? samAdhAna - nahIM, yaha pahale ghara parivAra saMsAra meM rahate huye isI dazA meM sAdhanA par3atA hai| jisakI ghara mAhiM na banI vaha vana mAhiM kyA karegA ? dharma kA mArga ghara se hI zurU hotA hai| samyagdarzana, samyagjJAna, ajJAnI mithyAdRSTi ko hI hotA hai| anAdi se sabhI jIva ajJAnI mithyAdRSTi haiM jaba bhedajJAna pUrvaka samyagdarzana, samyagjJAna huA taba samyagcAritra hokara mukti kI prApti hotI hai, yahI dharma kA sanAtana mArga hai| jisakI dRSTi palaTa jAtI hai usakI buddhi sulaTa jAtI hai| usake viveka kA jAgaraNa ho jAtA hai aura vaha svata: hI dharma ke mArga para calane lagatA hai| use pApa viSaya kaSAyoM se svataH arUci virakti hone lagatI hai| usake jIvana meM vrata, niyama, saMyama, tyAga, hone lagatA hai aura isI krama se sAdhu pada se siddha pada hotA hai| sadgurU zrI tAraNa svAmI ne isIlie cauthI gAthA meM nara aura chaThI gAthA meM do bAra nara kI bAta khii| dharma kA mArga carcA karane, bAteM mArane se nahIM calatA, vaha to svayaM jIvana meM AcaraNa rUpa hotA hai, isake lie pahale suneM samajheM, vastu svarUpa tatva kA nirNaya kareM, bhedajJAna pUrvaka samyagdRSTi bane / satsamAgama dvArA AtmA ko pahicAna kara AtmAnubhava karanA yahI prathama kartavya hai, vahI puruSArthI nara hai| AtmAnubhava kA aisA mAhAtmya hai ki kaise hI karmodaya Ane para samyagdRSTi vicalita nahIM hotA, tInoM kAla va tInoM loka kI pratikUlatAoM ke Dhera eka sAtha A jAyeM to bhI jJAtA rUpa se raha kara una sabhI ko sahana karane kI zakti AtmA ke jJAyaka svabhAva kI eka samaya kI paryAya meM vidyamAna hai| jisane AtmA ko zarIrAdi va rAgAdi se bhinna jAnA hai, use yaha karmoM ke udaya saMyogAdi jarA bhI prabhAvita nahIM kara sakate, caitanya apanI jJAtRdhArA se jarA bhI vicalita nahIM hotaa|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 6 ] [ 88 jo jIva pApa kaSAyoM meM to utsAha pUrvaka apanA samaya aura dhana-kharca karate haiM aura dharma kAryoM meM phurasata nahIM hai| jinheM mandira jAne svAdhyAya satsaMga karane kA samaya nahIM hai| dharma kAryoM meM kRpaNatA karate haiM unheM dharma ke prati saccA prema nahIM hai| dharma ke premI grahastha ko saMsAra kI apekSA dharma kAryoM meM vizeSa utsAha vartatA hai| jJAnI ko bhagavAna AtmA Ananda svarUpa aura rAga AkulatA svarUpa aise donoM bhinna pratIta hote haiN| trikAlI nityAnanda caitanya prabhu Upara dRSTi prasarane para sAtha meM jo jJAna hotA hai, vaha caitanya va rAga ko atyanta bhinna jAnatA hai| jisakI tatva kI dRSTi huI hai usI ko samyagjJAna hotA hai| jisako dRSTi prApta nahIM hai usameM, caitanya va rAga ko bhinna jAnane kI kSamatA nahIM hotii| dRSTi kA viSaya to dravya svabhAva hai, usameM to azuddhatA kI utpatti hI nahIM hai| samakitI ko kisI eka bhI apekSA se ananta saMsAra kA kAraNa rUpa mithyAtva aura anantAnubaMdhI kaSAya kA baMdha nahIM hotA parantu isa para se koI yaha mAna leve ki use tanika bhI vibhAva va baMdha hI nahIM hotA to vaha ekAnta hai, mithyAtva hai| samakitI ko antara zaddha svarUpa kI dRSTi aura svAnubhava hone para bhI abhI Asakti zeSa hai jo use duHkha rUpa lagatI hai| rUci aura dRSTi kI apekSA se bhagavAna AtmA to amRta svarUpa Ananda kA sAgara hai, jisakA svAda samakitI ko AtA hai| usakI tulanA meM zubha yA azubha donoM rAga du:kha maya lagate haiM, ve viSa aura kAle nAga tulya pratIta hote haiN| jJAnI tatva jJAna hone ke pazcAt svayaM kI pAtratA, purUSArtha, zakti evaM bAhara ke dravya, kSetra, kAla, bhAva ko dekhakara zarIra saMhanana, karmoM ke udaya, sthiti, anubhAga ko jAnakara hI pratimA, zrAvaka ke vrata yA munivrata letA hai| dekhA dekhI koI vrata niyama nahI letA, yaha sabhI dazAeM sahaja hotI haiN| dharmAtmA ko apanA ratnatraya svarUpa AtmA hI parama priya hai| saMsAra sambaMdha anya kucha priya nahIM hai| koI jIva nagna digambara muni ho gayA ho, vastra kA eka dhAgA bhI usake pAsa na ho parantu para vastu mujhe lAbhakArI hai aisA abhiprAya ho taba taka usake abhiprAya meM se eka bhI vastu chUTI nahIM hai| bhAI ! yaha dharma kA mArga bar3A apUrva aura sUkSma hai| ise yathArtha samajhane para yaha dazA sahaja banatI hai| bharata cakravartI, rAmacandra jI, pAMDava vagairaha dharmAtmA saMsAra meM the parantu unheM nirapekSa nija Atma tatva kA bhAna thaa| dharmAtmA yaha bhalI bhAMti samajhate haiM ki anya ko sukhI-du:khI karanA, mAranA - jilAnA vaha AtmA ke adhikAra meM nahIM hai, tisa para bhI asthiratA zeSa hai| jisake kAraNa laDAI meM jur3ane vagairaha ke pApa bhAva aura anya ko sukhI karane, jilAne va bhakti vagairaha ke puNya bhAva Ate haiN| ve jAnate haiM ki yaha bhAva purUSArtha kI zithilatA vaza Ate haiM para unheM aisI bhAvanA kA bala nirantara vartatA hai ki maiM svarUpa lInatA kA puruSArtha karake avaziSTa rAga ko TAla kara mokSa paryAya pragaTa kruuNgaa| bharata cakravartI aura bAhubalI donoM bhAiyoM ke bIca yuddha huA, sAmAnya vyakti ko aisA lage ki donoM bhAI va donoM samyagjJAnI aura tadbhava mokSagAmI phira yaha kyA? parantu lar3ate vakta bhI unheM yaha bhAna hai ki maiM ina sabase bhinna huuN| ve yuddha ke jJAtA haiM aura jo krodha hotA hai, usa krodha ke jJAtA haiN| unheM nija zuddha pavitra Ananda ghana svabhAva kA bhAna vartatA hai, parantu asthiratA hai jisase lar3AI meM khar3e haiN| bharata cakravartI jIta na sake to anta meM unhoMne bAhubalI jI ke Upara cakra calA diyA aise meM bAhubalI jI ko vairAgya AyA ki dhikkAra hai isa rAjya ko.... are ! isa jIvana meM rAjya ke liye yaha kyA ? vastuta: jJAnI puNya se bhI prasanna nahIM hote aura puNya ke phala se bhI prasanna nahIM hote / bAhubalI jI vicArate haiM ki maiM cidAnanda caitanya maya AtmA para se bhinna huuN| ise yaha yogya nahIM yaha zobhA nahIM detA, dhikkAra hai isa rAjya ko.... aise vairAgya sphurita hone se unhoMne muni dIkSA aMgIkAra kara lI, apane ko bhI yaha saMsAra asAra lage, AtmA kI mahimA Aye to mukti kA mArga sahaja banatA hai| munirAja ko calate phirate,khAte pIte nija svarUpa kA bhAna vartatA hai| yaha atIndriya Ananda amRta rasa kA vedana karate haiN| munidazA kaisI hotI hai. isakA vicAra to karo,chaThe sAtaveM guNasthAna meM jhUlate ye munirAja
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] [ 90 svarUpa meM gupta ho gaye hote haiN| pracura svasaMvedana hI muni kA bhAvaliMga hai aura deha kI nagna dazA, vastra pAtra rahita nigraMthadazA muni kA dravyaliMga hai| aisA apanA bhAva bhI jage aura isa mukti mArga para caleM isI meM isa manuSya bhava kI sArthakatA hai / para pahale maiM AtmA zuddhAtmA paramAtmA ratnatraya mayI ananta catuSTaya kA dhArI hU~ aisA samyagdarzana, samyagjJAna sahita samyagcAritra dhAraNa karanA hI zreyaskara hai| prazna - maiM AtmA zuddhAtmA paramAtmA ratnatraya mayI ananta catuSTaya kA dhArI hU~ yaha bAta kaise mAna leM usake liye pramANa kyA hai? isake pramANa meM Age sadgurU sAtavIM gAthA kahate haiM gAthA -7 zrI kevalaM nyAna viloki tatvaM, suddhaM prakAsaM suddhAtma tatvaM / saMmikta nyAnaM caranaMta suSyaM, tatvArtha sArdhaM tvaM darsanetvaM // zabdArtha-(zrI kevalaMnyAna) zrI kevalI paramAtmA ne jJAna meM (viloki tatvaM) isa tatva ko dekhA hai (suddhaM prakAsaM) zuddha prakAza mayI mAtra jyoti svarUpa (suddhAtma tatvaM) suddhAtma tatva hai (saMmikta nyAnaM) samyagdarzana, samyagjJAna, (cara) samyagcAritra mayI (naMta suSyaM) ananta sukha svabhAvI hai| (tatvArtha sAdha) isa prayojana bhUta tatva kI zraddhA karo (tvaM darzanetvaM) aura tuma bhI hamezA dekho| vizeSArtha- zrI kevalajJAnI paramAtmA (mahAvIra svAmI) ne apane kevala jJAna meM pratyakSa Atma tatva ko dekhA hai ki zaddhAtma tatva zaddha prakAza mayI arthAt jJAna mAtra caitanya jyoti svarUpa hai tathA samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra mayI, ananta catuSTaya kA dhArI hai| he bhavyAtmana ! aise iSTa aura prayojanIya nija zuddhAtmA kA zraddhAna kara tama bhI hamezA use dekho| maiM AtmA zuddhAtmA paramAtmA ratnatrayamayI ananta catuSTaya kA dhArI hU~ yaha bAta kaise mAna leM isake lie pramANa kyA hai? isake liye sadgurU tAraNa svAmI kahate haiM ki yaha bAta maiM hI nahIM kaha rahA, yaha to kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA bhagavAna mahAvIra svAmI ne apane jJAna meM pratyakSa dekhA hai| anubhava pramANa kahA hai ki AtmA to zuddha prakAza zuddhAtmatatva hI hai| yaha apane svabhAva ratnatrayamayI (samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra) ananta sukha svabhAvI, ananta catuSTaya dhArI hai| isameM yaha rAgAdi karma mala haiM hI nahIM, aise prayojana bhUta zuddhAtma tatva kA zraddhAna karo aura tuma bhI dekho arthAt aisI anubhUti kro| dravya dRSTi yA zaddha nizcaya naya se sarva hI AtmAyeM eka samAna zuddha-buddha paramAtmA evaM jJAnAnanda maya haiM koI bheda nahIM hai / kevalajJAnI ne jaisA apanA zuddhAtma tatva pratyakSa dekhA hai aura samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra mayI, apane ananta sukha svarUpa ananta catuSTaya ko pragaTa kara liyA hai, vaise hI pratyeka jIva dravya kA svabhAva sat hai| sadA rahane vAlA hai| "sat dravya lkssnn|"utpaad vyaya dhauvya yuktaM st|"(ttvaarth sUtra) hara eka dravya apane sarva sAmAnya tathA vizeSa guNoM ko apane bhItara sadA banAye rahatA hai| unameM eka bhI guNa kama yA adhika nahIM hotA isIliye dravya dhauvya hotA hai| hara eka guNa pariNamana zIla hai, kUTastha nahIM hai / yadi kUTastha ho to kArya-kriyA na ho ske| guNoM ke pariNamana ko paryAya kahate haiN| eka guNa meM eka-eka samaya hone vAlI ananta paryAyeM hotI haiN| paryAyeM saba nAzavAna hotI haiN| jaba eka paryAya hotI hai taba pUrva paryAya kA nAza ho jAtA hai| paryAyoM kI apekSA hara samaya dravya utpAda, vyaya svarUpa hai| hara eka jIva meM apane sarva guNoM kI zuddha yA azuddha pariNamana kI zakti hai| pratyeka jIva meM svabhAva vibhAva rUpa zakti hai| jisake kAraNa yaha tIna prakAra kA kahA jAtA hai- (1) bahirAtmA (2) antarAtmA (3) prmaatmaa| (1) bahirAtmA- jisa jIva ne apane cetanA svarUpa ko nahIM jAnA hai| yaha acetana zarIrAdi hI maiM hU~ aisA mAnatA hai, vaha bahirAtmA hai| (2) antarAtmA-jisane bheda jJAna ke dvArA zarIrAdi se bhinna apane satsvarUpa ko jAna liyA vaha antarAtmA hai| (3) paramAtmA - jo apane pUrNa zuddha svabhAva meM sthita-pUrNa zuddha
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] [ 92 mukta ho gayA vaha paramAtmA hai| isI bAta ko nimna AcAryoM ne kahA hai, yogasAra meM yogindu deva kahate haiM tipayAro appA muNahi, pala aMtarU bAhirappu / paramAyahi aMtara sahiu,bAhirUcayahi NibhaMtu // 6 // AtmA ke tIna prakAra jAno paramAtmA, antarAtmA, bahirAtmA bhrAMti yA zaMkA rahita hokara bahirAtmapanA chor3a de, antarAtmA hokara paramAtmA kA dhyAna kr| pUjyapAda svAmI ne samAdhi zataka meM kahA hai - bahiranta : parazceti vidhAtmA sarvadehiSu / upeyAttatra parama, madhyopAyAd bahistyajet // 4 // sarva hI prANiyoM meM bahirAtmA, antarAtmA, paramAtmA tIna prakAra panA hai unameM se bahirAtma panA chor3e, antarAtmA ke upAya se paramAtma pane ko siddha kre| yogindrAcArya paramAtma prakAza meM kahate haiM appA tivihu muNevi bahu, mUDhau bhellahi bhAu / muNi saNNANe NANamaU,jo paramappa sahAu // 2 // AtmA ko tIna prakAra kA kahA hai- bahirAtma svarUpa bhAva ko zIghra hI choDe aura jo paramAtmA kA svabhAva hai, use svasaMvedana jJAna se antarAtmA huA jAna vaha svabhAva kevalajJAna se paripUrNa hai| zrI tAraNa taraNa maMDalAcArya, zrI zrAvakAcAra meM kahate haiM AtmA trividhi proktaM ca, parU aMtarU bahirappayaM / pariNAmaM jaM ca tisTaMte, tasyAsti guna saMjutaM // 47 // AtmA tIna prakAra kA kahA gayA hai- paramAtmA,antarAtmA, bahirAtmA jo jIva jaise pariNAmoM meM ThaharatA hai vaha una guNoM se saMyukta hai arthAt vaisA kahA jAtA hai| (1) aba bahirAtmA kauna hai, kaisA hotA hai ? ise kahate haiMmicchAdasaNa mohiyau parU appA Na munnei| so bahirappA jiNa bhaNiu puNa saMsAla bhme||7|| yogsaaraa| mithyAdarzana se mohI jIva paramAtmA ko nahIM jAnatA hai vahI bahirAtmA hai vaha bArambAra saMsAra meM bhramaNa karatA hai aisA zrI jinendra deva ne kahA hai| zrI nAgasena muni tatvAnuzAsana meM kahate haiM-(zloka 14 se 16) bahirAtmA mithyAdRSTi jIva mamakAra va ahaMkAra ke doSoM se lipta rahatA hai| zarIra, dhana, parivAra, deza, grAmAdi, padArtha jo saMyoga meM apane AtmA se jur3e haiM va jinakA saMyoga karma ke udaya se huA hai unako apanA mAnanA mamakAra hai| jaise yaha zarIra merA hai| jo karma ke udaya se hone vAle rAgAdi bhAva nizcaya se AtmA se bhinna haiN| una rUpa hI apane ko rAgI dveSIAdi mAnanA, ahaMkAra hai| jaise - maiM rAjA hU~, yaha prANI indriya se padArthoM ko jAna kara usameM moha karatA hai. rAga karatA hai, dveSa karatA hai taba karmoM ko bAMdha letA hai| isa taraha yaha bahirAtmA-moha kI senA meM prApta ho, saMsAra meM rUlatA hai| zrI tAraNa svAmI jI, zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra meM kahate haiMbahirappA pudgala disTA, racana ananta bhaavnaa| parapaMca jena tisTate, bahirappA saMsAra sthita // 50 // bahirappA parapaMca arthaca, tiktate je viSaSanA / appA paramappayaM tulyaM, deva devaM namaskRtaM // 51 // bahirAtmA, pudgala zarIrAdi ko hI dekhatA hai aura unakI racanA kI ananta bhAvanAyeM karatA hai| jo hamezA prapaMcoM meM hI lagA rahatA hai vaha bahirAtmA saMsAra meM hI sthita rahatA hai| bahirAtmA apane svarUpa ko nahIM jAnatA hai ki maiM AtmA svayaM paramAtmA ke samAna hU~, devoM ke deva dvArA vaMdanIya haiM aise apane vilakSaNa svarUpa ko chor3akara prapaMcoM arthAt zarIrAdi saMyoga ko prayojanIya mAnatA hai| (2) antarAtmA kA svarUpajo pariyANai appa pala,jo para bhAva pe| so paMDiu appA muNahi, so saMsAra mue| gAthA 8 yogasAra / jo koI AtmA aura para ko arthAt Apase bhinna zarIrAdi padArthoM ko bhale prakAra pahicAnatA hai tathA jo apane AtmA ke svabhAva ko chor3akara anya saba bhAvoM ko tyAga detA hai, vahI paMDita bhedajJAnI aMtarAtmA hai vaha apane Apa
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] [ 94 kA anubhava karatA hai| vahI saMsAra se chUTa jAtA hai| deha vibhiNNau NANa mau, jo paramappu nnieii| parama samAhi pariDiyau,paMDiu so jihveii||14gaa.prmaatm prkaash|| jo koI apanI deha se bhinna apane AtmA ko jJAna maI paramAtmA rUpa meM dekhatA hai / vaha parama samAdhi meM sthita hokara dhyAna karatA hai vahI paMDita aMtarAtmA hai| vinyAnaM jevi jAnate, appA para prssye| paricaye appa sadabhAvaM, aMtara AtmA paraSaye // 49 gA. tAraNa taraNa shraa.|| jo jIva bheda vijJAna ke dvArA AtmA aura para ko bhinna jAnate haiN| apane Atma svabhAva kI anubhUti ho gaI vahI antarAtmA jaano| (3) paramAtmA kA svarUpa Nimmalu Nikkalu suddha jiNu viNhu buddha siva saMtu / so paramappA jiNa bhaNiu ehau jANi NibhaMta // gA.9 yogsaar|| jo karma mala va rAgAdi mala rahita hai| jo niSkala arthAt zarIra rahita hai jo zuddha va abheda eka hai| jo jina hai. viSNa hai. baddha hai. ziva hai. paramazAMta vItarAga hai, vahI paramAtmA hai aisA jinendra deva ne kahA hai| isa bAta ko zaMkA rahita jaano| paramAtma prakAza meM kahA hai (gAthA 15-17-23) jisane sarva karmoM ko dUra karake va sarva dehAdipara dravyoM kA saMyoga haTAkara apane jJAnamaya AtmA ko pAyA hai| vahI paramAtmA hai use zuddha mana se jaan| vaha paramAtmA nitya hai / niraMjana, vItarAga hai, jJAnamaya hai, paramAnaMda svabhAva kA dhArI hai, vahI ziva hai,zAMta hai| apane zaddha svabhAva ko pahicAnoM jisako vedoM ke dvArA,zAstroM ke dvArA, indriyoM ke dvArA jAnA nahIM jA sakatA mAtra nirmala dhyAna meM vaha jhalakatA hai| vahI anAdi, anaMta, avinAzI, zuddha AtmA paramAtmA hai| samantabhadrAcArya svayaM bhU stotra meM kahate haiM- (zloka 57-115) paramAtmA vItarAga hai vaha hamArI pUjA se prasanna nahIM hote, paramAtmA baira rahita haiM, hamArI niMdA se aprasanna nahIM hote tathApi unake pavitra guNoM kA smaraNa mana ko pApa ke maila se sApha kara detA hai| anupama yogAbhyAsa se jisane ATha karma ke kaThina kalaMka ko jalA DAlA hai va jo mokSa ke atIndriya sukha ko bhogane vAlA hai vahI paramAtmA hai| AtmA paramAtma talyaca,vikalpa citana krIyate / sababhAva sthirI bhUta, Asmana paramAtmana // (gA. 48 tAraNa taraNa zrAvakAcAra) jisa samaya citta koI vikalpa na karatA ho arthAt nirvikalpa dazA ho usa samaya AtmA paramAtmA ke barAbara hai aura jaba AtmA apane zuddha svabhAva meM sthita ho jAye 48 miniTa lIna rahe, vahI AtmA paramAtmA hai| maiM vaha jo hai bhagavAna, jo maiM hU~ vaha bhagavAna / antara yahI UparI jAna, ve virAga yahAM rAga vitAna // "eka jinaM svarUpaM / " eka jina ko svarUpa soI-24 jina ko, soI 72 jina ko, soI 149 caubIsI ko aura so hI pratyeka jIva ko jAmeM koI bheda naahiiN| (mahAvIra vANI) svAmI dehAlaya soI sikhAle, bheu na rhe| jana jAke anmoya, so nyAnI mukti lhe|| (zrI tAraNa svAmI mamala pAhuDa) jo AtmA isa zarIra meM hai, vaisA hI AtmA siddhAlaya meM hai| inake svarUpa meM koI bheda nahIM hai, jo jIva isa bAta ko svIkAra karate haiM, vaha jJAnI mukti prApta kreNge| jo nigoda meM soI mujhameM so hI mokSa maMjhAra / nizcaya bheda kachu bhI nAhI, bheda gine saMsAra // isa prakAra bhagavAna mahAvIra dvArA upadiSTa yaha vastu svarUpa nija AtmA kA svarUpa hai, isako svIkAra karane vAlA hI samyagdRSTi mokSamArgI hai vahI vartamAna meM bhI mukti sukha bhogatA hai kyoMki jJAnI samyagdRSTi kA bhAva mokSa ho jAtA hai, dravya mokSa apane samaya para saba karmAdi saMyoga chUTane para hotA hai| samayasAra kalaza meM zrI amRta candrAcArya kahate haiM- (zloka 37)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] varNAdi va rAgAdi sarvabhAva isa AtmA ke svabhAva se bhinna haiM isIlie jo koI nizcaya tatva kI dRSTi se apane bhItara dekhatA hai use ye saba rAgAdi bhAva nahIM dikhate, kevala eka paramAtmA hI dikhatA hai| samayasAra kalaza-zloka 239 meM kahA hai AtmA kA svarUpa samyakadarzana, samyakajJAna, samyakcAritra mayI eka rUpa hai yahI eka mokSa kA mArga hai| mokSa ke arthI ko ucita hai ki isI eka svAnubhava rUpa mokSamArga kA sevana kre| AtmA hI brahmA, viSNu, maheza hai (yogasAra TIkA bra. zItalaprasAda) so siu saMkalaviNhu so, so ladavi sobuddh| so jiNa silabhuso, so aNaMta so sikha // 105 yogsaar|| AtmA hI ziva hai, zaMkara hai, viSNu hai, vahI rUdra hai, vahI buddha hai, vahI jina hai, Izvara hai, vahI brahmA hai, vahI anaMta hai, vahI siddha hai| samAdhi zataka meM kahA hai (zloka 6) paramAtmA karma mala rahita nirmala hai, eka hai, kevala hai, vahI siddha hai, sarva anya dravyoM kI va anya AtmAoM kI sattA se nirAlA vivikta hai, vahI anaMta vIryavAna hone se prabhu hai, vahI sadA avinAzI hai, vahI paramapada meM rahane se parameSThI hai, vahI paramAtmA hai, vahI sarva indriyoM se pUjya Izvara hai, vahI rAgAdi vijayI jina bhagavAna hai| paramAtmA deva apane deha meM bhI hai (yogasAra dohA 106) ekahi lakkhaNa lakkhiyau jo pala Nikkala deu / dehaha majjhahiM so vasaI tANu Na vijjaI bheu ||106yogsaar|| isa prakAra Upara kahe hue lakSaNoM se lakSita jo paramAtmA niraMjana deva hai tathA jo apane zarIra ke bhItara basane vAlA AtmA hai. ina donoM ke svarUpa meM koI bheda nahIM hai| apane zarIra meM yA prANI mAtra ke zarIra meM AtmA dravya rUpa se zarIra bhara meM vyApaka tiSThA huA hai, isa Atma dravya kA lakSaNa siddha ke samAna hai| vyavahAra dRSTi se yA karma baMdha kI dRSTi se siddhAtmA meM aura saMsArI AtmA meM svarUpa kI pragaTatA va apragaTatA ke kAraNa bheda hai| samabhAva hI mokSa kA upAya hai samabhAva ke lie sAdhaka ko vyavahAra dRSTi se bheda jAnate hue bhI nizcaya dRSTi se apane Atma svarUpa ko va sarva saMsArI AtmAoM kA svarUpa samAna dekhanA cAhie tathA apanA AtmA va sarva saMsArI AtmAyeM, eka samAna zukha niraMjana, nirvikArI, pUrNa jJAna, darzana, vIrya,AnaMdamaya amUrtika asaMkhyAta pradezI jJAnAkAra dIkha paDeMge taba siddhoM meM va saMsArI AtmAoM meM koI bheda nahIM dikhAI degaa| sama bhAva lAne ke lie sAdhaka ko nizcaya naya se dekhakara rAga dveSa ko dUra kara denA cAhie, kevala apane hI AtmA ko zuddha dekhanA cAhie use paramezvara mAnanA caahie| svayaM hI niraMjana hU~ paramAtmA hU~ aisA bhAva lAkara usI meM upayoga ko sthira karanA cAhie isase svAnubhava ho jAyegA, mokSamArga pragaTa ho jAyegA vItarAga bhAva hI paramAnaMda dene vAlA hai va karma nirjarA kA kAraNa hai| jo apane zuddha svarUpa ke anubhava se chUTakara para bhAvoM meM apane pane kI buddhi karatA hai, unheM acchA burA mAnatA hai, vaha avazya karma baMdha karatA hai parantu jo paraparyAya, rAgAdi bhAvoM se haTakara, chUTakara apane hI zuddha svarUpa kI sAdhanA karatA hai, vahI jJAnI karmo se mukta hotA hai| ajJAnI bahirAtmA isa jagata ke dikhane vAle bhrama ko satya mAnatA hai aura jagata ke prANiyoM ko strI-purUSa-napaMsaka rUpa meM dekhatA hai parantu jJAnI isa jagata kA nizcaya se eka samAna jIva ajIva kA bheda jAnakara nizcaya jJAtA hai, use sarva jIva eka samAna svabhAva se zuddha dikhate haiM tathA yaha saba jagata jar3a acetana, pudgala paramANuoM kA piMDa dikhatA hai jo kSaNa bhaMgura nAzavAna pariNamana zIla asatya hai| AtmA kA darzana hI siddha hone kA upAya hai (yogasAra 107 gA.) je siddhAje siAhihiMje sijmahi jiNu uttu / appA daMsaNi te vi phuDu ehau jANi NibhaMtu // (yogasAra 107) zrI jinendra ne kahA hai jo siddha ho cuke haiM, jo siddha hoMge, jo siddha ho rahe haiM yaha saba pragaTa pane AtmA ke darzana kA hI mahatva hai| isa bAta ko saMdeha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] [ 98 rahita jaano| jo ananta siddha paramAtmA hue haiM vaha saba apane zuddha svarUpa kI guNamAlA ko grahaNa karake siddha mukta hue haiN| jo koI bhI bhavyAtmA apane zuddha svarUpa kI anubhUti kara zuddha samyagdRSTi hoMge, ve saba bhI mukta siddha paramAtmA hoNge| isa taraha jo jIva mana, vacana, kAya kI kriyA se haTakara aura apane upayoga ko pAMcoM indriyoM ke viSayoM se tathA mana ke vikalpoM se haTAkara apane hI AtmA meM tanmaya karatA hai, Atmastha ho jAtA hai isa dazA ko AtmA kA darzana, samyagdarzana kahate haiM / isa sthiti meM rahane kA purUSArtha jJAna dhyAna pUrvaka vItarAgatA kI ora baDhanA hai| jisase karmoM kA baMdha chUTatA hai| karma kSaya hote haiM, AtmA ke guNoM kA vikAsa hotA hai| dhIre-dhIre AtmA ke bhAva zuddha hote-hote parama vItarAga ho jAtA hai| taba kevala jJAnI, arahaMta va siddha kahalAtA hai| prazna-bahirAtmA se antarAtmA yA paramAtmA hone kA sarala sahaja upAya kyA hai? samAdhAna- sadgurU ke satsaMga dvArA yA jinavANI ke svAdhyAya zravaNa manana ke dvArA AtmA kA svarUpa ThIka-ThIka jAnanA caahie| bhedajJAna tatva nirNaya kA niraMtara abhyAsa karanA cAhie. vasta svarUpa samajhane ke lie buddhipUrvaka hamezA prayAsa rata rahanA cAhie tathA dhyAna sAmAyika kA abhyAsa karanA caahie| saMsAra ke duHkhoM se vairAgyavAna hokara jo mokSa kI bhAvanA se dharma kI ora bar3hatA hai| satya dharma ke svarUpa ko samajhane kA prayAsa karatA hai| sacce deva, gurU,dharma kA zraddhAna karatA hai| vaha samyagdarzana hone para bahirAtmA se aMtarAtmA ho jAte haiN| aba samyagdarzana kaba aura kise hotA hai ? to yaha jIva kI pAtratA pakane honahAra kAlalabdhi Ane para apane Apa sahaja meM ho jAtA hai| samyagdarzana sahaja-sAdhya hai, prayatna sAdhya nahIM hai| saMjJI paMcendriya chahoM paryApti vAle cAroM gati meM (naraka, tiryaMca, deva, manuSya) kabhI bhI kisI ko ho sakatA hai| sapta prakRtiyoM (tIna mithyAtva, cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya) kA kSaya, upazama, kSayopazama hone para kAlalabdhi Ane para sahaja ho jAtA hai| labdhi pAMca hotI haiM- 1. kSayopazama labdhi 2. vizuddhi labdhi 3. dezanA labdhi 4. prAyogya labdhi 5. karaNa lbdhi| jisake tIna bheda haiM- 1. adha:karaNa 2. apUrva karaNa 3. anivRttikaraNa ke anta samaya arddhapadagala parAvartana kAla zeSa rahane para kAlalabdhi AtI hai aura jIva ko zuddhAtma svarUpa kI anubhUtisamyagdarzana ho jAtA hai| tatvArtha zraddhAnaM samyagdarzana / tannisargAdadhigamA / (tatvArtha sUtra) prayojana bhUta jIvAdi sAta tatvoM kA zraddhAna, samyagdarzana hai yaha samyagdarzana apane Apa yA sadgurU ke nimitta se hotA hai| ___ AtmAnubhavana, samyagdarzana hI eka mAtra sAdhana hai jo bahirAtmA se aMta rAtmA va paramAtmA banAtA hai| siddha pada na to kisI kI pUjA bhakti se mila sakatA hai, na bAharI japa, tapa, cAritra se mila sakatA hai| vaha to kevala apane hI AtmA ke yathArtha anubhava se hI prApta hotA hai| isa prakAra bhedajJAna pUrvaka samyagdarzana hone para bahirAtmA se antarAtmA ho jAtA hai taba antarAtmA apane svarUpa kI sAdhanA karatA hai, vaha jAnatA hai ki AtmA pUrNa jJAna, darzana, sukha, vIrya, samyaktva, cAritrAdi zuddha guNoM kA sAgara hai| parama nirAkula hai| parama vItarAga hai| AThoM dravya karma, rAgAdi bhAva karma tathA zarIrAdi no karma se bhinna hai| zuddha caitanya jyotirmaya hai| para bhAvoM kA na to kartA hai na para bhAvoM kA bhoktA hai| vaha sadA svabhAva ke ramaNa meM rahane vAlI svAnubhUti mAtra hai| isa taraha apanI AtmA ke zuddha svabhAva kI pratIti karake sAdhaka isI jJAna kA manana karatA hai| yadyapi abhI avratI grahastha dazA meM karma sahita azuddha hai tathApi bheda jJAna ke dvArA apane ko niraMjana avikAra zuddha dhruva tatva siddha svarUpI zuddhAtmA mAnakara bAra-bAra vicAra karatA hai| isa Atma manana ke pratApa se samayasamaya anantaguNI bar3hatI huI vizuddhatA se Age bar3hatA jAtA hai isase prati samaya asaMkhyAta karmoM kI nirjarA kSaya hote jAte haiN| cauthe avirata samyaktva guNasthAna meM AtmA kA anubhava prAraMbha ho jAtA hai| yaha dUja ke candramA ke samAna hotA hai| isI AtmAnubhavana ke satat abhyAsa se pAMcaveM guNasthAna ke yogya AtmAnubhava nirmala ho jAtA hai| isa taraha guNasthAnoM ke prati jaise-jaise bar3hatA hai, AtmAnubhava kI zuddhatAva sthiratA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 7 ] [ 100 adhika-adhika hotI jAtI hai| AtmAnubhava-nirvikalpa, dazA ko hI dharma kahate haiN| isI kI bar3hatI huI zuddha dazA jisameM kaSAya karmAdi kSaya hote jAte haiM, use zukla dhyAna kahate haiN| isI se cAra ghAtiyA karma kSaya hote haiN| taba AtmA arihaMta paramAtmA ho jAtA hai| zeSa cAra aghAtiyA karmo ke dUra hone para vahI siddha paramAtmA ho jAtA hai| bhUta, bhaviSya, vartamAna tInoM hI kAla meM bahirAtmA se antarAtmA va paramAtmA siddha hone kA eka hI mArga hai| apanI AtmA kA jo yathArtha nirNaya karegA, vahI samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra kI ekatA rUpa mokSamArga kA sAdhana karegA, yaha mokSamArga vartamAna jIvana meM bhI sAdhaka ko AnaMdadAtA hai va bhaviSya meM ananta sukha siddha pada kA kAraNa hai| jijJAsu mumukSujIva ko ucita hai ki vaha vyavahAra dharma ke bAharI avalambana se nizcaya dharma kA AtmAnubhava kA abhyAsa kare yahI bahirAtmA se antarAtmA va paramAtmA hone kI vidhi hai| deva jinendra sAdhu gula karUNA dharma rAga vyohAra manA / niharca deva dharama gurU Atama dhAnata gahimana vaca tanA // isI bAta ko samayasAra kalaza meM kahA hai- (kalaza 191) jo koI azuddhatA ke karane vAle sarva hI para dravya kA rAga svayaM tyAga kara va sarva para bhAva meM rati rUpa aparAdha se mukta hokara apane hI AtmIka zuddha dravya meM rati-prIti Asakti va ekAgratA karatA hai, vaha apane uchalate hue AtmA ke prakAza meM rahakara karma baMdha kA kSaya karake caitanya rUpI amRta se pUrNa va zuddha hokara mokSa siddha pada ko pAtA hai| aba to jinendra paramAtmA, bhagavAna mahAvIra kI vANI ko pramANa kara apane zuddha svarUpa ko dekho| prazna- sAmane to yaha rAgAdi kA udaya aura puNya-pApa rUpa pariNamana dikhAI de rahA hai ise chor3akara ratnatraya mayI anaMta catuSTaya kA dhArI AtmA zuddhAtmA ko kahAM se kaise dekheM? samAdhAna-jo dikhAI de rahA hai basa yaha dekhanA hI baMda kara do to jo dekhane jAnane vAlA hai vaha svayaM hI zuddha hai, dhruva hai, zuddhAtmA hai kyoMki jo dikhAI de rahA hai vaha svayaM to nahIM hai, jo dikhAI de rahA hai vaha para hI hai| tabhI to dikhAI de rahA hai jo kSaNabhaMgura nAzavAna hai| apanA svabhAva hove to vaha calatA-phiratA, AtA-jAtA kabhI kucha kabhI kaisA hI kyoM dikhAI deve? svabhAva to eka rUpa eka sA trikAla hotA hai, jaise-mirca meM caraparAhaTa, agni meM uSNatA hai to caraparAhaTapanA yA uSNatA alaga hove yA anya rUpa ho jAve tathA mirca yA agni alaga ho jAye aisA kabhI ho hI nahIM sakatA, hotA hI nahIM hai vaha to tAdAtmya hI hotA hai| isI prakAra apanA svabhAva to dhruva zuddha caitanya mayI jJAtA dRSTA jJAnAnaMda mayI hI hai| jo dikhAI de rahA hai vaha saba kSaNabhaMgura-nAzavAna mUrtika pudgala paramANuoM kA pariNamana hai, aba inheM jo apanA svarUpa yA mere haiM, maiM kartA hUM aisA mAna rahA hai, vaha ajJAnI bahirAtmA hai usane abhI apane svarUpa ko dekhA jAnA hI nahIM hai| rAgAvayo punya pApAya dUra,mamAtmA sabhA dhuva saba distt| yahI to jora lagAnA hai yahI to sata purUSArtha hai ki inake bIca rahate, inake hote inase bhinna apane zaddhAtma svarUpa ko dekho| prazna-Apa yahAM kaha rahe haiM ki merA AtmA svabhAva se ghuva haizuddha hai aisA dekho to yaha bhI alaga yA para hai varanA dekhane kA prayojana kyA samAdhAna-aisA dekhane kA prayojana, aisA anubhava karo svIkAra karo, aisA zraddhAna karo ki maiM to dhruva tatva siddha svarUpI zaddhAtmA hI haiM yahAM alaga yA para kucha hai hI nahIM,mAtra kathana, vyavahAra apekSA bheda karake kahane meM AtA hai kyoMki AtmA to eka akhaMDa, abheda, avinAzI cetana hI hai para anAdi se jo cetana AtmA kA dekhane jAnane rUpa upayoga, yaha para ko hI dekha jAna rahA hai aura yahI maiM hUM yaha mere haiM aisA mAna rahA hai, yahI ajJAna mithyAtva hai aura isI kA nAma bahirAtmapanA hai| aba yaha jo dekhane jAnane rUpa upayoga cetana zakti apane svasammukha ho jAye, apane zuddhAtma tatva ko hI dekhane jAnane lage yahI anubhUti svIkAratA zraddhAna kahane meM AtA hai| prazna-jaba maiM svayaM siddha svarUpI dhuva tatva zuddhAtmA hUM jJAna mAtra
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] [ 102 cetana sattA hUM phira isameM dekhane anubhava karane svIkAra karane kI kyA bAta hai| jaba aisA hUM to hUM phira yaha itanI uThA-paTaka jhaMjhaTa kheMcAtAnI kyoM ho rahI hai? samAdhAna- siddha svarUpI dhruva tatva to hUM para aisA apane ko jAnA-mAnA kahAM hai, svIkAra zraddhAna hI kahAM kiyA hai? abhI to naranArakAdi paryAya-nAma rUpa Adi saMyoga hI maiM haM yahI saba mere haiM aisI mAnyatA mAne baiThe haiM: isIlie to anAdi se yaha cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM meM cakkara lagAnA par3a rahe haiM, jahAM yaha mAna leM vahAM to saba kAma hI bana jAye apane dhruva dhAma siddha siddhAlaya meM paramAnaMdamaya paramAtmA ho jaayeN| prazna-isameM kyA hailo abhI mAna liyA ki maiM sikha svarUpI dhuva tatva zuddhAtmA hUM to kyA itane se samyagdRSTi jJAnI mukta paramAtmA ho gaye? samAdhAna- hAM, yadi vAstava meM mAna liyA to ho gaye kyA, ho hI bhAI itanA sArA hI to khela hai| eka tarapha ananta catuSTaya mayI dhruva tatva, zuddha mukta svabhAva hai aura eka tarapha ananta saMsAra hai, dRSTi kA sArA khela hai, samyagdRSTi mukta paramAtmA hI hai aura mithyAdRSTi ananta saMsArI hai, hone kI bAta hI nahIM hai| jisa dharmAtmA ne nija zuddhAtma dravya ko svIkAra karake pariNati (dRSTi) ko sva abhimukha kiyA vaha pratikSaNa mukti kI ora gatizIla hai, vaha mukti purI kA pravAsI ho gyaa| mere ananta saMsAra bhava bhramaNa hogA aisI zaMkA use utpanna hI nahIM hotii| use svabhAva ke bala se aisI nizaMkatA hai ki merI mukta dazA, aba alpakAla meM hI pragaTa ho jaayegii| dharmI ko para sammukha upayoga ke samaya bhI samyagdarzana jJAna pUrvaka jitanA vItarAga bhAva huA hai utanA dharma to satata vartatA hai| jaba jIva Ananda svabhAva kA anubhava karane meM samartha huA taba se samasta jagata kA sAkSI ho gayA hai| para vastu merI hai, aisI dRSTi chUTane se vaha usakA sAkSI huA hai| deha kI sthiti to maryAdita hai hI, karma kI sthiti bhI maryAdita hai aura vikAra kI sthiti bhI maryAdita hai| svayaM kI paryAya meM jo kArya hotA hai vaha bhI maryAdita hai| antara meM svabhAva meM maryAdA nahIM hotI, dharmI kI dRSTi amaryAdita svabhAva para hotI hai| samyagdRSTi jIva apane svarUpa ko jAnakara usakI pratIti kara svarUpAcaraNa kara aisA anubhava karatA hai ki maiM to caitanya mAtra jJAna jyoti hU~, zuddha buddha caitanya ghana svayaM jyoti sukhadhAma hU~, maiM caitanya, jJAna. darzana mAtra jyoti hU~. maiM rAgAdi rUpa bilakula nahIM huuN| trikAlI dhruva zuddhAtmA ko svIkAra karanA hI samyagdarzana, samyagjJAna hai| isakI anubhUti meM lIna rahanA hI samyagcAritra hai| isase hI kevalajJAna hotA hai| dharmI kI dRSTi zuddha Atma tatva se khisakatI nahIM hai| yadi draSTi vahAM se haTakara vartamAna paryAya meM rUke, eka samaya kI paryAya meM ulajhe, paryAya kI rUci ho jAye to vaha mithyAdRSTi ho jaaye| samyagdRSTi ko pAMca indriyoM ke viSaya ke azubha rAga hote haiM parantu ve unameM se haTakara dhyAna meM baiThate hI nirvikalpa rUpa se jama jAte haiN| isakA kAraNa unakA jora pUrNa vastu para honA hai| bIca meM vikalpa Ate haiM. para ve to unase bhinna-bhinna hI haiN| jJAnI ko niraMtara apanI surata rahatI hai| maiM to yaha zuddha-dhruva TaMkotkIrNa appA jJAna mAtra hU~ yaha kucha maiM nahIM hUM, yaha koI bhI jJeya mere nahIM hai| (tAraNa taraNa upadeza zuddha sAra) jise yathArtha dravya dRSTi pragaTa huI hai use dRSTi ke jora meM kevalajJAna jJAyaka hI bhASita hotA hai| zarIrAdika kucha bhI bhASita nahIM hotA, bhedajJAna kI pariNati aisI dRr3ha ho jAtI hai ki svapna meM AtmA zarIra se bhinna bhASita hotA hai| dina meM to bhinna bhASita hotA hI hai para rAtri meM nidrA meM bhI AtmA nirAlA hI bhASita hotA hai| samyagdRSTi ke bhUmikAnasAra bAhaya vartana hotA hai parantu bAhya vartana meM bhI kinhIM bhI saMyogoM meM usakI jJAna vairAgya zakti koI anokhI prakAra kI hotI hai| bAhya meM vaha cAhe jaise prasaMgoM-saMyogoM meM jur3A huA dikhe to bhI jJAyaka to jJAyaka rUpa hI se bhASita hotA hai / sampUrNa brahmANDa badala jAye to bhI svarUpa anubhava ke viSaya meM nizaMkatA rahatI hai|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.7] [ 104 jJAyaka Upara car3hakara UrdhvarUpa virAjita rahatA hai anya saba rAga vikalpa nIce raha jAte haiN| cAhe jaise zubha bhAva AyeM tIrthaMkara gotra ke zubha bhAva bhI AveM to bhI ve nIce hI rahate haiN| dravya dRSTivaMta ko aisA adbhuta jora rahA karatA hai| (paramAgamasAra) agara aisI sthiti ho jAtI hai to samajha lo, mAna liyA phira to kisI se koI saMbaMdha hI matalaba hI nahIM rhaa| prazna-yaha bAta sunate haiM to samajha meM to AtI hai| satya hai ghuva hai pramANa hai aisA lagatA bhI hai para yaha bAta citta meM nahIM baiThatI, aisI dazA meM rahate nahIM hai isakA kyA kAraNa hai aisI dazA meM rahane kA upAya kyA samAdhAna- bAta hai jarA sI, aphasAnA bar3A hai| citta meM nahIM baiThatI, to bhUta khar3A hai| citta meM baiThane,dhAraNA kA to saba khela hai jaba taka sthita prajJa, svarUpa meM sthita, jJAna bhAva meM svasthya hoza meM nahIM rahate taba taka yaha sthiti nahIM bana sakatI hai| sthita prajJa hone ke nimna upAya haiM 1. jisa kAla meM sAdhaka manogata sampUrNa kAmanAoM kA acchI taraha tyAga kara detA hai aura apane Apa se apane Apa meM hI saMtuSTa hai, usa kAla meM vaha sthita prajJa kahalAtA hai| 2. du:khoM kI prApti hone para jisake mana meM udvega nahIM hotA aura sukhoM kI prApti hone para jisake mana meM spRhA nahIM hotI tathA jo rAga, bhaya aura krodha se sarvathA rahita ho gayA hai, vaha mananazIla manuSya sthita prajJa hai| 3. saba jagaha Asakti rahita huA,jo manuSya usa-usa, zubha-azubha karmodaya ko prApta huA, na to abhinandita (prasanna) hotA hai aura na dveSa karatA hai, vaha sthita prajJa hai| 4. pAMcoM indriyoM ko viSayoM se haTA lene ke bAda bhI jaba taka rasa buddhi nahIM chUTatI taba taka prayatna karane para bhI buddhimAna manuSya kI bhI pRthamana zIla indriyAM usake mana ko bala pUrvaka hara letI haiN| rasa buddhi kA matalaba hai "aisA bhoga karatA yA aisA bhoga kruuNgaa|"mn kI atRpta vAsanA, acche-acche sAdhuoM ko bhraSTa kara detI hai| ata: sAdhaka ko kabhI bhI indriyAM vaza meM haiM aisA vizvAsa aura abhimAna nahIM karanA caahie| jo sampUrNa indriyoM aura mana ko vaza meM karake tIvra vairAgyavAna hotA huA Atma svarUpa kI sAdhanA ArAdhanA meM hI rata rahatA hai vaha sthita prajJa hotA hai| 5.mAnava zarIra milanA, sAdhanA meM rUci honA, sAdhanA meM laganA aura sAdhanA kI siddhi honA mahAna saubhAgya se hotA hai| 6. Atma svarUpa kA cintana-manana-ArAdhana na karake viSayoM kA ciMtana karane vAle manuSya kI una viSayoM meM Asakti paidA ho jAtI hai, Asakti se kAmanA paidA hotI hai, kAmanA se krodha paidA hotA hai, krodha hone para sammoha (mUDha bhAva) ho jAtA hai, sammoha se smRti bhraSTa ho jAtI hai, smRti bhraSTa hone se buddhi kA nAza ho jAtA hai, buddhi kA nAza hone para manuSya kA patana ho jAtA hai| 7. vazIbhUta aMta:karaNa vAlA sAdhaka rAga dveSa se rahita apane vaza meM kI huI indriyoM ke dvArA viSayoM kA sevana karatA huA aMta:karaNa kI prasannatA ko prApta ho jAtA hai| prasannatA prApta hone para sAdhaka ke sampUrNa du:khoM kA nAza ho jAtA hai aura aise prasanna citta vAle sAdhaka kI buddhi nissaMdeha bahuta jaldI apane Atma svarUpa meM sthira ho jAtI hai| 8. jisake mana aura indriyAM vaza meM saMyamita nahIM hotI haiM usakI nizcayAtmaka buddhi nahIM hotI, usameM kartavya parAyaNatA kI bhAvanA nahIM hotI, usakA purUSArtha kAma nahIM karatA, usako zAMti nahIM milatI, phira zAMti rahita manuSya ko sukha kaise mila sakatA hai| jo azAMta anizcaya buddhi vAlA hai usake hRdaya meM haradama-halacala macI rahatI hai| bAhara se kitane hI anukUla bhoga Adi mila jAyeM to bhI vaha azAMta udvigna du:khI hI rahatA hai, sukhI nahIM ho sktaa| saba apanI hI bAta hai, dekhalo, samajha lo, yaha to maukA milA hai, dAMva lagA hai isakA saduupayoga ho jAye to ber3A pAra hai| prazna-cAhate to bahuta haiM para yaha saba ho nahIM rahA ise kyA kareM? samAdhAna-dharma kI carcA,mana bahalAnA, pataMga ur3AnA nahIM hai, yaha to
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.8 ] [ 106 hama svayaM apane Apa ko dekheM ki hamAre aMdara meM kyA hai ? sadgurU batA rahe haiM, kevalajJAnI paramAtmA bhagavAna mahAvIra ne pratyakSa anubhava pramANa batAyA hai, sAmane saba pratyakSa dikha rahA hai, aba to svayaM kI bAta hai| prazna-barAbara yaha bAta satya hai dhuva hai pramANa hai aba isake lie sabase pahale kyA kareM? isake samAdhAna meM sadgurU zrI jina tAraNa svAmI Age AThavIM gAthA kahate haiM gAthA-8 saMmikta suddhaM hRidayaM mamastaM, tasya gunamAlA guthatasya viirj| devAdhidevaM gurU graMtha muktaM , dharmaM ahiMsA Sima uttamAdhyaM / mukAbale meM kabaDDI kA khela hai, zUravIroM kA mArga hai jisameM dama ho vaha sAmane aaye| dharma kA nirNaya nija zuddhAtmAnubhUti nizcaya samyagdarzana to zuddha nizcaya naya se hI hotA hai, para usa mArga para calane, dharma sAdhanA karane, usa dazA meM rahane ke lie nizcaya-vyavahAra kA samanvaya Avazyaka hai kyoMki abhI vartamAna meM karma sApekSa karma saMyogI dazA meM baiThe haiM tathA eka dUsare kA nimitta naimittika saMbaMdha bhI hai, jina siddhAMta ko samajhane aura jaina darzana ke mArga para calane ke lie cAra anuyoga-prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyoga, pAMca samavAya (svabhAva, nimitta, purUSArtha, kAlalabdhi aura niyati) tathA nizcaya aura vyavahAra kA jJAna Avazyaka hai, tabhI sahI dharma mArga para cala sakate ho| ina sabakA jJAna hI samyagjJAna hai aura ina sabako jAnane vAlA hI jJAnI hai| tAraNa paMtha to yaha hai-nija hera baiTho nahIM to rAra kro| saMsAra to AvahiM jAhiM hama to saMsAra chur3AvahiM / (chadmasthavANI) sAdhanA ke prAraMbha meM sAdhaka ke aMta:karaNa meM dvaMda rahatA hai| satsaMga, svAdhyAya, vicAra Adi karane se vaha paramAtma prApti ko apanA dhyeya to mAna letA hai para usake mana aura zarIra kI svAbhAvika pravRtti bhoga bhogane aura mAyA ke saMgraha karane meM rahatI hai isalie sAdhaka kabhI paramAtma tatva ko prApta karanA cAhatA hai aura kabhI bhoga evaM saMgraha meM ulajha jAtA hai, isa prakAra sAdhaka ke aMta:karaNa meM dvaMda (bhoga bhogU yA sAdhanA karUM) calatA rahatA hai| isa dvaMda para hI ajJAna aura ahaM TikA hai svayaM kA dRr3ha saMkalpa aura aTala nirNaya hI nirdvada banAtA hai| hameM sAMsArika bhoga aura mAyA ke saMgraha meM laganA hI nahIM hai| pratyuta eka mAtra paramAtma tatva ko hI prApta karanA hai. hamezA-nirAkala AnaMda meM rahanA hai aisA dRr3ha nizcaya hone tathA vairAgya kI tIvratA hone para phira dvaMda nahIM rahatA aura sahaja hI apane mamala svabhAva kI rUci jaga jAtI hai| saMsagga kamma vipana, sAraM tiloya nyAna vinyAnaM / rUciyaM mamala subhAvaM, saMsAre taranti mukti gamanaMca // mamala paahudd'|| sArabhUta bhedajJAna ke dvArA apane mamala svabhAva kI rUci kare to yaha sAre saMyoga aura karmakSaya ho jAyeMge saMsAra sAgara se tarakara mukti ko prApta hoNge| zabdArtha- (saMmikta suddhaM) zuddha samyaktva se (hRidayaM mamastaM) merA hRdaya-paripUrNa hai (tasya) usake (gunamAlA) guNoM kI mAlA (guthatasya) gUMthane kA (vIja) puruSArtha karo (devAdhidevaM) devoM ke adhipati deva arthAt sau indroM dvArA pUjya paramAtmA (gurU graMtha mukta) sAre baMdhanoM se mukta gurU (dharma ahiMsA) ahiMsA dharma vAlA (Sima uttamAdhyaM) uttama kSamAdi dasa dharma / vizeSArtha-zuddha samyaktva se merA hRdaya paripUrNa hai, he Atman ! nija svarUpa kI guNamAlA gUMthane kA purUSArtha kro| nija svabhAva meM raho, yahI satpurUSArtha hai / nija zuddhAtmA, devoM ke deva-sau indroM dvArA pUjya arihaMta-siddha paramAtmA ke samAna, sAre baMdhanoM se mukta nigraMtha vItarAgI sadgurU ke samAna guNoM vAlA, uttama kSamAdi dharma kA dhArI ahiMsA mayI vItarAga svarUpa-parama zuddha svabhAva vAlA hai, purUSArtha pUrvaka nija Atma dravya ke guNoM kA vikAsa kro| yahA~ isa prazna kA uttara diyA jA rahA hai ki sabase pahale kyA kareM? to sadgurU kahate haiM ki sabase pahale samyaktva kI zuddhi karo arthAt maiM AtmA zuddhAtmA, paramAtmA hU~, yaha bAta hRdaya se svIkAra ho gaI isako pakkA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 8 ] [ 108 karo kyoMki yadi prArambha meM hI paripUrNa zuddhatA kA lakSya, zraddhAna na hove to mokSamArga kI zurUAta hI nahIM hotI, mumukSutA samyagdRSTI ko hI hotI hai| jijJAsA sabhI saMsArI jIvoM ko ho sakatI hai isalie isa bAta kA pakkA nirNaya kiye bagaira cAhe jaise sAdhana se zurUAta karane vAle kA dhyeya anyathA hone se saMyoga prApti kA lakSya ho jAtA hai athavA prazasta rAga kA lakSya ho jAtA hai athavA alpa vikasita dazA kA lakSya rahatA hai| jo saba darzana moha ke bar3hane ke hI kAraNa hote haiN| lagana evaM lakSya ke abhAva meM pramAda rahA karatA hai, jo Atma-guNoM ko dabA DAlatA hai| Atma bhAvanA, lagana, dhyeya, yadi svalakSI hotA hai| taba svayaM ke doSa apakSapAta rUpa se dikhate haiM aura unheM miTAne kA dhyAna rahA karatA hai| jo jIva zubha rAga kA samarthaka hai| jise zabha rAga puNyAdi kI mahattA hai| jise zubha kA Agraha bana gayA hai athavA jo zubha meM hI saMtuSTa ho gayA hai / vaha mithyAtva kA poSaNa karane vAlA mithyAdaSTi hai parantu mokSamArgI jIva to pUrNa zuddhatA ke lakSya se hI purUSArtha karatA hai| samyagdRSTi jIva (dravya dRSTi se) apanI AtmA ko paripUrNa va zuddha mAnatA hai tathA use hI sarvasva rUpa se upAdeya jAnatA hai, samyagdRSTi ko apane ananta catuSTaya maNDita zuddhAtmA kA jo atIndriya sahaja pratyakSa-svAnubhava vartatA hai, vahI bhAva zrutajJAna hai usane isI anubhava jJAna se pUrNa jJAna kevalajJAna svarUpa ko pahicAnA hai| isa prakAra jaba apanA hRdaya (aMta:karaNa) zuddha samyaktva se paripUrNa ho gayA hai to aba apane satsvarUpa ke guNoM kI mAlA gUMtho, una guNoM ko apane meM pragaTa karo sNjoo| dekho, tuma svayaM devAdhideva paramAtmA ho, samasta pApa parigraha, rAgAdi maloM se rahita antarAtmA gurU ho, apanA dharma nija svabhAva to ahiMsAmayI arthAt samasta rAga-dveSAdi vikAroM se rahita uttama kSamAdi lakSaNoM vAlA hai aba aise guNoM kI mAlA gUMtho arthAt apane svarUpa meM rahakara ina guNoM ko pragaTa karo kyoMki svabhAva sAdhanA se hI karma kSaya hote haiM, tumheM mukti zrI kA varaNa karanA, mukti sukha pAnA hai| pUrNa zuddha siddha paramAtmA honA hai to apane samyaktva kI zuddhi karo ki hA~ mujhe bhedajJAna pUrvaka zuddhAtmAnubhUti ho gaI / rAgAdi se bhinna cidAnanda-svabhAva kA bhAna aura anubhavana huA vahA~ dharmI ko usakA ni:saMdeha jJAna hotA hai ki mujhe AtmA kA koI apUrva Ananda kA vedana huA, samyagdarzana huA, AtmA meM se mithyAtva kA nAza ho gyaa| zuddha caitanya dhruva svabhAva ke dhyAna se jise samyagjJAna pragaTa haA hai, aise jIva ko aisI paryAya rUpa yogyatAyeM hotI haiM va unakA jJAna bhI hotA hai| nirvikArI Ananda sahita jo jJAna hotA hai use samyagdaSTi kA kSayopazama, jJAna kahate haiN| samyagdarzana evaM AtmAnubhava kI sthiti rUpa paryAya meM saMpUrNa AtmA pragaTa nahIM hotA parantu samasta zaktiyAM usa paryAya meM eka deza pragaTa hotI haiM, samyagdarzana meM pUrNa paramAtmA pratIti meM A jAtA hai| zuddhAtmA kA anubhava hone ke pazcAt pApa, viSaya, kaSAya se virakti, arUci rUpa vrata, tapa, saMyama niyama ke bhAva hone lagate haiM aura dharma ke Azraya rUpa ahiMsA pragaTa hotI hai| ahiMsA - hiMsA ke sarvathA abhAva rUpa ahiMsA hotI hai| yahI dharma zuddha svabhAva rUpa hai| hiMsA do taraha kI hotI hai- svahiMsA aura prhiNsaa| svahiMsA - apane meM moha, rAga, dveSAdi vikArI bhAva honA,kheda khinna, duHkhI, cintita, bhayabhIta, saMkalpa, vikalpoM meM rahanA Adi svahiMsA hai| parahiMsA - kisI bhI prANI ko mAranA, duHkha denA, usake prANoM kA ghAta karanA, dila dukhAnA Adi parahiMsA hai| apanA svabhAva dharma ahiMsAmayI hai, to moha, rAga-dveSa rahita apane svabhAva meM rahanA hI dharma hai aura yahI ahiMsA, ahiMsA paramodharma: hai. isI bAta ko purUSArtha siddhi upAya meM amRtacandrAcArya jI kahate haiM ki rAgAdi bhAvoM kA pragaTa na honA yaha ahiMsA hai aura unhIM rAgAdi bhAvoM kI utpatti hone se hiMsA hotI hai, aisA jaina siddhAnta kA sAra hai| (purUSArtha siddhi upAya gAthA-44) isa prakAra ahiMsA kaho yA vItarAgatA kaho jitanI isakI vRddhi hotI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.8 ] [110 hai usa sthiti meM rahane kI pAtratA aura purUSArtha kAma karatA hai, vaisA hI mukti kA mArga prazasta hotA hai| aba uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya, brahmacarya- yaha dharma ke daza lakSaNa haiM arthAt apanA svabhAva aisA hai parantu anAdi ajJAnatA ke kAraNa viparIta ho rahA hai, ina guNoM ko apane meM pragaTa kro| (1) uttama kSamA - isakI pUrNatA to nigraMtha vItarAgI sAdhu pada meM hai| prArambhika bhUmikA meM krodha nahIM karanA, lar3AI-jhagar3A, baira-virodha meM nahIM par3anA, kisI ko burA nahIM mAnanA, yaha kSamA dharma hai| (2) uttama mArdava - ahaMkAra, mada-mAna nahIM karanA, kisI kA burA nahIM mAnanA, akar3a-pakar3a nahIM honA, yaha mArdava dharma hai| (3) uttama Arjava- mAyAcArI, chala, kapaTa, beImAnI nahIM karanA, kisI kA burA nahIM socanA, sarala, sahaja, zAnta sama bhAva meM rahanA Arjava dharma hai| (4) uttama satya - jhUTha-anaitikatA, galata kAma nahIM karanA / anyAya, anIti, beImAnI nahIM karanA, kisI se bure kaTuka, kaThora zabda nahIM bolanA, hamezA apane satsvarUpa kA smaraNa dhyAna rakhanA, yaha satya dharma hai| (5) uttama zauca - "lobha pApa kA bApa baravAnA", lobha nahIM karanA, kisI kA burA ahita nahIM karanA, tRSNA-cAha kA ghaTa jAnA,zucitA, saralatA A jAnA, yaha zauca dharma hai| (6) uttama saMyama - pA~ca indriya aura mana kA vaza meM honA, chaha kAya ke prANiyoM kI rakSA karanA, kisI kI burAI nahIM dekhanA, viveka pUrvaka AcaraNa hI saMyama dharma hai| (7) uttama tapa - vrata, upavAsa Adi karanA, kisI kI burAI na karanA, na sunanA, icchAoM kA nirodha kara apane Atma svabhAva meM rahanA, tapa dharma hai| (8) uttama tyAga - cAra prakAra kA dAna denA-(AhAradAna, auSadhidAna, jJAnadAna, abhayadAna) kisI se rAga-dveSa, baira-virodha na honA, apanI AvazyakatAoM ko kama karanA, parigraha ko chor3anA, tyAga dharma hai| (9) uttama AkiMcanya- samasta parigraha, mUrchA bhAva kA chUTanA, nispRha, nirahaMkArI honA, merA kucha bhI nahIM hai, koI bhI nahIM hai, maiM eka akhaMDa abheda AtmA hU~ aisA bodha jAgrata rahanA, AkiMcanya dharma hai| (10) uttama brahmacarya-vikArI bhAvoM ko chor3akara (zarIrAdi kA rAga tor3akara) mAyA abrahma ke abhAva rUpa apane brahmasvarUpa meM sthita rahanA, brahmacarya dharma hai| isa prakAra cAra kaSAya, pAMca-pApa, pAMcoM indriyoM ke viSayoM kA tyAga kara mana kI caMcalatA kA niSedha kara-zubhAcaraNa karate huye, apane svarUpa meM sthita jJAna bhAva meM jJAyaka rahane para pUrva karma bandhodaya nirjarita kSaya hote haiN| nija Atma guNoM kA vikAsa hotA hai| yahI guNa mAlA ko gUMthane pragaTa karane kA upAya hai isI se nigraMtha vItarAgatA sAdhu pada pragaTa hotA hai, jo gurU kA svarUpa hai tathA apane zuddha mamala svabhAva meM lInatA rUpa purUSArtha hone para 48 miniTa meM ghAtiyA karmoM kA kSaya tathA ananta catuSTaya va kevalajJAna pragaTa hotA hai jo devAdhideva paramAtma pada hai| prazna -"saMmikta zuddhaM hRdayaM mamastaM," zuddha samyakta se merA hRdaya paripUrNa hai, maiM samyagdRSTi hU~, aisA kahanA to galata hai| yaha to ahaMkAra kA poSaka hai tathA maiM samyagdRSTi hU~ aisA mAnane meM svacchandatA kA bhaya hai, aise meM kyA upAya hai? samAdhAna - hama samyagdRSTi haiM, hameM samyagdarzana ho gayA, yaha kahane kI to yahA~ bAta hI nahIM hai, para hameM samyagdarzana ho gayA, maiM samyagdRSTi hU~ ise na mAneM to galata ho jAyegA kyoMki yahA~ to anubhUti maya jJAna sahita hRdaya se svIkAratA kI bAta hai| samyagdarzana kA para se koI saMbandha hI nahIM hai para agara apane ko bhI zaMkA, saMzaya, bhrama rahegA-to samyagdarzana ke abhAva rUpa mukti kA purUSArtha hI nahIM ho sktaa|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.8] [ 112 yaha para ko batAne yA para ko dekhane kI bAta hI nahIM hai. na usameM koI lAbha hai yaha to svayaM kI svayaM meM hI samajhane kI bAta hai kyoMki isakA yathArtha nirNaya huye bagaira apanA Age kA mArga banegA hI nhiiN| ahaMkAra aura svacchandIpanA to ajJAnI mithyAdRSTi ko hI hotA hai, samyagdRSTi jJAnI ko yaha nahIM hote| jisake saccI zraddhA pragaTa hotI hai, usakA sampUrNa antaraMga hI badala jAtA hai, hRdaya palaTa jAtA hai, antara meM ulaTa-pulaTa ho jAtI hai| anAdi ajJAna, aMdhakAra TalatA hai| antara kI jyoti jAga uThatI hai usakI dazA kI dizA badala jAtI hai jisakA antara badalatA hai use kisI se pUchane nahIM jAnA par3atA, usakA antara bedhar3aka pukAratA huA sAkSI detA hai ki aba hama prabhu ke mArga meM A gaye haiM, siddha kA saMdezA A cukA hai, aba hama alpakAla meM siddha hokara saMsAra se chuTakArA pAyeMge, aba koI antara par3ane vAlA nahIM hai| maiMjJAna svabhAvI siddha ke samAna zuddha bhagavAna AtmA hU~, mere svabhAva meM saMsAra nahIM hai arthAt kisI para vastu, para jIva se merA koI sambaMdha nahIM hai, aise bhAnapUrvaka dharmI jIva saMsAra ke svarUpa kA vicAra karate haiM unheM hI apanI zakti ko pragaTa karane kA purUSArtha hotA hai| jise saMsAra rahita svabhAva kI dRSTi pragaTa nahIM huI use saMsAra ke svarUpa kA yathArtha vicAra nahIM hotaa| jJAnI ko antara meM svasaMvedana jJAna prasphuTita huA, vahA~ svayaM ko usakA vedana AyA,pIche koI anya use jAne yA na jAne usakI koI apekSA nahIM hai| jaise - koI sugaMdhita phUla khilatA hai usakI sugaMdha koI anya letA hai yA nahIM, usakI apekSA phUla ko nahIM hai| vaha to svayaM-svayaM meM svayaM se khilA hai vaise hI dharmAtmA ko svayaM kA Anandamaya svasaMvedana pragaTa huA, vaha koI anya ke pradarzana hetu nahIM hai| samyakadRSTi dharmAtmA kI dRSTi antara ke jJAnAnanda svabhAva Upara hai, kSaNika rAgAdi Upara nahIM hai, usakI dRSTi meM rAgAdi kA abhAva hone se usakI dRSTi apekSA saMsAra kahA~ rahA? rAga rahita jJAnAnanda svabhAva Upara dRSTi hone se vaha mukta hI hai, usakI dRSTi meM mukti hI hai| rAgAdi se bhinna cidAnanda svabhAva kA bhAna aura anubhava huA vahA~ dharmI ko usakA ni:saMdeha jJAna hotA hai ki mujhe AtmA kA koI apUrva Ananda kA vedana huA, samyagdarzana huA, AtmA meM se mithyAtva kA nAza ho gayA / maiM samakitI hU~ yA mithyAdRSTi, aisA saMdeha jise hai vaha niyama se mithyAdRSTi hai| antara garbhita adhyAtma rUpa kriyA to antara dRSTi se hI grAhya hai parantu ajJAnI ko aisI dRSTi pragaTa nahIM hotI ata: adhyAtma kI antara kriyA to use dRSTigocara nahIM hotI aura isI kAraNa se ajJAnI jIva mokSamArga ko nahIM sAdha sakatA ata: isa bAta kA nirNaya aura antaraMga se svIkAratA hone para hI mukti kA mArga sadhatA hai| jaba taka samyagdarzana, nija zadvAtmAnubhUti ke sambaMdha meM saMzaya, bhrama, zaMkA rahatI hai vahA~ apane Atma svarUpa aura usake guNoM kA pragaTapanA hotA hI nahIM hai isalie sabase pahale isa bAta ko antara se svIkAra karanA atyanta Avazyaka hai ki maiM zuddhAtmA hU~ yaha zarIrAdi maiM nahIM haiM. aisA anubhUtiyuta zraddhAna hI mokSamArga kA prathama sopAna hai| prazna - jaba zarIra mana-anta:karaNa Adi se AtmA pare hai AtmAnubhUti bhinna hai phira hadaya se svIkAra karane kA kyA prayojana hai? samAdhAna-AtmA zarIrAdi aMta: karaNa se bhinna hai| inakA anubhUti se koI sambaMdha nahIM hai parantu saMyoga hone ke kAraNa usakA pragaTapanA inhIM ke mAdhyama se hotA hai| jaise zarIra kI halana-calana, kriyA, mana meM calane vAle bhAva ina sabakA jAnane vAlA jJAyaka AtmA hai aura ina sabakA honA cetana kI sattA batAtA hai| jIva kI sthiti aura pAtratA kA bodha inhIM ke mAdhyama se hotA hai| AtmA to arasa arUpI asparzI avyakta hai inhIM ke dvArA usakI sattA aura pAtratA kA patA lagatA hai| anAdi se jIva mithyAdraSTi ajJAnI hone ke kAraNa ina zarIrAdika karmoM ke anusAra parAdhIna pariNamana kara rahA hai| jaba jIva jAga jAtA hai, samyagdarzana nija zaddhAtmAnubhUti hotI hai aura vaha aMta:karaNa hRdaya ko patA na cale, aisA ho hI nahIM sktaa| jaise-apane ghara meM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.8 ] [ 114 koI kAma ho aura ghara vAloM ko patA na cale. aisA nahIM ho sakatA aura phira jaisA kArya hotA hai usI prakAra umaMga-utsAha pUrvaka usameM laga jAte haiN| isI prakAra apane ghara meM paramAtmA kA janma huA aura vaha hRdaya ko patA na cale to kaise kAma calegA? isakI svIkAratA, umaMga-utsAha para hI Age kA mArga banatA hai| anubhUti kA patA mana ko hotA hai| kyA huA yaha buddhi jAnatI hai| dhAraNA citta meM hotI hai| utsAha-umaMga ahaM meM hotA hai aura jaba yaha saba milakara isa bAta ko svIkAra kara lete haiM, vahI samyagdarzana kI zuddhi kahalAtI hai| upazama, vedaka, kSAyika samyaktva bhI inhIM ke dvArA patA lagatA hai| isameM AtmAnubhUti sahita inakI svIkAratA hI samyagdarzana kI zuddhi yA pakkI bAta hai aura tabhI ni:zaMkitAdi guNa pragaTa hote haiN| jisako anubhUti huI ho vaha jIva anubhava ke bala se kauna sI bAta satya hai aura jo bAta anubhava se nahIM milatI vaha asatya hai. aisA phaurana jAna letA hai, isalie hRdaya se svIkAra honA hI samyagdarzana kI prAmANikatA. zaddhi hai| prazna-jaba AtmA kA rAgAdibhAvoM aura zarIrAdi se koI sambandha nahIM hai phira yaha pApa viSaya-kaSAya ko chor3ane kA kyA prayojana hai? samAdhAna- AtmA kA para se koI sambaMdha nahIM hai aura na AtmA grahaNa karatA hai na tyAga karatA hai, vaha to mAtra jJAyaka svabhAvI hai sirpha dekhatA jAnatA hai,para jaba taka nimitta-naimittika sambandha saMyoga dazA meM hai taba taka isa rUpa pariNamana hotA hai| samyagdarzana hone para koI pUrNa vItarAgI nahIM ho jAtA,samyagdarzana hone ke bAda bhI bhUmikAnusAra rAga to AtA hI hai| AtmA kA svarUpa paripUrNa hai, svabhAva se siddha ke samAna dhruva tatva hai, para abhI vartamAna paryAya to azuddha hai, jJAnI ko to paryAya kA viveka vartatA hai| paryAya meM apane hI kAraNa se azuddhatA hai aisA na mAnakara yoM mAne kI akelA AtmA hI zuddha hai to vaha nizcayAbhAsI hai| nimitta naimittika sambaMdha ko jo nahIM mAnatA vaha mithyAdRSTi hai| AtmA meM bhAva baMdhana hI na ho to samyagdaSTi jJAnAnanda svabhAva meM sthita hokara vikAra kA nAza kisalie karate haiM ? ata: paryAya meM baMdhana hai| nimitta naimittika sambaMdha to pratyakSa dekhe jAte haiM, yadi paryAya meM baMdhana na ho to mokSamArgI usake nAza kA udyama kyoM karate haiM ? samyak dRSTi nirvikalpa anubhava meM nirantara hI raha sakate nahIM isalie unheM bhI zAstrAbhyAsa, vrata, niyama, saMyama ke bhAva uThate haiN| aise zubha rAga ko nirvikalpa anubhava kI apekSA heya kahA hai, nirvikalpa anubhava meM rahanA to sarvottama hai parantu chanastha kA upayoga nicalI dazA meM Atma svarUpa meM adhika samaya taka sthira nahIM raha pAtA ata:jJAna kI vizeSa nirmalatA hetuzAstrAbhyAsa meM buddhi laganA yogya hai tathA cAritra kI zuddhi nirmalatA hetu vrata-niyama-saMyama-tapa meM laganA, pApa, viSayakaSAyoM se haTanA bacanA zreyaskara hai| yadi koI zubhAcaraNa rUpa pravRtti kA virodha kare aura azubhAcaraNa rUpa pravRtti kare to vaha ajJAnI mithyAdRSTi hI hai| AtmA kA svarUpa paripUrNa hai aisA antara bhAna na huA ho aura puNya choDakara pApa meM prarvatana kare tathA zAstra kI dharma kI Ar3a lekara kahe ki mujhe bhI samyagdRSTi jJAnI ke samAna baMdha nahIM hai to nizcayAbhAsI mithyAdRSTi hai| jJAnI ko to paryAya kA viveka vartatA hai| vaise kisI ne zAstrAbhyAsa kiyA ho yA na kiyA ho para yadi use jIva ke bhAva kA bhAsana hai to vaha samyagdRSTi hai / puNya-pApa, viSaya-kaSAya, du:khadAyaka haiM, adharma hai| rAgarahita pariNAma zAntidAyaka hai, maiM zuddha-jJAyaka hU~ tathA zarIrAdi karma ajIva haiM jise isa prakAra bhAva bhAsana ho, vahI samyagdRSTi hai| AtmA meM jo paMca mahAvrata, saMyama, tapa Adi ke pariNAma hote haiM so zubharAga haiM, Azrava haiM, usase bhI puNyabaMdha hotA hai jo adharma hai| jJAyaka ha~. zuddha, siddha, dhruva hU~, svabhAva kI zraddhA, jJAna pUrvaka, jitanA vItarAga svarUpa sthiratA huI, utanA saMvara dharma hai| pratijJA to tatva jJAna pUrvaka honA cAhie. samyagdarzana hone ke bAda vratAdi ke zubha vikalpa Ate haiN| Ananda svabhAva meM lIna hoU~, dharmI kI aisI bhAvanA hotI hai, pratijJA liye binA Asakti kA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 ] [mAlArohaNa jI nAza nahIM hotA para prathama to svabhAva kA bhAna honA cAhie, taba hI dravyasaMyama sahita bhAva saMyama hotA hai| jinake antara meM bhedajJAna rUpI kalA jaga jAtI hai, caitanya ke Ananda kA vedana huA hai aise jJAnI dharmAtmA sahaja-vairAgI haiN| aise jJAnI viSaya kaSAyoM meM magana raheM, yaha viparItatA sambhavita nahIM hai, jina jIvoM ko viSayoM meM pApoM meM sukha buddhi hai, iSTa buddhi hai, ve jJAnI nahIM haiN| samyagdRSTi jIva Atma jJAna pUrvaka AcaraNa pAlate haiM, zrAvaka ko bAraha vrata kA tathA muniyoM ko mUlaguNa ke pAlana kA vikalpa AtA hai| ajJAnI jIva zAstroM kA rahasya nahIM samajhatA ataH usakA samasta jJAna kujJAna hai tathA samyagdRSTi jIva yadi par3hA likhA bhI na ho to usakA jJAna sujJAna hai, jisakI dRSTi sulaTI hai, usakA saba kucha sulaTA hai va jisakI dRSTi ulaTI hai usakA sArA jJAna ulTA hai| mithyAdRSTi nau pUrva va gyAraha aMga kA pAThI ho, to bhI usakA jJAna ajJAna hI hai| asaMyata, dezasaMyata samyagdRSTi ke pApa, viSaya- kaSAya kI pravRtti to hai parantu usakI zraddhA meM koI bhI pApa-viSayAdi karane kA abhiprAya nahIM rahatA / abhI jisako antara meM AtmabhAna hI na ho tathA tatsaMbandhI kucha bhI viveka na ho, vairAgya na ho aura vaha apane ko jJAnI mAne to vaha svacchanda poSaNa karatA hai| jJAna vairAgya zakti binA vaha pApI hI hai| jJAnI kI dRSTi to saMsAra se chUTane kI hai ata: vaha rAga rahita nivRtta svabhAva kI mukhya bhAvanA va Adara meM sAvadhAnI se pravRtta rahatA hai| prazna- jaba AtmA kA svabhAva eka hai abheda hai, akhaMDa hai, zAzvata hai, dhruva hai phira yaha bheda karake daza dharma kA pAlana karane ina guNoM ko pragaTa karane kI kyA bAta hai ? samAdhAna AtmA dravya svabhAva se tatva svarUpa meM to eka abheda hai, gAthA kraM. 8 ] [ 116 akhaMDa, zAzvata dhruva hai aura yaha zraddhA kA viSaya, zuddha nizcaya se hai, aise nija svarUpa ke anubhUti yuta satzradvAna kA nAma hI samyagdarzana hai| jaba yaha anubhUtiyuta satzradvAna ho gayA to aba vartamAna paryAya to azuddha hai| rAgAdi karma saMyoga sahita hai, isa bAta kA jJAna bhI huA, aba pUrva karma bandhodayajanya jo saMskAra pravRtti calatI hai, unase bacanA- haTanA, apane svarUpa kA smaraNa dhyAna karanA Avazyaka hai kyoMki abhI jisa bhUmikA avrata dazA saMsArI grahastha dazA meM rahane para vaise karmodaya saMyoga nimitta milate haiM aura pApa ke viSayoM ke kaSAyoM ke bhAva calate haiN| abhI moha, rAga-dveSa kA sadbhAva hai, to inase bacane ke lie yaha bheda karake dharma kI sAdhanA karanA par3atI hai, apane AtmaguNoM ko pragaTa karane kA purUSArtha karanA par3atA hai| isake lie bAra-bAra apane svarUpa ke smaraNa, bhedajJAna, tatvanirNaya kA abhyAsa Avazyaka hai| . mokSa kevala eka apane hI AtmA kI, para ke saMyoga rahita zuddha avasthA kA nAma hai| taba usakA upAya bhI nizcaya naya se bhI paryAya meM eka yahI hai ki apane zuddhAtmA kA anubhava kiyA jAve tathA siddha paramAtmA ke samAna hI apane ko mAnA jaave| jaba aisA bAra-bAra abhyAsa aura sAdhanA kI jAvegI, taba anAdi kI mithyA vAsanA kA abhAva hogA kyoMki anAdi se yahI mithyAbuddhi thI ki maiM nara hU~, nArakI hU~, tiryaMca hU~, deva hU~ yA maiM rAgI hU~, dveSI hU~, krodhI hU~, mAnI hU~, mAyAvI hU~, lobhI hU~, kAmI hU~, rUpavAna hU~, balavAna hU~, dhanavAna hU~, nirdhana hU~, rogI hU~, nirogI hU~, bAlaka, yuvA, vRddha hU~, maiM hI janmatAmaratA hU~, isI ko yaha ajJAnI apanI hI mUla dazA mAna letA thA tathA apane ko dIna-hIna, saMsArI mAna rahA thA, zrI gurU ke upadeza se yA zAstra ke jJAna se jaba svayaM jJAna netra khule, zuddhAtma svarUpa kA jAgaraNa huA aura yaha pratIti huI ki maiM to svayaM bhagavAna AtmA paramAtmA hU~, maiM to saMsAra ke prapaMcoM se rahita hU~, maiM karmoM se alipta hU~, parama vItarAgI paramAnanda mayI huuN| jo sattA zakti ananta guNa, arihanta, siddha paramAtmA meM haiM, vahI saba mere meM haiN| antara yahI hai ki unake ananta catuSTaya Adi kevalajJAna pragaTa vyakta ho gayA, mere a-avyakta hai| jinhoMne apane ko zuddha samajhakara pUrNa vairAgI hokara
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 9 ] [118 karane ke bAda to phira kucha na hogA aba aura kucha to na karanA par3egA ? isake samAdhAna meM sadgurU Age gAthA kahate haiM gAthA-" tatvArtha sArdhaM tvaM darsanetvaM, malaM vimuktaM saMmikta suddhaM / nyAnaM gunaM caranasya suddhasya vIja, namAmi nitvaM suddhAtma ttvN|| AtmadhyAna kiyA thA ve hI arihanta, siddha paramAtmA ho gaye, mujhe bhI pUrNa mukta siddha.zuddha honA hai to jaba taka karmoM kA saMyoga nahIM chUTegA taba taka bhava bhramaNa nahIM httegaa| yadi mokSa cAhate ho to rAta-dina nija zuddhAtmA kA manana karo, jo zuddha, vItarAga, niraMjana karma rahita hai, cetanA guNadhArI hai, jJAna cetanAmaya hai jo svayaM buddha hai,jo saMsAra vijayI jinendra hai, jo kevalajJAna yA pUrNa nirAvaraNa jJAna svabhAva kA dhArI hai, svarUpa kA manana karate hue, prayAsa karake, mana ko banda karake. mauna meM tiSTha kara arthAt apanA upayoga, idhara se haTAkara, apane dhruva svabhAva ke jJAna-zraddhAna meM, ekAgra kiyA jAve, nija zuddhAtmAnubhUti kI jAve / abhyAsa karane vAle ko pahale bahuta alpa samaya kI sthiratA hotI hai, abhyAsa karate-karate zanaiHzanai: sthiratA bar3hatI jAtI hai| jisase navIna karmoM kA saMvara evaM pUrva karmoM kI nirjarA hotI hai tathA Atma guNoM kA vikAsa hotA hai| yahI uttamakSamAdi guNoM kA pragaTa honA hai aura isase hI krodhAdi kaSAya galate-vilAte kSaya hote jAte haiN| samyagdRSTi mahAtmA, parama Ananda va parama jJAna kI vibhUti se pUrNa ziva pada ko pAte haiN| AcArya zrI tAraNa svAmI ne jaMgala meM rahakara Atma svabhAva kA amRta rasa barasAyA hai sadgurU to dharma ke stambha haiM, jinhoMne satya dharma ko jIvanta rakhane ke lie, kitane upasarga sahana kie| parama satya svarUpa zrI bhagavAna mahAvIra svAmI kI divya dezanA ko akSuNNa rUpa se jIvanta rakhA, dharma ke nAma para hone vAle bAhya ADambara ko sAmane kholakara rakha diyaa| gurUdeva kI vANI meM to kevalajJAna kI jhaMkAra gUMjatI hai, aise mahAna adhyAtmavAda ke caudaha graMthoM kI racanA kara bahuta jIvoM para mahAna upakAra kiyA hai| yaha to satya kA zaMkhanAda hai, isakI dRSTi honA aura isa mArga para calanA mahAna saubhAgya kI bAta hai| jo jIva isa satya dharma ko svIkAra kareMge vaha avazya mukti zrI kA varaNa kreNge| prazna- samyagdarzana kI zuddhi isa bAta kI hadaya se svIkAratA zabdArtha-(tatvArtha sAdha) tatvoM kA zraddhAna karo (tvaM) tuma (darsanetvaM) hamezA dekho (malaM vimuktaM) maloM se rahita arthAt rAgAdi puNya-pApa, karmoM se rahita bilkula mukta (saMmikta suddha) zaddhAtma tatva zaddha samyagdarzana hai| (nyAnaM gunaM) jJAnaguNa ko (caranasya) cAritra ko (suddhasya) zuddha karane ke liye (vIja) purUSArtha karo (namAmi nitvaM) maiM hamezA namaskAra karatA hU~ (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tatva ko| vizeSArtha- he Atman ! prayojanIya nija zuddhAtma tatva kA zraddhAna kara tuma hamezA nija svarUpa kA darzana karo jo zuddha samyagdarzana samasta karma Adi maloM se rahita nirmala nirvikAra hai, aba jJAna guNa ko aura cAritra guNa ko zuddha karane kA purUSArtha karo, aise mahimAvAna parama brahma paramAtma svarUpa nija zuddhAtma tatva ko maiM hamezA namaskAra karatA huuN| yahA~ isa prazna kA samAdhAna kiyA jA rahA hai ki samyagdarzana kI zuddhi hRdaya se svIkAratA karane ke bAda to aura kucha na karanA par3egA ? isake lie sadgurU kaha rahe haiM ki samyagdarzana kI zuddhi ho gaI, hRdaya se svIkAra kara liyA to aba nirantara hamezA apane zuddhAtma svarUpa ko dekho, jaba saba karma malAdi se rahita nija zuddhAtma tatva hai to jora lagAo, sata purUSArtha karo, apane mamala svabhAva meM sthita raho, isI se eka muhurta 48 miniTa meM kevalajJAna pragaTa hotA hai| yahA~ prazna AtA hai ki hamane aisA anubhUtiyuta svIkAra to kara liyA,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 9 ] [ 120 para abhI karma sApekSa saMyogI dazA azuddha paryAya kA pariNamana cala rahA hai, isa dazA meM apane zuddhAtma tatva ko hamezA dekhanA, mamala svabhAva meM sthita rahanA to nahIM banatA yaha karmodaya janya saMkalpa, vikalpa calate haiM, moha, rAga-dveSAdi bhAva hote haiM aise meM kyA kareM? to sadgurU kahate haiM ki aba jJAna guNa kI aura cAritra guNa kI zuddhi karo kyoMki zuddha samyaktva to apane meM paripUrNa hai, zuddhAtmAnubhUti to pUrNa hotI hai para jJAna aura cAritra meM kramaza: vikAsa hotA hai| samyagdarzana hone se jJAna aura cAritra bhI samyak kahe jAte haiM para unameM apekSA hotI hai| anubhUti ke kAla meM tInoM barAbara sahI haiM para anubhUti se haTane ke bAda jJAna aura cAritra karmAvRta ho jAte haiN| yaha apane meM sthita to nahIM ho pAtA parantu jaba nirNaya karatA hai usa samaya bhI AtmA se AtmA kA nirNaya karatA hai, mana aura rAga kI gauNatA karatA hai, AtmA ko adhika karatA hai aura rAga ko gauNa karatA hai arthAta aMzata: rAga se mukta hokara svata: adhika hokara AtmA se AtmA kA nirNaya karatA hai parantu jaba svarUpa meM sthita ho jAtA hai taba buddhi pUrvaka para ke vikalpa chUTa jAte haiM, buddhi pUrvaka mana kA nimitta chUTa jAtA hai aura cidAnanda cidrUpa meM upayoga lIna hotA hai| jaba samasta naya pakSoM ke vikalpoM ko puruSArtha se roka dene se akhaNDita huA samasta vikalpoM kA vyApAra laka gayA aura apane akhaNDita svarUpa kA anubhava karatA hai vahI samayasAra hai,vahI samyagdarzana aura samyagjJAna hai| para se bhinna AtmA kA yadi bhAna ho to para se pRthak rahakara AtmA kI jAgrati rakha sakatA hai, jise bhinna cidAnanda AtmA kA bhAna nahIM hai vaha jIvita hote huye bhI mRtaka ke samAna hai| (zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra) maiM cidAnanda AtmA jJAna svarUpI hU~ jise isakA bhAna hai vaha samyagdarzana, samyagjJAna kahalAtA hai| prathama AtmA kA yathArtha nirNaya karake pazcAt para prasiddhi kA jo kAraNa hai aisI indriya aura mana dvArA pravartatI buddhi use maryAdA meM lAtA hai pazcAt usa matijJAna ke vyApAra rUpa buddhi ko arthAt matijJAna ke vyApAra ko Atmasanmukha karatA hai aura aneka prakAra ke naya pakSa ke avalambana se aneka prakAra ke vikalpoM se AkulatA utpanna hotI hai aisI zrutajJAna kI buddhi ko bhI maryAdA meM lAkara zrutajJAna ko bhI Atmasammukha karatA hai| isa prakAra donoM jJAna ke vyApAra ko Atma saMmukha karake atyanta vikalpa rahita hotA hai, usI samaya Atma svabhAva nija rasa se pragaTa hotA hai| Adi madhya aura anta rahita AtmA kA anubhava karatA hai vikalpoM kA ekatva chUTa jAne se kevala eka rUpa sampUrNa vizva ke Upara mAno tairatA ho, aisA AtmA kA anubhava hotA hai| vikalpa kI ora jJAna jur3atA hai taba asthiratA hotI hai| jisameM vikalpa praviSTa nahIM hotA, aise vijJAna ghana AtmA kA anubhava karanA yahI samyagdarzana aura samyagjJAna rUpa samayasAra hai, yahI bhagavAna ke darzana haiM,yahI Izvara ke darzana haiM,yahI paramAtmA ke darzana haiM. isI samaya AtmA ke yathArtha darzana hote haiM aura yahI yathArtha zraddhAna, jJAna hai| jisa prakAra pAnI apane samUha se cyuta huA, dUra gahana vana meM baha rahA ho, use dUra se hI r3hAla vAle mArga dvArA apane samUha kI ora bala pUrvaka DhAlA jAtA hai pazcAt vaha pAnI-pAnI ko pAnI ke samUha kI ora khIMcatA huA, pravAha rUpa hokara apane samUha meM A milatA hai usI prakAra yaha AtmA apane vijJAna ghana svabhAva se cyuta hokara pracura vikalpa jAla ke gahana vana meM dUra bhramaNa kara rahA hai| AtmA kA svabhAva to jJAna Ananda kA kanda hai, vikalpa jAla AtmA kA svabhAva nahIM hai, AtmA vijJAna ghana arUpI-jJAna Ananda kA piMDa hai, aise svabhAva se cyuta hokara bhrAMti meM aura rAga dveSa kI vRttiyoM meM bhramaNa karatA hai zarIra. indriyA~, zubhAzubha vikalpa, yaha saba maiM hI hU~ isa prakAra bhA~ti dvArA vikalpa jAla ke gahana vana meM phiratA rahatA hai, pracura vikalpa jAla meM phaMsA rahatA hai| sva-para kA yathArtha nirNaya hone, vastu svarUpa ko jAnane para jJAna kI zuddhi hotI hai, viveka se bhedajJAna kiyA, apane ko pakar3A parantu abhI sthiratA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI nahIM huI, ise apanI ora mor3ane ke liye viveka, bala aura purUSArtha se apanI ora mor3anA par3egA, isake liye jJAna kI zuddhi karanA par3atI hai, tabhI saba rAgAdi bhAvoM se bhinna, nirAvaraNa caitanya jyoti svarUpa pragaTa hotA hai, jisake prakAza meM vikalpa jAla, ajJAna aMdhakAra ThaharatA hI nahIM hai| prazna- jJAna kI zuddhi ke liye kyA kareM ? isake samAdhAna meM dasavIM gAthA kahate haiM 121 ] gAthA - 10 sapta tatvaM SaT darva juktaM, padArtha kAyA guna cetanetvaM / visvaM prakAsaM tatvAni vedaM zrutaM devadevaM suddhAtma tatvaM // zabdArtha - (je) jo (sapta tatvaM) sAta tatva (jIva, ajIva, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa) (SaT darva) chaha dravya (jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla) (juktaM) sahita hai (padArtha) nau padArtha (jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa) (kAyA) astikAya (guna cetanetvaM) jo hamezA caitanya guNa vAlA hai (visvaM prakAsaM) vizva ko prakAzita karane vAlA arthAt jisake dvArA vizva jAnA jA rahA hai (tatvAni vedaM) saba tatvoM ko vedana, jAnane vAlA (zrutaM) zAstra Agama meM kahA gayA hai (devadevaM) devoM kA deva paramAtmA (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tatva hai| vizeSArtha - jIvAdi sAta tatva, nau padArtha, chaha dravya aura pAMca astikAya, ina sattAIsa tatvoM meM zuddha caitanya guNa yukta jJAna svarUpI cid vilAsI samasta vizva ko prakAzita karane vAlA, saba tatvoM ko jAnane vAlA zuddhAtma tatva hai| zuddha jJAna kA dhArI cidAnanda mayI zuddhAtma tatva hI zAstroM meM devoM kA deva arthAt arihanta aura siddha svarUpI paramAtmA kahA gayA hai| jJAna kI zuddhi ke lie, ina saba bAtoM kA nirNaya honA cAhie, sattAIsa tatvoM kA paripUrNa jJAna honA caahie| apane zuddhAtma svarUpa kA samyagjJAna gAthA kraM. 10] honA cAhie tabhI apane meM dRr3hatA aura sthiratA hotI hai| AtmA kA nizcaya so samyagdarzana, AtmA kA jJAna so samyagjJAna aura AtmA meM nizcala sthiti so samyagcAritra, aisA ratnatraya rUpa mokSamArga hai| sattAIsa tatvoM meM jIva tatva, jIva padArtha, jIva dravya, jIvAstikAya rUpa eka jIva hI hai| zeSa 23 tatva rUpa pUrA saMsAra hai| inake bheda-prabheda karake vastusvarUpa ko jAnanA hI jJAna kI zuddhi hai, tabhI saMzaya - vibhrama-vimoha rahita samyagjJAna hotA hai| [ 122 (1) tatva - sthAyI svataMtra sattA zuddha dravya ko tatva kahate haiM arthAt jo nirantara gatizIla apane meM hI sakriya rahatA hai| tatva 7 hote haiM (1) jIva tatva (2) ajIva tatva (3) Azrava tatva (4) baMdha tatva (5) saMvara tatva (6) nirjarA tatva (7) mokSa tatva / (1) jIva tatva - jJAna mAtra cetana zakti (2) ajIva tatva - acetana jar3a zakti (3) Azrava tatva AkarSita honA, AnA-milanA ( 4 ) baMdha tatvabaMdhanA, rUkanA (5) saMvara tatva alaga honA, haTanA (6) nirjarA tatva - chUTanA, kSaya honA (7) mokSatatva mukti, pUrNa zuddha dazA / (2) padArtha - milI huI vastu ko padArtha kahate haiM jisameM svabhAva, vibhAvarUpa, pariNamana zakti hotI hai tathA jo saMsAra meM sthita rahatA hai| padArtha nau hote haiM-jIva, ajIva, pApa, puNya, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokss| 1. jIva padArtha cetana lakSaNa dekhane jAnane vAlA, zuddha-azuddha (zubha-azubha) bhAva kA kartA / 2. ajIva padArtha - acetana jar3a pudgala paramANu / 3. pApa padArtha jIva ke azubha bhAvarUpa, azubha karma honA / 4. puNya padArtha - jIva ke zubha bhAva rUpa, zubha karma honA / 5. Azrava padArtha - bhAvAzrava dravyAsava rUpa karmoM kA AnA / 6. baMdha padArtha - bhAva baMdha, dravya baMdharUpa, karmoM kA baMdhanA / 7. saMvara padArtha - bhAva saMvara se dravya saMvara rUpa karmoM kA AnA, rUkanA /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 10] [ 124 8. nirjarA padArtha - bhAva nirjarA se-dravya nirjarA rUpa-karmoM kA kSaya honaa| 9. mokSa padArtha - bhAva mokSa se dravya mokSa rUpa paripUrNa zuddha dazA kA honaa| (3) dravya - dravita hone, eka dUsare meM milane, apane svarUpa se svataMtra bhinna rahane vAlI anAdi nidhana vastu ko dravya kahate haiN| dravya chaha hote haiMjIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla ina chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahate haiN| sat dravya lakSaNam / utpAda vyaya dhrauvya yuktaM sat / guNa paryaya vat dravyam / (tatvArtha sUtra) 1. jIva dravya-dekhane jAnane vAlA, cetana lakSaNa, jJAyaka svabhAvI arUpI nirAkAra, vedk| 2. pudgala dravya - rUpa, rasa, gaMdha, varNa, sparza vAlA, acetana jar3a paramANu, galana pUraNa svabhAva arthAt milane bichur3ane vAlA / 3. dharma dravya - eka amartika dravya zakti hai, jo jIva aura pudgala ko gamana karane meM sahakArI hotA hai| yadi dharma dravya na hove to jIva aura pudagala gamana hI nahIM kara sakate kyoMki lokAkAza ke Age dharma dravya na hone ke kAraNa siddha paramAtmA lokAkAza ke agrabhAga meM tiSThe haiN| pudgala kA gamana bhI lokAkAza ke Age nahIM hai| 4. adharma dravya - yaha bhI eka amartika dravya zakti hai jo jIva aura pudgala ko Thaharane meM sahakArI hotA hai| 5. AkAza dravya -yaha bhI eka amUrtika dravya hai / jo pAMcoM dravyoM ko apane meM avakAza (sthAna) detA hai| isameM ananta jIva, anantAnaMta pudgala paramANu, eka dharma, eka adharma, asaMkhyAta kAlANu samAye hue haiM aura yaha apane meM zuddha ina sabase alipta nyArA hai| isake do bheda haiM-lokAkAza aura alokaakaash| 6. kAla dravya - pariNAma aura vartanA jisakA lakSaNa hai vaha kAla dravya hai arthAta jisake nimitta se sUkSma aura sthUla parivartana hotA rahatA hai vaha kAla dravya hai| ina chaha dravyoM meM dharma, adharma, AkAza aura kAla yaha cAra dravya sadA zuddha apane svabhAva meM sthita rahate haiN| jIva aura pudgala, yaha do dravya, svabhAva, vibhAva rUpa pariNamana karate haiM, eka dUsare meM milakara azuddha hote haiN| prazna - jaba jIva cetana arUpI hai aura pudgala acetana jar3a aura lapI hai phira yaha kaise mile haiM? samAdhAna - dravya hone se donoM mile haiM kyoMki dravya kA svabhAva eka-dUsare meM milane kA hai| yaha pUre vizva kA pariNamana chahoM dravya ke milane sahakAra se hI cala rahA hai, para inameM cAra dravya to apane meM pUrNa zuddha rahate haiN| mAtra jIva aura pudgala dravya kI paryAya meM azuddhi A jAtI hai, jisase yaha saMsAra paribhramaNa cala rahA hai| prazna - chahoM dravya kaise mile haiM, isakA udAharaNa dIjiye? samAdhAna - yaha hAtha kI muTThI hai, isameM cetanA zakti hai yaha jIva dravya, yaha muTThI rUpI pudgala dravya, yaha muTaThI kholanA isameM sahakArI dharma dravya, ise banda sthira rakhanA yaha adharma dravya, isameM parivartana choTA bar3A honA yaha kAla dravya aura yaha AkAza meM sthita hai isa prakAra pUre vizva kA pariNamana cala rahA hai| prazna-jaba kAla dravya ke dvArA sabakA pariNamana cala rahA hai phira dharma, adharma dravya kI kyA upayogitA hai? samAdhAna - saba dravyoM kI apanI upayogitA aura pUrNa svataMtratA hai, yaha muTThI kI hathelI aura aMguliyoM kA choTI-bar3I, jIrNa zIrNa honA yaha kAla dravya kA kAma hai para isakA khulanA banda honA, ghUmanA sthira rahanA yaha dharma,adharma, dravya kA hI kAma hai| (4) astikAya - bahu pradezI dravya ko astikAya kahate haiM, yaha pA~ca
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 10] [ 126 hote haiM-jIvAstikAya, pudgalAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya, aakaashaastikaay| 1. jIvAstikAya - asaMkhyAta pradezI, akhaMDa, abheda, cetana lakSaNa brahma svruupii| jIva apekSA - ananta jIva / 2. pudgalAstikAya - saMkhyAta, asaMkhyAta, ananta pradezI, sUkSma paramANu se sthUla skandha rUpa pariNamana karane vAlA, karma rUpa svataMtra sattAzakti vAlA / paramANu apekssaa-anntaannt| 3. dharmAstikAya - asaMkhyAta pradezI, eka, sarvatra vyApaka-udAsIna nimitt| 4. adharmAstikAya - asaMkhyAta pradezI hai| 5. lokAkAza - anaMta pradezI hai| prazna - kAla dravya ko astikAya kyoM nahIM kahA? samAdhAna - kAla dravya eka pradezI hI hotA hai isaliye astikAya nahIM khaa| prazna - astikAya kise kahate haiM? samAdhAna -jo asti arthAt sadA vidyamAna rahe tathA kAyavAna bhI ho vaha astikAya hai| prazna - ina sattAIsa tatvoM ko jAnane kA prayojana kyA hai? samAdhAna - sattAIsa tatvoM ko jAnane kA prayojana jJAna kI zaddhi honA / saMzaya, vibhrama, vimoha (anadhyavasAya) rahita samyagjJAna honA kyoMki vartamAna saMsArI saMyogI dazA meM bhedajJAna pUrvaka apane satsvarUpa kA zraddhAna, nija zuddhAtmAnubhUti honA hI samyagdarzana hai| aba zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hU~ yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM haiM, aisA zraddhAna jJAna meM aayaa| para yaha zarIrAdi karma aura saMyoga kyA haiM, kahA~ se Aye, inheM kisane banAyA, yaha kaise banate aura calate haiM, inakA pariNamana kaba taka kaise calegA, inakA kartA kauna hai ? tathA jaba maiM AtmA, zuddhAtmA, paramAtmA hU~, to isa dazA meM yaha saba kaisA kyA hai ? ina saba zaMkA, praznoM kA samAdhAna, ina sattAIsa tatvoM ke svarUpa ko jAnane se hotA hai aura tabhI yathArtha jJAna, samyagjJAna hotA hai| prazna - ina sattAIsa tatvoM kA bheda khulAsA karake batAiye? samAdhAna - yaha to pUrA Agama kA viSaya hai jo prathamAnayoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyoga rUpa svayaM ke svAdhyAya, abhyAsa aura anubhava meM Ane para siddha hotA hai| yahA~ to mUla bAta apane zuddhAtma tatva kA lakSya banAkara Agama kA svAdhyAya, abhyAsa kiyA jAye to jJAna ke kSayopazama, viveka ke jAgaraNa para svayaM anubhava meM AtA hai| mUla bAta ina sAta tatva, chaha dravya, nau padArtha, pA~ca astikAya meM eka cetana lakSaNa jIva hI sarvazreSTha hai, yahI ina saba kA prakAzaka jAnane vAlA hai. isake kAraNa hI yaha saba sakriya rahate haiM, inake nimitta-naimittika saMbaMdha se hI saMsAra calatA hai| jIva brahmasvarUpI, paramAtmA, zuddhAtma tatva apane svarUpa meM lIna ho jAye, to usase saMbaMdhita yaha saba saMsAra, saMyoga saMbaMdha khatma ho jAye, jisase janma maraNa ke cakra saMsAra paribhramaNa se chUTakara pUrNa zuddha siddha paramAtmA ho jaaye| vartamAna meM yaha jIva, dravya rUpa se sabameM milA hai, astikAya se zarIrAkAra ekameka ho rahA hai, karma saMbaMdha pApa-puNya ke dvArA padArtha rUpa saMsAra meM hai| aba bhedajJAna pUrvaka samyagdarzana ho, samyagdRSTi bane to tatva-zraddhAna kA viSaya hai| padArtha-jJAna kA viSaya hai| dravya-cAritra kA viSaya hai| astikAya tapa kA viSaya hai| inakI sAdhanA karake mukti pA sakatA hai| (ThikAnAsAra) nizcaya dRSTi se pratyeka jIva paramAtma svarUpa hI hai. jinavara aura jIva meM aMtara nahIM hai, bhale hI vaha ekendriya kA jIva ho yA svarga kA jIva ho, vaha saba to paryAya hai| AtmA, vastu svarUpa se to paramAtmA hI hai, paryAya ke Upara se haTakara jisakI dRSTi svarUpa ke Upara gaI hai vaha to apane ko bhI paramAtma svarUpa dekhatA hai aura pratyeka jIva ko bhI paramAtma svarUpa dekhatA hai| samyagdRSTi-sarva jIvoM ko jinavara jAnatA hai aura jinavara ko jIva
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 10] [ 128 jAnatA hai, yahAM to kahate haiM ki dvAdazAMga kA sAra, sattAIsa tatvoM kA marma yaha hai ki AtmA ko paramAtmA samAna dRSTi meM lenA aura isakA yathArtha zraddhAna, jJAna tathA saba tatvoM kA yathArtha jJAna hI jJAna kI zuddhi hai, jisake hone para cAritra svayameva calatA hai, jJAna svabhAvI AtmA kA nirNaya dRr3ha karane meM sahAya bhUta sattAIsa tatvoM kA jJAna hai| dravyoM kA svayaM siddha satapanA aura svataMtratA, dravya, guNa, paryAya, utpAda, vyaya, dhauvya, navatatva kA saccA svarUpa jIva aura zarIra kI bilkula bhinna-bhinna kriyAyeM, puNya aura dharma ke lakSaNa bheda, nizcaya, vyavahAra ityAdi aneka viSayoM ke sacce bodha kA abhyAsa karanA caahie| prazna- eka apanA zukhAtma svarUpa jAnanA hI kAryakArI prayojana bhUta hai phira ina sabako jAnane kI kyA AvazyakatA hai? samAdhAna - prayojana bhUta iSTa hitakArI to apanA zuddhAtma tatva hI hai, usa eka ko hI sAdhanA hai,para jo anya sAtha meM lage haiM, inakA samAdhAna, saphAI na hove, taba taka vaha eka sadhatA nahIM hai, jaise jo karmodaya janya bhAvavibhAva calate haiM, saMkalpa-vikalpa hote haiM unheM dekhakara bhayabhIta kyoM hote ho? koI kriyA karma hone para ghabarAhaTa kyoM hotI hai, acchA burA kyoM lagatA hai ? isalie ki inake yathArtha svarUpa ko nahIM jAnA, vastu svarUpa jAna lene para phira bhrama aura bhayabhIta panA nahIM hotaa| prazna - agara koI itanA par3hA-likhA na ho tathA tatvAdi ke svarUpa ko bhI na jAnatA ho, to kyA vaha samyagdRSTi, samyagjJAnI nahIM ho sakatA? samAdhAna - aisA koI pratibaMdha nahIM hai, samyagdarzana to pazu, nArakI, deva,manuSya saMjJI paMcendriya ko kabhI bhI kisI ko bhI ho sakatA hai| jIva kI pAtratA pake, purUSArtha kAma kare to ar3atAlIsa miniTa meM kevalajJAna, mokSa bhI ho sakatA hai aura huA hai| zivabhUti muni, isakA pratyakSa pramANa hai, yaha to apekSA se samajhane kI bAta hai| leDI pIpala kA dAnA AkAra meM choTA aura svAda meM alpa caraparAhaTa vAlA hone para bhI usameM causaTha puTI caraparAhaTa kI zakti sadA paripUrNa hai| isa dRSTAMta se AtmA bhI AkAra meM zarIra pramANa evaM bhAva meM alpa hone para bhI usameM paripUrNa sarvajJa svabhAva AnaMda svabhAva bharA hai| leDI pIpala ko causaTha pahara taka ghoMTane se usakI paryAya meM jisa prakAra pUrNa caraparAhaTa hotI hai usI prakAra rUci ko antaronmukha karake svarUpa kA maMthana karate karate AtmA kI paryAya meM pUrNa svarUpa pragaTa ho jAtA hai| satsamAgama se AtmA kI pahicAna karake AtmAnubhavana karo, AtmAnubhavana kA aisA mahAtma hai ki kitanI hI anukUlatA-pratikUlatA Ane para bhI jIva kI jJAna dhArA vicalita nahIM hotii| tIna kAla aura tIna loka kI pratikUlatA ke r3hera eka sAtha sAmane Akara khar3e ho jAyeM tathApi mAtra jJAtA rUpa rahakara saba sahana karane kI zakti AtmA ke jJAyaka svabhAva kI eka samaya kI paryAya meM vidyamAna hai| zarIrAdi tathA rAgAdi se bhinna jisane AtmA ko jAnA hai, use koI bhI kriyA, bhAva, vikalpa, paryAya, kiMcita bhI asara nahIM kara sakate, vaha apane svarUpa se jarA bhI vicalita nahIM hotA aura svarUpa sthiratA pUrvaka do ghar3I svarUpa meM lInatA hone para pUrNa kevalajJAna pragaTa hotA hai, jIvana mukta dazA, mukti hotI hai| jaise kisI ne pAka zAstra (bhojana banAne kI kalA) kA adhyayana kiyA ho yA na kiyA ho, parantu yadi vaha bhojana banAnA jAnatA hai to catura hai| vaise hI kisI ne zAstrAbhyAsa kiyA ho yA na kiyA ho, par3hA-likhA ho yA na ho, para yadi use apane caitanya svarUpa kA bhAva bhAsana hai to vaha samyagdRSTi hai| puNya-pApa duHkha dAyaka haiM, adharma haiM tathA zarIra karma Adi ajIva haiM, yaha rAgAdi pariNAma du:khadAyaka haiM, maiM zuddha caitanya jJAyaka haiM jise isa prakAra bhAva bhAsana ho, vahI samyagdRSTi hai, bhale hI vaha par3hA-likhA na ho| samyagdRSTi ko jJAna vairAgya kI aisI zakti pragaTa hotI hai ki gRhasthAzrama meM hone para bhI sabhI kAryoM meM sthita rahane para bhI nirlepa rahate haiN| jJAnadhArA aura karmadhArA donoM bhinna pariNamatI haiN| jJAnI ko dRSTi apekSA se caitanya svarUpa evaM zarIrAdi kI atyanta bhinnatA bhAsatI hai|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 10] [ 130 prazna - yaha saMzaya, vibhrama, vimoha kyA haiM aura inase rahita samyagjJAnI kA svarUpa kyA hai? samAdhAna - yaha saMzaya, vibhrama, vimoha jJAna kI kamI ke dUSaNa haiM, inake hote jJAna meM samyak jJAna panA, sthiratA, dRr3hatA nahIM hotii| samyagdarzana hone para bhI bhramita, bhayabhIta karate rahate haiN| inakA svarUpa nimna prakAra hai (1) saMzaya-vastu svarUpa sva-para kA sahI jJAna na honA, maiM AtmA to hU~ para yaha karmAdi bhAvoM kA kartA bhI to haiN| jaise zaddha nizcaya se AtmA siddha ke samAna zuddha svayaM zuddhAtmA hai para vyavahAra naya se karmodaya saMyoga meM saMsArI azuddha kartA bhoktA bhI hai| eka sahI nirNaya na honA saMzaya hai| jaba taka saMzaya rahatA hai, jJAna kI sahI sthiti nahIM banatI " saMzayAtmA vinazyati / " jaba yaha nirNaya pakkA hotA hai ki maiM siddha ke samAna dhruva tatva zuddhAtmA, zuddha caitanya mAtra, jJAna mAtra hU~ yaha saba karmAdi bhAvoM kA maiM kartA-bhoktA nahIM hU~, inase atyanta bhinna, mAtra jJAtA dRSTA jJAyaka svabhAvI hI hU~ aisA anubhava pramANa jJAna honA ni:saMzaya hai| (2) vibhrama - yaha bhrama honA ki yaha zarIrAdi karma aura bhAva maiM to nahIM hU~, para yaha mere haiM, mere se hI ho rahe haiM, jaise aMdhakAra meM rassI ko dekhakara sarpa kA bhrama honA jisase bhayabhIta panA, ghabar3AhaTa hone lagatI hai aise hI mana meM calane vAle bhAva-vibhAva, saMkalpa-vikalpa ko dekhakara apane mAnanA bhramita bhayabhIta honA yaha vibhrama hai| jaba yaha bhrama dUra hotA hai ki nahIM, maiM to zuddha caitanya jJAna mAtra dhruva tatva hI haiM. yaha saba calane vAle rAgAdi bhAva aura karmAdi mere nahIM haiM, saba jJeya bhAva-bhAvaka bhAvoM se bhinna maiM jJAna mAtra cetana sattA hUM, yaha saba asat kSaNabhaMgura nAzavAna haiN| eka samaya kI paryAya se bhI bhinna maiM mAtra dhruva tatva hU~, aisA bodha jAgane para vibhrama miTatA hai jJAna meM nirbhayatA AtI hai| (3) vimoha-ina rAgAdi bhAva aura karmoM kA na maiM kartA hUMna yaha mere haiM para yaha ho to rahe haiM, inase AkarSita honA, acche bure mAnanA, sAmane vAle kisI bhI vyakti, vastu, kriyA, bhAva, paryAya Adi ko dekhakara usameM AkarSita honA, mahatva denA, acchA burA laganA, vimoha hai| jaba taka sAmane vAle kI sattA mAnate ho, mahatva dete ho, usake prati AkarSaNa hai, taba taka vimoha hai isase rAga-dveSa hotA hai| jaba vastu svarUpa kA sahI jJAna hotA hai ki maiM eka akhaMDa, abheda, avinAzI, jJAna mAtra cetana sattA dhruva tatva zuddhAtmA hU~ yaha saba jJeya mAtra pudgala paramANu haiM, jo mere caitanya jyoti se prakAzita ho rahA hai, dekhane jAnane meM A rahA hai para isakA koI astitva sattA nahIM hai, basa kSaNabhaMgura nAzavAna hai| eka apane hI satsvarUpa kA pUrNa bodha jAgatA hai taba vimoha rahita samyagjJAna hotA hai| isa prakAra saMzaya, vibhrama, vimoha rahita jo jJAnI hotA hai phira use kisI bhI paristhiti meM kucha nahIM hotA, vaha hara samaya, hara dazA meM hamezA apane AnaMda meM masta rahatA hai aura jJAyaka rahakara saba tamAzA dekhatA hai| prazna-phira use (jJAnIko) yaha mana Adi ke calane vAle bhAvoM se zarIrAdi kriyA aura bAharI saMyoga meM kaisA lagatA hai aura vaha isa paristhiti meM kaisA rahatA hai? samAdhAna- ina sabake bIca vaha mAtra jJAyaka rahatA hai| prazna - acchA burA lagatA hai yA nahIM? samAdhAna - nahIM,agara abhI acchA burA lagatA hai to vaha jJAnI nahIM hai| prazna- usake zarIrAdi kI kriyAyeM viparIta hotI raheM,bolane, khAne, rahane meM kaisA hI rahe, kyA yaha use baMdha ke kAraNa nahIM hai? samAdhAna- agara ina kriyAoM meM usakA rAga hai to baMdha kA kAraNa hai agara rAga nahIM hai to koI baMdha nahIM hotaa| Agama ke pariprekSya meM jo jJAnI hai use kartA-bhoktApana kA bhAva to hotA hI nahIM hai tathA yadi vaha pUrNa vItarAgI hai to rAga aura baMdha kA prazna hI nahIM hai, yadi nIce kI bhUmikA vratI, avratI, mahAvratI kI dazA meM hai to jitanA nirvikAra jJAna bhAva meM rahegA, utanA nirbandha rahegA tathA jitanA rAga hogA utanA baMdha hogA, para jJAnI ko yaha baMdha saMsAra kA kAraNa nahIM hotaa| prazna- yaha nirNaya kaise hove ki yaha jJAnI hai isameM isakA kartA,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131] [mAlArohaNa jI bhoktApana kA bhAva yA koI rAga nahIM hai ? samAdhAna- yaha to svayaM kI svayaM hI jAnanA hai yahAM para kI apekSA to hai hI nhiiN| Age samyagjJAnI ke svarUpa meM apane Apa ko dekha lo / zrI tAraNa svAmI kA yaha sUtra hamezA yAda rakhanA hai - "nija hera baiTho, nahIM to rAra karo" (chadmastha vANI) jJAnI ko cAhe jaise bhAva meM, cAhe jaise prasaMga meM sAkSI rUpa se rahane kI kSamatA hai, vaha sarva prakAra ke bhAvoM ke bIca sAkSI jJAyaka rUpa se rahatA hai| jaba jIva jJAnAnaMda svabhAva kA anubhava karane meM samartha huA, taba se samasta jagata kA sAkSI ho gyaa| sAdhaka jIva, para dravya rUpa dravya karma, bhAva karma, no karma zarIrAdi ke prati udAsIna hai kyoMki zuddha svarUpa kA anubhava hone se use zuddha caitanya hI upAdeya hai| jaba se dhruva ko dhyAna meM lekara Atma anubhava huA taba se vaha jIva pUrNAnaMda svarUpa ko upAdeya jAnane se rAgAdi rUpa uThane vAle vikalpoM ke prati udAsIna hai| jaba yaha AtmA svayaM rAga se bhinna hokara apane meM ekAgra hotA hai taba kevalajJAna ko utpanna karane vAlI bhedavijJAna jyoti udaya hotI hai| samyagdRSTi jJAnI ko to bAhara ke vikalpa meM AnA rUcatA hI nahIM hai| samyagdRSTi to jIva, ajIva, Azrava, baMdha Adi ke svAMgoM ko dekhane vAle haiM, rAgAdi, Azrava-baMdha ke pariNAma hote haiM para samyagdRSTi una svAMgoM ko dekhane vAle jJAtA dRSTA haiM, kartA nahIM haiN| jJAnI ina saba cala citroM ko karma kRta jAnakara zAMta rasa meM hI magana rahate haiN| sAdhaka jIva ko bhUmikAnusAra deva, gurU, zAstra kI mahimA, bhakti, zruta ciMtavana, aNuvrata, mahAvrata Adi ke zubha vikalpa Ate haiM para ve jJAyaka pariNati ko rUcate nahIM haiN| azubha rAgAdi ke vikalpa to viSadhara jaise lagate haiM / jise saccA Atma jJAna hotA hai use maiM anya bhAva kA akartA hU~ aisA bodha utpanna hotA hai aura usakI ahaMpratyayI buddhi vilIna ho jAtI hai| vAstavikatA to yaha hai ki jisa kAla meM jJAna se ajJAna nivRtta huA, gAthA kraM. 10] [ 132 usI kAla meM jJAnI mukta hai| dehAdi meM apratibaddha hai, sukha-duHkha, harSa-zoka Adi meM apratibaddha hai, aise jJAnI ko koI Azraya yA Alambana nahIM hai| sahaja rUpa se jo kucha hotA hai, vaha hotA hai, jo nahIM hotA vaha nahIM hotA, vaha kartRtva rahita hai, usakA kartRtva bhAva vilIna ho cukA hai| jagata jisameM sotA hai, usameM jJAnI jAgate haiM, jisameM jJAnI jAgate haiM, usameM jagata sotA hai, jisameM jagata jAgatA hai, usameM jJAnI sote haiN| jisa-jisa kAla meM jo-jo prArabdha udaya meM AtA hai use samatA se bhogatA hai, yahI jJAnI purUSoM kA sanAtana AcaraNa hai| itanI bAta kA nizcaya rakhanA yogya hai ki jJAnI purUSa ko bhI prArabdha karma bhoge binA nivRtta nahIM hote aura binA bhoge nivRtta hone kI jJAnI ko koI icchA nahIM hotii| jJAnI purUSa ko kAyA meM Atma buddhi nahIM hotI aura AtmA meM kAyA buddhi nahIM hotI, usake jJAna meM donoM hI spaSTa bhinna pratIta hote haiN| jJAnI puruSa ko samaya-samaya meM anaMta saMyama pariNAma vardhamAna hote haiN| vaha saMyama, vicAra kI tIkSNa pariNati se brahma rasa ke prati sthiratA hone se utpanna hotA hai| jJAnI nirdhana ho yA dhanavAna ho, ajJAnI nirdhana ho yA dhanavAna ho, aisA kucha niyama nahIM hai| pUrva niSpanna zubhAzubha karma ke anusAra donoM kA udaya rahatA hai, jJAnI udaya meM sama rahate haiM, ajJAnI harSa-viSAda ko prApta hotA hai| satya kA jJAna hone ke bAda mithyA pravRtti dUra na ho, aisA nahIM hotA, kyoMki jitane aMza meM satya kA jJAna ho, utane aMza meM mithyA pravRtti bhAva dUra hoMge, aisA jinendra kA nizcaya kathana hai| jJAnI kI vANI pUrvApara avirodhI, AtmArtha upadezaka aura apUrva artha kA nirUpaNa karane vAlI hotI hai aura anubhava sahita hone se AtmA ko satat jAgrata karane vAlI hotI hai| jJAnI dharmAtmA Atma dazA ko pAkara nirdvadatA se yathA prArabdha vicarate haiN| saMsAra kA aMta samIpa hai, aisA ni:saMdeha jJAnI kA nizcaya hotA hai| jina jJAnI puruSoM kA dehAbhimAna dUra huA hai, unheM kucha bhI karanA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.11] [134 gAthA-11 devaM guraM sAstra gunAni netvaM, siddhaM gunaM solahakAranetvaM / dharmaM gunaM darsana nyAna caranaM, mAlAya guthataM guna sasvarUpaM // zabdArtha- (deva) deva ke (guraM) gurU ke (sAstra) zAstra ke (gunAni) guNoM ko (netvaM) tuma dhAraNa karo (siddha) siddha ke (gunaM) guNoM ko (solaha kAra netvaM) solaha kAraNa bhAvanAyeM (dharma) dharma ke (gunaM) guNoM ko (darsana) darzana ke (nyAna) jJAna ke (caranaM) cAritra ke (mAlAya) mAlA ko (guthataM) gUMtho (guna) guNa (sasvarUpaM) apane satsvarUpa ke guNa haiN| vizeSArtha-pAMca parameSThI-deva ke pAMca gaNa, ratnatraya-gurU ke tIna guNa, cAra anuyoga-zAstra ke cAra guNa, samyaktva Adi siddha ke ATha guNa, darzana vizuddhi Adi solaha kAraNa bhAvanAyeM, uttama kSamA Adi dharma ke dasa bAkI nahIM rhaa| zuddha caitanya ke anubhava ke lie cAritra moha naSTa honA yogya hai| jJAnI purUSa ke sanmArga kI naiSThikatA se cAritra moha kA pralaya hotA hai| jJAnI, jagata ko pudgala paramANuoM kA piMDa dhUla kA Dhera samajhate haiM, yaha unake jJAna kI mahimA hai| jJAnI ko jahAM svarUpa nidhAna-dharma kI mahimA pragaTa hotI hai, vahA~ paryAya meM bala AjAtA hai, purUSArtha jagajAtA hai, nirbhayatA, ni:zaMkatA A jAtI hai| loga kahate haiM ki hameM samyagdarzana huA yA nahIM, vaha kevalajJAnI jAne? parantu svayaM AtmA hai vaha kyoM na jAne? kahIM AtmA bAhara nahIM calA gayA, jar3a nahIM ho gayA arthAt samyagdarzana huA hai, use AtmA svayaM hI jAnatA hai| jisa prakAra koI padArtha khAne para usakA bhAna hotA hai usI taraha samyaktva hone para bhrAMti dUra hone para usakA phala svayaM jAnatA hai, jJAna kA phala jJAna detA hI hai| bAhya kriyA kAMDa meM logoM ko rUci ho gaI hai aura aMtara kI yaha jJAyaka vastu chUTa gaI hai| vastu kyA hai ? usakA svarUpa kyA hai ? jaba taka yaha nirNaya nahIM hogA, taba taka jIva kA bhalA hone vAlA nahIM hai, mukti kA mArga banane vAlA nahIM hai| dharma kA satsvarUpa samajhA nahIM aura pratimA dhAraNa kara lete haiM, ho sakA to sAdhu bana jAte haiN| para isase hotA kyA hai? samyagdarzana ke binA pratimA yA sAdhupanA kaisA? aura usase lAbha kyA hai ? AtmArthI kA lakSya zravaNa, manana, paThana, Adi saba mukhyata: AtmA ke lie haiM, samyagdarzana prApta karane ke lie haiN| bagaira samyagdarzana ke to anaMta saMsAra paribhramaNa hI hogaa| jJAna to vaha hai, jisase bAhya vRttiyAM rUka jAtI haiM, saMsAra para se sacamuca prIti ghaTa jAtI hai, sacce ko saccA jAnatA hai| jisase AtmA meM guNa pragaTa ho vaha jJAna hai| samyagjJAnI ke apane satsvarUpa ke devatvapane ke guNa pragaTa hone lagate haiN| isa prakAra apane ko jAnakara Age bar3he, yahI satmArga hai| prazna- apane satsvarUpa ke devatvapane ke guNa kauna se haiM? isake samAdhAna meM sadgurU yaha gAthA sUtra kahate haiM ratnatraya parameSThI anuyoga 13 prakAra kA cAritra lakSaNa dharma samyakjJAna ke aMga 16 kAraNa bhAvanA samyakdarzana ke aMga siddha ke guNa
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.11] [ 136 guNa, ni:zaMkita Adi darzana ke ATha aMga, zabdAcArAdi jJAna ke ATha aMga, paMca mahAvrata Adi teraha prakAra kA cAritra yaha pacahattara gaNa apane satsvarUpa zuddhAtmA meM haiM, yahI devatva prApta karane kI vidhi hai, ina guNoM ko apane meM pragaTa karanA, dhAraNa karanA, pujAnA hI saccI deva pUjA hai| isakA vizeSa varNana paMDita pUjA aura zrAvakAcAra jI meM kiyA gayA hai.aise nija svabhAva kI guNamAlA gUMtho arthAt anaMta guNoM ke nidhAna, nija zuddhAtma svarUpa kI anubhUti kara nija guNoM ko prgttaao| prazna-ina guNoM kA krama kyA hai, kisa vidhi se devatva pada pragaTa hotA hai? samAdhAna- sabase pahale gAthA kraM.3 ke anusAra bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti, samyagdarzana hone para isase darzana ke ATha guNa pragaTa hote haiM, 1. ni:zaMkita, 2. ni:kAMkSita, 3. nirvicikitsA, 4. amUDhadRSTi, 5. upagUhana, 6. sthitikaraNa, 7. vAtsalya, 8. prbhaavnaa| inakA saMkSepa svarUpa nimna prakAra hai 1. niHzaMkita aMga- AtmA ke trikAlI dhruva svabhAva kI zraddhA hI ni:zaMkita aMga hai| zaMkA se bhaya kA janma hotA hai, jo sAta bhaya mithyAdRSTi ko hote haiM, ihaloka bhaya, paraloka bhaya, vedanA bhaya, arakSAbhaya, agupti bhaya (corabhaya), maraNa bhaya, akasmAta bhaya / samyagdRSTi ina sAta bhayoM se rahita hotA hai, zaMkA yA bhaya rahita hokara dRr3hatA pUrvaka Atma svarUpa kA zraddhAna ni:zaMkita aMga hai| aisI nirbhayatA meM hetu bhUta usakA jina zAsana (vastu kI svataMtratA) kA dRDha zraddhAna hI hai| sacce deva, gurU, zAstra kA yathArtha svarUpa sahita dRr3ha zraddhAna vyavahAra ni:zaMkita aMga hai| 2.ni:kAMkSita aMga- jise AtmIka amRta rasa kA svAda A gayA hai vaha anya rasa kA AkAMkSI nahIM hotA, ata: samyagdRSTi sampUrNa sAMsArika AkAMkSAoM se rahita AtmA ke atIndriya AnaMda kA bhoktA hai, yahI paramArtha se usakA nikAMkSita aMga hai| vyavahAra se Atma bhinna zarIrAdi saMyogI padArtha meM usakA aisA vizvAsa hai ki unakA saMyoga karmAdhIna hai. una sAMsArika sukha bhogoM meM rAgAdi kaSAyoM kA Alambana rahane se ve pApa baMdha ke kAraNa bane haiM, jisakA phala atyanta du:kha hai, aise duHkhAnta phala vAle sAMsArika sukha kI use kiMcit bhI bAMchA nahIM hotI, yaha ni:kAMkSita aMga kA vyavahArika rUpa hai| 3. nirvicikitsA aMga- jo vastu ko usake svarUpa se dekhatA hai, use kisI se ghRNA , dveSa, nahIM hotA, use dharma meM prIti hotI hai. jJAnI ko apane svarUpa rUpa pravartana meM dRr3ha rUci hai, yahI usakA nirvicikitsA aMga hai| anya sAdharmI dharmAtmA janoM kI sevA karatA hai, yahI usakA vyavahArika rUpa hai| 4.amUladRSTi aMga- samyagdRSTi ke nijAtma tatva se bhinna sabhI paMcendriya viSayoM para moha bhAva nahIM hai, yahI usakI mUr3hatA rahita dRSTi hai, apane nizcaya darzana, jJAna, cAritra, svabhAva meM rUci hai, yahI amUDhadRSTi aMga hai| mithyAmArga aura mithyAmArgiyoM kI sarAhanA mana, vacana, kAya se na karanA hI vyavahAra amUDhadRSTi aMga hai| 5. upagUhana aMga- jJAnI niraMtara apane guNoM kI vRddhi karatA hai, yahI usakA upava'haNa nAma kA vAstavika guNa hai| dharmAtmA guNI puruSoM meM kadAcit koI doSa dikhAI de jAye, to usakA pracAra nahIM karatA, unameM vaha doSa dUra ho tathA guNa bar3he, aisI sahAyatA karatA hai| 6. sthitikaraNa aMga- apane svarUpa meM sthita rahanA hI sthitikaraNa aMga hai| dharma,dharmAtmA ke Azraya se calatA hai, dharmAtmA ke apavAda se dharma kA apavAda hotA hai, ata: dharma ke mArga ko pavitra banAe rakhane ke lie dharmAtmA kA sthitikaraNa Avazyaka hai| 7. vAtsalya aMga- apane samyagdarzana, jJAna, cAritra, guNoM kI prApti ke prati anurAga vAtsalya aMga hai| isI prakAra dharmI, dharmAtmA ke prati dveSa na ho, usakA apavAda na ho, usameM guNa pragaTa hoM, isalie sahayoga aura bar3hAvA denA, vAtsalya aMga hai| 8. prabhAvanA aMga- apanI AtmA meM niraMtara ratnatraya ke teja ko bar3hAte jAnA, tathA bAhya prabhAvanA, dayA, dAna, saMyama, tapa, dhArmika utsava karanA, karAnA prabhAvanA aMga hai| isa prakAra zuddha samyaktva nija zuddhAtmAnubhUti sahita AThoM aMgoM kA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.11] [ 138 karUNAbhAva, sabase rAga, dveSa, baira, virodha ke abhAva rUpa vItarAga pariNati honA, yahI sAdhu pada hai| 2. satya mahAvrata- samasta asat ke abhAva rUpa kabhI kiMcit bhI jhUTha na bolanA, satya mahAvrata hai, jo apane satsvarUpa meM lIna honA hai| 3. acaurya mahAvrata-para ke grahaNa karane usa ora kI bhAvanA ke abhAvarUpa acaurya mahAvrata hotA hai| 4. brahmacarya mahAvrata-abrahma arthAt anAtma vastu meM ramaNa na karanA, apane brahma svarUpa meM lIna rahanA, brahmacarya mahAvrata hai| 5. aparigraha mahAvrata-para ke prati mamatva aura mUrchA kA abhAva hokara samadRSTi samabhAva rUpa sabameM paramAtma svarUpa dekhanA aparigraha mahAvrata sahI pAlana karane vAlA pAtra hotA hai, jisake kramaza: jJAna kA vikAsa hotA hai tathA jJAna ke ATha aMga pragaTa hote haiM 1. zabdAcAra 2. arthAcAra 3. ubhayAcAra 4. kAlAcAra 5. vinayAcAra 6. upadhAnAcAra 7. bahumAnAcAra 8. aninhvaacaar| 1.zabdAcAra-zabda zAstra ke anusAra akSara, pada Adi zuddha paThana, pAThana krnaa| akSara svarUpa apane zuddhAtma svarUpa ko yathArtha jaannaa| 2. arthAcAra- yathArtha zuddha artha kA avadhAraNa karanA, dhruva tatva kA avadhAraNa krnaa| 3. ubhayAcAra-zabda aura artha donoM kA zuddha paThana-pAThana / saMzaya rahita zuddhAtma svarUpa kA jJAna honaa| 4. kAlAcAra- sAmAyika dhyAna ke samaya svAdhyAya, apane svarUpa kA ciMtana, manana dhyAna karanA / anya zAstra Adi nahIM pddhnaa| 5. vinayAcAra-vinaya bhakti pUrvaka svAdhyAya karanA, apane zuddha bhAvoM kI saMbhAla vinaya bhakti rkhnaa| 6. upadhAnAcAra-ArAdhanA kI vismRti na hove| apane svarUpa kA niraMtara smaraNa rkhnaa| 7.bahumAnAcAra-jinavANI kA Adara bahumAna karanA, apane zuddhAtma svarUpa kA bahumAna honaa| 8.aninhavAcAra-jisa gurU athavA zAstra se jJAna milA ho use na chipAnA, apane jJAnabhAva ko hamezA jAgrata rakhanA, jJAyaka rhnaa| isa prakAra jJAna kI zuddhi hone se zuddhAtma tatva kA prakAza ho jAtA hai, jisase usa rUpa rahane kA samyagcAritra pragaTa hotA hai. isa sAdhanA ke lie teraha gaNa pragaTa hote haiM, jo sAdhu pada meM pratiSThita karAte haiM, pAMca mahAvrata, pAMca samiti, tIna gupti, jinakA svarUpa nimna prakAra hai pApoM ke sarva deza tyAga ko mahAvrata kahate haiN| pAMca mahAvrata- ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aprigrh| 1. ahiMsA mahAvrata- samasta AraMbha parigraha ke tyAga se hiMsA ke abhAva rUpa, ahiMsA pragaTa honA, jisase chahoM kAya ke prANiyoM ke prati pAMca samiti- IryA samiti, bhASA samiti, eSaNA samiti, AdAna nikSepaNa samiti, pratiSThApana yA utsarga smiti| kisI prANI ko pIr3A na pahuMce tathA apane pariNAmoM meM koI vikAra na Aye, isa bhAvanA se dekhabhAlakara pravRtti karane ko samiti kahate haiN| 1.IryA samiti- bAhara prakAza meM dekhabhAla kara calanA, antaraMga meM niraMtara jJAna kA prakAza rahanA, IryA samiti hai| 2. bhASA samiti-hita-mita saMzaya rahita-priya vacana bolanA tathA apane ni:zabda svarUpa meM sthira rahanA, bhASA samiti hai| 3. eSaNA samiti-nirbhIka, nispRha bhAva se yogya AhAra grahaNa karanA tathA apane meM niraMtara jJAnAhAra karate rahanA, eSaNA samiti hai| 4. AdAna nikSepaNa samiti- acchI taraha se dekhabhAla kara uThanA, baiThanA, uThAnA, dharanA, tathA vibhAvoM se saMbhAla rakhate hue svaccha zuddha bhAvoM meM rhnaa| 5. pratiSThApana samiti- jantu rahita sthAna ko dekhabhAla kara mala mUtrAdi tyAganA tathA rAga-dveSAdi maloM se niraMtara sAvadhAna apane zuddha svabhAva meM rhnaa| isa prakAra samyagjJAna ke prakAza meM nizcaya-vyavahAra ke samanvaya pUrvaka
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 ] ina pAMca mahAvrata aura pAMca samiti kA pAlana hotA hai| tIna gupti- mana gupti, vacana gupti, kAya gupti / 1. mana gupti- mana kI rAgAdi se nivRtti ko manogupti kahate haiM, isase samyak dhyAna Atma svarUpa meM tallInatA hotI hai| [mAlArohaNa jI - 2. vacana gupti - vacanarUpa pravRtti kA abhAva, pUrNa zAMta mauna dazA vacana gupti hai, isase svarUpa kI sthiratA hotI hai| 3. kAyagupti- zarIra se mamatva kA tyAga, zArIrika kriyA kI pUrNa nivRtti kAya gupti hai, isase kAyotsarga rUpa Atma dhyAna kI nizcalatA hotI hai / aise sAdhu pada ke hone para dasa dharma aura solaha kAraNa bhAvanAyeM pragaTa hotI haiN| dasa dharma - uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcana, uttama brahmacarya / 1. uttama kSamA- utkRSTa kSamA, krodha kaSAya kA abhAva, zAMta saumya meM rahanA uttama kSamA hai| bhAva 2. uttama mArdava- utkRSTa saralatA, mAna kaSAya kA abhAva, mAna apamAna meM samadRSTi vinIta rahanA uttama mArdava hai / 3. uttama Arjava - utkRSTa sahajatA, mAyA kaSAya kA abhAva, mAyA se haTakara mukti zrI meM ramaNa karanA uttama Arjava hai| 4. uttama satya - vastu svarUpa kA yathArtha nirNaya honA, apane satya svarUpa meM nirvikArI nyAre jJAyaka rahanA, uttama satya hai| 5. uttama zauca - utkRSTa zucitA, pavitratA, lobha kaSAya kA abhAva, kisI prakAra kI kAmanA, vAsanA kA na rahanA, uttama zauca hai / 6. uttama saMyama- hamezA apane meM svasthya sAvadhAna hoza meM rahanA, apanI surata rakhanA uttama saMyama hai| 7. uttama tapa- apane Atma svabhAva meM lIna rahanA, bAraha prakAra ke tapoM kA pAlana karate hue, upasarga parISahoM ko jItanA, apane meM nirvikalpa [ 140 gAthA kraM. 11] rahanA uttama tapa hai| 8. uttama tyAga - vItarAga bhAva sahita, nirvikalpa, nijAnaMda meM rahanA, uttama tyAga hai| 9. uttama AkiMcanya- isa jagata meM paramANu mAtra bhI merA nahIM hai, jJeya mAtra se bhinna maiM jJAna svabhAvI dhruva tatva zuddhAtmA hUM, nirmamatva honA, uttama AkiMcanya hai / 10. uttama brahmacarya - samasta abrahma se virata hokara apane brahma svarUpa meM ramaNa kara lIna rahanA, uttama brahmacarya hai| aise apane svAbhAvika guNoM kA pragaTa honA hI sAdhu kI zreSThatA hai / isI krama meM solahakAraNa bhAvanAyeM hotI haiM jo tIrthaMkara prakRti ke baMdha kA kAraNa haiM, sAmAnyataH mukti mArga para tIvra gati se bar3hane meM sahakArI hai| solaha kAraNa bhAvanA nimna prakAra haiM 1. darzana vizuddhi bhAvanA samyagdarzana zuddha rahe, paccIsa doSa meM se koI bhI doSa na lage, niraMtara hI svarUpAnubhUti hotI rahe, tathA jagata ke samasta jIva apane satsvarUpa kA zraddhAna samyagdarzana kara mukti ke mArga para caleM, AtmA se paramAtmA baneM, aisI bhAvanA honA / 2. vinaya sampanna bhAvanA- ratnatraya dharma tathA unake dhArakoM ke prati vinaya honA / 3. zIlavrateSvanatIcAra bhAvanA- zIla svabhAva va vratoM ke pAlane meM koI doSa na lage / 4. abhIkSNa jJAnopayoga bhAvanA niraMtara Atma ciMtana va svAdhyAya meM upayoga lagAnA / 5. saMvega bhAvanA - saMsAra, zarIra, bhogoM se vairAgya va dharma meM anurAga bar3hatA rhe| 6. zaktitaH tyAga bhAvanA zakti anusAra tyAga mArga para calanA, tathA dAna denA / 7. zaktistapa bhAvanA- zakti anusAra apane svarUpa meM rahanA, bAraha tapoM kA pAlana karanA /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.11] [ 142 8. sAdhu samAdhi bhAvanA- kaba sAdhu banakara nirvikalpa dhyAna samAdhi lgaauuN| 9.paiyAvRtya karaNa bhAvanA- sabhI dharmAtmA, mahApurUSoM kI sevA zuzrUSA krnaa| 10. ahaMta bhakti bhAvanA- arihaMta sarvajJa paramAtmA ke guNoM kA smaraNa karanA, vaise hI guNa apane meM pragaTa krnaa| 11. AcArya bhakti bhAvanA- vItarAga nigraMtha sadgurU AcArya ke guNoM kA smaraNa aura bhakti krnaa| 12. bahuzruta bhakti bhAvanA-bahuzruta ke jJAtA upAdhyAya ke guNoM kA smaraNa bhakti krnaa| 13. pravacana bhakti bhAvanA - jinavANI va ratnatraya mayI dharma kI mahimA bahumAna krnaa| 14. AvazyakAparihANi bhAvanA- nitya Avazyaka dharma kriyAoM ko karate rhnaa| 15. mArga prabhAvanA bhAvanA- vItarAga jina dharma, mukti mArga kI prabhAvanA krnaa| 16. pravacana vatsalatva bhAvanA- samasta dharma premI jIvoM se prema vAtsalya bhAva honaa| yaha solaha kAraNa bhAvanAoM kA niraMtara smaraNa, dhyAna, cintana, manana, calate rahanA, isase pariNAmoM meM vizuddhi AtI hai| dharma kI vRddhi Age bar3hane kA yoga banatA hai| isase cAra anuyoga aura ratnatraya ke guNa pragaTa hote haiN| cAra anuyoga-prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyoga samyagjJAna kA mukhya kAraNa zrutajJAna hai, jisake yaha cAra bheda haiM, jinheM anuyoga yA veda bhI kahate haiM, isase dharma kI dRDhatA hotI hai| 1. prathamAnayoga - isameM tresaTha zalAkA mahApurUSoM 24 tIrthakara, 12 cakravartI, 9 nArAyaNa,9pratinArAyaNa,9balabhadra kA jIvana caritra batAyA hai| jisameM jIva ke saMsAra aura karma baMdha kI dazA kA varNana kiyA hai| mithyAtva ke sevana se kyA durdazA hotI hai aura samyagdarzana hone se kaisA sukha, sadgati aura mukti kI prApti hotI hai, isakA pratyakSa pramANa batAyA hai| 2. karaNAnuyoga- isameM tIna loka kI racanA, kahAM-kahAM kaunakauna, jIva paidA hote haiM, unakI kyA vyavasthA hai, jIvoM ke pariNAma kitane prakAra ke hote haiM, unase kaise-kaise karmoM kA kaisA baMdha hotA hai? udaya sthiti. anubhAga, kaisA bhoganA par3atA hai, guNasthAna, mArgaNA, Adi kA svarUpa batAyA hai| 3.caraNAnuyoga- isameM saMsAra ke duHkhoM se chUTane, pApa viSaya kaSAyoM se bacane ke lie vrata, niyama, saMyama, tapa ke pAlana karane kI vidhi, zrAvaka aura sAdhu kI caryA kA varNana kiyA hai| 4. dravyAnuyoga- isameM sattAIsa tatvoM kA svarUpa batAte hue AtmA ke zuddha svarUpa kI mahimA batAI hai ki kisa prakAra yaha AtmA apane svarUpa kI sAdhanA karake paramAtmA banatI hai| zuddha nizcaya se AtmA trikAla zuddha siddha ke samAna paramAtma svarUpa hai| cAroM anuyogoM ke jJAna se ratnatraya kI nirmalatA zuddhi hote hue pUrNatA hotI hai| ratnatraya - samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / 1. samyagdarzana- "para dravyoM se bhinna ApameM, rUci samyakta bhalA hai"bhedajJAna pUrvaka zarIra, mana, vANI, karma se bhinna, maiM eka akhaMDa, avinAzI. cetana tatva bhagavAna AtmA hUM aisA anubhUti yukta zraddhAna hI samyagdarzana hai| 2. samyagjJAna-"Apa rUpa ko jAna panoM so samyagjJAna kalA hai|" sva-para ke yathArtha nirNayapUrvaka vastu svarUpa ko jAnanA tathA apane dhruva tatva mamala svabhAva kA ni:saMzaya jJAna honA hI samyagjJAna hai| 3. samyagcAritra- "Apa rUpa meM lIna rahe thira samyagcArita soI "| samyagdarzana, samyajJAnapUrvaka apane svabhAva meM lIna honA tathA vItarAga, nigraMtha dazA honA hI samyagcAritra hai| ina tInoM kI ekatA mokSamArga hai aura pUrNatA mokSa hai| samyagdarzana se
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 12] [ 144 isake samAdhAna meM sadgurU Age cAritra kI zudvi kI apekSA gAthA kahate parama sukha, samyagjJAna se parama zAMti, aura samyagcAritra se paramAnaMda svarUpa paramAtma pada hotA hai| sAdhu pada se ratnatraya kI hI sAdhanA kI jAtI hai. jisase upAdhyAya, AcArya pada hote hue, arihanta pada pragaTa hotA hai, jo pUrNa vItarAgI, kevalajJAna mayI sarvajJa paramAtma pada hai| antima samaya meM zarIrAdi karmoM kA pUrNa abhAva hone para siddha pada hotA hai, jozAzvata dhuva pada hai, jisase samyaktva Adi guNa pragaTa hote haiN| siddha ke ATha guNa - 1. zuddha samyaktva 2. ananta jJAna 3. ananta darzana 4. ananta vIrya 5. sUkSmatva 6. agurUlaghutva 7. avagAhanatva 8. avyaabaadhtv| 1. zukha samyaktva- mohanIya karma ke abhAva se yathAkhyAta cAritra pragaTa hotA hai| 2. ananta jJAna- jJAnAvaraNIya karma ke abhAva se kevalajJAna pragaTa hotA hai| 3.ananta darzana-darzanAvaraNIya karma ke abhAva se kevaladarzana pragaTa hotA hai| 4. ananta vIrya - antarAya karma ke abhAva se pUrNa purUSArtha pragaTa hotA hai| 5. sUkSmatva - nAma karma ke abhAva se zarIrAdi kA saMyoga nahIM rahatA azarIrapanA pragaTa hotA hai| 6.agulalaghutva- gotra karma ke abhAva se, abheda dazA pragaTa hotI hai| 7. avagAhanatva- Ayu karma ke abhAva se anAdi nidhanapanA pragaTa hotA hai| 8. avyAbAdhatva- vedanIya karma ke abhAva se pUrNa paramAnaMda hotA hai| isa prakAra 75 guNoM ke pragaTa hone se AtmA siddha paramAtmA, sarvaguNa sampanna pUrNa zuddha paramAnaMdamayI paramAtmA hotA hai. isI ko Izvara, bhagavAna, parabrahma, paramezvara, niraMjana, OMkAra, brahmA, viSNu, maheza, paramAtmA, jina Adi nAmoM se bhavya jIva dhyAte haiN| prazna-ina guNoM ke pragaTa karane kA mArga kyA hai? gAthA-13 paDimAya gyArA tatvAni peSa, vratAni sIlaM tapa dAna cetvaM / saMmikta suddhaM nyAnaM caritraM, sa darsanaM suddha malaM vimuktaM // zabdArtha-(paDimAya gyArA) gyAraha pratimA (tatvAni) tatvoM kA svarUpa (peSa) jAnakara (vratAni) pAMca aNuvrata (sIlaM) sapta zIla (cAra zikSAvrata tIna guNa vrata)(tapadAna) tapa aura dAna (cetvaM) apanA citta lagAo,(saMmikta suddha) zuddha samyakta sahita (nyAnaM) jJAna se (caritra)cAritra kI zuddhi karo (sa darsanaM) isase dikhAI degA (suddha) paripUrNa zuddha, zuddhAtmatatva, jo (malaM vimuktaM) sAre karma maloM se rahita hai| vizeSArtha- he bhavya ! Ananda meM rahane ke lie tatvoM ko bhalIbhAMti jAna kara gyAraha pratimAoM kA pAlana karo, pApoM kA eka deza tyAga kara pAMca aNuvrata evaM saptazIla (cAra zikSAvrata, tIna guNavatoM) kA pAlana karo, tapa dAna meM apanA citta lagAo aura zuddha samyagdarzana, jJAna,cAritra sahita nirmala, nirvikArI samasta karmamaloM se rahita nija zuddhAtma svarUpa ko dekho, bheda vijJAna pUrvaka vratAdi ke pAlana rUpa AcaraNa banAne se zuddha caitanya svarUpa anubhava meM pratyakSa dikhAI degaa| ina guNoM ke pragaTa karane kA mArga kyA hai ? isake samAdhAna meM sadagurU kahate haiM, aba cAritra kI zuddhi kro| samyagjJAnI hoya bahuri dir3ha cArita liije| eka deza ala sakaladeza tasubheda kahIje // bheda vijJAna pUrvaka jaba samyagdarzana aura jJAna kI zuddhi kara lI arthAt yaha hRdaya se svIkAra kara liyA ki mujhe nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI aura vastu svarUpa kA yathArtha nirNaya ho gayA to aba cAritra kI zuddhi kro| isakA apanI zakti aura pAtratAnusAra pAlana karo kyoMki isI se pAtratA bar3hatI hai, abhI samyagdarzana hone se cauthA guNasthAna hI haA hai. jahA~ svarUpAcaraNa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 12] [ 146 cAritra nija zuddhAtmAnubhUti alpa samaya kI hotI hai| avrata, gRhastha dazA meM 'rahate huye, AtmA kA nirantara smaraNa nahIM rahatA, anubhUti jo atIndriya Ananda kI sthiti hai, vaha to vizeSa hotI hI nahIM hai isalie aba pAtratAnusAra aNuvrata kA pAlana karo, gyAraha pratimAoM kI sAdhanA karo. isase pAtratA bar3hegI, pA~cavAM guNasthAna hogA, jisase vizeSa AtmAnubhUti bddh'egii| jise svabhAva kI mahimA jAgI hai. atIndriya Ananda kA vedana huA hai aise sacce AtmArthI ko vizeSa kaSAyoM kI mahimA TUTakara unakI tucchatA lagatI hai| koI bhI kArya karate huye use nirantara zuddha svabhAva kI ora lakSya banA hI rahatA hai| gRhasthAzrama meM sthita jJAnI ko zubhAzubha bhAva se bhinna jJAyaka kA avalambana karane vAlI jJAna dhArA nirantara vartatI rahatI hai parantu puruSArtha kI nirbalatA ke kAraNa asthira rUpa vibhAva pariNati banI huI hai isaliye usako grahasthAzrama sambaMdhI zubhAzubha pariNAma hote haiM, svarUpa meM sthira nahIM rahA jAtA, isaliye vaha vividha zubha bhAvoM se yukta hotA hai| deva,gurU kI bhakti, unake guNoM kA smaraNa, zAstra svAdhyAya, sAmAyika, dhyAna,saMyama, tapa, dAna, aNuvrata Adi pAlana karane ke zubha bhAva hote haiN| jise bhava bhramaNa se sacamuca chUTanA ho use apane ko para dravya se bhinna jAnakara apane dhuva jJAyaka svabhAva kI mahimA lAkara, samyagdarzana jJAna cAritra pragaTa karane kA prayAsa karanA cAhiye, yadi tatva kA zraddhAna dhruva jJAyaka svabhAva kA Azraya na ho to sAdhanA kA bala kisake Azraya se pragaTa karegA? sAdhaka jIva kI dRSTi nirantara zuddhAtma tatva para hotI hai tathApi sAdhaka jAnatA sabako hai, vaha zuddha-azuddha paryAyoM ko jAnatA hai use svabhAva, vibhAva pane kA, sukha-duHkha rUpa vedana kA, karmoM ke sAdhaka-bAdhakapane kA viveka vartatA hai| sAdhaka dazA meM sAdhaka ke yogya aneka pariNAma vartate rahate haiM, purUSArtha rUpa kriyA apanI paryAya meM hotI hai aura sAdhaka use jAnatA hai| jJAnI kA pariNamana vibhAva se vimukha hokara svarUpa kI ora DhalatA hai, jJAnI nija svabhAva meM paripUrNa rUpa se rahane ke liye tarasatA hai| pUrNa rUpa se abheda aise pUrNa Atma dravya para dRSTi karane se usI ke Alambana se pUrNatA pragaTa hotI hai| logoM kA bhaya tyAga kara, zithilatA chor3akara svayaM dRDha purUSArtha karanA caahiye| loga kyA kaheMge? aisA dekhane se apane dhruvadhAma meM nahIM pahu~cA jA sktaa| sAdhaka ko eka zuddhAtmA kA hI sambandha hotA hai| nirbhaya rUpa se ugra purUSArtha karanA cAhiye, jisase apanI svarUpa kI sthiti bane, yahI guNa pragaTa karane kA mArga hai| laukika saMga gRhastha dazA purUSArtha manda hone kA kAraNa hotA hai, mahApurUSa vizeSa jJAnI mahAtmAoM kA saMga, caitanya tatva ko nihArane kI pariNati meM vizeSa vRddhi kA kAraNa hotA hai, isaliye avrata dazA meM rahate huye, vizeSa AtmAnubhUti na hone se AtmA tar3aphatA rahatA hai / jaba vrata, niyama, saMyama hotA hai, taba vizeSa Atmabala bar3hatA hai| jisase AtmaguNa pragaTa hote haiM, isake lie gyAraha pratimA rUpa sAdhanA kA mArga prArambha hotA hai, jo nimna prakAra hai saMyama aMza jago jahA~, bhoga arUci prinnaam| udaya pratijJA ko bhayo, pratimA tAko nAma // jaba saMyama dhAraNa karane kA bhAva utpanna ho, viSaya bhogoM se antaraMga meM udAsInatA paidA ho, taba jo tyAga kI pratijJA kI jAye, vaha pratijJA pratimA kahalAtI hai| jo dharmAtmA pAkSika zrAvaka kI kriyAoM kA sAdhana karake zAstroM ke adhyayana dvArA tatvoM kA vizeSa vivecana karatA huA, paMcANuvratoM kA Arambha samyagdarzana jJAna cAritra aura uttama kSamAdi dharma pAlana karane kI niSThA yukta paMcama guNasthAnavartI ho vaha naiSThika zrAvaka sAdhaka kahalAtA hai, jo Age calakara mahAvrata rUpa muni vrata, sAdhu pada dhAraNa karatA hai| ina pratimAoM kA yathArtha svarUpa zrAvakAcAra graMtha se dekhanA, yahA~ saMkSepa meM varNana kiyA jAtA hai (1) darzana pratimA- dharma yA samyaktva kI pratimA (marti) jisane samyagdarzana zuddha kara liyA hai jo saMsAra, zarIra, bhogoM se citta meM virakta hai, sapta vyasana kA tyAgI, aSTa mUlaguNoM kA pAlana karatA hai, vaha darzana pratimA dhArI hai| darzana pratimA ke pAlana karane se mithyAtva, anyAya, abhakSya kA sarvathA abhAva hokara dharma kI nikaTatA hotI hai tathA vrata dhAraNa karane kI zakti aura
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 12] [ 148 pAtratA hotI hai| (2) vrata pratimA- jo akhaMDa samyagdarzana aura aSTa mUla guNoM kA dhAraka mithyA, mAyA, nidAna tIna zalyoM rahita, rAga dveSa ke abhAva aura sAmyabhAva kI prApti ke liye aticAra rahita uttara guNoM ko dhAraNa kare, vaha vrata pratimAdhArI hai| bAraha vrata nimna prakAra haiM - pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSAvrata, inakA svarUpa saMkSepa meM nimna prakAra hai, vizeSa Agama graMthoM se dekheN| pApoM kA eka deza tyAga aNuvrata hai, sarva deza tyAga mahAvata hai| (1) ahiMsANuvrata - "pramatta yogAt prANa vyaparoparNa hiMsA" (tatvArtha sUtra) pramatta yoga arthAt kaSAyoM ke vaza hokara prANoM kA nAza karanA so hiMsA hai| mithyAtva, asaMyama, kaSAya rUpa pariNAma honA so bhAva hiMsA hai aura indriya, bala, zvAsocchvAsa, Ayu prANoM kA vidhvaMsa karanA so dravya hiMsA hai| jisa prakAra jIva ko svayaM apanI bhAva hiMsA ke phala se caturgati meM bhramaNa karate huye, nAnA prakAra du:kha bhogane par3ate haiM aura dravya hiMsA hone se ati kaSTa sahana karanA par3ate haiM, usI prakAra dUsaroM ke dravya aura bhAva prANoM kI hiMsA karane se bhI tIvra kaSAya aura tIvra baira utpanna hotA hai, jisase janma janmAntaroM meM mahAna du:kha kI prApti hotI hai| ahiMsA vrata kI pA~ca bhAvanAyeM - vacana gupti,mano gupti, IryA samiti, AdAna nikSepaNa samiti aura AlokitapAna bhojana (sUrya ke prakAza meM dekha kara khAnA pInA) yaha pAMca ahiMsAvrata kI bhAvanAyeM haiN| hiMsA ke cAra bheda haiM - saMkalpI, ArambhI, udyogI, virodhii| vratI zrAvaka saMkalpI hiMsA kA pUrNa tyAgI hotA hai| ahiMsANuvrata ke pA~ca aticAra - badha, baMdha, chedana, atibhArAropaNa, annapAna nirodh| (2) satyANuvrata - kaSAya bhAva pUrvaka ayathArtha bolanA, asatya kahalAtA hai| duSTatA rUpa cugalI, hAsya, mithyA, kaThora, zAstra viruddha vyartha virodha bar3hAne vAle pApa rUpa apriya vacana kahanA, saba asatya ke antargata Ate haiM, inakA tyAga karanA satyANuvrata hai| satya vrata kI pA~ca bhAvanAyeM - krodha, lobha, bhaya, hAsya kA tyAga aura anuvIci bhASaNa (zAstra AjJAnusAra nirdoSa vacana bolanA) yaha pAMca satyavrata kI bhAvanAyeM haiN| satyANuvrata ke pA~ca aticAra - mithyopadeza, rahobhyAkhyAna, kUTalekha kriyA, nyAsApahAra, sAkAra maMtra bhed| ina doSoM ko bacAnA caahie| (3) acauryANuvrata - kaSAya bhAva yukta hokara dUsare kI vastu usake diye binA yA binA AjJA ke le lenA corI hai "jala mRtikA bina aura nAhiM kachu gaha avttaa|" isa vAkya ke anusAra acauryavrata pAlana karanA caahie| acauryANuvrata kI pA~ca bhAvanA - zUnyAgAra arthAt parvata, guphA, taTa Adi para nivAsa, vimocitAvAsa (tyakta sthAnoM meM rahanA), paroparodhAkaraNa (apane sthAna meM kisI ko Thaharane se na rokanA), bhaikSya zuddhi (zAstrAnusAra bhikSA kI zuddhi rakhanA), sadharmAvisaMvAda (sAdharmI bhAiyoM se visamvAda nahIM karanA) yaha acaurya vrata kI bhAvanAyeM haiN| acauryANuvrata ke pA~ca aticAra - caura prayoga, caurArthAdAna, virUddha rAjyAtikrama, hInAdhika mAnonmAna, pratirUpaka vyavahAra / (4) brahmacaryANuvrata - sva strI ke sivAya aura saba para striyoM kA tyAga karanA hI gRhastha kA brahmacaryANuvrata hai (vezyA, dAsI, para strI, kumArI Adi) sevana kA sarvathA tyAga, tathA sva strI se bhI haTakara brahmacarya pAlanA, brahmacaryANuvrata hai| brahmacaryANuvrata kI pA~ca bhAvanA - strI rAga kI kathAdi sunane kA tyAga, striyoM ke manohara aMgoM ko dekhane kA tyAga, pahale bhoge huye viSayoM ke smaraNa kA tyAga, kAma vardhaka gariSTha bhojana kA tyAga, apane zarIra saMskAroM (zraMgAra) kA tyAga, yaha brahmacaryANuvrata kI pA~ca bhAvanAyeM haiN| brahmacaryANuvrata ke pA~ca aticAra-para vivAhakaraNa, itvarikA parigrahItA gamana, itvarikA aparigrahItA gamana, anaMga krIr3A, kAmatIvrAbhiniveza / (5) parigraha pramANa aNuvrata-AtmA ke sivAya jitane bhI rAga dveSAdi bhAva karma, jJAnAvaraNAdi dravyakarma, audArikAdi no karma tathA zarIra sambandhI, strI, putra, dhana, dhAnya, gRha, kSetra, vAstu, vartana Adi cetana, acetana padArtha haiM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 ] [mAlArohaNa jI so saba para haiM, inheM grahaNa karanA, vA isameM mamatva bhAva rakhanA so parigraha hai| isa parigraha kA AvazyakatAnusAra parimANa karanA parigraha pramANa aNuvrata hai| parigraha pramANa aNuvrata kI pA~ca bhAvanA - pA~ca indriyoM ke manojJa (iSTa) viSaya meM rAga tathA amanojJa (aniSTa) viSayoM meM dveSa kA tyAga, parigraha tyAga kI pA~ca bhAvanAyeM haiN| parigraha pramANa aNuvrata ke pA~ca aticAra (1) prayojana se adhika vastu rakhanA (2) AvazyakatA kI vastuoM kA ati saMgraha karanA (3) dUsaroM kA vaibhava dekhakara icchA karanA, vaisA cAhanA (4) ati lobha karanA (5) maryAdA se rahita bojha lAdanA / yaha pA~ca pApoM ke sthUla tyAga se bahuta sI pramAda kaSAya janita AkulatA vyAkulatAyeM ghaTa jAtI haiM, pApa bandha nahIM hotA, zubha kAryoM meM vizeSa pravRtti hotI hai, jisase AgAmI svargAdi sukhoM kI aura paramparA se zIghra hI mokSa ke sukha kI prApti hotI hai / saptazIloM meM tIna guNavrata to aNuvrata ko dRr3ha karate haiM, unakI rakSA karate haiM aura cAra zikSAvrata, munivrata kI zikSA dete haiN| unase sambandha karAte haiN| tIna guNavrata - (1) divrata pApoM kI nivRtti hetu dazoM dizAoM meM Ane jAne kI sImA bAMdha lenA divrata hai| (2) dezavrata pramANa kI huI sImA meM pratidina AvazyakatAnusAra gamanAgamana kI pratijJA karanA dezavrata hai| (3) anartha daNDa vrata - jinase dharma kI hAni hotI ho, jo dharma virUddha, loka virUddha, jAti virUddha kriyAyeM, aise kAryoM kA tyAga karanA, anartha daMDa tyAga vrata hai| isake pA~ca bheda haiM- (1) pApopadeza (2) hiMsAdAna (3) apadhyAna (4) vikathA kahanA, sunanA aura (5) pramAda caryA / cAra zikSAvrata (1) sAmAyika samatA bhAva meM Akara Arta, raudra bhAvoM kA tyAga kara saMkalpa-vikalpa se rahita dharma dhyAna karanA, isameM nirAkula, ekAnta sthAna meM baiTha kara, maMtra japa, stuti pATha, Atma cintavana karanA gAthA kraM. 12] sAmAyika hai, prAtaH sAyaM aura madhyAnha meM pratidina karanA cAhie / (2) proSadhopavAsa zikSAvrata- aSTamI, caturdazI ko sampUrNa pApArambha se rahita hokara, ekAsana yA upavAsa karanA aura dharma dhyAna meM samaya kA sadupayoga karanA, proSadhopavAsa zikSAvrata hai| (saptAha meM eka dina chuTTI manAnA, samasta Arambha, parigraha se virakta rahanA / [ 150 (3) bhogopabhoga parimANa zikSAvrata- rAgAdi bhAvoM ko maMda karane ke lie bhoga-upabhoga kA parimANa karanA, bhogopabhoga parimANa zikSAvrata hai| jo vastu eka bAra bhogane meM Ave, use bhoga kahate haiM, jaise-bhojana, pAna aadi| jo vastu bArambAra bhogane meM Ave, use upabhoga kahate haiM, jaise - vastra, Asana, vAhana Adi / (4) atithi saMvibhAga zikSAvrata jo kucha bhI apane pAsa hai, use AvazyakatAnusAra dUsaroM ko denA, mila bA~Ta kara khAnA, garIba jarUrata maMda loga evaM atithi, tyAgI, sAdhu Adi ko AvazyakatAnusAra dAna denA, atithi saMvibhAga vrata hai| isa prakAra alpa Arambha, alpa parigraha karate huye, apane bhAvoM kI zuddhi karanA vA pApa, parigraha, indriya viSaya, Arambha, parigraha kA ghaTanA hI pratimAoM kA bar3hanA hai| isa prakAra dUsarI vrata pratimA kA saMkSepa meM varNana kiyA, vizeSa zrAvakAcAra dekheN| (3) sAmAyika pratimA - rAga dveSa rahita hokara zuddhAtma svarUpa meM upayoga ko sthira karanA vaha sAmAyika pratimA hai| isa sAmAyika kI siddhi ke liye bAraha bhAvanA, paMca parameSThI kA svarUpa, padastha, piMDastha dhyAna, AtmA ke svabhAva vibhAva kA cintavana, evaM Atma svarUpa meM upayoga sthira karane kA abhyAsa karanA, isako tInoM samaya saMdhi kAla meM jaghanya 48 miniTa karanA Avazyaka hai| (4) proSadha pratimA aSTamI, caturdazI ko 16 prahara taka AhAra, Arambha, viSaya kaSAya rahita hokara dharma dhyAna meM utkRSTa pravRtti karanA, proSadha pratimA hai| (5) sacitta tyAga pratimA sacitta bhakSaNa kA tyAga, sva dayA,
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 12] [ 152 paradayA va jivhA indriya ko vaza karane ke lie karanA aura apane Atma svarUpa meM sAvaceta rahanA sacitta tyAga pratimA hai| citta kA caMcalapanA miTa kara apane Atma svarUpa kI dRr3hatA honA hI sacitta pratimA hai| (6) anurAga bhakti pratimA - apane Atma svarUpa ke prati tIvra anurAga bhakti honA,brahmasvarUpakI sthiratA ke lie taDaphanA,anurAga bhakti pratimA hai| noTa - zrI tAraNa svAmI ne yaha vizeSa anubhava pramANa pratimA kahI hai jabaki anya zrAvakAcAroM meM rAtri bhukti tyAga yA divA maithuna tyAga pratimA kahI hai| (7) brahmacarya pratimA - apane brahma svarUpa meM ramaNa karanA. lIna rahanA, samasta abrahma bhAva kA tyAga honA, sparzana indriya kA pUrNa vijayI, brahmacarya pratimAdhArI hotA hai| zIlavrata kI nava bAr3a haiM (1) striyoM ke sahavAsa meM na rahanA (2) striyoM ko prema rUci se na dekhanA (3) striyoM se rIjhakara mIThe-mIThe vacana na bolanA (4) pUrva kAla meM bhoge huye bhogoM kA cintavana na karanA (5) gariSTha bhojana nahIM karanA (6) zarIra zraMgAra - vilepana nahIM karanA (7) striyoM kI seja para nahIM sonA baiThanA (8) kAma kathA na karanA (9) bharapeTa bhojana na krnaa| brahmacarya ke daza doSoM ko TAlanA tyAga karanA - daza doSa- (1) zarIra aMgAra karanA (2) puSTa rasa sevana karanA (3) gIta, nRtya vAditra dekhanA, sunanA (4) striyoM kI saMgati karanA (5) striyoM meM kisI prakAra kAma bhoga sambandhI saMkalpa karanA (6)striyoM ke manohara aMgoM ko dekhanA (7) striyoM ke aMgoM ke dekhane kA saMskAra hRdaya meM rakhanA (8) pUrva meM bhoge hue bhogoM kA smaraNa karanA (9) AgAmI kAma bhogoM kI bAMchA karanA (10) vIrya patana krnaa| isa brahmacarya ke prabhAva se vIryAntarAya karma kA vizeSa kSayopazama hokara Atmazakti bar3hatI hai| tapa, upavAsAdi sahaja meM hote haiM, saMsArI AkulatA miTa jAtI hai, parigraha kI tRSNA ghaTatI hai. indriyA~ vaza meM hotI haiM, jisase vacana zakti sphurAyamAna ho jAtI hai, dhyAna karane meM aDiga citta lagatA hai, karmoM kI vizeSa nirjarA hotI hai, jisase mokSa zIghra prApta hotA hai| (8) Arambha tyAga pratimA - jina kriyAoM meM SaTkAya ke jIvoM kI hiMsA ho, vaha Arambha hai| Arambha karane se pariNAmoM meM vikalatA hotI hai ata: sAmya bhAva meM zAnta Atmastha rahane ke liye samasta Arambha kA tyAga, Arambha tyAga pratimA hai| asi, masi, kRSi, vANijya, pazupAlana, zilpAdi SaT AjIvI karmoM aura paMca sUnA (cakkI, cUlhA, ukhalI, buhArI, panaghaTa) sambaMdhI kriyAoM ke tyAga karane se hiMsAdi pApoM kA abhAva hotA hai| Arambha sambaMdhI vikalpoM ke abhAva se Atma kArya meM cittavRtti sthira hone lagatI hai| (9)parigraha tyAga pratimA-rAga-dveSAdi Abhyantara parigrahoM kI maMdatA pUrvaka kSetra, vAstu Adi daza prakAra ke bAhya parigrahoM meM se Avazyaka vastra aura pAtra ke sivAya zeSa saba parigrahoM ko tyAgatA hai aura saMtoSa vRtti dhAraNa karatA hai, vaha parigraha tyAga pratimAdhArI hai| (10) anumati tyAga pratimA- parigraha se cintA, zoka, bhaya, Adi hote haiM, mUrchA bhAva rahatA hai, isakA tyAga karane se gRhasthAzrama sambaMdhI saba bhAra utara jAtA hai, jisase nirAkulatA nirvikalpa rahanA anumati tyAga pratimA hai| ghara parivAra sambaMdhI Arambha kI anumodanA karane se bhI pApa kA saMcaya aura AkulatA kI utpatti hotI hai, ataeva anumati tyAga hone se paMca pApa kA nava koTi se tyAga hokara pApAzrava kriyAyeM sarvathA rUka jAtI haiN| (11) udiSTa tyAga pratimA - yaha gyArahavIM pratimA antima sIr3hI hai, isake bAda, vItarAga, nirgrantha, sAdhu pada hotA hai,yahA~ taka jisake sAre saMsArI uddezya samApta ho gaye, mukti kI utkRSTa bhAvanA ho gaI, kisI prakAra kI kAmanA vAsanA nahIM rahI, jo zarIra se bhI nirmamatva ho gayA. jisake utkaSTa bhAva ratnatraya mayI nija zuddhAtmA ke dhyAna meM lIna rahane ke ho gaye, jise aba kisI se koI prayojana rahA hI nahIM, jisake bhojana kA rAga samApta ho gayA, jo mana kI zuddhi, vacana kI zuddhi rakhane vAlA, kAya kI sthiratA ke lie bhikSA dvArA apane anukUla zuddha AhAra grahaNa karatA hai, vaha uddiSTa tyAga pratimAdhArI hai|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 13] [ 154 isa pratimAdhArI ke do bheda hote haiM - 1. kSullaka 2. ailaka uddiSTa tyAga karane se pAMcoM pApa tathA paratantratA kA sarvathA abhAva ho jAtA hai| isa pratimA se aNuvrata, mahAvrata rUpa ho jAte haiM, yahA~ pratyAkhyAnA varaNa kaSAya kA jitanA manda udaya hotA jAtA hai, utanA bAharI aura antaraMga cAritra bar3hatA jAtA hai| apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA aura dhyAna kI sthiti, svarUpAcaraNa cAritra bar3hane lagatA hai| bhAvoM meM vizuddhatA hotI jAtI hai, isase munivrata dhAraNa kara siddha parama pada mokSa kI prApti hotI hai| bahudhA dekhA jAtA hai ki kitane bhAI bahina antaraMga meM Atma kalyANa kI icchA rakhate huye bhI binA tatvajJAna prApta kiye, samyagdarzana se rahita dUsaroM kI dekhA dekhI zrAvaka kI gyAraha pratimAoM meM kahII pratijJAoM meM se koI do cAra pratijJAyeM apanI icchAnusAra nIcI U~cI yadvA-tadvA dhAraNa kara tyAgI bana baiThate haiM aura manamAnI svacchanda pravRtti karate haiM, isase sva para kalyANa kI bAta to dUra, ulTI dharma kI bar3I bhArI haMsI aura hAni hotI hai| aise loga "Apa tubante pADele jijamAna" kI kahAvata ke anusAra svata: dharma vilaya pravRtti kara apanA akalyANa karate haiM aura dUsaroM ko bhI aisA upadeza de unakA akalyANa karate haiM, ataeva Atma kalyANArthI bhavyoM ko ucita hai ki pahale dharma kA vAstavika svarUpa samajheM, mukti ke mArga ko jAneM, tatvoM kA sahI zAna kareM, apane AtmA ke svabhAva-vibhAva ko jAneM,samyagdarzana sahita vibhAva tajane aura svabhAva kI prApti rUpa apane guNoM ko pragaTa karane ke lie zrAvaka tathA munivrata kI sAdhaka bAhya aura antaraMga kriyAyeM va unake phala ko jAneM, pIche yathA zakti cAritra aMgIkAra kreN| yahA~ AcArya zrI tAraNa svAmI isIliye tatvAni peSaM, kaha rahe haiM ki tatvoM ko bhalI bhAMti jAnakara samyagdarzana, samyagjJAna, sahita apane devatva pada ke guNoM ko pragaTa karane kA prayAsa karanA chie| yadi dhruva svabhAva, siddha svarUpa kA Azraya na ho to sAdhanA kA bala kisake Azraya se pragaTa kregaa| jJAyaka kI dhruva dhAma meM dRSTi jamane para usameM ekAgratA rUpa prayatna karate karate nirmalatA pragaTa hotI hai| pUrNa guNoM se abheda aise pUrNa Atma dravya para dRSTi karane para usI ke Alambana se jJAnI ko pragaTa hone vAlI aupazamika, kSAyopazamika bhAva rUpa paryAyoM kA, vyakta hone vAlI vibhUtiyoM (guNoM) kA vedana hotA hai parantu unakA Alambana nahIM hotA, una para jora nahIM hotA, unakA mahatva nahIM hotaa| jora to sadA akhaMDa zuddha dravya para hI hotA hai, kSAyika bhAva kA bhI Azraya yA Alambana nahIM liyA jAtA, kyoMki vaha to paryAya hai, vizeSa bhAva hai| dhruva zuddha svabhAva ke Alambana se hI nirmala guNa pragaTa hote haiN| isa prakAra samyagdarzana sahita, gyAraha pratimA, paMcANuvratoM kA pAlana karane se paMcama guNasthAnavartI zrAvaka hotA hai, jo zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA meM rata rahatA hai, para abhI bhI vItarAgI na hone se Atmastha kI sthiti nahIM banatI, sukha-zAMti samatA bhAva to ho jAtA hai, para atIndriya Ananda Atma svarUpa meM sthita rahane ke lie munivrata sAdhu pada Avazyaka hai, tabhI pUrNa vItarAgI hokara Atma dhyAna kI sAdhanA se siddha pada pAtA hai| prazna- sAdhu pada ke lie kyA karanA par3atA hai? isake samAdhAna meM sadgurU Age terahavIM gAthA kahate haiM gAthA-13 mUlaM gunaM pAlaMti je visuddhaM, suddhaM mayaM nirmala dhArayetvaM / nyAnaM mayaM suddha dharaMti cittaM, te suddha disTI suddhAtma tatvaM / / __ zabdArtha- (mUlaM guna) mUla guNoM ko (pAlaMti) pAlana karate haiM (je) jo (visuddhaM) vizuddha bhAvoM se (suddhaM mayaM) zuddha nijAnanda mayI (nirmala) saba karmamaloM se rahita (dhArayetvaM) dhAraNa karate haiM (nyAnaM mayaM) jJAnamayI (suddha)zuddha (dharaMti) dharate haiM (cittaM )citta meM (te) vaha (suddha disTI) zuddha dRSTi (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tatva ko pAte haiN| vizeSArtha-jo bhavya jIva vizuddha bhAvoM se mUla guNoM kA pAlana karate haiM, apane zuddha nijAnanda mayI, mamala svabhAva kI sAdhanA karate haiM, maiM jJAna mayI zuddha caitanya mAtra hU~, aisA apane citta meM dharate haiM, ve zuddha dRSTi zuddhAtma tatva siddha pada ko pAte haiN|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 13] [ 156 yahA~ sAdhu pada ke lie kyA karanA par3atA hai? usake sambandha meM sadgurU batA rahe haiM ki jo bhavya jIva arthAt samyagdRSTi jJAnI, mUla guNoM kA pAlana karate haiN| yahA~ prazna AtA hai ki yaha mUlaguNa kyA haiM? to zuddha adhyAtma dRSTi se to eka apanA zaddhAtma svarUpa mamala svabhAva hI sAdhane yogya hai, maiM jJAnamayI zuddha caitanya mAtra hU~, aisA apane citta meM dRr3ha zraddhAna pUrvaka Atma dhyAna karanA hI sAdhu pada hai| isake liye vyavahAra meM pAMca mahAvrata, pAMca samiti, tIna gupti kA pAlana karanA tathA jaina Agama ke anusAra aTThAIsa mUlaguNa kA pAlana karate huye,zuddhAtmA kA dhyAna karanA sAdhu pada hai| yahA~ anya sampradAya, digambara, zvetAmbara aura Agama ke anusAra sAdhu kI caryA vyavahArika AcaraNa meM mata matAntara bheda haiN| mUla meM zuddhAtma tatva kI sAdhanA, AtmadhyAna meM lIna honA, to sabakA lakSya hai, para vyavahAra cAritra meM bheda hai / svayaM zrI jina tAraNasvAmI ne jJAna samuccaya sAra aura mamala pAhur3a jI meM sAdhu cAritra nimna prakAra batAyA hai - jJAna samuccayasAra meM gAthA kraM.365se 630 taka sAdhu ke svarUpa kA varNana kiyA hai jisameM - daza dharma se ahiMsA mahAvrata kI zuddhi, paMca cela, daza dizA, caubIsa parigraha, bAraha tapa, pA~ca indriyAM vijaya hone para hotI hai, taba sAdhu ke daza samyaktva, paMca jJAna, teraha vidhi cAritra, 28 mUlaguNa pragaTa hote haiN| inakA kucha varNana gAthA 11 meM A gayA, vizeSa jJAna samuccayasAra kA svAdhyAya kreN| mamala pAhuDa phUlanA kraM. 90 se 92,gAthA 1836 se 1876 taka sAdhu ke aTThAIsa mUla guNa - daza darzana, pA~ca jJAna, teraha vidhi cAritra (pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, tIna gupti) yaha batAye haiM, inheM samajhane ke lie mamala pAhuDa kA svAdhyAya kreN| jisane AtmA ke mUla astitva ko nahIM pakar3A, svayaM zAzvata dhruva tatva hU~, ananta sukha se bharapUra hU~ aisA anubhava karake zuddha pariNati kI dhArA pragaTa nahIM kI, usane bhale sAMsArika indriya sukhoM ko nAzavanta aura bhaviSya meM duHkha dAtA jAna kara chor3a diyA ho aura bAhya munipanA grahaNa kiyA ho, bhale hI vaha durddhara tapa karatA ho aura upasarga,parISaha meM aDiga rahatA ho tathApi use mukti nahIM ho sakatI, bhale vaha svargAdika deva gati calA jAve kyoMki use zuddha pariNamana bilakula nahIM vartatA, mAtra zubha pariNAma hI rahate haiM, unheM hI upAdeya mAnatA hai, vaha bhale hI nau pUrva kA pAThI ho tathApi usane AtmA kA mUlaguNa dravya sAmAnya caitanya svarUpa anubhava pUrvaka nahIM jAnA, isase vaha saba ajJAna hai| munirAja kahate haiM, hamArA AtmA to ananta guNoM se bharapUra ananta amRta rasa se bharapUra akSaya ghaTa hai, usa ghaTa meM se patalI dhAra se alpa amRta rasa piyA jAye, aise svasaMvedana se hameM saMtoSa nahIM hotA, hameM to prati samaya pUrNa amRta kA pAna ho, aisI pUrNa dazA caahie| sacce bhAva muni ko to zuddhAtma dravyAzrita muni yogya ugra zuddha pariNati calatI rahatI hai| kartApanA to samyagdarzana hone para hI chUTa gayA hai, ugra jJAna dhArA aTUTa vartatI rahatI hai, parama samAdhi pariNamita hotA hai ve zIgha, zIgha, nijAtmA meM lIna hokara nija AnaMda kA vevana karate rahate haiN| unake pracura sva saMvedana hotA hai| vaha dazA adbhuta hai, jagata se nyArI hai| pUrNa vItarAgatA na hone se unake vrata, tapa, jJAna, dhyAna, Adi calatA rahatA hai, parantu ve use upAdeya nahIM mAnate, aisI pavitra muni dazA mukti kA kAraNa hai| samyagdarzana hone ke pazcAt Atma sthiratA bar3hate-bar3hate bArambAra svarUpa kI lInatA hotI rahe. aisI dazA ho taba manipanA AtA hai| mani ko svarUpa kI ora DhalatI huI,zuddhi itanI bar3ha gaI hotI hai ki ve ghar3I-ghar3I AtmA meM praviSTa ho jAte haiN| pUrNa vItarAgatA ke abhAva ke kAraNa jaba bAhara Ate haiM, taba vikalpa to uThate haiM, para ve svAdhyAya, dhyAna, vrata sambandhI muni yogya zubha vikalpa hI hote haiM, para ve bhI rUcate nahIM hai| manirAja ko bAhara kA kucha bhI nahIM caahie| bAhya meM eka zarIra mAtra kA sambandha hai| usake prati bhI parama upekSA hai| bar3I ni:spRha dazA hai| AtmA kI ora hI lagana lagI hai| chaThe,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.13] [158 sAtaveM, guNasthAna kA jhUlA jhUlate haiM, kevalajJAna na ho taba taka dhyAna kI zuddhi bar3hAte hI jAte haiM, yaha muni kI anta: sAdhanA hai| jagata ke jIva muni kI antaraMga sAdhanA nahIM dekhte| sAdhanA kahIM bAhara kI dekhane yogya nahIM hai, antara kI sahI ho, to bAhara to apane Apa atizaya mahimA hotI hai| munirAja ko zuddhAtma tatva ke ugra avalambana dvArA AtmA meM saMyama pragaTa huA hai| sArA brahmANDa palaTa jAye, tathApi munirAja kI yaha dRr3ha saMyama pariNati nahIM palaTa sktii| bAhara se dekhane para to munirAja Atma sAdhanA ke hetu vana meM akele basate haiM parantu antara meM dekheM to ananta guNoM se bharapUra dhuvadhAma meM unakA nivAsa hai| bAhara se dekhane para bhale hI ve kSudhAvanta hoM, tRSAvanta hoM, upavAsI hoM parantu antara meM dekhA jAye to ve AtmA ke madhura amRta rasa atIndriya Ananda kA AsvAdana kara rahe haiN| upasarga kA prasaMga Ave taba bhI munirAja ko aisA lagatA hai ki apanI svarUpa kI sthiratA kI parIkSA kA avasara milA hai, isalie upasarga merA mitra hai / munirAja ke hRdaya meM eka AtmA hI virAjatA hai, unakA sarva pravartana AtmA maya hI hai, AtmA ke Azraya se bar3I nirbhayatA pragaTa huI hai| ghora jaMgala ho, ghanI jhAr3I ho, siMha, vyAghra dahAr3ate hoM, meghAcchanna DarAvanI rAta ho, cAroM ora andhakAra vyApta ho, vahA~ giri guphA meM munirAja basa akele caitanya svarUpa meM hI masta hokara nivAsa karate haiN| munirAja ko ekadama svarUpa ramaNatA jAgrata rahatI hai| svarUpa kaisA hai? jJAna, AnandAdi guNoM se bharapUra hai, paryAya meM samatA bhAva pragaTa hai, zatrumitra ke vikalpa se rahita hai, nirmAnatA hai| cAhe jaise saMyoga hoM, anukUlatA meM AkarSita nahIM hote, pratikUlatA meM kheda nahIM krte| jyoM-jyoM Age bar3hate haiM tyoM-tyoM samadRSTi sama bhAva vizeSa pragaTa hotA jAtA hai| muni dharma zuddhopayoga rUpa hai, puNya-pApa, zubhAzubha bhAva dharma nahIM hai parantu zuddhopayoga hI dharma hai| jJAnI apane anubhava se mArga banAtA Age bar3hatA hai, Agama aura anya jIvoM kI sthiti, deza, kAla paristhiti, ke anusAra bAhya AcaraNa parivartanIya hai| nizcaya sAdhanA sabakI eka sI eka hI hotI hai kyoMki - eka hoya trikAlamAM paramArthano paMtha / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // ise sabhI sAdhaka svIkAra karate haiM, isakI sAdhanA meM bAhya AcaraNa kaisA honA cAhie, kaisA hotA hai? yaha jJAnI sAdhaka kI pAtratA aura paristhiti para nirbhara hai| Agama aura anubhava se svayaM nirNaya kara apanA mArga banAnA jJAnI kA kAma hai| yahA~ prazna AtA hai ki isa prakAra bAhya AcaraNa meM matabheda hone se vivAda aura eka dUsare ke prati rAga-dveSa paidA hote haiM, isakA kyA samAdhAna hogA? samAdhAna- isakA koI samAdhAna nahIM hai kyoMki vyavahAra AcaraNa kisI kA eka sA ho nahIM sktaa| saba jIvoM ke karmodaya, pAtratA, paristhiti, saMskAra bhinna - bhinna hote haiN| eka ghara meM daza jIva haiM. to saba ke bAhya AcaraNa, khAna-pAna, rahana-sahana, svabhAva bhinna-bhinna hote haiM, do bhAI aura bApa-beTe kA vyavahAra AcaraNa eka-sA nahIM hotaa| antaraMga sAdhanA meM ananta jJAniyoM kA eka mata hotA hai aura eka ajJAnI ke ananta mata hote haiN| vyavahAra AcaraNa khAna-pAna, rahana-sahana ko lekara hI yaha dharma ke nAma para itane sampradAya aura jAtiyA~ banI haiM, jo dharma ke mala ko bhUlakara bAharI kriyA kAMDa, pUjA-pATha, khAna-pAna ko lekara Apasa meM lar3ate baira virodha meM par3e haiM, jisase svayaM kA bhI ahita ho rahA hai aura dUsaroM kA bhI ho rahA hai| para jaba taka samyagjJAna na hove vaha bhI kyA kareM? ajJAna kI mahimA bhI agama hai, ajJAna bhI jo na karAye thor3A hai, isalie isa vivAda meM na par3akara apane ko svayaM ko dekhanA hai, svayaM kA nirNaya karanA hai aura svayaM keanubhava ke AdhAra para mukti mArga para calanA hai, yahA~ saMsAra kI apekSA nahIM hai| sadgurU zrI jina tAraNa svAmI kahate haiM ki saMsAra to Avahi jAvahi,hama to saMsAra chuddaavhi| yaha mukti kA mArga to svataMtra vyaktigata ekalA calane vAlA hai, kyoMki dharma-karma meM koI kisI kA sAthI nahIM hai| jo jaisA karegA, usakA phala svayaM use hI bhoganA pdd'egaa| apanI ora dekheM,apanA nirNaya kareM isI meM apanA bhalA hai|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 14] [ 160 (5) vidyA mada (6) dhana mada (7) Rddhi mada (8) pada mada se rahita hote haiM, ve bhedajJAnI mithyA mAyA (chala kapaTa) se bharI tIna mUr3hatA - (1) deva mUDhatA (2) loka mUDhatA (3) pAkhaMDI mUr3hatA ko nahIM dekhate, tathA chaha anAyatana(1) kudeva (2) kugurU (3) kudharma aura tIna inake mAnane vAloM kI mAnyatA, prabhAvanA, stuti, vaMdanA nahIM krte| isa prakAra ATha doSa, ATha mada, tIna mUDhatA, chaha anAyatana yaha paccIsa doSoM ko tyAga kara , zuddha samyaktva ke dhArI, jJAnI, samasta karma maloM se mukta ho jAte haiM (ina paccIsa doSoM kA vistRta vivecana zrI tAraNa-taraNa zrAvakAcAra TIkA meM dekheN)| jJAnI kise mAne, jJAnI kaisA hotA hai? isase apane Apako pahicAna leN| jJAna hone ke bAda jJAnI rAga dveSa Adi ko apanA nahIM mAnatA, jJAnI apane jJAna svabhAva ko jAnatA hai ki yaha jJeya bhAva aura bhAvaka bhAvoM se bhinna yaha vicAra mata kA graMtha hai, yahA~ bhedajJAna pUrvaka samyagdarzana sahita vastu svarUpa kA nirNaya karanA hai| jJAnI kI sthiti para zrAvakapanA, sAdhupanA, svayameva AtA hai, isalie unakA saMkSepa meM varNana kiyA hai, vizeSatA ke lie anya Agama graMtha dekheN| jise AtmA kA hita karanA ho, use prathama Agama kA abhyAsa karake Atma svabhAva kA saccA nirNaya karanA cAhie, sacce gurU kaise hote haiM? sacce zAstra kaise hote haiM? usakA nirNaya karanA cAhie. jaise saMsAra meM vyavahAra meM koI vastu kharIdate haiM, lete haiM to cAra jagaha tapAsa kara usa vastu ko dekhabhAla kara parIkSA karake lete haiN| para dharma ke sambandha vicAra nahIM karate, jisase apane jIvana kA sambandha hai, vartamAna kA, bhaviSya kA sambandha hai| usakA bhI apanI buddhi pUrvaka nirNaya karanA Avazyaka hai| tabhI isa ajJAna mithyAtva se chUTa kara apanA bhalA kara sakate haiN| prazna- sabase kaThina samasyA to yahI hai kijJAnI kise mAne, aura jJAnI kaisA hotA hai,yaha kaise jAneM? isake samAdhAna meM sadgurU Age caudahavIM gAthA kahate haiM gAthA -14 saMkAya doSaM mada mAna muktaM, mUDhaM trayaM mithyA mAyA na disTaM / anAya SaT karma mala paMcavIsaM, tiktasya nyAnI mala karma muktaM // __zabdArtha- (saMkAya doSaM) ATha zaMkAdi doSa (mada mAna muktaM) ATha mada se mukta (mUDhaM trayaM) tIna mUDhatA (mithyA mAyA )chala kapaTa (na disTa) nahIM dekhate (anAya SaT karma) chaha anAyatana (mala paMcavIsaM) yaha paccIsa mala (tiktasya ) chor3akara (nyAnI) jJAnI (mala karma muktaM )sAre karma maloM se mukta ho jAte haiN| vizeSArtha- samyagdRSTi bhavya jIva zaMkAdi ATha doSa - (1) zaMkA (2) kAMkSA (3) vicikitsA (4) mUDhadRSTi (5) anupagUhana (6) asthitikaraNa (7) avAtsalya (8) aprbhaavnaa| ATha mada- (1) jAti mada (2) kula mada (3) rUpa mada (4) bala mada zeya bhAva- anya jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla yaha chahoM dravya jJeya bhAva haiN| bhAvaka bhAva- moha, rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, dravya karma. no karma, mana, vacana, kAya, karNa, cakSu, ghrANa, rasanA, sparzana / inake sambaMdha se hone vAle bhAva, bhAvaka bhAva haiN| inase bhinna maiM jJAna mAtra caitanya jyoti svarUpa zuddhAtmA hU~, aisA jJAna kA sva para prakAzaka svabhAva hai, jJAnI apane zraddhA Adi ananta guNoM ko jAnatA hai aura rAga dveSa mere meM nahIM haiM, dravya karma, bhAva karma, no karma se bhinna apane satsvarUpa ko jAnatA hai| rAgAdi vikalpa hone para bhI, jJAna dazA aura Ananda kI dazA vartatI rahatI hai, use bheda nahIM karanA par3atA hai, svabhAva saMmukha huA hai aura rAgAdi se vilaga haA hai, use svabhAva kI ora kA purUSArtha calatA rahatA hai| jo AtmA ko abaddha, asparza,ananya,niyata, avizeSa aura asaMyukta dekhatA hai,jAnatA hai, vaha samasta jinazAsana ko jAnatA hai| jo jJAnI rAgAdi ko upayoga bhUmi meM na le jAve, jJAna svarUpa rahe, vaha karma se nahIM baMdhatA, rAga meM rAga hone se baMdha hotA hai| nija AtmA ko jJAyaka svabhAva rUpa svIkAra kiye binA kitane hI vikalpa kiye jAyeM, unase mukti nahIM hotii|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI samyagdRSTi kA mukhya vicAra eka hI rahatA hai ki jo lobha krodhAdi, prakRti vAle karma hote haiM, una karmoM ke udaya ke nimitta se utpanna huye rAgAdika bhAva para bhAva haiM, ye mere svabhAva nahIM haiM, maiM to TaMkotkIrNavat nizcala svataH siddha eka jJAyaka svabhAva rUpa huuN| isa vicAra bala se jJAnI para bhAvoM se virakta rahakara unako chor3a detA hai| zuddha naya kI dRSTi se dekhA jAye to caitanya bhAva ke atirikta jitane bhAva haiM, vaha parabhAva kahe gaye haiN| krodha, mAna, mAyA, lobha, sukha-du:kha, vicAra, kalpanA, saMkalpa Adi saba aupAdhika bhAva haiM, inameM vicAra buddhi jaise bhAva to prakRti ke kSayopazama se haiN| krodhAdi bhAva prakRti ke udaya se haiN| taba ye sabhI bhAva acetana haiN| cetana to eka zuddha caitanya hai| zuddha Atma tatva avikAra hai, nitya hai, bheda dRSTi se pare hone ke kAraNa eka hai, AtmaguNoM meM vyApaka hone se va AtmaguNoM se bar3hane ke kAraNa brahma hai| aisA svabhAva hote huye bhI cUMki pratyeka dravya pariNamana zIla hai, so AtmA bhI pariNamana zIla hai, ataH isa AtmA kI paryAyeM hotI haiM, ve paryAyeM anitya haiM, ataH mAyA rUpa kahI jAtI haiM, isa taraha brahma aura mAyA kI saMdhi hai, avikAra hote huye bhI yaha mAyA kA AdhAra hai| yaha rahasya jinheM pragaTa ho gayA, ve vivekI haiM aura phira mAyA kI dRSTi na rakhakara jo eka parama brahma kI dRSTi rakhate haiM, ve parama vivekI haiN| samayasAra ke parijJAna kA prayojana nirvikalpa samAdhi kI siddhi hai / jisake bala se samasta karma kalaMkoM se mukta pUrNa jJAna kI siddhi va ananta Ananda kI niSpatti hotI hai| 161] jaba taka yathAkhyAta cAritra nahIM hotA, taba taka samyagdRSTi ke do dhArAyeM rahatI haiM- (1) zubhAzubha karmadhArA (2) jJAnadhArA / una donoM ke eka sAtha rahane meM koI virodha nahIM hai| aisI sthiti meM karma apanA kArya karatA hai aura jJAna apanA kArya karatA hai| jitane aMza meM jJAna dhArA hai, utane aMza meM karma kA nAza hotA jAtA hai| mokSamArgI (tAraNa paMthI ) jIva, jJAna rUpa pariNamita hote huye zubhAzubha karmoM ko zubhAzubha bhAvoM ko heya jAnate haiM aura zuddha pariNati ko gAthA kraM. 14 ] hI upAdeya jAnate haiN| ve mAtra azubha karmoM ko hI nahIM kintu zubha karmoM ko bhI chor3akara svarUpa meM sthira hone ke liye nirantara udyamI rahate haiM, ve sampUrNa svarUpa sthira hone taka purUSArtha karate hI rahate haiN| jaba taka purUSArtha kI apUrNatA, kamajorI ke kAraNa zubhAzubha pariNAmoM se chUTakara svarUpa meM sampUrNatayA sthira nahIM huA jA sakatA, taba taka yadyapi svarUpa sthiratA kA Antarika Alambana aMta: sAdhana to zuddha pariNati svayaM hI hai tathApi Antarika Alambana lene vAle ko jo bAhya Alambana rUpa hote haiM, aise deva, gurU, zAstra, saMyama, tapa Adi zubha pariNAmoM meM ve jIva heya buddhi se pravartate haiM kintu zubha karmoM ko nirarthaka mAnakara unheM chor3akara svacchanda rUpa se azubha karmoM meM pravRtta hone kI buddhi kabhI nahIM hotii| aise ekAnta abhiprAya se rahita jIva karmo kA nAza karake saMsAra se nivRtta hote haiN| jaba antaraMga meM jJAna aura rAgAdi kA bheda karane kA tIvra abhyAsa karane se bhedajJAna pragaTa hotA hai, taba yaha jJAta hotA hai ki jJAna kA svabhAva to mAtra jAnane kA hI hai, jJAna meM jo rAgAdi kI kaluSatA, AkulatA rUpa saMkalpa vikalpa bhASita hote haiM, ve saba karmodaya janya pudgala vikAra haiM isa prakAra jJAna aura rAgAdi ke bheda kA svAda AtA hai arthAt anubhava hotA hai, taba Anandita hotA hai, parama AlhAda rUpa pramudita prasanna hotA hai| [ 162 jise bhedavijJAna huA hai, vaha AtmA jAnatA hai ki AtmA kabhI jJAna svabhAva se chUTatA nahIM hai, aisA jAnatA huA vaha karmodaya ke dvArA tapta hotA huA bhI rAgI, dveSI, mohI nahIM hotA parantu nirantara zuddha AtmA kA anubhava karatA hai, jisa prakAra lohA Adi apanA svarUpa nahIM chor3ate / jJAnI jaba AtmA aura karma ke bheda vijJAna ke dvArA zuddha caitanya camatkAra mAtra AtmA ko upalabdha karatA hai, anubhava karatA hai, taba mithyAtva, ajJAna, avirati aura yoga svarUpa adhyavasAna jo ki Azrava bhAva ke kAraNa haiM, unakA abhAva hotA hai| adhyavasAnoM kA abhAva hone para rAga, dveSa, moha rUpa Azrava bhAva kA abhAva hotA hai| Azrava bhAva kA abhAva hone para karma kA abhAva hotA hai| samyagdRSTi jJAnI ko paccIsa mala doSoM kA abhAva hone para yaha
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI 163] gAthA kraM.15] [ 164 ni:zaMkitAdi ATha guNa pragaTa hote haiM, isase apane jJAnI-ajJAnIpane kA nirNaya kara leN| (1) jo samyagdRSTi AtmA apane jJAna zraddhAna meM ni:zaMka ho, bhaya ke nimitta se svarUpa se calita na ho athavA saMdeha yukta na ho, usake ni:zaMkita guNa hotA hai| (2) jo karma phala kI bAMchA na kare tathA anya vastu ke dharmoM kI bAMchA na kare usake ni:kAMkSita guNa hotA hai| (3) jo vastu ke dharmoM (svabhAva) ke prati glAni na kare, usake nirvicikitsA guNa hotA hai| (4) jo svarUpa meM mUDha na ho, svarUpa ko yathArtha jAne, usake amUDha dRSTi guNa hotA hai| (5)jo AtmA ko zuddha svarUpa meM sthita kare, AtmA kI zakti bar3hAve, aura anya dharmoM ko gauNa kare, usake upagUhana guNa hotA hai| (6) jo svarUpa se cyuta hote huye, AtmA ko svarUpa meM sthApita kare. usake sthitikaraNa guNa hotA hai| (7) jo apane svarUpa ke prati vizeSa anurAga rakhatA hai, usake vAtsalya guNa hotA hai| (8) jo AtmA ke jJAna guNa ko prakAzita kare, pragaTa kare, usake prabhAvanA guNa hotA hai| isa prakAra navIna baMdha ko rokatA haA, jJAnI apane ATha guNoM se yukta hone ke kAraNa nirjarA pragaTa hone se pUrva baddha karmoM kA nAza karatA huA apane nijAnanda meM masta rahatA hai| cAhe jaise zubhAzubha karma kA udaya Ave, jisake bhaya se tIna loka ke jIva kAMpa uThe para jJAnI, apane jJAnabhAva se calAyamAna nahIM hotaa| ahamikko rakhalu subo, dasaNaNANa majhyo sadA ruvii| Navi asthi majjha kiMcivi, aNNaM paramANu metaMpi // 37, samayasAra / / nizcaya se maiM eka hU~, zuddha hU~ , darzana jJAna maya hU~ , sadA arUpI huuN| kiMcit mAtra bhI anya para dravya, paramANu mAtra bhI merA nahIM hai.yaha nizcaya hai| prazna- yaha saba nirNaya hone ke bAda phira jJAnI karatA kyA hai? isake samAdhAna meM sadgurU tAraNa svAmI Age 15vIM gAthA kahate haiM gAthA-15 suddhaM prakAsaM suddhAtma tatvaM, samasta saMkalpa vikalpa muktaM / ratnatrayaM laMkRta visvarUpaM, tatvArtha sAdha bahubhakti juktaM // zabdArtha-(suddhaM prakAsaM) zuddha prakAzamayI jJAnajyoti (suddhAtma tatvaM) zuddhAtma tatva (brahma svarUpI) hai, (samasta) sAre (saMkalpa vikalpa) mana ke calane vAle bhUta, bhaviSya ke bhAva se (muktaM)mukta, rahita hai (ratnatrayaM) samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra se (laMkRta) alaMkRta, paripUrNa hai (visva rUpaM) apanA satsvarUpa hai (tatvArtha sAdha) prayojana bhUta kI sAdhanA (bahu) bahuta (bhakti) zraddhA bhakti pUrvaka (juktaM) lIna hokara athavA yukti pUrvaka karatA hai| vizeSArtha-zuddhAtma tatva sadaiva zuddha prakAzamayI arthAt jJAna svarUpI hai| siddha ke samAna zuddha cidvilAsI nijaAtmA samasta saMkalpa - vikalpoM se rahita ratnatraya se suzobhita vizeSa mahimAmayI svayaM kA hI svarUpa hai| jJAnI sAdhaka iSTa prayojanIya nija zuddhAtma tatva kI bahuta bhakti yukta hokara sAdhanA karatA hai| jJAnI kyA karatA hai? jJAnI antaraMga meM caitanya mAtra parama vastu ko dekhatA hai aura zuddha naya ke Alambana dvArA usameM ekAgra hotA jAtA hai, usa puruSa ko tatkAla sarva rAgAdika Azrava bhAvoM kA sarvathA abhAva hokara sarva atIta anAgata aura vartamAna padArthoM ko jAnane vAlA nizcala atula kevalajJAna pragaTa hotA hai| satat rUpa se akhaMDa jJAna kI sadbhAvanA vAlA AtmA arthAt maiM akhaMDa jJAna hU~ aisI saccI bhAvanA jise nirantara vartatI hai vaha AtmA saMsAra ke ghora vikalpa ko nahIM pAtA kintu nirvikalpa samAdhi ko prApta karatA huA para pariNati se dUra anupama, anagha, cinmAtra (caitanya mAtra AtmA ko) prApta hotA hai|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI AtmA, nirdaMDa, nirdvada, nirmama niHzarIra, nirAlamba, nIrAga, nirdoSa, nirmUr3ha aura nirbhaya hai| AtmA, nirgrantha, nIrAga, niHzalya, sarva doSa vimukta, niSkAma, ni:krodha, nirmAna aura nirbhaya hai| (niyamasAra gAthA 43, 44 ) 165 ] jIva ko arasa, arUpa, agaMdha, avyakta, cetanA guNa vAlA, azabda, * aliMga grahaNa aura jise koI saMsthAna nahIM kahA hai, aisA jAnatA hai| jisa prakAra lokAgra meM siddha bhagavanta, azarIrI, avinAzI, atIndriya nirmala aura vizuddhAtmA haiM, usI prakAra apanA svarUpa tathA saMsAra ke pratyeka jIva kA svarUpa jAnatA hai| parabrahma ke anuSThAna meM nirata, arthAt zuddhAtma tatva ke dhyAna meM lIna buddhimAna puruSoM ko antarjalpa hotA hI nahIM, bahirjalpa kI to bAta hI kyA hai arthAt sAre saMkalpa - vikalpa se rahita hote haiN| zuddha nizcaya se (1) sadA nirAvaraNa svarUpa (2) zuddha jJAna rUpa (3) sahaja citzakti maya (4) sahaja darzana ke sphuraNa se paripUrNa mUrti aura (5) svarUpa meM avicala sthiti rUpa sahaja yathAkhyAta cAritra vAle aise mujhe samasta saMsAra kleza ke hetu krodha, mAna, mAyA, lobha nahIM hai| ina vividha vikalpoM se bharI huI vibhAva paryAyoM kA nizcaya naya se maiM kartA nahIM hU~ kArayitA nahIM huuN| maiM zarIra sambandhI bAla Adi avasthA bhedoM ko nahIM karatA, sahaja caitanya ke vilAsa svarUpa AtmA ko hI bhAtA huuN| isa ati nikaTa bhavyajIva ko samyagjJAna kI bhAvanA kisa prakAra se hotI hai, aisA prazna kiyA jAye to, zrI guNabhadra svAmI AtmAnuzAsana meM 238 veM zloka dvArA kahate haiM bhAvayAmi bhavAvarte, bhAvanA: prAg bhAvitA: / bhAvaye bhAvitAneti, bhavAbhAvAya bhAvanA: // bhavAvarta meM pahale na bhAyI huI bhAvanAyeM aba maiM bhAtA huuN| ve bhAvanAyeM pahale na bhAyI hone se maiM bhava ke abhAva ke lie unheM bhAtA hU~ / maiM mamatva ko chor3atA hU~ aura nirmamatva meM sthita hotA hU~, AtmA merA Alambana hai aura zeSa maiM chor3atA huuN| vAstava meM mere jJAna meM AtmA hai, mere darzana meM AtmA hai tathA cAritra meM gAthA kraM. 15 ] [ 166 AtmA hai, mere pratyAkhyAna meM AtmA hai, mere saMvara meM tathA yoga meM, zuddhopayoga meM AtmA hai| vahI eka caitanya jyoti hI parama jJAna hai, vahI eka pavitra darzana hai| vahI eka cAritra hai tathA vahI eka nirmala tapa hai / maratA akelA jIva evaM janma ekAkI kare / pAtA akelA hI maraNa arU mukti ekAkI vare // AtmA apane ajJAna se svayaM karma karatA hai, svayaM usakA phala bhogatA hai, svayaM saMsAra meM bhramatA hai tathA svayaM saMsAra se mukta hotA hai| svayaM ke kie huye karma ke phalAnubandhoM ko svayaM bhogane ke lie akelA janma meM tathA mRtyu meM praveza karatA hai| anya koI, strI, putra, mitrAdika, sukha, duHkha ke prakAroM meM bilkula sahAyabhUta nahIM hote, apanI AjIvikA ke liye mAtra apane svArtha ke lie strI, putra, mitrAdika, ThagoM kI TolI mujhako milI hai| aba inase sAvadhAna ho / jJAna, darzana, lakSaNa vAlA zAzvata eka AtmA merA hai, zeSa saba saMyoga lakSaNa vAle bhAva mujhase bAhya haiN| he Atman ! svAbhAvika bala sampanna aisA tU Alasya chor3akara, utkRSTa samatA rUpI kuladevI kA smaraNa karake ajJAna maMtrI sahita moha zatru kA nAza karane vAle isa samyagjJAna rUpI cakra ko grahaNa kara / isa prakAra jo AtmA, AtmA ko, AtmA dvArA AtmA meM avicala nivAsa vAlA dekhatA hai, vaha atIndriya Ananda maya aise lakSmI ke vilAsoM ko alpakAla meM prApta karatA hai| jisane jJAna jyoti dvArA pApa timira ke puMja kA nAza kiyA hai aura jo sanAtana hai, aisA AtmA parama saMyamiyoM ke citta kamala meM spaSTa hai| vaha AtmA saMsArI jIvoM ke vacana tathA mana ke mArga se agocara hai| isa nikaTa parama puruSa meM vidhi kyA aura niSedha kyA ? sarva saMga se nirmukta, nirmoha rUpa, anagha aura parabhAva se mukta aise isa zuddhAtma tatva ko maiM samyakpa se bhAtA hU~ aura namana karatA huuN| AtmA nirantara dravya karma aura no karma ke samUha se bhinna hai, antaraMga meM zuddha hai aura zamadama guNa rUpI kamaloM ko rAja haMsa hai| sadA Anandita, anupama guNa vAlA aura caitanya camatkAra kI mUrti aisA yaha AtmA jJAna jyoti
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 ] [mAlArohaNa jI dvArA andhakAra dazA kA nAza karake atyanta prakAzamAna zuddhAtma tatva hotA hai| zuddhAtma tatva parama prakAzamAna kevalajJAna jyoti svarUpa lokAloka prakAzaka hai, samasta saMkalpa vikalpa se rahita hai arthAt manAdi meM hone vAle bhAvoM se mukta ratnatraya mayI parama brahma paramAtma svarUpa hai, aisA hI merA satsvarUpa hai, aisA bhedajJAna pUrvaka satzraddhAna, jJAna karake jJAnI apane satsvarUpa kI bar3I bhakti-yukti se sAdhanA karatA hai| jJAnI kA mArga-saMkalpa, viveka aura yukti se puruSArtha karanA hai| prazna- jJAnI isa prakAra kI apane zuddhAtma tatva kI sAdhanA karatA hai, isase hotA kyA hai? isake samAdhAna meM sadgurU tAraNa svAmI Age solahavIM gAthA kahate haiM gAthA - 16 je dharma lInA guna cetanetvaM, te duSya hInA jina suddha disTI / saMproSi tatvaM soi nyAna rUpaM, brajaMti moSyaM Sinameka etvaM // zabdArtha- (je) jo bhavya jIva (dharma lInA) apane zuddha svabhAva meM lIna hote haiM (guna cetanetvaM) jo caitanya guNa vAlA hai (te) vaha (duSya hInA) samasta duHkhoM se rahita (jina) sarvatra paramAtmA - jinendra haiM (suddha disTI) samyagdRSTi (saMproSi tatvaM) samasta tatva, sattAIsa tatva rUpa vizva (soi) unake (nyAna rUpaM) kevalajJAna meM jhalakatA hai (brajaMti) cale jAte haiM (moSyaM) mokSa meM (Sinameka etvaM) eka kSaNa mAtra meM / vizeSArtha - jo bhavya jIva cidAnanda, caitanya guNa mayI zuddha dharma nija zuddha svabhAva meM lIna hote haiM, ve zuddha dRSTi samasta duHkhoM se arthAt ghAtiyA karmoM se rahita jinendra paramAtmA ho jAte haiN| unake kevalajJAna svarUpa meM sampUrNa tatva pUre vizva kA trikAlavartIpanA jhalakatA hai aura ve eka kSaNamAtra meM mokSa cale jAte haiM arthAt AyuAdi aghAtiyA karmoM kA abhAva hote hI siddha paramAtmA ho jAte haiM / gAthA kraM. 16 ] [ 168 zuddhAtmA kI sAdhanA se kyA hotA hai ? mumukSu jIva tIna loka ko jAnane vAle nirvikalpa zuddha tatva kI sAdhanA karake siddhi ko prApta karatA hai arthAt siddha paramAtmA hotA hai| jo anavarata rUpa se apane akhaMDa advaita, caitanya, svarUpa meM vilAsa karatA hai, usako lokAloka ko prakAzita karane vAlA kevalajJAna pragaTa hotA hai vaha samasta duHkhoM se chUTa jAtA hai aura jinendra paramAtmA ho jAtA hai| sahaja teja puMja meM nimagna aisA vaha prakAzamAna sahaja paramatatva jayavanta hai ki jisane mohAMdhakAra ko dUra kiyA hai, jo sahaja parama dRSTi se paripUrNa hai aura jo vRthA utpanna bhava - bhava ke paritApoM se tathA kalpanAoM se mukta hai| jisakA nija vilAsa pragaTa huA hai, jo sahaja parama saukhya vAlA hai tathA jo caitanya camatkAra mAtra hai, usakA sarvadA anubhavana karatA hai| yaha anagha (nirdoSa) Atma tatva jayavanta hai ki jisane saMsAra ko asta kiyA hai, jisane bhava kA kAraNa chor3a diyA hai, jo ekAnta se zuddha pragaTa huA hai tathA jo sadA nija mahimA meM lIna hone para bhI samyagdRSTiyoM ko gocara hai| samyagdRSTi jIva saMsAra ke mUlabhUta sarva puNya-pApa ko chor3akara nityAnanda maya sahaja zuddha caitanya rUpa jIvAstikAya ko prApta karatA hai| vaha zuddha jIvAstikAya meM sadA viharatA hai aura phira tribhuvanajanoM se (tIna loka ke jIvoM se ) atyanta pUjita aisA jina hotA hai| isa nirdoSa paramAnanda meM tatva ke Azrita dharma dhyAna meM aura zukla dhyAna meM jisakI buddhi pariNamita huI hai, aisA zuddha ratnatrayAtmaka jIva aise kisI vizAla tatva ko atyanta prApta karatA hai ki jisa tatva meM se mahA duHkha samUha naSTa huA hai aura jo tatva bhedoM ke abhAva ke kAraNa jIvoM ko mana aura vacana ke mArga se dUra hai| isa avicalita, mahA zuddha ratnatraya vAle mukti ke hetubhUta nirUpama, sahaja jJAna, darzana, cAritrarUpa, nitya AtmA meM AtmA ko vAstava meM samyak prakAra se sthApita karake yaha AtmA caitanya camatkAra kI bhakti dvArA niratizaya ko jisameM se saba vipadAyeM dUra huI haiM tathA jo parama Ananda se zobhAyamAna hai, use prApta karatA hai, siddhi kA svAmI hotA hai|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 17] [ 170 gurU ke sAnnidhya meM nirmala sukhakArI dharma ko prApta karake, jJAna dvArA jisane samasta moha kI mahimA naSTa kara dI hai tathA rAga dveSa kI paramparA rUpa se pariNata citta ko chor3akara zuddhadhyAna dvArA ekAgra zAnta kiye huye, mana se AnandAtmaka tatva meM sthita rahatA huA para brahma meM zuddhAtma tatva meM lIna hotA hai, isa prakAra zuddhopayoga ko prApta karake AtmA svayaM dharma hotA haA arthAta svayaM dharma rUpa se pariNamita hotA huA, nitya Ananda ke vistAra se sarasa, aise jJAna tatva meM lIna hokara atyanta avicalapane ke kAraNa daidIpyamAna kevala jJAna jyoti vAle aura sahaja rUpa se vilasita ratna dIpaka kI niSkaMpa, prakAza vAlI zobhA ko prApta hotA hai| prazna-zAnI apane zuddhAtma tatva kI sAdhanA karake mukti ko prApta kara letA hai, phira yaha vrata niyama, saMyama, tapa, tyAga, sAdhu pada Adi karatA hai yA nahIM? isake samAdhAna meM sadgurU tAraNa svAmI Age gAthA kahate haiM gAthA-17 je suddha disTI saMmikta suddhaM, mAlA gunaM kaMTha hRidaya virUlitaM / tatvArtha sArdhaM ca karoti nitvaM, saMsAra muktaM siva sauSya vIja' / / zabdArtha- (je) jo (suddha disTI) samyagdRSTi (saMmikta suddha) samyaktva se zuddha arthAt-kSAyika samyaktvI (mAlA gunaM) jJAna guNoM kI mAlA arthAt zuddhAtma svarUpa (kaMTha) galA-gardana meM arthAt smaraNa meM (hRidaya) mana Adi anta: karaNa meM arthAt dhyAna meM (virUlitaM) jhulatI huI dekhate haiM arthAt pratyakSa anubhUti karate haiM (tatvArtha sAdha) prayojana bhUta tatva (zuddhAtma tatva) kI sAdhanA (ca) aura (karoti) karate rahate haiM (nitvaM) hamezA (saMsAra muktaM) saMsAra (bhavabhramaNa janma-maraNa) se mukta hokara (siva sauSya vIja) isI puruSArtha se avinAzI ziva sukha-siddha pada ko pAte haiN| vizeSArtha-nija svabhAva ke anubhava se jinakI dRSTi zuddha huI hai, jo samyaktva se zuddha haiM, ve jJAnI apane hRdaya kaMTha meM jJAna guNoM kI mAlA jhulatI haI dekhate haiM arthAt unheM apane zuddhAtmA kA smaraNa dhyAna rahatA hai aura samasta para se apanI dRSTi haTAkara apane iSTa zuddhAtma tatva kI sAdhanA meM rata rahate haiN| isI satpurUSArtha se jJAnI saMsAra se mukta hokara mukti ke brahmAnandamayI ananta sukha ko prApta karate haiN| phira yaha vrata, niyama, saMyama, tapa, tyAga, sAdhu pada Adi karate haiM, yA nahIM? samyagdRSTi jJAnI jIva yaha kucha karatA nahIM hai, svayameva hote haiN| jaise- kheta meM bIja bone ke bAda usameM svayaM aMkara patte phUla-phala lagate haiM, lagAnA nahIM par3ate, isI prakAra isa dharma rUpI bIja kA AropaNa hone para yaha vrata niyama, saMyama, tapa, tyAga, sAdhu pada Adi svayaM hote haiM aura siddhi mukti kI prApti hotI hai| sva vazatA se utpanna Avazyaka karma svarUpa yaha sAkSAt dharma niyama se saccidAnanda mUrti AtmA meM (sat cita Ananda svarUpa AtmA meM) atizaya rUpa se hotA hai| aisA yaha Atma sthita dharma-karma kSaya karane meM kuzala aisA nirvANa kA eka hI mArga hai| "eka hoya trikAla mAM paramArtha no pNth"| samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH| samyagdarzana hI eka mAtra mokSa kA sopAna hai, bagaira samyagdarzana ke bAhya meM kitane hI vrata-tapa-saMyama sAdhu pada kiye jAyeM- saba vyartha hai| munivratadhAra ananta bAra, grIvaka upjaayo| pai nija Atama jJAna binA, sukhaleza na pAyo / samyagdarzana sahita jo bhI bAhya AcaraNa hotA hai, vaha karma kSaya kA hetu mukti kA kAraNa hai| samyagdarzana rahita jo bhI AcaraNa hai, vaha saba karma baMdha aura saMsAra kA kAraNa hai| samyagdRSTi jJAnI ke usakI pAtratAnusAra vrata, niyama, sAdhu pada svayaM hote haiM, na hoveM aisA bhI nahIM hotA hai| jo bIja boyA jAye usakA aMkuraNa na ho, patte, phala-phUla na lageM, to yA to bIja boyA hI nahIM gayA, yA galata usameM calA gayA, yaha siddhAnta hai| bagaira bIja (samyagdarzana) ke lagAye gaye patte, phala-phUla to kAgaja ke.nAIlona ke dekhane meM sundara ho sakate haiM, para unase na koI lAbha hai, na upayoga hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 18] [ 172 isI prakAra zramaNAbhAsa (sAdhu) dravyaliMgI aprazasta rAgAdi rUpa azubha bhAva sahita vartatA hai, vaha nija rUpa se bhinna aise para dravyoM ke vaza hai isalie usa jaghanya ratnatraya pariNati vAle jIva ko svabhAvAzrita, nizcaya dharmadhyAna svarUpa-parama Avazyaka karma nahIM hai, vaha zramaNAbhAsa bhojana heta dravyaliMga grahaNa karake svAtma kArya se vimukha rahatA huA parama tapazcaraNAdi ke prati bhI udAsIna lAparavAha rahakara mandira, tIrthakSetra, samAja-sampradAya meM phaMsA rahatA hai| kalikAla meM bhI kahIM koI bhAgyazAlI jIva mithyAtvAdi rUpa mala kI kIcar3a se rahita aura saddharma rakSAmaNi aisA samartha muni hotA hai, jisane aneka parigrahoM ke vistAra ko chor3A hai aura jo pApa rUpI aTavI ko jalAne vAlI agni hai, aisA muni isa kAla bhUtala meM tathA deva loka meM devoM se bhI bhalI-bhA~ti pujatA hai| jo jIva anya vaza hai, vaha bhale muni bheSadhArI ho tathApi saMsArI hai, nitya du:kha ko bhogane vAlA hai| jo jIva sva-vaza hai, vaha jIvana mukta hai, jinezvara se kiMcit nyUna hai| jo jIva jinendra ke mukhAravinda se nikale huye parama AcAra zAstra ke krama se sadA saMyata rahatA huA-zubhopayoga meM pravartatA hai| vyavahArika dharma dhyAna meM pariNata rahatA hai, svAdhyAya karatA hai, AhArAdi kI zuddhi pUrvaka caryA karatA hai| tIna saMdhyAyoM ke samaya bhagavAna ahaMta paramezvara kI stuti bolatA hai, niyama parAyaNa rahatA hai, pratikramaNa karatA hai, bAhya tapa meM satat utsAha parAyaNa rahatA hai, Abhyantara tapoM meM kuzala buddhi vAlA hai parantu vaha nirapekSa tapodhana sAkSAt mokSa ke kAraNa bhUta svAtmAzrita Avazyaka karma nija zuddhAtmAnubhUti se rahita haiM, nizcaya dharma dhyAna ko nahIM jAnatA, para dravya meM pariNata hone se use anya vaza kahA jAtA hai| aisA anya vaza zramaNa deva loka Adi zubhopayoga ke phala svarUpa prApta kara rAga rUpI agni meM tapta rahatA hai| koI Asanna bhavya jIva, sadgurU ke prasAda se prApta parama tatva ke zraddhAna jJAna, anuSThAna svarUpa zuddha nizcaya ratnatraya pariNata-nija zuddhAtmA kI sAdhanA dvArA nirvANa ko prApta hotA hai| isaliye puNya kI kAraNa bhUta bAhya vyavahAra kI rUci chor3o aura nirvANa kI kAraNa nija zuddhAtmA ko bhajo-jo sahaja paramAnanda mayI paramAtmA hai / sarvathA nirmala jJAna kA AvAsa hai, nirAvaraNa svarUpa hai tathA naya, anaya ke samUha se dUra hai| jo bhavya, audAyikAdi para bhAvoM ke samudAya ko parityAga kara nija kAraNa paramAtmA ko,jo kAyA, indriya aura vANI ko agocara hai, mamala svabhAva vAlA hai, use dhyAtA hai, vaha zuddha bodha svarUpa sadA zivamaya mukti ko prApta karatA hai| isa prakAra saMsAra duHkhanAzaka-nijAtma niyata cAritra ho to yaha cAritra mukti zrI kA atizaya sukha atIndriya Ananda dene vAlA hai| AtmajJAnI, mumukSu jIva-laukika bhaya ko tathA ghora saMsAra kI karane vAlI prazasta-aprazasta rAga kI racanA ko chor3akara mukti ke lie svayaM apane se apane meM hI avicala sthiti ko prApta karate haiN| prazna- kyA AtmA apane zuddha svabhAvI dharma kI itanI mahimA hai, ki usameM bAhya meM kucha nahIM karanA par3atA aura yaha karmAdi saMyoga apane Apa ghaTa jAte haiM? isake samAdhAna meM sadgurU Age gAthA kahate haiM gAthA-18 nyAnaM gunaM mAla sunirmaletvaM, saMSepa guthitaM tuva guna anaMtaM / ratnatrayaM laMkRta sa svarUpaM, tatvArtha sArdhaM kathitaM jinendraM // zabdArtha- (nyAnaM gunaM) jJAna guNoM kI (mAla) mAlA (sunirmalatvaM) atyanta nirmala, parama zuddha hai (saMSepa guthitaM) saMkSepa meM guMthana kiyA hai arthAt varNana kiyA -kahA hai (tuva) tumhAre (guna anaMta) ananta guNa haiM (ratnatrayaM laMkRta) ratnatraya arthAt parama sukha, parama zAnti, parama Ananda se alaMkRtaparipUrNa hai (sa svarUpaM) apanA satsvarUpa, zuddhAtma tatva (tatvArtha sAdha) yahI prayojanIya tatva hai, isI kI sAdhanA karo (kathitaM jinendra) yaha zrI jinendra paramAtmA ne kahA hai|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 18] [174 vizeSArtha- jJAna guNoM kI mAlA arthAt nija zuddhAtma svarUpa atyanta nirmala parama zuddha hai| he Atman ! tumhAre ananta guNa haiM, para saMkSepa meM hI guMthana kiye haiM arthAt kahe haiM, apanA satsvarUpa zuddhAtma tatva ratnatraya se alaMkRta arthAt parama sukha, parama zAnti, parama Ananda, se paripUrNa hai| yahI zreSTha paramAtma svarUpa nija zuddhAtmA hI prayojanIya hai. isI kI sAdhanA karo, yaha zrI jinendra paramAtmA ne kahA hai| yahA~ isa prazna kA uttara diyA jA rahA hai ki kyA Atma dharma kI itanI mahimA hai ki bAhya meM kucha nahIM karanA par3atA aura yaha karmAdi saMyoga apane Apa chUTa jAte haiM? sadgurU kahate haiM ki yaha to jinendra paramAtmA ne kahA hai ki nija zuddhAtma tatva paramAtma svarUpa mahA mahimAvanta hai, ananta guNa nidhAna hai, ratnatraya se alaMkRta arthAt parama sukha,parama zAnti, parama Ananda se paripUrNa hai| yahA~ to saMkSepa meM varNana kiyA hai, jisakI dRSTi kI mahimA apUrva avaktavya hai| eka samaya kI zuddha dRSTi se asaMkhyAta ananta karma kSaya hote haiM, eka muhUrta apane svabhAva meM rahe to anantAnanta balazAlI ghAtiyA karma kSaya ho jAte haiN| ananta catuSTaya kevalajJAna sarvajJa svarUpa pragaTa hotA hai jisakI eka samaya kI paryAya meM itanI zakti hai ki tIna kAla-tIna loka ke samasta dravya aura unakI paryAya spaSTa jhalakatI haiN| lokAloka ko prakAzita karane vAlA apanA zuddhAtma svarUpa hI hai| isakA satzraddhAna, jJAna aura isakI sAdhanA hI eka mAtra mukti kA kAraNa hai / bAhya kA jo bhI zubhAzubha AcaraNa, zubhAzubha bhAva vaha saba puNya-pApa karma baMdha kA kAraNa hai| eka mAtra apane zuddhAtma svarUpa meM rahanA hI mukti kA kAraNa hai| yaha satya dharma apane zuddha svabhAva kI bar3I mahimA hai, dharma hI eka mAtra karma kSaya kA kAraNa hai| antara zuddha cidAnanda svarUpa ko jAna kara use pragaTa kiye binA janma-maraNa Talane vAlA nahIM hai| jJAnI ke Antarika jIvana ko samajhane hetu antaraMga pAtratA caahie| dharmAtmA apane pUrva prArabdha ke yoga se bAhya saMyoga meM khar3e hoM to bhI unakI pariNati andara meM kucha anya hI kArya karatI rahatI hai| saMyoga dRSTi se dekho to vaha svabhAva samajha nahIM sktaa| dharmI kI dRSTi saMyoga Upara nahIM balki apane AtmA ke sva para prakAzaka svabhAva para hotI hai| aise dRSTivanta dharmAtmA kA AMtarika jIvana antara dRSTi se samajhane meM AtA hai, bAhya saMyoga se usakA mApa nahIM nikltaa| dharma bhI jJAnI ko hotA hai aura U~ce puNya bhI jJAnI ko baMdhate haiM, ajJAnI ko AtmA ke svabhAva kA bhAna nahIM hai, isaliye usake dharma bhI nahIM hai aura U~cA puNya bhI nahIM hotaa| tIrthakara pada, cakravartI pada, baladeva pada ye sabhI pada samyagdRSTi jIvoM ko hI prApta hote haiM tathA zAzvata siddha pada bhI dharmI samyagdRSTi ko milatA hai| dharmI ko zubha pariNAma bhI Aphata rUpa lagate haiM, unase bhI chUTanA hI cAhatA hai, ye bhAva Ate haiM, taba vaha apane svarUpa sthiratA kA udyamI rahatA hai| AtmA kA para vastu ke sAtha milana hI nahIM hai| isalie AtmA para ke sambandha binA svayameva akelA svayaM-svayaM meM parama sukhI hai| samyagdarzana hone ke bAda sthiratA meM vizeSa vRddhi hone para use vratAdi ke pariNAma Ate haiM parantu vaha usase dharma nahIM maantaa| samyagdarzana, jJAna, cAritra kI nirmala zuddha paryAya jitane jitane aMza meM pragaTa hotI hai, vaha use hI dharma mAnatA hai| dharmAtmA ko apanA ratnatraya rUpa AtmA hI parama priya hai.saMsAra sambandhI anya kucha bhI priya nahIM hai| dharmI ko apane ratnatraya svabhAva rUpa mokSamArga ke prati abheda buddhi pUrvaka parama vAtsalya hotA hai| jinendra kI vANI se jise zuddha cidrUparatna prApta huA hai, vaha mumukSu caitanya prApti ke parama ullAsa meM kahatA hai ki mujhe sarvotkRSTa caitanya ratna milA hai, aba mujhe caitanya sivAya anya koI kArya nahIM. anya koI vAcya nahIM, anya koI dhyeya nahIM, anya kucha zravaNa yogya nahIM, anya kucha bhI prApta karane jaisA nahIM hai| anya kucha zreya nahIM, va anya koI upAdeya nahIM hai| jisa dharmAtmA ne nija zuddhAtma dravya ko svIkAra karake pariNati ko sva-abhimukha kiyA vaha pratikSaNa mukti kI ora gatizIla hai, vaha mokSapurI kA pravAsI ho gayA hai| AtmA hI Ananda kA dhAma hai usameM antarmukha hone se sukha hai|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 18] [ 176 apane cidAnanda caitanya svabhAva meM rahane se karma apane Apa vilA jAte haiN| kamma sahAvaM vipana, utpatti pipiya disTi sdbhaav| ceyana rUpa saMjurI,galiya vilaya ti kammabaMdhAnaM // || kmlbtiisii|| karmoM kA svabhAva to svayaM kSaya hone kA, nAzavAna hai, karmoM kA Azrava bandha aura kSaya apanI dRSTi ke sadbhAva para hai, agara caitanya kI dRSTi para paryAya para hai to karmoM kA Azrava bandha hotA hai aura dRSTi apane dhruva svabhAva para hai, to karma kSaya hote haiN| sadgurU kahate haiM ki apane caitanya svarUpa meM lIna ho jAo to sAre karma baMdha gala jAyeMge, vilA jaayeNge| apane Atma svabhAva meM rahane se hI saba karmAdi saMyoga apane Apa chaTate haiM, jisakI dRSTi apane paramAtma svarUpa kI ora ho jAtI hai, use apane Apa pApa, viSaya, kaSAya Adi se virakti ho jAtI hai aura isase hI yaha saba saMyoga aura pUrva karma bandha chUTane lagate haiN| bAhara meM kucha karanA par3atA nahIM hai, vyavahAra meM yaha kahane meM AtA hai ki isane yaha vrata niyama, saMyama liyA hai, yaha saba chor3a diyA hai, para antara meM bhedajJAna hone se saba apane Apa chUTa jAtA hai| yaha dharma kI mahimA hai, yaha ananta guNamayI jJAna guNamAlA hI sarvazreSTha parama iSTa hai,yaha ratnatrayamayI apanA hI satsvarUpa hai, isakI sAdhanA ArAdhanA se hI arihanta siddha pada pragaTa hotA hai, jisakI tIna loka jaya-jayakAra macAte haiM aura sau indra sevA karate haiN| yaha ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA hI prApta karane yogya hai| aisA jinendra paramAtmA-bhagavAna mahAvIra ne apane samavazaraNa meM jagata ke saba bhavya jIvoM ko saMdeza diyA hai| prazna - yaha ekAnta pakSa to jinavANI kA Azaya nahIM hai, jinendra paramAtmA me bhI kamoM se mukta hone ke lie tapazcaraNa AdibAhya AcaraNa batAye haiN| agara vyavahAra ratnatraya ko chor3akara nizcaya-nizcaya hI ko mahatva deMge, to svecchAcAritA hI bar3hegI, jo patana kA kAraNa hai? samAdhAna - yahA~ vyavahAra ratnatraya ke bAhya AcaraNa kA niSedha nahIM kiyA jA rahA-yahA~ mukti kA mUla AdhAra batAyA jA rahA hai ki bagaira samyagdarzana nija zuddhAtmAnubhUti kiye mukti hone vAlI nahIM hai| zuddha nizcaya samyagdarzana hI eka mAtra mukti kA kAraNa hai| yadi samyagdarzana nahIM hai aura bAhara meM kitane hI vrata-tapazcaraNAdi kiye jAyeM vaha saba puNya bandha aura saMsAra ke hI kAraNa haiM aura samyagdarzana sahita vrata tapazcaraNa mukti ke kAraNa haiN| samyagdarzana hone para hI jIva ko saMsAra du:kha rUpa lagatA hai| ajJAnI mithyAdRSTi kI bAhya AcaraNa aura saMsAra meM sukha buddhi hai, nija svarUpa kI anabhijJatA ke kAraNa zarIrAdi saMyoga meM ekatvapanA hai, jaba taka yaha na chUTe taba taka mukti kisakI aura kaise hogI? yahA~ dharma kA satsvarUpa apanA iSTa nija zuddhAtma tatva pramukhatA se batAyA jA rahA hai aura yahI jinadarzana-jinendra paramAtmA bhagavAna mahAvIra kI dezanA hai| dravya kI svataMtratA, vastu kA satsvarUpa aura mukti kA svAzrita mArga hI jinadarzana hai| zarIra kI khAla utAra kara namaka chir3akane vAle para bhI krodha nahIM kiyA, aise vyavahAra cAritra isa jIva ne ananta bAra pAle haiM parantu samyagdarzana eka bAra bhI prApta nahIM kiyA, isalie saMsAra ke bhava bhramaNa janma-maraNa se nahIM chaTA. lAkhoM jIvoM kI hiMsA ke pApa kI apekSA-mithyAdarzana kA pApa ananta gunA hai| samyagdarzana koI apUrva vastu hai aura samyaktva sarala nahIM haiM, lAkhoMkaroDoM meM kisI virale jIva ko hI vaha hotA hai| samyaktvI jIva apanA nirNaya Apa hI kara sakatA hai, isakA para se koI sambandha nahIM hai| samyaktva rahita kriyAyeM ikAI binA zUnya ke samAna haiM, samyaktva kA svarUpa atyanta hI sUkSma hai| jaise jar3a hIre kA mUlya hajAroM rUpayA hotA hai, usI prakAra samyaktva hIre kA mUlya-amUlya hai| yaha mila gayA to kalyANa ho jaayegaa| samyaktva rahita jJAna, bAhara kA jAnapanA yaha bhI jJAna nahIM hai, samyaktva sahita jAnapanA hI jJAna hai| gyAraha aMga kaMThAgra hoM, parantu samyaktva na ho to vaha ajJAna hai| ___ adhyAtma meM sadA nizcaya naya hI mukhya hai, isI ke Azraya se dharma hotA hai, jinavANI meM jahA~ vikArI paryAyoM kA vyavahAra naya se kathana kiyA hai, vahA~ bhI nizcaya naya ko hI mukhya aura vyavahAra naya ko gauNa karane kA Azaya hai, kyoMki purUSArtha dvArA apane meM zuddha paryAya pragaTa karane arthAt vikArI paryAya
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 18] [178 TAlane ke lie sadA nizcaya naya hI AdaraNIya hai| usa samaya donoM naya kA jJAna hotA hai, parantu dharma pragaTa karane ke lie donoM naya kabhI AdaraNIya nahIM hai| vyavahAra naya ke Azraya se kabhI dharma aMzata: bhI nahIM hotA parantu usake Azraya se to rAga dveSa ke vikalpa hI uThate haiN| zuddhatA pragaTa karane ke lie kabhI nizcaya naya AdaraNIya hai, kabhI vyavahAra naya AdaraNIya hai, aisA mAnanA bhUla hai, tInoM kAla akele nizcaya naya ke Azraya se hI dharma pragaTa hotA hai| sAdhaka jIva prArambha se anta taka nizcaya kI hI mukhyatA rakhakara vyavahAra ko gauNa hI karate jAte haiM ; isaliye sAdhaka dazA meM nizcaya kI mukhyatA ke bala se sAdhaka ko zuddhatA kI vRddhi arthAta guNa pragaTa hote jAte haiM aura azuddhatA arthAt vikArI paryAya TalatI jAtI hai, yahI mukti kA mArga hai| isa prakAra nizcaya kI mukhyatA ke bala se pUrNa kevalajJAna hone para vahA~ mukhya gauNa panA nahIM hotA aura naya bhI nahIM hote| jo jIva svarUpa kA nirNaya karake bhItara svarUpa meM sthira huA, vahA~ jo khaMDa hotA thA, bheda par3A thA, vaha abheda akhaMDa ho gayA aura akelA AtmA ananta guNoM se bharapUra Ananda svarUpa raha gyaa| maiM zuddha hU~, maiM azuddha hU~, maiM baddha haiM, abaddha hU~, aise vikalpa the ve TUTa jAte haiM aura akelA Atma tatva raha jAtA hai| aise Atma svarUpa kA barAbara nirNaya karane se vikalpa chUTa jAte haiM, pazcAt ananta guNa sAmarthya se bharapUra akelA nija zuddhAtma tatva hI rahatA hai| svecchAcAra to ajJAna dazA meM hotA hai| prazna - bhagavAna mahAvIra ne aise ekAnta pakSa kA pratipAdana to nahIM kiyA, unake zaraNa meM bhI lAkhoM jIva, sAghu, AryikA, zrAvaka, zrAvikA the. agara pahale nizcaya samyagdarzana kI bAta hotI,zuddhAtma tatva kI hI carcA upadeza hotA to itane jIva saMyamI tyAgI sAdha kaise hote? samAdhAna - bhagavAna mahAvIra ne hI dravya kI svataMtratA aura vastu kA svarUpa batAyA hai| unhoMne hI nija zuddhAtma svarUpa ke Azraya dharma kI vyAkhyA kI hai| jagata to parAdhIna-parAzritapane se hI cala rahA hai, svAdhInatA aura dravya kI svataMtratA to jaina darzana kA mUla AdhAra hai| kisI para paramAtmA ke Azraya usakI pUjA bhakti karane yA bAhya kriyA kAMDa, pUjA-pATha karane se kabhI mukti milane vAlI nahIM hai| mukti to apane nija zuddhAtma tatva ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko upalabdha hone samyagdarzana hone para hI hogii| isameM vyavahAra ratnatraya bAhya AcaraNa kA niSedha nahIM hai, para mAtra inake Azraya mukti nahIM hogI, inase to puNya baMdha aura saMsAra kA cakra hI clegaa| saMyama, sadAcAra,kA pAlana karane kA kabhI kisI ne niSedha nahIM kiyaa| bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM loga gaye, dharma kI dezanA sunI, Atma kalyANa karane, mukti ko pAne kI carcA sanI aura jisako jaisA samajha meM AyA vaha vaisA karane lgaa| bhagavAna use bhI nahIM roka sakate, vaha bhI kisI kA kucha nahIM kara sakate kyoMki yadi kucha karate hote, to bhagavAna AdinAtha ke samavazaraNa meM yahI bhagavAna mahAvIra kA jIva mArIci kI paryAya meM baiThA thaa| bharata cakravartI kA putra aura bhagavAna AdinAtha kA potA thA, tIrthakara hone kI ghoSaNA bhI kara dI, lekina use mokSamArga meM nahIM lagA ske| ajJAna mithyAtva ke kAraNa 363 mata viparIta calAye, ananta paryAyoM meM paribhramaNa kiyA aura jaba sulaTane kA kAla AyA to siMha kI paryAya meM nija zuddhAtmAnubhUti huI, samyagdarzana huA aura dasaveM bhava meM mahAvIra bne| isI bAta ko mahAvIra bhagavAna ne apanI divya dRSTi meM batAyA, rAjA zreNika ne 60 hajAra prazna kiye| dharma kA svarUpa anekAntamaya hai| syAdvAda se isakA samanvaya kiyA jAtA hai| dharma mArga para nizcaya vyavahAra ke samanvaya pUrvaka hI calA jAtA hai, parantu dharma to zuddha nizcaya naya apane zuddhAtma tatva ke Azraya usakA hI jJAna zraddhAna karane para hotA hai| isI ratnatraya mayI jJAna guNamAlA samyagdarzana kI mahimA bhagavAna mahAvIra svAmI kI divya dhvani meM AI, jise sunakara rAjA zreNika ne prazna kiye| una sAre prazna uttara kA AkhoM dekhA hAla sadgurU tAraNa svAmI yahA~ Age batA rahe haiM, zrI tAraNa svAmI kA jIva mahAvIra bhagavAna ke samavazaraNa meM thA, unhoMne bhagavAna kI dezanA ko sunA, usa para zraddhAna bahumAna kiyA aura vahI sArA jJAna lekara do hajAra varSa bAda paidA huye, jahA~ gyAraha varSa kI umra meM samyagdarzana huA, saMyama hone para
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179] [mAlArohaNa jI gAthA kraM. 19] [ 180 avadhijJAna huA, jisake AdhAra para unhoMne chadmastha vANI graMtha meM yaha batAyA hai aura zuddha adhyAtmavAda kA zaMkhanAda kiyA, caudaha graMthoM kI racanA kI jisameM pahalA graMtha yaha mAlArohaNa hai| jo prazna kiyA gayA hai, isakA pUrA samAdhAna ina Age kI gAthAoM meM spaSTa hai - gAthA-14 zrenIya picchanti zrI vIranAthaM, mAlAzriyaM mAgaMti neyacakraM / dharanendra indraM gandharva jaSyaM, naranAha cakraM vidyA dharetvaM // zabdArtha- (zrenIya) rAjA zreNika (picchanti) prazna karate haiM, pUchate haiM (zrI vIranAthaM) bhagavAna mahAvIra svAmI se (mAlAzriyaM) zreya rUpa mukti ko prApta karAne vAlI zreSThamAlA, ratnatrayamayI jJAna guNamAlA (mAgaMti) mAMgate haiM (neya cakraM) bar3e sneha bhakti pUrvaka pradakSiNA dete huye (dharanendra) dharaNendra (indra) devoM ke rAjA (gaMdharva jaSyaM) gaMdharva yakSa jAti ke deva (naranAha) rAjA mahArAjA (cakra) cakravartI (vidyA dharetvaM) vidyAdhara bhI manuSya hote haiM, jo vizeSa vidyAoM ke dhArI hote haiN| vizeSArtha- bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM jJAna guNamAlA, zuddhAtma tatva kA varNana sunakara mahArAjA zreNika utsAha pUrvaka zrI vIra prabhu bhagavAna mahAvIra se ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA ke sambandha meM pUchate haiM aura sneha sahita vinaya pUrvaka pradakSiNA dekara zreSTha ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko mAMgate haiM ki prabhu yaha ratnatrayamayI mAlikA mujhe de do| taba bhagavAna kI divya dhvani meM AyA ki rAjana ! yaha ratnatrayamayI guNamAlA aise mAMgane se nahIM miltii| yaha sunakara rAjA zreNika ne pUchA - ki yaha dharaNendra, indra, gandharva, yakSa Adi deva athavA rAjA mahArAjA, cakravartI, vidyAdhara Adi yahA~ baiThe haiM, kyA yaha ratnatraya mAlikA inako milegI? jaba vaibhAragiri (vipulAcala parvata rAjagrahI meM) bhagavAna mahAvIra svAmI ko vaisAkha sudI 10 ko kevalajJAna pragaTa huA,chyAsaTha dina taka divya dhvani nahIM khirI, indra dvArA gautama gaNadhara kA AnA Adi,rAjA zreNika kA bauddhamati hone se yazodhara munirAja ke gale meM sarpa DAlanA, naraka Ayu kA baMdha, rAnI celanA dvArA bodha milane para jaina dharma ke prati samarpita honA, usI samaya samavazaraNa kA yoga milanA, jahA~ rAjA zreNika ko kSAyika samyaktva aura tIrthakara prakRti kA bandha huA / usI krama meM yaha praznottara kA varNana cala rahA hai| jaba bhagavAna kI divya dhvani pragaTa huI, gautama gaNadhara dvArA prasArita hone lagI, vahA~ satya dharma kA svarUpa, mukti kA mArga bhavya jIvoM ko sunane milane lagA, isa dharma sabhA ke pramukha zrotA rAjA zreNika the. jaba bhagavAna AtmA kA sundara ekatva-vibhakta svarUpa batalAte haiM jo apUrva prIti lAkara zravaNa karane yogya hai| he bhavya jIvo ! jagata kA paricaya chor3akara, prema se AtmA kA paricaya karake bhItara usakA anubhava karo, aise anubhava se parama zAnti pragaTa hotI hai, aura anAdi kI azAnti miTa jAtI hai| AtmA ke aise svabhAva kA zravaNa, paricaya, anubhava durlabha hai parantu vartamAna meM usakI prApti kA sulabha avasara AyA hai, isaliye dUsarA saba bhUlakara apane zuddha svarUpa ko lakSya meM lo usakA anubhava kro| dekho-dekho yaha zarIrAdi se bhinna, eka akhaMDa caitanya jyoti nija zuddhAtma svarUpa samyak zruta jJAna dvArA AtmA kA anubhava karake nirvikalpa Ananda rasa kA pAna karo jisase anAdi moha tRSA kI dAha miTa jaaye| tumane caitanya rasa ke amRta pyAle kabhI nahIM piye, ajJAna se moha rAgadveSa rUpI viSa ke pyAle piye haiM, aba apane zuddhAtma svarUpa, caitanya rasa kA pAna karo, yaha ratnatraya mayI, parama sukha, parama zAnti, paramAnanda svarUpa jJAna guNamAlA ko svIkAra,grahaNa karo, jisase sArI AkulatA miTakara siddha pada ko prApti ho| yaha kriyA kAMDa mokSamArga nahIM hai, para ke avalambana se mukti nahIM hotI, apane zuddhAtma svarUpa samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra mayI caitanya
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.20] [ 182 gAthA-20 kiM dipta ratnaM bahuvihi anaMtaM, kiM dhana anaMtaM bahubheya juktaM / kiM tikta rAjaM banavAsa letvaM, kiM tava tavetvaM bahuvihi anaMtaM // svarUpa kA nirNaya karake svAnubhava karanA, yaha ratnatrayamayI mAlikA ko dhAraNa karanA hI mokSamArga hai| rAjA zreNika ne pUchA- ki prabho ! ratnatraya mayI jJAna guNamAlA kyA hai? bhagavAna ne divya dhvani meM kahA ki AtmA meM akhaMDa Ananda svabhAva bharA hai, jisameM ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha, ananta vIrya Adi ananta guNa haiN| yaha ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA apanA hI svarUpa hai, aise caitanya mUrti nija AtmA kI zraddhA karo, usameM lInatA karo / ratnatraya mayI mAlikA ko dhAraNa karo, to kevalajJAna pragaTa hotA hai| jo tIna loka se vandanIya mahAmaMgalakArI hai| jisase zAzvata siddha pada prApta hotA hai| rAjA zreNika isa bAta ko sunakara parama prasanna Ananda meM hote haiM aura unakI bhAvanA hotI hai ki yaha ratnatraya mAlikA maiM le leM kyoMki jaina darzana ke paramatatva nija zuddhAtma svarUpa se anabhijJa the jaise-saMsArI jIva bAhya meM hI saba kucha mAnate haiM yA bhagavAna kI kRpA AzIrvAda cAhate haiM, vaisA hI rAjA zreNika samajhate the, unhoMne bar3I vinaya bhakti pUrvaka bhagavAna kI tIna pradakSiNAyeM dekara kahA ki prabho! yaha ratnatraya mAlikA mujhe de do| taba bhagavAna kI divya dhvani meM AyA-ki he rAjA zreNika! yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA aise mAMgane se nahIM miltii| yaha koI sAmAnya vastu nahIM hai,rAjA zreNika ne socA, koI vizeSa vastu hai, kisI vizeSa vyakti yA vizeSa dhanAdi se prApta hotI hai| jaisA vartamAna meM dharma ke nAma para dhandhA hotA hai| hara samaya koI bhI dhArmika Ayojana meM bolI lagAI jAtI hai aura jo adhika dhana detA hai yA vizeSa vyakti saMyamI Adi hotA hai to use pramukhatA dI jAtI hai| isa apekSA se rAjA zreNika ne kahA ki yaha majhe nahIM milatI to kyA yaha indra, dharaNendra, gaMdharva, yakSa Adi devoM ko milegI? uttara milA nahIM, to pUchA kyA yaha rAjA, mahArAjA, cakravartI, vidyAdharoM ko milegI? uttara AyA nahIM, taba rAjA zreNika bar3e Azcarya meM hokara anya logoM ko dekhakara jo samavazaraNa meM upasthita the, pUchate haiM, usI sandarbha kI gAthA - zabdArtha - (kiM) kyA (dipta ratna) hIre javAharAta ratna (bahuvihi) bahuta prakAra (anaMtaM) ananta haiM (kiM) kyA (dhana anaMtaM) ananta dhana hai (bahubheya) bAhya bheSa (juktaM) lIna hai, banA liyA hai (kiM) kyA (tikta rAja) rAja pATha ko chor3akara (banavAsa letvaM) banavAsa le liyA arthAt sAdhu bheSa banAkara jaMgala meM rahate haiM (kiM) kyA (tava tavetvaM) tapa tapate haiM arthAt tapasyA karate haiM (bahuvihi) bahuta prakAra se (anaMta) annt| vizeSArtha- yaha ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA kyA unako milegIjinake pAsa bahuta prakAra ke hIre javAharAta Adi prakAzita aneka ratna haiM? kyA unako milegI, jo kuberoM ke samAna bahuta prakAra kI dhana rAzi ke svAmI haiM? kyA jinane rAjya kA tyAga kara vanavAsa le liyA, bAhya bheSa banA liyA, unako milegI? yA jo bahuta prakAra se tapasyA karate haiM, kyA unako yaha ratnatraya mAlikA milegI? ratnoM se, dhana se, bAhya bheSa banAne se yA tapa tapane se kyA (nija zukhAtma svarUpa) ratnatraya mayI jJAna guNa mAlikA prApta hogI? rAjA zreNika bhI bar3A himmatavara jijJAsu jIva thA, usane praznoM kI jhaDI lagA dI. ki kyA dharma meM bhI bhedabhAva hotA hai? yahA~ yaha jo baDe-baDe loga jinake pAsa hIre javAharAta Adi haiM yA bahuta dhanavAna, paise vAle haiM, inako milegI? uttara AyA- nhiiN....| to phira prazna karatA hai, to kyA yaha jo sAdhu banakara baiThe haiM, jinhoMne rAja-pATha choDa diyA, vanavAsa le liyA hai, inako milegI? uttara aayaa-nhiiN| to kyA yaha tapasvI bahuta prakAra kA tapa karane vAle haiM, inako milegI? uttara AyA- nhiiN| ___ he rAjA zreNika ! nija zuddhAtma svarUpa ratnatraya mAlikA bAhara kisI vibhUti se kisI prakAra ke kriyA kAMDa se milane vAlI nahIM hai|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.21-22] [184 to rAjA zreNika pUchatA hai ki prabho! yaha kaise aura kisako milegI? isake samAdhAna meM bhagavAna mahAvIra svayaM kahate haiM, Age gAthA gAthA-21-22 zrI vIranAthaM uktaMti suddhaM, sunu zrenirAyA mAlA gunArthaM / kiM ratna kiM artha kiM rAjanArthaM, kiM tava tavetvaM navi mAla disttN| kiM ratna kArja bahuvihi anaMtaM, kiM artha arthaM nahiM kopi kaauuN| kiM rAjacakraM kiM kAma rUpaM, kiM tava tavetvaM bina suddha disttii|| zabdArtha- (zrI vIranAthaM) zrI vIra prabhu bhagavAna mahAvIra (uktaMti) kahate haiM (suddha) zuddha satya vastu svarUpa (sunu) suno (zrenirAyA) rAjA zreNika (mAlA gunArtha) yaha ratnatraya jJAna guNa mAlA apanA hI prayojanIya zuddhAtma svarUpa hai, nija svarUpa ko prApta karane meM (kiM ratna) kyA ratna (kiM artha) kyA dhana vaibhava (kiM rAjanArtha) rAja pATha kA kyA prayojana hai (kiM tava tavetva) kyA tapa tapane vAle (navi mAla disTaM) yaha mAlA nahIM dekha sakate / nija zuddhAtmAnubhUti karane meM (kiM ratna kAja) ratnoM kA kyA kAma hai (bahavihi) bahuta prakAra ke (anaMta) ananta (kiM artha artha) dhana vaibhava kA bhI kyA prayojana hai? (nahiM kopikAja) inakA koI kAma nahIM hai (kiM rAjacakra) rAjA mahArAjA cakravartI kA kyA kAma hai? (kiM kAma rUpaM) yaha kAmadeva rUpavAna vidyAdharoM kA bhI kyA kAma hai (kiM tava tavetvaM) yaha tapa tapane vAle bhI kyA kareMge (bina suddha disTI) binA zuddha dRSTi arthAt samyagdarzana bagaira yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA kaise dekha sakate haiM? vizeSArtha - kevalajJAnI paramAtmA zrI mahAvIra bhagavAna kahate haiM ki he rAjA zreNika ! suno, zuddha vastu svarUpa yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA apanA hI zuddhAtma svarUpa hai| nija svarUpa kI anubhUti karane meM ratnoM kA, dhana kA, rAja vaibhava kA, kore tatva jJAna kA yA satzraddhAna rahita kore tapatapane kA kyA prayojana hai ? jisake pAsa ratna, dhana, Adi vastuyeM hoveM aura dRSTi azuddha ho, mithyAdRSTi ho use yaha ratnatraya mAlikA dikhAI nahIM degI arthAt nija zuddhAtma svarUpa anubhava meM nahIM aayegaa| nija svarUpAnubhUti karane meM bahuta prakAra ke ratnoM kA kyA kAma hai ? kuberoM ke samAna vipula dhana kI bhI kyA AvazyakatA hai ? arthAt zuddhAtma svarUpa kI prApti karane meM (paramAtmA kA darzana karane meM) ina bAhya padArthoM kI koI jarUrata nahIM hai| rAjA, mahArAjA, cakravartI, kAmadeva, vidyAdhara yA tapa ke tapane vAloM kA bhI isameM kyA kAma hai ? binA zuddhadRSTi ke koI bhI pada yA kriyA Adi se apane svarUpa kI anubhUti nahIM ho sakatI aura bagaira samyagdarzana ke mukti hone vAlI nahIM hai| anAdi se jIva ne apane satsvarUpa ko nahIM jAnA / yaha zarIra hI maiM hU~ - yaha zarIrAdi mere haiM, maiM ina sabakA kartA hU~, aisA anAdi se mAnatA calA A rahA hai, yahI agrahIta mithyAtva saMsAra paribhramaNa kA kAraNa banA hai| vartamAna meM manuSya bhava aura saba zubha yoga pAye haiM, buddhi hai, svastha zarIra aura puNya kA udaya hai aba inakA sadupayoga apane zuddhAtma svarUpa ko jAnane, bhedajJAna karane, vastu svarUpa kA vicAra karane meM kareM, to jIva abhI sulaTa sakatA hai| jaise mandira vidhi-dharmopadeza meM kahA hai ulTo jIva anAdiko, aba sulaTana ko dAMva / jo abake sulaTe nahIM, to gahare gotA khAva // AtmA hI Ananda kA dhAma hai, isameM antarmukha hone se hI sukha hai| aisI vANI kI jhaMkAra jahA~ kAnoM meM par3e vahA~ AtmArthI jIva kA AtmA bhItara se jhanajhanA uThatA hai| AtmA ke parama zAnta rasa ko batalAne vAlI yaha vANI vAstava meM adbhuta hai| ati alpa kAla meM jise saMsAra paribhramaNa se mukta honA hai, aise atizaya bhavya jIva ko nija paramAtmA ke sivAya anya kacha upAdeya nahIM hai| jisameM karma kI koI apekSA nahIM hai, aisA jo apanA zuddha paramAtma tatva, usakA Azraya karane se samyagdarzana hotA hai aura usI kA Azraya karane se samyagcAritra hotA hai aura usI kA Azraya karane se alpakAla meM mukti hotI hai| isaliye mokSa ke abhilASI jIva ko apane zuddhAtma tatva kA hI Azraya karane yogya
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 ] [mAlArohaNa jI hai| usase bhinna anya kucha bhI Azraya karane yogya nahIM hai tathA para ke Azraya se kabhI samyagdarzana yA mukti hone vAlI nahIM hai| samasta siddhAnta ke sAra kA sAra to bahirmukhatA chor3akara antarmukha honA hai| koI jIva nagna digambara muni ho gayA, vastra kA eka dhAgA bhI nahIM hai, parantu para vastu yaha bAhya kA saMyoga, yaza pada, dhana, vaibhava, zarIrAdi zubhAcaraNa mujhe lAbhadAyI hai, aisA abhiprAya hai, taba taka usake abhiprAya meM se tIna loka kI eka bhI vastu chUTI nahIM hai, para ke sAtha ekatva buddhi par3I hai, para vastu mujhe lAbha karatI hai, aisA abhiprAya banA huA hai, taba taka yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA nija zuddhAtma svarUpa kI ora dRSTi nahIM jA sakatI, phira prApta karanA to durlabha hI hai| mokSa kA mArga to samyagdarzana, jJAna, cAritra, svarUpa hai / yaha samyagdarzanAdi zubha bhAva rUpa mokSa antarmukha dvArA sadhatA hai, aisA bhagavAna kA upadeza hai / bhagavAna ne svayaM prayatna dvArA mokSamArga sAdhA hai aura upadeza meM bhI yahI kahA hai ki jJAna evaM AnandAdi ananta zakti ke bhaMDAra aise satsvarUpa bhagavAna nija jJAyaka AtmA ke Azraya meM jAne para nirvikalpa samyagdarzana hotA hai| nirvikalpa svAnubhUti kI dazA meM Ananda guNa kI Azcarya kArI paryAya pragaTa hone se AtmA ke sarva guNoM kA AMzika zuddha pariNamana pragaTa hotA hai| hama dUsaroM kA kucha bhI kara sakate haiN| aisA mAnane vAlA jIva caurAsI ke cakkara meM rulatA hai| AtmA to mAtra jJAtA dRSTA caitanya svarUpa hI hai aura yaha saba AbAla vRddha, rAjA se raMka, deva manuSyAdi ke antaraMga meM vaha cidAnanda bhagavAna AtmA virAjamAna hai| sarva AtmA paripUrNa bhagavAna haiN| sarva AtmA vartamAna meM ananta guNoM se bhare haiM parantu usakI pratIti na kare, pahicAne nahIM aura jar3a ke kartavya ko apanA kartavya mAne, jar3a ke svarUpa ko apanA svarUpa mAne use kabhI bhI yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA milane vAlI nahIM hai / anAdi ananta aisA jo eka zuddha caitanya svarUpa usake sva sammukha hokara ArAdhanA karanA hI ratnatraya mAlikA aura mukti ko pAne kA upAya hai| anAdi se bAhya kriyA kAMDa meM logoM kI ruci hone se yaha satya dharma nija gAthA kraM. 21-22] zuddhAtma svarUpa chUTa gayA hai| jo svayaM ananta guNa nidhAna ananta catuSTaya kA dhArI sarvajJa svabhAvI bhagavAna AtmA hai, isako jAne binA loga bAhya meM dharma karanA cAhate haiN| zubhAcaraNa puNya ko dharma mAnate haiM, puNya kI vibhUti ko hitakArI lAbhadAyaka mAnate haiN| dayA, dAna, pUjA, pATha, niyama, saMyama se bhalA honA mAnate haiN| sAdhu bananA dharma mAnate haiM, yaha saba zubhAcaraNa puNya bandhakA kAraNa hai| eka mAtra apanA caitanya svarUpa zuddha svabhAva hI dharma hai / jinavANI meM mokSamArga kA kathana do prakAra se hai| akhaMDa Atma svabhAva [ 186 ke avalambana se samyagdarzana, jJAna, cAritra, rUpa mokSamArga pragaTa hotA hai, vaha saccA mokSamArga hai aura usa bhUmikA meM jo mahAvratAdi kA rAga vikalpa hai vaha mokSamArga nahIM hai kintu use upacAra se mokSamArga kahA hai| jaise apane ko kahIM jAnA hai to basa yA rela sAdhana hai, sAdhya nahIM hai| isI prakAra AtmA meM vItarAga zuddhi rUpa jo nizcaya mokSamArga pragaTa huA, vaha saccA zuddha upAdAna rUpa yathArtha mokSamArga hai aura usa kAla vartate huye, vrata, niyama, saMyama, Adi zubha rAga ko vaha sahacara tathA nimitta hone se mokSamArga kahanA upacAra hai| jina darzana kI mahattA yaha hai ki mokSa ke kAraNa bhUta nizcaya samyagdarzana jJAna cAritrAdi zuddha bhAvoM kA honA hI jaina dharma hai| rAga ko, puNya ko dharma mAnane vAlA to mithyAdRSTi saMsArI hai| sarvajJa bhagavAna ne aisA kahA hai ki jo puNya ko dharma mAnatA hai vaha mAtra bhoga kI hI icchA rakhatA hai kyoMki puNya ke phala se to svargAdika ke bhogoM kI hI prApti hotI hai isaliye jise puNya kI bhAvanA hai tathA vaibhava Adi meM sukha kI kalpanA hai, use bhoga kI hI arthAt saMsAra kI hI bhAvanA hai kintu mokSa kI bhAvanA nahIM hai| AtmA acintya sAmarthyavAna hai| isameM ananta guNa svabhAva hai| ratnatraya mayI hai, arthAt parama sukha, parama zAnti, paramAnanda kA bhaMDAra hai / usakI ruci huye binA upayoga para meM se haTakara sva meM nahIM A sktaa| jo pApa bhAvoM kI ruci meM par3e haiM, unakA to kahanA hI kyA hai ? parantu puNya kI ruci vAle bAhya tyAga kareM, tapa kareM, dravyaliMga dhAraNa kareM tathApi jaba taka zubha kI ruci hai, taba taka upayoga para kI ora se palaTa kara svonmukha nahIM ho sakatA aura
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.23] [ 188 yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA bhI prApta nahIM ho sakatI aura na mokSa ho sktaa| he rAjA zreNika ! binA zuddha dRSTi (samyagdarzana) ke yaha ratnatraya kI mAlikA koI dekha nahIM sktaa| isI sandarbha kI agalI gAthA - gAthA-23 je indra dharanendra gaMdharva jaSyaM, nAnA prakAraM bahuvihi anaMtaM / te naMtaM prakAraM bahubheya kRtvaM, mAlA na disTaM kathitaM jinendraM / / zabdArtha-(je) jo (indradharanendra gaMdharvajaSyaM) indra, dharaNendra, gandharva, yakSAdi deva (nAnA prakAraM) nAnA prakAra ke (bahavihi anaMta) bahata, aneka taraha ke ananta haiM (te) vaha (naMtaM prakAraM) ananta prakAra se (bahubheya kRtvaM) bahuta bheSa banAyeM aura bahuta utsAha mahotsava kareM, nAceM gAyeM (mAlA na disTaM) isa ratnatraya mAlikA ko nahIM dekha sakate (kathitaM jinendra) yaha jinendra paramAtmA ne kahA hai| vizeSArtha- jinendra paramAtmA bhagavAna mahAvIra ne kahA- he rAjA zreNika ! yaha jo indra, dharaNendra, gandharva, yakSa, Adi anekoM taraha ke bahuta se deva upasthita haiM, parantu inameM se nija svabhAva kA lakSya kisako hai? ve aneka prakAra ke nAnA bheSa banAyeM, nAceM. gAyeM,jaya-jayakAra macAyeM, yA mahotsava kareM, to bhI ratnatraya mayI jJAna guNa mAlA nahIM dekha sakate kyoMki nijAtma darzana kA kisI bheSa, paryAya, paristhiti se sambandha nahIM hai| zuddha dRSTi ke binA jJAna guNamAlA kI prApti asaMbhava hai aura jo zuddha dRSTi haiM yA hoMge vaha kisI paryAya paristhiti meM ho, dharma meM koI jAti-pAMti, kula paryAya kA bheda bhAva nahIM hai| yaha manuSya yA deva kyA ? nArakI aura tiryaMca bhI nija zuddhAtmAnubhUti dvArA dharma ko upalabdha hokara paramAtmA bana sakate haiN| maiMne bhI siMha kI paryAya meM nija zuddhAtmAnubhUti dvArA dharma ko pAyA aura apane AtmA meM jo pUrNa paramAnanda bharA thA use svayaM anukrama se prayAsa karake pragaTa kara liyaa| mana, vANI aura zarIra se bhinna pUrNa jJAnAnanda maya jo nija tatva use pUrNa rUpa se sAdha liyaa| jagata ke samasta jIvoM meM se koI bhI jIva nija zuddhAtmAnubhUti (samyagdarzana) dvArA isa ratnatraya mAlikA ko pAkara unnati krama se caDhatecar3hate jagadagurU tIrthakara, arihanta sarvajJa paramAtmA ho sakate haiM, siddha pada pA sakate haiN| ajJAnI jIvoM kI bAhya dRSTi hai, isaliye bAhya ko hI dekhate haiM aura jaba taka bahirmukha dRSTi rahegI, taba taka yaha samavazaraNa meM Ane se bhI bhava kA abhAva hone vAlA nahIM hai, yaha kitanI hI pUjA, vandanA, bhakti kareM, lekina bhagavAna kauna hai, paramAtmA kaisA hotA hai? use nahIM jAnate, jinendra paramAtmA ne kyA kahA hai, kyA kaha rahe haiM? isako nahIM samajhate, vaisA anubhava nahIM karate, to yaha bAhara kI jaya-jayakAra se sirpha puNya-baMdha hogA, jo saMsAra kA hI kAraNa hai| ratnatraya mayI jJAna guNamAlA upalabdha hone para to apUrva atIndriya Ananda AtA hai, antara meM jaya-jayakAra macatI hai| AtmA pUrNAnanda kA nAtha hai, isa pUrNAnanda ke nAtha, nirvANa nAtha kA paryAya meM jJAna huA ki yaha dhruva vastu hai, isa trikAlI jJAna svabhAvI vastu kA jo jJAna, zraddhAna paryAya meM huA, usa jJAna zraddhAna sahita kA jIva niyama se rAga ke abhAva rUpavairAgyamaya hI hotA hai| __AtmA meM eka sukha zAMti nAma kA guNa hai, jisakI antara zakti kI maryAdA ananta hai, jJAnI jIva aise sukha zakti ke dhAraka Atmadravya kA Adara karate hue, pA~ca indriyoM ke viSayoM ko bhI heya jAnakara chor3ate haiN| AtmA Ananda mUrti, Ananda kA rasa kanda hai, svayaM zuddhAtmA paramAtmA hai, pravartamAna buddhi, vaha para kI prasiddhi kA kAraNa hai| para ke Upara lakSya karane vAlI hai| para lakSya meM strI, putra, parivAra, saMsAra, samAja, deva, gurU, zAstra saba A jAte haiM.yaha saba para kI prasiddhi hai| pA~coM indriyoM aura mana kI ora pravartita jo buddhi hai, use para lakSya meM jAne se roke aura Ananda sAgara AtmA kI ora unmukha kare, vaha AtmA rUpI Ananda ke himAlaya meM praviSTa
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.24] [ 190 hone kI sIr3hiyoM para car3hatA hai, use yaha mAlArohaNa upalabdha hotI hai vahI mukti zrI kA varaNa karatA hai| samyagdarzana nija zuddhAtmAnubhUti hone para yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA hRdaya kaMTha meM nirantara jhulatI dikhatI hai, jisase hamezA Ananda, paramAnanda amRta rasa barasatA hai,atIndriya sakha, atIndriya Ananda, umaMga, utsAha dharma kI jaya jayakAra macatI hai| saMsAra kA, para kA, paryAya kA saba lakSya chaTa jAtA hai. eka mAtra apanA dhruva, dhuva, dhruvadhAma dRSTi meM jhUlatA hai| siddha svarUpa, arihanta sarvajJa svarUpa, smaraNa dhyAna meM rahatA hai, phira use bAhara kyA ho rahA hai, kaisA ho rahA hai? isakA koI bhAna nahIM rahatA, vaha to hara dazA meM hara samaya apane jJAnAnanda, nijAnanda, sahajAnanda, svarUpAnanda, brahmAnanda meM magana rahatA hai| dharma kI mahimA, ratnatraya mayI nija zuddhAtmA kA svarUpa sunakara rAjA zreNika ko dharma kA bahumAna AyA, vaha bhagavAna ke caraNoM meM nata ho gayA aura stuti par3hane lagA, jaya-jayakAra macAne lgaa| jaya-jaya svAmI tribhuvana nAtha, kRpA karo mohi jAna anAtha / hoM anAtha bhaTako saMsAra, bhramatana kabahu na pAyo pAra // 1 // tAteM zaraNa Ayo maiM seva, mujha duHkha dUra karo jinadeva / karma nikandana mahimA sAra, azaraNa-zaraNa suyaza vistAra ||2|| nAhiM seOM prabhu tumare pAya, to mero janma akAratha jAya / suragurU vandoM dayA nidhAna, jaga tAraNa jaga pati jaga jAna // 3 // maiM tuva caraNa kamala guNa gAya, bahuvidhi bhakti karUM manalAya / doI kara jor3a pradakSiNA daI, nirmala mati rAjA kI bhaI // 4 // dharma zravaNa karane se eka dina kSAyika samyaktva kI upalabdhi ho gaI, samavazaraNa meM jaya-jayakAra maca gii| aba to rAjA zreNika kA jIvana hI badala gayA, dharma ke prati itanA umaMga utsAha AyA ki darzana vizuddhi bhAvanA calane lagI, ki jagata ke samasta jIva aise apane zuddhAtma svarUpa ko upalabdha kara paramAnanda meM, parama bhAva meM kyoM nahIM ho jAte? he jagata ke jIvo! aise satya dharma ko svIkAra karo. isa bhAvanA se eka dina tIrthakara prakRti kA baMdha bhI ho gayA, jaba bhagavAna kI divya dhvani meM yaha bAta AI to sArA samavazaraNa harSa vibhora ho gayA, cAroM tarapha jaya-jayakAra hone lgii| isI prasaMga meM eka dina rAjA zreNika bhagavAna se prazna karate haiM ki bhagavana ! zuddha dRSTi ke binA yaha ratnatraya mAlikA nahIM milatI aura jisako samyagdarzana ho jAtA hai, usake hRdaya kaMTha para yaha mAlikA zobhita hotI hai vaha hamezA Ananda-paramAnanda meM rahatA hai, ApakI vANI meM AyA ki mujhe kSAyika samyaktva ho gayA, phira yaha ratnatraya mayI jJAna gaNamAlA (nija zuddhAtma svarUpa) mere hRdaya kaMTha meM jhulatI huI, hamezA dikhAI kyoM nahIM detI, arthAt mujhe nirantara apanA smaraNa dhyAna kyoM nahI rahatA, maiM aise Ananda-paramAnanda meM kyoM nahIM rahatA, yaha batAne kI kRpA kareM? isake samAdhAna meM bhagavAna kahate haiM gAthA-24 je suddha disTI saMmikta juktaM, jina ukta satyaM su tatvArtha sArdhaM / AsA bhaya lobha asneha tiktaM, te mAla disTaM hRidai kaMTha rulitaM / rAjA zreNika kI bahirmukha dRSTi hone para bhI hRdaya meM sacce deva, gurU, dharma kI zraddhA aura bahumAna AyA, apane kiye huye pApoM kA pazcAttApa hone lagA, pariNAmoM meM nirmalatA, bhAvoM meM vizuddhatA Ane se sAtaveM naraka kA Ayu bandha TUTakara, pahale naraka kA raha gayA, yaha karmoM meM apakarSaNa ho gayA, isase rAjA zreNika kI bhAvanAoM meM bar3A parivartana AyA aura isI krama se pratidina zabdArtha - (je) jo (suddha disTI) samyagdRSTi (saMmikta juktaM) samyaktva se yukta haiM arthAt jinheM nija zuddhAtmAnubhUti-nizcaya samyagdarzana ho gayA hai (jina ukta) jinendra paramAtmA ke kahe anusAra (satyaM) satya hai, aisA anubhava kara liyA (sutatvArtha sAdha) apane iSTa zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA meM rata rahate haiM (AsA bhaya lobha asneha) AzA, bhaya, lobha, sneha (tiktaM)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.24] [ 192 chor3a diyA hai, chUTa gayA hai (te) vaha (mAla disTaM) isa ratnatraya mAlA ko dekhate haiM (hidai kaMTha rulitaM) unake hRdaya kaMTha para yaha mAlA jhUlatI hai| vizeSArtha- jinheM nija svabhAva kA anubhava ho gayA hai / jo zuddha dRSTi nizcaya samyaktva se yukta hai aura jinavANI kI yathArtha pratIti sahita apane iSTa zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA meM rata rahate haiM tathA Ananda maya rahane meM jo bAdhaka kAraNa AzA, bhaya, lobha, sneha, Adi kA tyAga karate haiM, ve jJAnI apane hRdaya kaMTha meM jJAna guNamAlA ko jhulatI huI dekhate haiM arthAta nija zuddhAtma tatva kA svasaMvedana meM pratyakSa darzana karate haiM, anubhavana karate haiM aura Ananda-paramAnanda meM rahate haiN| yahA~ bhagavAna mahAvIra, rAjA zreNika kI zaMkA kA samAdhAna karate haiM ki jo samyagdRSTi samyaktva se yukta haiM jaisA jinendra paramAtmA ne kahA hai. jinavANI meM AyA hai, vaisA hI apane zuddhAtma svarUpa ko jAnA aura nija anubhUti se yaha bAta satya hai, dhruva hai,pramANa hai aisA svIkAra kara usakI sAdhanA karate haiM kyoMki abhI mAtra zraddhA anubhUti kI hI zurUAta huI hai| anAdi ajJAna mithyAtva se pIchA chUTA, cAra anantAnubaMdhI aura tIna mithyAtva prakRtiyoM kA upazama, kSaya, kSayopazama hI huA hai / abhI cAritra mohanIya tathA darzana mohanIya kI kauna sI sthiti banI hai tathA pUrva karma bandha, saMskAra, saMyoga to sAtha lage haiN| aba isameM jIva kI pAtratA,purUSArtha kA kitanA jora lagatA hai, jJAna kI kyA sthiti hai ? yaha saba dekhanA-jAnanA Avazyaka hai aura sabase bar3I bAta abhI avrata dazA meM, parivAra meM rahate AzA, bhaya, lobha, sneha, Adi kA saMbaMdha hai| inake rahate huye apane Atma svarUpa kA smaraNa dhyAna kaise raha sakatA hai ? ratnatraya mAlikA to samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra tInoM kI ekatA rUpa arthAt eka sthiti meM hone para hI usa pAtratA anusAra mArga para calanA hotA hai aura tabhI vaha Ananda paramAnanda kI dazA banatI hai| yaha adhyAtma sAdhanA kA mArga sUkSma hai, antara pravRtti, jIva kI bhAva dazA, karmoM kI sattA, sthiti, anubhAga, jJAna bala aura purUSArtha jaisA kAma karatA hai, usI anusAra paryAya kI pAtratAnusAra pariNamana calatA hai| mUla meM dravya svabhAva to paripUrNa zuddha paramAnanda mayI hai, usakI paryAya meM abhivyakti pragaTapanA kitane aMza meM kitanA hai ? yahI sAdhanA mukti kA mArga hai| samyagdarzana hone se yaha bAta nizcita ho gaI ki aba saMsAra kA anta A gayA-do, cAra, daza bhava meM mukta hogA hI aLAvana lAkha yoniyoM ke janma maraNa kA cakra chUTa gayA, 41 karma prakRtiyoM kI bandha vyucchitti ho gaI, para akele samyagdarzana mAtra se kevala jJAna yA mokSa nahIM ho sakatA samyagdarzana ke bAda bhI jitanA moha, rAga, dveSa hai, utanA du:kha hai, una rAgadveSAdi ko bhI chor3akara jIva jaba zuddhopayoga rUpa hotA hai taba hI vaha kevalajJAna tathA mokSa ko pAtA hai| prazna - "je suddha visTI saMmikta jukta" se kyA abhiprAya hai ise do bAra kyoM kahA hai ? samAdhAna - samyaktva ke binA svAnubhava nahIM hotA aura svAnubhava pUrvaka hI samyagdarzana hotA hai| svAnubhava eka dazA (paryAya) hai yaha dazA jIva ko anAdi se nahIM huI, parantu naI pragaTa hotI hai| isa svAnubhava dazA kI bahuta mahimA hai| svAnubhava meM hI mokSamArga hai| svAnubhava meM jo Ananda hai, vaha Ananda jagata meM anyatra kahIM para bhI nahIM hai| isa jagata meM ananta jIva haiM, pratyeka jIva caitanya maya paripUrNa jJAna sukha svabhAvI paramAtma svarUpa hai parantu aise apane svarUpa ko jIva svayaM nahIM dekhatA, anubhava nahIM karatA, isase anAdi se mithyAvRSTi ajJAnI darzana mohAMdha hai| anAdi se apane sacce svarUpa ko bhUlakara para bhAvoM meM hI tanmaya ho rahA hai| sva-para kI jaisI bhinnatA hai, vaisI yathArtha nahIM jAnatA aura viparIta mAnatA hai| yaha zarIra hI maiM-yaha zarIrAdi mere haiM, aura maiM inakA kartA hU~ isa mAnyatA kA nAma-mithyAtva hai| koI mumukSu jIva jaba antara ke purUSArtha se sva-para ke yathArtha zraddhAna rUpa tatvArtha zraddhAna karatA hai, taba vaha jIva samyaktvI hotA hai| sva-kyA ? para kyA ? ina sabako bhedajJAna se acchI taraha se pahicAna kara pratIti karane se
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 ] [mAlArohaNa jI samyaktva hotA hai / sva-para ke aise yathArtha zraddhAna ke sAtha nija zuddhAtmAnubhUti honA, vaha nizcaya samyagdarzana hai| sva-para kI zraddhA meM yA deva, gurU, zAstra, kI zraddhA ke samaya meM nizcaya samyaktva nija zuddhAtmAnubhUti hI iSTa zreyaskara hai| jisako zuddhAtma zraddhAna rUpa nizcaya samyaktva nahIM hai vaha jIva samyaktvI hI nahIM hai, akele vyavahAra ko samyaktva hI nahIM kahate / jaba nija zuddhAtmAnubhUti nizcaya samyaktva ho, taba hI jIva ko cauthA guNasthAna hotA hai aura taba hI vaha samyagdRSTi kahalAtA hai| yahA~ yaha samajhanA hai ki sva-para ke zraddhAna sahita zuddhAtmAnubhUti Avazyaka hai| zuddhAtmA kA zraddhAna svAnubhava vaha nizcaya samyaktva hai, isakI vidyamAnatA meM hI sva-para ke zraddhAna ko yA deva, gurU, dharma kI zraddhA ko saccI zraddhA kahane meM AtI hai| nizcaya se rahita akele zubha rAga rUpa vyavahAra ke dvArA jIva samyaktvI nahIM kahalAtA jisako nizcaya samyaktva ho, usako hI samyaktvI kahate haiM / caturtha guNasthAna se hI sabhI jIvoM ko svAnubhUti sahita nizcaya samyaktva hotA hai| aise nizcaya samyaktva ke binA dharma yA mokSa mArga kA prArambha nahIM hotA, isalie isako pakkA karane ke lie do bAra kahA hai ki jisako nizcaya samyaktva hai aura jo jinedra paramAtmA ne kahA hai, vaha satya hai, aisA apane anubhava se pramANa kara usakI sAdhanA karatA hai arthAt usa dazA kA puruSArtha karatA hai tathA AzA, bhaya, lobha, sneha ko chor3a diyA hai, jisake yaha chUTa gaye hoM, vaha isa ratnatraya mAlikA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhatA hai arthAt jo moha ke cakkara se chUTa gayA ho, jisakI avrata dazA chUTa gaI ho, jo zrAvaka paMcama guNasthAnavartI ho, use apane zuddhAtma svarUpa kA smaraNa dhyAna rahatA hai| vaha nirAkula Ananda meM rahatA hai| prazna- yaha AzA, bhaya, lobha sneha kyA haiM, inakA AtmA se kyA saMbandha hai ? samAdhAna - AzA - cAha ko AzA kahate haiN| yaha kAma abhI nahIM huA, lekina aba ho jAyegA, aisA nahIM huA, to aisA ho jAyegA, yaha mAyA kA gAthA kraM. 24 ] cakkara hI AzA hai, aura saMsArI jIva isI AzA se jIte haiN| strI, putra, parivAra, dhana, vaibhava, parigraha isI AzA kI pUrti ke lie haiN| agara AzA na ho, to phira inakI kyA jarUrata hai ? AzA kyA hai ? [ 194 AzA nAma nadI manoratha jalA, tRSNA taraMgA kulA / rAga grAhavatI vitarka vihagA, dhairya drumadhvaMsinI // mohAvarta sudustarAtigahanA, protuMgaciMtA taTI / tasyA pAragatA vizuddha manaso, dhanyAstu yogIzvarAH // yaha AzA moha kI tIvratA meM hotI hai, jo ajJAna bhAva hai| avrata dazA meM rahate yaha chUTatI nahIM hai| bhaya - vibhrama, zaMkita, Darane ko kahate haiN| samyagdRSTi ke saMsArI sAta bhaya to chUTa gaye haiM para abhI no kaSAya rUpa bhaya tathA saMjJA rUpa bhaya sattA meM par3A hai, isa kAraNa karmodaya janya sthiti meM bhayabhItapanA hotA hai, yaha bhI ajJAna bhAva hai| moha ke kAraNa hI zaMkA-kuzaMkA bhaya hotA hai, yaha bhI avrata dazA meM rahate chUTatA nahIM hai| lobha - parigraha kI mUrcchA, dhana vaibhava kI cAha, saMgraha karane ko lobha kahate haiN| lobha pApa kA bApa hotA hai, jaba taka pApAdi ke saMyoga meM avrata dazA meM rahate haiM, taba taka yaha hotA hai, isI se nAnA prakAra ke vikalpa bhaya aura cintA hotI hai| sneha lagAva, apanatva, priyatA, prema bhAva ko sneha kahate haiM, sneha kA baMdhana hI saMsAra hai, yaha rezama kI gAMTha kI taraha sUkSma hotA hai, sahaja meM nahIM chUTatA, yaha pramAda kA aMga bhI hai, strI Adi ke sneha vaza hI jIva saMsAra meM rUlatA hai| yaha saba cAritra mohanIya ke kAraNa avrata dazA meM hote haiM aura inake rahate jIva apane svabhAva kI ora dRSTi nahIM kara sktaa| AtmA se inakA koI sambandha nahIM hai, yaha AtmA ke svabhAva meM haiM hI nahIM, para jaba taka vibhAva rUpa pariNamana hai, aura avrata bhAva maujUda hai, taba taka yaha saba hote haiM, aura inake hote hue jIva apane svarUpa kI sAdhanA nahIM kara sktaa| viSayoM kI AzA nahIM jinake, sAmya bhAva dhana rakhate haiN| aise jJAnI sAdhu jagata ke duHkha samUha ko harate haiM /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 ] [mAlArohaNa jI ina AzA, bhaya, sneha, lobha kA tyAga hone para parivAra Adi se moha bhAva chUTane para jaba saMyama bhAva AtA hai, taba apane svarUpa kI surata rahatI hai aura vaha sAdhaka apane svabhAva kI sAdhanA karatA huA Ananda, paramAnanda meM rahatA hai| prazna - prabhu! maiM itanA suna samajha rahA hU~, Apake AzIrvAda se kSAyika samyaktva bhI ho gayA, tIrthaMkara prakRti kA baMdha bhI ho gayA, para mere abhI taka saMyama bhAva nahIM ho rahA, isakA kyA kAraNa hai ? samAdhAna - he rAjA zreNika ! naraka Ayu kA baMdha sattA meM par3A hai| samyaktva hone ke pUrva, yazodhara munirAja ke gale meM sarpa DAlane se naraka Ayu kA baMdha ho gayA hai isalie saMyama bhAva nahIM ho rahe kyoMki samyagdarzana se pUrva jisakI khoTI Ayu kA baMdha ho jAtA hai phira use saMyama ke bhAva yA saMyama nahIM ho sktaa| saMyama kA bhAva, saMyama to deva Ayu ke baMdhana kA kAraNa hai aura yadi samyagdarzana ke pUrva Ayu baMdha na huA ho, to use niyama se saMyama ke bhAva hote haiM, jIvana meM saMyama AtA hai, aura vaha devagati hI jAtA hai| isaliye he rAjA zreNika ! tumheM yaha ratnatraya mAlikA apane hRdaya kaMTha para jhulatI nahIM dikhatI arthAt hamezA apanA smaraNa dhyAna nahIM rahatA isIlie hamezA Ananda - paramAnanda meM nahIM rhte| jo jIva, samyaktvI saMyamI hote haiM, paMcama guNasthAnavartI, jinakI zalya, AzA, bhaya, lobha, sneha chUTa jAte haiM, unheM yaha ratnatraya mayI jJAna guNamAlA hRdaya kaMTha para jhulatI huI dikhane lagatI hai| vaha apane svarUpa kI sAdhanA karate huye, apane Atma guNoM kA vikAsa kara mukti ko prApta karate haiN| samyagdarzana kI mahimA bar3I apUrva hai, samyagdarzana meM pUrNa paramAtmA pratIti meM A jAtA hai, usake mahatva kA kyA kahanA hai| Atma anubhava ke binA saba kucha zUnya hai| lAkha kaSAya kI maMdatA karo, yA lAkha zAstra par3ho, kintu anubhava binA saba vyartha hai| samyagdRSTi bhaya se, AzA se, sneha se athavA lobha se, kudeva, adeva, kuzAstra tathA kuliMga veSadhArI ko praNAma athavA vinaya nahIM karatA / samyagdRSTi jIva apane ko trikAlI AtmA hU~, maiM dhruva hU~, siddha hU~, aisA hI anubhava karate haiM para abhI cauthe guNasthAna meM upAdeya rUpa zuddha bhAva alpa gAthA kraM. 25] [ 196 haiM, vaha bhAva pA~cave, chaThe guNasthAna meM vikasita hotA jAtA hai aura heya rUpa vikAra bhAva cauthe guNasthAna meM maMda hotA jAtA hai| jaise-jaise zuddhatA bar3hatI hai, vaise-vaise guNasthAna krama bhI Age bar3hatA jAtA hai, guNasthAna anusAra sva jJeya ko grahaNa karane kI zakti bhI vikasita hotI jAtI hai| prazna - prabho ! jaba samyagdarzana kI itanI mahimA hai, phira yaha avarodhaka kyoM lage haiM ? isakA samAdhAna bhagavAna kI divya dhvani meM AtA haiisI saMdarbha meM yaha gAthA sUtra hai gAthA - 25 jinasya uktaM je suddha disTI, saMmiktadhArI bahuguna samiddhaM / te mAla disTaM hridai kaMTha rUlitaM, mukti pravesaM kathitaM jinendraM // zabdArtha - (jinasya uktaM ) jinendra paramAtmA, bhagavAna mahAvIra ne kahA ki (je suddha disTI) jo zuddha dRSTi haiM ( saMmiktadhArI) samyaktva ke dhArI (bahuguna samiddhaM) bahuta guNoM se samRddha haiM (te mAla disTaM) vaha isa ratnatraya mAlikA ko dekhate haiM (hide kaMTha rUlitaM) apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI (mukti pravesaM) mukti meM praveza karate haiM arthAt mukti mArga meM Age bar3hate haiM, (kathitaM jinendra ) jinendra paramAtmA ne nirUpaNa kiyA hai| vizeSArtha - bhagavAna mahAvIra ne kahA ki jo zuddha dRSTi apane trikAlI dhruva svabhAva kI sAdhanA karate haiM, jo samyaktva ke dhArI bahuta guNoM se samRddha vAna haiM arthAt ahiMsA uttama kSamAdi guNa pragaTa ho gaye haiM- jinakI pAtratA bar3ha gaI, arthAt paMcama Adi guNasthAnoM meM saMyama, tapa maya jIvana banAte huye, nija svabhAva kI sAdhanA ArAdhanA meM rata rahate haiM, ve samyagdRSTi jJAnI, jJAna maI jJAna guNamAlA nija zuddhAtma svarUpa ko apane hRdaya kaMTha arthAt sva saMvedana meM jhulatI huI dekhate, pratyakSa anubhava karate haiM aura nija svabhAva meM lIna hokara mukti meM praveza karate haiM arthAt mukti mArga meM Age bar3hate haiM, aisA kevalajJAnI jinendra paramAtmA kI divya dhvani meM AyA, nirUpaNa kiyA / he rAjA zreNika ! samyagdarzana kI to apUrva mahimA hai, yaha to mukti mArga kA prathama sopAna hai, para abhI saMsAra meM karma saMyoga dazA meM jo AvaraNa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.25] [ 198 par3A hai, yaha dUra na ho aura apane Atma guNa vikasita na hoM, taba taka yaha ratnatraya jJAna guNamAlA spaSTa dikhatI nahIM hai| anubhava meM to A gaI, usakA svarUpa atIndriya Ananda pUrNa paramAtma svarUpa pratyakSa vedana meM A gaI, aba isake lie jo zuddha dRSTi apane trikAlI dhruva svabhAva kI sAdhanA karate haiM aura yaha kaba hotI hai? jaba AzA, bhaya,sneha, lobha Adi chaTa jAte haiM.jo avrata dazA se Upara uThatA hai, vaha Atma purUSArthI jIva apanA sva-kArya sAdhane meM saphala hotA hai| jisakA jJAna, rAgAdi bhAva aura vikalpa se bhinna hokara apane satsvarUpa kA nirvikalpa anubhava karatA hai, vahA~ apUrva zAnti kA vedana hotA hai| aisI svAnubhava dazA hote hI, antara meM khuda ko pakkA nizcaya ho cukA ki aba maiM mokSa ke mArga meM hU~, aba mere bhava kA anta A gayA, aba maiM siddha bhagavAna ke samAja meM zAmila ho gayA bhale hI maiM choTA haiM. abhI merA sAdhaka bhAva alpa hai, to bhI maiM siddha ke samAna hI huuN| mere guNa pragaTa hone para maiM bhI pUrNa paramAtmA hU~ , isI lakSya isI bhAvanA ko lekara apane acintya Atma vaibhava ko nija meM dekhakara sAdhaka parama tapti kA anubhava karatA hai| abhI grahastha dazA meM parivAra sahita hai, phira bhI usakI jJAnacetanA una saba se jala meM kamalavat alipta rahatI hai; ata: vaha karmoM se lipta nahIM hotA, parantu chUTatA hI jAtA hai| jisako aisA svAnubhava hotA hai, use hI usakA bhAna hotA hai| bAkI vANI se, bAhya cinhoM se yA rAga se usakI pahicAna nahIM hotii| jJAnI kI svAnubhUti kA patha jagata se nirAlA hai, aise abhUtapUrva Ananda kI anubhUti lie use mastI jAgRta hotI hai. jJAnI kI adabhuta mastI ko jJAnI hI pahicAnatA hai, usakI gambhIratA usake andara meM samAyI rahatI hai| vaha akelA hI antara meM Ananda kA anubhava karatA huA, mokSa patha para calA jA rahA hai, use jagata kI paravAha nahIM rhtii| dharma ke prasaMga meM tathA dharmAtmA ke saMga meM usako viziSTa ullAsa AtA hai| antara zuddha dravya rUpa, niSkriya, dhruva, cidAnanda vaha nizcaya tathA usake avalambana se pragaTa huI nirvikalpa, mokSamArga dazA vyavahAra hai| adhyAtma kA aisA nizcaya - vyavahAra jJAnI hI jAnatA hai| para dravya ko chor3ane se guNasthAna bar3he, aisA nahIM hai| vastra laMgoTI hone para pA~cavAM va laMgoTI chor3ane para chaThA- sAtavAM guNasthAna ho, aisA nahIM hai kintu antara meM dravya ko grahaNa kara usake AcaraNa kI ugratA hone para vaise guNasthAna svayameva pragaTa hote haiM, aura usase guNasthAna bar3hatA hai aura bAhya meM guNasthAnAnusAra nimitta, sambandha-karmodaya chUTa jAte haiN| Atma guNoM kA pragaTa honA, bar3hanA hI guNasthAna krama hai| guNasthAna anusAra hI jJAna,usI anusAra kriyA hotI hai vaise hI bhAva hote haiN| koI cauthe guNasthAna meM kevalajJAna athavA mana: paryayajJAna nahIM hotA tathA guNasthAna ke viparIta AcaraNa ho, aisA bhI nahIM ho sktaa| samyagdRSTi udaya bhAva ke AdhIna nahIM hai, vaha to antara svabhAva para avalambita hai| dharmI ko nija svabhAva kA Alambana hamezA rahatA hai| zAyaka pramANazAna tathA yathAnubhava pramANa svarUpAcaraNa cAritra hai| bAhya kriyAnusAra athavA zubharAgAnusAra cAritra nahIM hotA, vaha to antara anubhava pramANa hotA hai / isakI sAdhanA karatA huA sAdhaka apane bahuta guNoM se samRddhavAna hotA hai, taba use yaha ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA hRdaya kaMTha para jhulatI dikhatI hai arthAt use apane svarUpa kA smaraNa dhyAna rahatA hai aura vaha hamezA Ananda-paramAnanda meM rahatA huA, karmoM kA kSaya karatA huA, mukti mArga meM Age bar3hatA hai| rAjA zreNika ne jaba yaha sunA to use ati Ananda, utsAha, bahumAna, jAgRta huA aura vaha jaya-jayakAra macAtA huA kahane lagA ki prabho! Apake pratApa se mujhe apanA svarUpa prApta huA, AtmA meM apUrva bhAva jAgrata huye, aba isa svarUpa ko pUrNata: pragaTa karake alpakAla meM hI maiM paramAtmA bana jaauuNgaa| jahA~ hamezA ke lie siddhAlaya meM ananta siddhoM ke sAtha virAjamAna rhuuNgaa| jaya ho, jaya ho, mahAna jaina dharma kI jaya ho| bhagavAna mahAvIra svAmI kI jaya ho|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI rAjA zreNika phira prazna karatA hai ki prabho ! kyA isa sAdhaka dazA meM yaha ratnatrayamayI jJAna guNamAlA nirantara vartatI hai| yaha itane bhavya jIva zrAvaka baiThe haiM, yaha to saba apane Atma svabhAva kI anubhUti karate huye, Ananda - paramAnanda meM rahate haiM, raheMgeM, yA abhI aura kasara bAkI hai ? isakA samAdhAna bhagavAna dvArA agalI gAthA meM kiyA gayA haigAthA - 26 saMmikta suddhaM mithyA viraktaM, lAjaM bhayaM gArava jevi tiktaM / te mAla disTaM hridai kaMTha rUlitaM, muktasya gAmI jinadeva kathitaM / / zabdArtha - (saMmikta suddhaM) jo samyaktva se zuddha haiM ( mithyA viraktaM ) mithyAtva se chUTa gaye haiM (lAjaM bhayaM gArava) lAja, bhaya aura gArava (jevi) jisakA ( tiktaM) chUTa gayA hai (te mAla disTaM) vaha isa mAlikA ko dekhate haiM (hridai kaMTha rUlitaM) hRdaya kaMTha para jhulatI huI (muktasya gAmI) vaha mokSagAmI haiM, mukti ke adhikArI haiM (jinadeva kathitaM) aisA jinendra paramAtmA ne kahA hai, nirUpaNa kiyA hai / vizeSArtha - jo AtmAnubhavI jIva samyaktva se zuddha haiM, mithyAtva se chUTa gaye haiM tathA loka lAja, bhaya, gArava (ahaMkAra) Adi doSoM ko tyAga kara vItarAgI sAdhu pada dhAraNa karate haiM, ve isa ratnatraya mayI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiN| apane caitanya svarUpa kA sva saMvedana meM pratyakSa darzana karate haiM tathA apane dhruva dhAma zuddha svabhAva meM lIna hokara jJAnI mukti ko prApta karate haiN| yaha zrI jinendra paramAtmA ke vacana haiM, aisA unhoMne kahA hai ki he rAjA zreNika ! yahA~ jo itane zrAvaka baiThe haiM, inameM jo zuddha samyagdRSTi arthAt jinheM nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai aura jo mithyAtva se paripUrNa chUTa gaye haiM tathA aba lAja, bhaya, gArava ko tyAga kara jo vItarAgI sAdhu baneMge kyoMki abhI inheM loka lAja bhaya lagA hai, abhI inheM samAja sampradAya pada Adi kA gArava, ahaMkAra hai| tabhI to dekho kisa dazA meM baiThe haiM? yaha abhI lAja, bhaya, gArava sahita haiM jaba yaha saba chUTeMge, nirgrantha digambara 199 ] gAthA kraM. 26 ] [ 200 vItarAgI sAdhu baneMge, taba ratnatraya mAlikA se suzobhita hoMge aura zuddhopayoga kI sAdhanA kara mokSa pada prApta kareMge arthAt arihanta siddha paramAtmA baneMge / svabhAva sanmukha hone para samakitI ko (dRSTi apekSA) kaSAya rahita pariNati hotI hai, chaThe guNasthAna meM akaSAya pariNamana rahatA hai parantu zuddhopayoga nahIM hotA, cauthe pAMcave guNasthAna meM zuddhAzuddha pariNati rahatI hai, svarUpa meM lIna hone para buddhi pUrvaka rAga kA abhAva honA hI zuddhopayoga hai aura yaha sAtaveM guNasthAna se zurU hokara bArahaveM guNasthAna meM pUrNa hotA hai, taba ananta catuSTaya rUpa kevalajJAna arihanta sarvajJa pada pragaTa hotA hai| prazna- lAja, bhaya, gArava kA svarUpa kyA hai ? samAdhAna - lAja, bhaya - zarama, saMkoca, maryAdA apane satsvarUpa ko chipAnA lAja hai| jaba taka saMsAra kI apekSA, dUsaroM kA mahatva, astitva mAnyatA rahatI hai, taba taka yaha loka lAja rahatI hai| sAmane para kI sattA astitva mAnanA hI lAja, bhaya kA kAraNa hai, antara kI saMkoca vRtti, apane svarUpa kA pUrNa svAbhimAna, bahumAna na hone para yaha lAja rahatI hai isIlie yaha AvaraNa vastrAdi lAde rahate haiM, maryAdA meM baMdhe rahate haiM, jo ina sabako chor3a detA hai, vaha nirbandha, nirgrantha hotA hai| gArava - ahaMkAra, pada, sattA, sAmAjika adhikAra kA gaurava rakhanA yaha gArava hai, rAga bhAva kA aMza bhI vidyamAna rahanA gArava hai| yaha gArava chUTane para hI vItarAgatA AtI hai| gArava kA matalaba, lobha, vajana, jimmedArI, bar3appana kA bhAna rahanA, yaha saba chUTane para hI nirahaMkArI AkiMcana panA, vItarAgatA hotI hai / prazna - agara yaha lAja bhaya, gArava na rahegA to saMsAra samAja kI maryAdA vyavahAra kaise calegA, phira isakA kyA hogA ? samAdhAna - jinheM saMsAra samAja kI maryAdA rakhanA hai, vyavahAra calAnA hai, vaha to abhI mithyAtva ke gahare andhakAra meM DUbe haiM, vahA~ AtmA paramAtmA, mukti kA to kAma hI nahIM hai jinhoMne abhI siddhAnta ko nahIM samajhA, vastu svarUpa ko nahIM jAnA, unake lie to yaha saMsAra aura samAja hai hI, ise kauna chur3AtA hai ? yaha to unakI bAta cala rahI hai jo isa ratnatraya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.26] [ 202 mAlikA ko dhAraNa kara amaratva pada pAnA cAhate haiM Ananda-paramAnanda meM rahate hue jinheM paramAtmA honA hai, unheM yaha saba choDanA hogA, saMsAra aura mokSa yaha donoM viparIta mArga haiN| saMsAra meM rahane vAle ke lie bhI khulA mArga par3A hai aura mokSa cAhane vAle ko bhI khulA mArga par3A hai| donoM kA pariNamana bhI sAmane hai, aba jo jise iSTa ho, rUce, vaha usa mArga para cale,yahA~ kisI kA kisI para koI pratibandha nahIM hai| pUrNa svataMtratA, svAdhInatA hai, jaisI jisakI bhAvanA, dhAraNA ho vaha usa rUpa calatA hI hai, rahatA hI hai| yahA~ to eka jIva kA dUsare jIva se koI sambandha nahIM hai| eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA, na kara sakatA, apanI-apanI dekhanA hai| ananta jIva haiM aura saMsAra bhI anAdi anaMta hai| apane rahane na rahane se koI pharka par3ane vAlA nahIM hai, jisakI dRSTi palaTa gaI hai,jo samyagdRSTi hai, jinheM vastu svarUpa aura siddhAnta kA nirNaya jJAna hai, jo mukti cAhate haiM, unake liye yaha bAta hai| zeSa to saMsAra kA majA mauja lUTa hI rahe haiM / isakI phikara mata karo, apanI phikara kro| samyagdRSTi ko AtmA ke sivAya bAhara kahIM acchA nahIM lagatA, jagata kI koI vastu sundara nahIM lagatI, jise caitanya kI mahimA evaM rasa lagA hai| usako bAhya viSayoM kA rasa TUTa jAtA hai, koI padArtha sundara yA acchA nahIM lgtaa| anAdi abhyAsa ke kAraNa, asthiratA ke kAraNa, svarUpa meM nahIM rahA jAtA, isalie upayoga bAhara AtA hai, use sameTane ke lie hI yaha saba lagI lipaTI saphAI kI jAtI hai| sAdhaka dazA meM zubha bhAva bIca meM Ate haiM parantu sAdhaka unheM chor3atA jAtA hai| samyagdRSTi ko jJAna vairAgya kI aisI zakti pragaTa hotI hai ki zrAvaka dazA meM hone para bhI sabhI kAryoM meM sthita hone para bhI lepa nahIM lagatA, nirlepa rahate haiM arthAt karma bandha nahIM hotaa| jJAnadhArA aura karmadhArA donoM bhinna pariNamatI haiM, alpa asthiratA hai, vaha apane puruSArtha kI kamajorI se hotI hai, use dUra karake jaba nija purUSArtha jAgRta hotA hai, taba akhaMDa dravya ko grahaNa karake pramatta-apramatta sthiti meM jhUlate haiM, vaha munirAja dhanya haiN| sAdhu nija svarUpa meM nirantara jAgrata rahate haiM, dravya svabhAva to nivRtta hI hai| usakA dRr3hatA se avalambana lekara bhaviSya ke vibhAvoM se nivRta ho jAnA hI mukti hai| ratnatraya mAlikA jinake hRdaya kaMTha para suzobhita ho gaI, mukti to unake hAtha meM A gaI, svarUpa kI lIlA jAtyantara hai| munirAja ko ekadama svarUpa ramaNatA jAgrata hai| apane jJAnAnanda svabhAva meM lInatA hotI jAtI hai| muni asaMga rUpa se AtmA kI sAdhanA karate haiN| svarUpa gupta ho gaye haiN| pracura sva saMvedana hI muni kA bhAvaliMga hai| antarmuhUrta meM svabhAva meM DubakI lagAte haiM, antara meM nivAsa ke lie dhruvadhAma mukti mahala mila gayA hai, usake bAhara AnA acchA nahIM lagatA hai| sAdhaka dazA itanI bar3ha gaI hai ki dravya to kRta kRtya hI hai parantu paryAya meM bhI atyanta kRta-kRtya ho jAte haiN| AtmA to nivRtta svarUpa zAnta svarUpa hai / munirAja ko usameM se bAhara AnA pravRtti rUpa lagatA hai, ucca se ucca zubha bhAva bhI bojha rUpa lagate haiN| zAzvata AtmA kI hI ugra dhuna lagI rahatI hai, AtmA ke pracura sva saMvedana meM se bAhara AnA nahIM suhaataa| samyagdRSTi jIva ko tathA muni ko bhedajJAna kI pariNati to calatI hI rahatI hai| samyagdRSTi grahastha zrAvaka ko usakI dazA ke anusAra upayoga antara meM jAtA hai aura bAhara AtA hai| munirAja kA upayoga to atizIghratA se bArambAra antara meM utara jAtA hai| samyagdRSTi ko apane guNasthAna ke anusAra purUSArtha vartatA hai| isalie logoM kA bhaya tyAga kara - zithilatA chor3akara - svayaM dRDha purUSArtha karanA cAhie "loga kyA kaheMge" kisakA kyA hogA? aisA dekhane se isa ratnatraya mAlikA ko upalabdha nahIM kiyA jA sktaa| sAdhaka ko eka zuddhAtmA kA hI saMbaMdha hotA hai, jo nirbhaya rUpa se sAdhu pada kA ugra puruSArtha karatA hai, basa vahI ratnatraya mAlikA ko prApta karane mukti zrI kA varaNa karane kA adhikArI hai| jaba rAjA zreNika ne yaha saba sunA aura upasthita jana samUha kI ora dekhA, bhagavAna ke samavazaraNa meM eka lAkha zrAvaka, tIna lAkha zrAvikAyeM, bAraha hajAra sAdhu aura chattIsa hajAra AryikAyeM thIM, ina sabako dekhakara rAjA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.27] [ 204 zreNika ne phira prazna kiyA ki prabho ! yaha itane sAdhu sAdhvI baiThe haiM, inake to saba AzA, sneha, lAja, bhaya, gArava chUTa gaye yaha to saba isa ratnatraya mAlikA ke adhikArI mukti ko prApta karane vAle haiM, aba isameM to koI gar3abar3a nahIM hai? taba bhagavAna mahAvIra kI divya dhvani meM AtA hai, Age gAthA gAthA-27 je darsanaM nyAna cAritra suddhaM, mithyAta rAgAdi asatyaM ca tiktaM / te mAla disTaM hidai kaMTha rUlitaM, saMmikta suddhaM karma vimuktaM // zabdArtha-(je) jo sAdhu (darsanaM nyAna cAritra suddhaM) zuddha samyagdarzana jJAna cAritra ke dhArI haiN| jinake (mithyAta )mithyAtva (rAgAdi)rAga-dveSa (asatyaM ca tiktaM) aura asatya bhAva chUTa gaye haiM (te) vaha (mAla disTaM) ratnatraya mAlikA ko dekhate haiM (hida kaMTha rUlitaM) unake hRdaya kaMTha para jhulatI hai (saMmikta suddha) jo zuddha samyagdRSTi hote haiM (karma vimuktaM) vaha karmoM se chUTate haiM, mukti prApta karate haiN| vizeSArtha- jo jJAnI sAdhaka samyagdarzana jJAna cAritra se zuddha haiM arthAt vItarAgI sAdhu pada para sthita haiM, jinakA mithyAtva chUTa gayA hai, jo kSaNabhaMgura rAgAdi bhAvoM meM nahIM bahate, balki jJAyaka sva samaya zuddhAtma-svarUpa meM lIna rahate haiM- vahI jJAnI apane hRdaya kaMTha meM ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko jhalatI huI dekhate haiM arthAt harakSaNa cidAnanda mayI dhruvadhAma kA anubhava karate haiN| isI zuddha samyaktvamayI svabhAva lInatA se karmoM se chUTakara mukti ko prApta karate haiN| ____bhagavAna mahAvIra, rAjA zreNika kI jijJAsA kA samAdhAna karate haiM ki yahA~ jo itane sAdhu baiThe haiM, inameM jo sAdhu samyagdarzana, jJAna, cAritra se zuddha haiM arthAt nija zuddhAtmAnubhUti yuta jo apane svarUpa kI sAdhanA meM rata haiN| jinakA mithyAtya, rAga-dveSa aura asat panA chUTa gayA hai| vahI isa ratnatraya mAlikA ko apane hRdaya kaMTha meM rUlatI dekhate haiM / nirantara apane AtmIka Ananda paramAnanda meM rahate huye, sAre karma maloM se mukta hokara kevalajJAna svarUpa arihanta pada aura pUrNa mukta siddha pada pAte haiN| ajJAnI jIva ko anAdi kAla se vibhAva kA abhyAsa hai| zubha pariNAma dhAraNA Adi kA thor3A puruSArtha karake maiMne bahuta kiyA hai. aisA mAnakara jIva Age bar3hane ke badale aTaka jAtA hai| ajJAnI ko jarA kucha A jAye, kucha ho jAye, thor3A buddhi kA kSayopazama ho vahA~ use abhimAna ho jAtA hai kyoMki vastu ke agAdha svarUpa kA use khyAla hI nahIM hai, isaliye vaha buddhi ke vikAsa zubhAcaraNa rUpa kriyA Adi meM saMtuSTa hokara aTaka jAtA hai| jJAnI ko pUrNatA kA lakSya hone se vaha aMza meM aTakatA nahIM hai| pUrNa paryAya pragaTa ho to bhI svabhAva thA so pragaTa huA isameM nayA kyA hai? isalie jJAnI ko abhimAna nahIM hotaa| AtmA meM jo paMca mahAvrata, saMyama, tapa Adi ke pariNAma hote haiM so zubha rAga hai, Azrava hai, use hI saMvara mAnanA to bhrama hai| samyagdRSTi ko bhI jitanA rAgAMza hai, vaha dharma nahIM hai| rAga rahita va samyakadarzana jJAna cAritra kI ekatA rUpa bhAva hI dharma hai| ___ maiM jJAyaka hU~ aise svabhAva kI zraddhA, jJAna pUrvaka jitanA vItarAga bhAva huA, utanA saMvara dharma hai tathA usI samaya jo rAgAMza hai so Azrava hai| dharmI jIva ina donoM ko bhinna-bhinna pahicAnatA hai,prathama vyavahAra va bAda meM nizcaya aisA nahIM hai| jinake antara meM bhedajJAna rUpI kalA jAgI hai, caitanya ke Ananda kA vedana huA hai, aise jJAnI dharmAtmA sahaja vairAgI haiN| abhI jisako antara meM AtmabhAna hI na ho, tatva sambandhI kucha bhI viveka na ho, vaha vairAgI banakara dhyAna meM baiThakara apane ko sAdhu mAne to vaha dravyaliMgI hai| dravyaliMgI viSaya sevana chor3akara, tapazcaraNa kare to bhI vaha saMsArI hai| dravyaliMgI digambara sAdhu - nau koTi bAr3ha brahamacarya pAlana kare, manda kaSAya kare parantu AtmA kA bhAna na hone se mithyAtva sahita prathama guNasthAna vartI hai| muni ko chaThe guNasthAna meM zarIra ke atirikta kisI bhI saMyoga
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.27] [206 ke prati mUrchA nahIM hotI, munirAja kabhI aisI icchA nahIM karate ki jagata meM merA mAhAtmya yA mAna bar3he, muni ko to cAroM gatiyoM ke bhava se hI vairAgya vartatA hai, to devagati kI bhI icchA nahIM karate, unakA bAhya tapa aisA hai ki pAMcoM indriyoM ke bhoga se bhI mana TUTa gayA hai| muni apane jimmedArI koI kArya nahIM lete| samAja, sampradAya, mandira, tIrtha Adi kI vyavasthA saMbhAlane kA koI vikalpa bhI nahIM rakhate, kisI taraha ke prapaMca meM nahIM ulajhate / pracura sva saMvedana hI muni kA bhAvaliMga hai aura deha kI nagnatA, vastra, pAtra rahita nigraMtha dazA yaha unakA dravyaliMga hai| saMyama, tapa, dhyAna, samAdhi Adi kA zubha rAga AtA hai lekina vastragrahaNa yA adhaH karma tAhaza uddezika AhAra grahaNa kA bhAva nahIM hotaa| jAti-pAMti,U~ca-nIca, bar3e-choTe kA bheda bhAva nahIM rakhate, samadRSTi, samabhAva meM rahate haiN| jise rAga kA rasa hai, vaha rAga bhale hI bhagavAna kI bhakti kA ho, yA tIrthayAtrA kA ho, vaha sAdhu bhagavAna AtmA ke atIndriya Ananda rasa se rikta hai mithyAdRSTi hai| muni dharma zuddhopayoga rUpa hai| puNya-pApa rUpa zubhAzubha bhAva dharma nahIM hai parantu zuddhopayoga hI dharma hai| munirAja bAIsa parISaha ko sahana karate haiN| jo haTha se parISaha ko sahana karate haiM, unheM dharma to nahIM hai para zubha bhAva bhI nahIM hai| jinheM AtmA ke bhAnapUrvaka zuddhopayoga huA hai, unheM parISaha ke kAla meM usa ora kA vikalpa hI nahIM utthtaa| Atma svabhAva ko sAdhane kA nAma hI sAdhu hai| jo tatva jJAnI haiM unakA samasta AcaraNa vItarAga bhAva anusAra hotA hai| samyagdRSTi jIva Atma jJAna pUrvaka AcaraNa pAlate haiN| muni bArambAra AtmA ke upayoga kI AtmA meM hI pratiSThA karate haiN| unakI dazA nirAlI para ke pratibandha se rahita kevala jJAyaka meM pratibaddha, mAtra nija guNoM meM hI ramaNa zIla nirAlambI hotI hai| jinhoMne mokSa patha (tAraNa paMtha) meM prayANa prArambha kiyA hai use pUrNa karate haiN| jaise-AMkha meM kirakirI nahIM pusAtI usI prakAra caitanya pariNati meM vibhAva nahIM pusaataa| yadi sAdhaka ko bAhya meM prazasta-aprazasta rAga meM duHkha na lage aura vItarAgatA meM sukha na lage, Ananda na Ave to vaha sAdhaka hI nahIM hai| jJAnI ko saMsAra kA kucha nahIM cAhie,ve saMsAra se vimukha hokara mokSa ke mArga para cala rahe haiM, svabhAva meM subhaTa haiN| antara meM nirbhaya haiM. kisI se Darate nahIM haiM kisI karmodaya yA upasarga kA bhaya nahIM hai| munirAja ko paMcAcAra, vrata niyama ityAdi sarva zabha bhAvoM ke samaya bhedajJAna kI dhArA zuddha svarUpa kI cAritra dazA nirantara calatI hI rahatI hai| sAdhu, samAdhi pariNata haiM ve dhruva svabhAva jJAyaka svarUpa kA avalambana lekara vizeSa - vizeSa samAdhi sukha pragaTa karane ko utsuka haiN| svarUpa meM kaba aisI sthiratA hogI jaba zreNI lagakara pUrNa vItarAga dazA pragaTa hogI? kaba aisA avasara AyegA jaba svarUpa meM ugra ramaNatA hogI aura AtmA kA paripUrNa svabhAva kevalajJAna pragaTa hogA? kaba aisA parama dhyAna jamegA ki AtmA zAzvata rUpa se zuddha svabhAva meM hI raha jAyegA? aisI sAdhanA karane vAle sAdhu samasta karmo kA kSaya karake apane ananta guNoM ko pragaTa kara ratnatraya mAlikA se suzobhita ho mukti zrI kA varaNa karate haiN| prazna 1-yahA~ samyagdarzana, jJAna, cAritra se zuddha hai aura mithyAtva, rAgAdi, asatpanA chUTa gayA hai, isase kyA prayojana hai? ise doharAne kI kyA bAta hai? samAdhAna- yahI rahasya hai, jise bAra - bAra doharAyA jA rahA hai kyoM ki sAmAnya vyavahAra Agama kI apekSA samyagdarzana, jJAna cAritra ko vyavahAra aura nizcaya do prakAra kahA gayA hai| sacce deva, gurU, dharma kA zraddhAna, sAta tatvoM kA zraddhAna vyavahAra samyagdarzana hai| bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti, nizcaya samyagdarzana hai| sattAIsa tatvoM kA jJAna vyavahAra samyagjJAna hai aura sva-para kA yathArtha nirNaya nizcaya samyagjJAna hai| saMyama, tapa, aNuvrata, mahAvrata, kA pAlana vyavahAra cAritra hai| apane Atma svarUpa mamala svabhAva meM lIna honA nizcaya cAritra hai isalie samyagdarzana, jJAna, cAritra se zuddha haiM tathA mithyAtva, rAgAdi, asatpanA chUTa gayA hai, kA matalaba darzana mohanIya
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.27] [ 208 kI tIna prakRti - mithyAtva, samyamithyAtva, samayagprakRti mithyAtva, ina tInoM prakRtiyoM ke kSaya hone para mithyAtva jAtA hai, yadi abhI upazama yA vedaka kI sthiti hai, to vahA~ samyagdarzana meM gar3abar3a rhegii| asatpanA saMzaya, vibhrama, vimoha yaha jJAna ke bAdhaka kAraNa haiM, inake chUTane para samyagjJAna kI zuddhi hotI hai tathA rAga dveSa vibhAva yaha samyagcAritra ke bAdhaka kAraNa haiM, inake chUTane para vItarAgatA se samyagcAritra sahI hotA hai| isake pUrNata: sahI hone para hI ratnatrayamAlikA hRdaya kaMTha meM jhalatI hai aura vahI jJAnI sAre karmoM se mukta hokara mukti ko pAtA hai| prazna 2-prbho| jaba Apa pUrNa kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA haiM, Apake jJAna meM triloka kA trikAlavI pariNamana pratyakSa mAlaka rahA hai, kauna kaisA hai? yaha saba Apake jJAna meM A rahA hai phira Apa yaha saba spaSTa na batAkara, vastu svarUpa siddhAnta kA hI nirNaya kyoM de rahe haiM? samAdhAna- he rAjA zreNika! yaha pavitra jaina darzana kA mArga anekAnta, syAdvAdamayI hai, ahiMsA pradhAna vItarAga mayI hai / dravya kI svataMtratA, ekaeka paramANu aura paryAya kA pariNamana svataMtra hai| jIva kI pAtratAnusAra usakA pariNamana, nimitta, naimittika sambaMdha aura pAMca samavAya ke AdhAra para saba ho rahA hai| isameM koI kucha kara bhI nahIM sktaa| yahA~ jo prazna tuma kara rahe ho, usakA saiddhAntika nirNaya aura vastu svarUpa batAyA jA rahA hai| kauna kaisA hai, kyA kara rahA hai? isase to hameM prayojana hI nahIM hai| vyaktigata bAta karanA rAga-dveSa kA kAraNa hai| prazna 3-prabho ! phira Apake trikAla sarvadarzI paramAtmA hone kA kyA lAbha hai? samAdhAna - para se hamArA koI sambandha nahIM hai, hama apane meM pUrNa paramAnanda maya haiN| prazna 4 - prabho ! phira Apake darzana karane divya dhvani sunane se kyA lAbha hai? samAdhAna - hameM dekhakara aura divya dhvani sunakara kisI ko apane Atma svarUpa kA bodha ho jAye, paramAnanda pada kA, dharma kA bahumAna A jAye, manuSyabhava ko saphala banAne kA purUSArtha jaga jAye, yaha jIva kI apanI pAtratA, tatsamaya kI yogyatA kI bAta hai| prazna5-prabho! Apake darzana, pUjana karane se divya dhvani sunane seto lAbha hotA haiyA nahIM? samAdhAna - jisa jIva ke jaise pariNAma hoM, usakA vaisA hotA hai, pratyeka jIva apane - apane pariNAmoM meM svataMtra hai, hamAre usase kucha nahIM hotaa| prazna 6 -prabho ! ApakI upasthiti Apake nimitta se kucha na kucha aMtara to par3atA hai,jaise merA itanA bar3A upakAra ho gayA-yaha to satya hai? samAdhAna- dravya kI apanI upAdAna pAtratA ke anusAra nimitta milatA hai, nimitta kucha nahIM krtaa| jina jIvoM kI jaisI upAdAna pAtratA honahAra hotI hai, vaise nimitta svayameva milate haiN| agara merI upasthiti aura nimitta se tumhArA upakAra ho gayA, itanA bar3A kAma bana gayA, to ina saba jIvoM kA kyoM nahIM huA? ina sabako bhI kSAyika samyaktva, tIrthakara prakRti kA baMdha honA cAhie thaa| yaha jinendra paramAtmAoM kI dezanA, jaina darzana apUrva mArga hai| jaba rAjA zreNika ne yaha saba sunA to usake jJAna kA saMzaya, vibhrama dUra ho gayA, jaya-jayakAra macAne lagA,pavitra jaina dharma kI jaya ho. bhagavAna mahAvIra svAmI kIjaya ho|dhny ho-dhanya ho,prabhu ApakA zAsana parAdhIna vRtti ko chur3Akara bAhya sAdhana meM bhaTakatI vyagrabuddhi ko dUra karatA hai aura svAdhIna caitanya vRtti ke dvArA parama sukha prApta karAtA hai, ApakA zAsana hI hameM parama iSTa hai| prabho! ananta svAdhIna zakti vAlA AtmA Apake zAsana meM dikhalAyA hai vaise AtmA ko jJAna meM, pratIti meM lekara jo usake sammukha hotA hai, use apane svabhAva meM se hI sabhI guNoM kA nirmala kArya hone lagatA hai| use samyagdarzana hotA hai, samyagjJAna hotA hai, samyagcAritra hotA hai, sukha hotA hai, prabhutva hotA hai, svacchatA hotI hai, aise ananta guNa ke nirmala kArya rUpa
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.28] [210 usakA AtmA svayaM ho jAtA hai arthAt parama iSTa pada kI prApti hotI hai| jaya ho, jaya ho, bhagavAna mahAvIra svAmI kI jaya ho... dUsare dina rAjA zreNika samavazaraNa meM Akara phira prazna karatA hai ki prabho / aisA samyagdRSTi jIva jisake saba AzA, sneha, lAja, bhaya, gArava chUTa gaye, phira vaha karatA kyA hai? usako to ratnatraya mAlikA jhulatI dikhatI hai? isakA samAdhAna bhagavAna mahAvIra kI divya dhvani meM AtA hai jo Age gAthA hai gAthA-38 padasta piMDasta rUpasta cetaM, rUpA atItaM je dhyAna juktaM / Arati raudraM maya mAna tiktaM, te mAla disTaM hidai kaMTha rUlitaM // zabdArtha-(padasta piMDasta rUpasta) yaha dharma dhyAna ke bheda haiM, padastha piMDastha rUpastha (cetaM) cintana karate haiM (rUpA atItaM) rUpAtIta (je) jo (dhyAna juktaM) dhyAna meM lIna rahate haiM (Arati )ArtadhyAna (raudra) raudradhyAna (maya) mada (mAna) gArava ahaMkAra (tiktaM) chUTa jAtA hai (te) vaha (mAla disTa) ratnatrayamAlikA ko dekhate haiM (hidai kaMTha rUlita) hRdaya kaMTha meM jhulatI huii| vizeSArtha-jo jJAnI caitanya svarUpa meM sthita hone ke lakSya se padastha, piNDastha, rUpastha, dharma dhyAna meM citta lagAte, nija svabhAva kA cintavana karate haiM aura siddha ke samAna karmoM se rahita nija svabhAva ke rUpAtIta dhyAna meM lIna hote haiM tathA jinake Arta, raudra dhyAna, mada, mAna Adi vikArI bhAva chUTa gaye haiM ve samyagdRSTi jJAnI ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM arthAt nija zuddhAtma svarUpa kA svAnubhUti meM pratyakSa anubhava karate haiN| yahA~ bhagavAna mahAvIra kI divya dhvani meM batAyA jA rahA hai ki jo sAdhu hote haiM ve mAtra jJAna-dhyAna meM hI lIna hote haiM aura kucha nahIM krte| jJAna, dhyAna, tapa hI sAdhu jIvana hai| jisakA saba pApa, viSaya, kaSAya chUTa gayA AzA, sneha, lobha lAja, bhaya, gArava vilA gayA, saba saMyoga sambandha chUTa gaye, use aba karanA rahA hI kyA? vaha to apane svarUpa meM lInatA rUpa Atma dhyAna hI karatA hai| abhI chaTA, sAtavA guNasthAnavatI hone se dharma dhyAna hI calatA hai|shrennii mAune para zakla dhyAna hotA hai| jo AThaveM guNasthAna se sIdhA le jAtA hai| jisase kevalajJAna pragaTa hotA hai| abhI dharma dhyAna kI sAdhanA meM padastha, piMDastha, rUpastha, rUpAtIta dhyAna kA abhyAsa, sAdhanA karatA hai| dharma dhyAna ke cAra bheda haiM-(1) AjJA vicaya (2) apAya vicaya (3) vipAka vicaya (4) saMsthAna vicy| inhIM ke antargata yaha padastha, piMDastha, dhyAna Ate haiM tathA jisake Arta, raudra dhyAna, mada, mAna Adi chUTa gaye haiM vaha ratnatrayamAlikA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhatA hai arthAt use apane zuddhAtmasvarUpa kA nirantara smaraNa dhyAna rahatA hai aura isase vaha atIndriya Ananda, paramAnanda meM magana rahatA hai| Arta, raudradhyAna ke bhI cAra-cAra bheda haiN| Arta dhyAna ke cAra bheda - (1) iSTa viyoga (2) aniSTa saMyoga (3) pIr3A cintavana (4) nidAna baMdha / duHkha-asAtA rUpa bhAvoM meM bahanA aura usI sthiti meM rahanA Arta dhyAna hai| raudra dhyAna ke cAra bheda haiM - (1) hiMsAnandI (2) mRSAnandI (3) cauryAnandI (4) prigrhaanndii| duSTatA rUpa kaThora pariNAmoM meM bahanA aura usa sthiti meM rahanA raudra dhyAna hai| hiMsA meM Ananda mAnanA, jhUTha, corI, parigraha meM Ananda magana ho jAnA, yaha saba raudra dhyAna hai| cauthe guNasthAnavartI ko -4 Arta dhyAna, 4 raudra dhyAna, 2 dharma dhyAna, apratyAkhyAna kaSAya, chahoM lezyAyeM hotI haiN| pAMcave guNasthAnavatI ko-4 Arta dhyAna, 4 raudra dhyAna, 3 dharma dhyAna, pratyAkhyAna kaSAya, zubha lezyA hotI hai| chaThe guNasthAnavartI ko-3 Arta dhyAna,4 dharma dhyAna tathA saMjvalana kaSAya, zubha lezyA hotI hai| sAtaveM guNasthAnavartI ko -4 dharma dhyAna hote haiN|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.28] [ 212 nau,no kaSAya cAroM guNasthAnoM meM hotI haiN| isa prakAra karaNAnuyoga se yaha siddha hotA hai ki sAtaveM guNasthAna vartI sAdhu ko hI yaha ratnatraya mAlikA pratyakSa vedana meM AtI hai, dikhatI hai| Arta raudra dhyAna buddhi pUrvaka baiThakara nahIM karanA par3ate,yaha to pUrva karmoMdaya janya pariNAma hote haiN| ina bhAvoM meM bahanA aura usI sthiti meM DUbe rahanA, Arta, raudra, dhyAna kahalAtA hai jo naraka aura tiryaMca Ayu baMdha ke kAraNa haiN| abhI sAdhaka dazA to adhUrI hai| sAdhaka ko jaba taka pUrNa vItarAgatAna ho aura caitanya Ananda dhAma meM pUrNa rUpa se sadA ke lie virAjamAna na ho jAye, taba taka purUSArtha kI dhArA to ugra hotI jAtI hai| kevalajJAna hone para eka samaya kA upayoga hotA hai aura usa eka samaya kI jJAna paryAya meM tIna loka evaM tIna kAla kA sArA pariNamana jhalakatA hai| vibhAva kA aMza vaha duHkha rUpa hai, bhale hI ucca se ucca zubha bhAva rUpa yA ati sUkSma rAga rUpa pravRtti hai tathApi jitanI pravRtti utanI AkulatA hai aura jitanA nivRta hokara svarUpa meM lIna haA utanI zAnti evaM svarUpAnanda hai| pUrNa guNoM se abheda aise zuddhAtma tatva para dRSTi karane se usI ke Alambana se pUrNatA pragaTa hotI hai| isa akhaMDa dravya kA Alambana vahI akhaNDa eka paramapAriNAmika bhAva kA Alambana hai| jJAnI ko usa Alambana se pragaTa hone vAlI aupazamika, kSAyopazamika aura kSAyika bhAva rUpa paryAyoM kA, vyakta hone vAlI vibhUtiyoM kA vedana hotA hai parantu unakA Alambana nahIM hotA, una para jora nahIM hotA,jora to sadA akhaNDa zuddha dravya para hI hotA hai| isa prakAra sAdhu hamezA jJAna-dhyAna sAdhanA meM rata rahate haiN| prazna - padastha, piMDastha, rUpastha, rUpAtIta dhyAna kisa prakAra kiyA jAtA hai isakI vidhi kyA hai? samAdhAna-dhyAna kI prArambhika bhUmikA meM to paMca parameSThI pada Adi ke mAdhyama se dhAraNA rUpa vikalpAtmaka abhyAsa kiyA jAtA hai| yahA~ to jo svarUpAnubhUti sahita sAdhu pada meM baiThA hai, vaha padastha dhyAna meM asaMkhyAta pradezI apane caitanya piMDa meM sthita hotA hai| asaMkhyAta pradezoM kA piMDa zuddha caitanya dhruva tatva zuddhAtmA hU~ aisA dhyAna karatA hai| rUpastha dhyAna meM apane zuddha svarUpa meM sthita hotA hai aura rUpAtIta dhyAna meM sAre vikalpoM se rahita zAnta, zUnya nirvikalpa samAdhi hotI hai| isa prakAra kI dhyAna sAdhanA se parama zAnti, parama Ananda kI anubhUti hotI hai| isakI vizeSa ugratA hone para zreNI mADane yogya zukla dhyAna kI sthiti bana jAtI hai, jisase kevalajJAna arihaMta sarvajJa pada pragaTa hotA hai| isa dhyAna sAdhanA meM lIna rahanA hI ratnatrayamayI jJAna guNa mAlA kI anubhUti, upalabdhi Ananda- paramAnanda dazA hai| kisI eka vicAra yA Alambana para citta kA ekAgra ho jAnA dhyAna hai, dhyAna kI avasthA meM zarIra atyanta bhArahIna, mana sUkSma aura svAsa-prazvAsa alakSita pratIta hote haiN| prathama bhUmikA meM dhyAna kA abhyAsa karane se dainika jIvana caryA meM moha se vimukta ho jAtA hai aura jyoM-jyoM vaha moha se vimukta hotA hai, tyoM-tyoM use dhyAna meM saphalatA milatI hai| dhyAna janita Ananda kI anubhUti hone para vyakti ko bhautika jagata ke kuTilatA, ghRNA,svArtha, parigraha, viSaya bhoga Adi nIrasa evaM nirarthaka pratIta hone lagate haiN| asta,vyasta, dhvasta evaM bhagna mana ko zAnta, sukhI evaM svasthya karane ke lie dhyAna sarvazreSTha auSadhi hai| jAgrata avasthA meM dhyAna antaraMga kA gahana sukha hotA hai,jo anirvacanIya hai| dhyAna koI taMtra, maMtra,nahIM hai, dhyAna eka sAdhanA hai jisake dvArA apane bhItara AtmAnaMda upajAyA jAtA hai| mauna, dhyAna kA prathama caraNa hai| mauna kA artha hai, bAhya saMcaraNa chor3a anta: saMcaraNa karanA, mauna kA artha hai, saMyama ke dvArA dhIre-dhIre indriyoM tathA mana ke vyApAra kA zamana krnaa| mauna kI saphalatA hone para hI dhyAna kI saphalatA hotI hai isalie use muni kahate haiN| mauna vrata dhAraNa karane se rAga-dveSAdi mada mAna zIghra naSTa ho jAte haiN| mauna se guNoM kI vRddhi hotI hai, mauna se jJAna prApta hotA hai, mauna se uttama zrutajJAna pragaTa hotA hai| mauna se kevalajJAna pragaTa hotA hai| (bhagavAna mahAvIra svayaM sAdhu avasthA meM bAraha varSa taka pUrNa mauna rhe)| dhyAna meM gahare stara para cetanA kI nirgrantha nirmala akhaNDa sattA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 ] [mAlArohaNa jI kA darzana hotA hai| dhyAna dvArA hI Atma sAkSAtkAra hotA hai / Atma tatva, paramAtma tatva meM laya ho jAtA hai| dhyAna kI carama avasthA meM sAdhaka AnaMda mahodadhi meM nimagna ho jAtA hai| yaha Arta, raudra dhyAna kyA hai, kaise hote haiM, ise spaSTa prazna kareM ? - samAdhAna citta kI ekAgratA ko dhyAna kahate haiN| padmAsana, sukhAsana Adi lagAkara zAMta ekAnta sthAna meM baiThakara maMtra japa Adi ke dvArA mana zAMta kiyA jAtA hai aura usake bAda sAdhaka kA lakSya aura dRSTi kaisI hai, kyA hai ? usa para ekAgra sthita honA dhyAna hai| yaha dharma dhyAna ke aMtargata AtA hai, isameM bhI bheda hai ki yaha sAdhaka samyagdRSTi hai, mukti kI bhAvanA hai, to vaha apane Atma svarUpa kA ciMtavana aura dhyAna karatA hai yahI sahI dharma dhyAna hai, dUsarA jise abhI nija zuddhAtmAnubhUti to nahIM huI para usI lakSya aura bhAvanA se usa ora kA prayAsa purUSArtha karatA hai to vaha sAmAyika dhyAna bhI dharma dhyAna kahane meM AtA hai| yaha Arta- raudra dhyAna jinake cAra-cAra bheda batAye haiN| yaha pUrva karma baMdhodaya bhAva yA vartamAna paristhiti janya vaise vicAroM meM bahanA aura DUba jAnA lipta tanmaya ho jAnA yaha bhI dhyAna hai, yaha saMsArI ghara grahastha dazA meM rahate apane Apa hote haiM inheM karanA nahIM par3ate aura jaisA guNasthAna usameM batAyA hai, usa anusAra yaha apane Apa hote haiM inase bacanA, haTanA, sAvadhAna rahanA Avazyaka hai aura jo inase satarka sAvadhAna rahatA hai vahI sAdhaka kahalAtA hai / bhedajJAna tatva nirNaya hone para hI yaha pakar3a meM Ate haiM aura zamana hote haiN| Arta dhyAna meM - iSTa viyoga, aniSTa saMyoga, pIr3A cintavana aura nidAna baMdha, yaha saba saMyoga ke kAraNa hote haiM, duHkha asAtA rUpabhAva, ArtadhyAna kahalAte haiM / - raudra dhyAna meM hiMsA meM AnaMda mAnanA, jhUTha bolane meM AnaMda mAnanA, corI karane meM AnaMda mAnanA, parigraha meM AnaMda mAnanA / kaThora duSTa pariNAma, raudra dhyAna kahalAte haiN| yaha donoM vartamAna meM gAthA naM. 28 ] duHkha dene vAle aura bhaviSya meM durgati ke kAraNa haiM / [ 214 mUla meM samyagdarzana bhedajJAna ho to yaha saba samajha meM Ate, zamana ho haiN| jisa jIva ko apane svarUpa kA bodha hI nahIM hai, jise bhedajJAna, samyagdarzana nahIM huA, vaha kyA kara rahA hai, kyA ho rahA hai, aura kyA hogA ? use isakA hoza hI nahIM hai, vaha to dayA kA pAtra hai| yaha saba suna samajha kara rAjA zreNika phira prazna karatA hai ki prabho ! jaba samyagdarzana ke bagaira kucha nahIM hotA aura akele samyagdarzana se bhI kucha nahIM hotA, to isase bhrama paidA hotA hai, ise aura spaSTa kareM ? samAdhAna- samyagdarzana ke bagaira buddhi viveka kA jAgaraNa nahIM hotA, bhedajJAna hone para hI apane svarUpa kA bodha jAgatA hai aura mukti kA mArga banatA hai| satsamAgama dvArA AtmA ko pahicAna kara AtmAnubhava karanA pahale Avazyaka hai| AtmAnubhava samyagdarzana kA aisA mAhAtmya hai ki phira kaisI hI anukUlatA - pratikUlatA, pApa-puNya ke udaya meM jIva ko du:kha, bhaya, ciMtA nahIM hotI, una sabhI ko samatA bhAva se sahana karane kI zakti AtmA meM A jAtI hai| jJAnI honA hI saMsAra ke duHkhoM se chUTanA aura mukti prApta karane kA kAraNa hai| ajJAna dazA meM hI anAdi se cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM kA bhava bhramaNa kiyA hai, janma-maraNa ke duHkha bhoge haiM, isalie samyagdarzana pahale honA cAhie tabhI mukti ke mArga para calA jAtA hai aura usase hI jIvana meM sukha, zAMti AnaMda AtA hai| dRSTi kA viSaya dravya svabhAva va nija zuddhAtma svarUpa hai, usameM to azuddhatA kI utpatti hI nahIM hai| samyagdRSTi ko kisI eka bhI apekSA se anaMta saMsAra kA kAraNa rUpa mithyAtva aura anantAnubaMdhI kaSAya kA baMdhana nahIM hotA parantu isa para se koI yaha mAna leve ki use tanika bhI vibhAva va baMdha nahIM hote, to vaha ekAMta hai| samakitI ko antara zuddha svarUpa kI dRSTi aura svAnubhava hone para bhI abhI Asakti zeSa hai jo use duHkha rUpa lagatI hai
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.29] [ 216 isalie samyagjJAna aura samyagcAritra kI paripUrNatA hone para hI mukti hotI prazna- samyagdarzana kitane prakAra kA hotA hai, mukti mArga ke lie kauna sA samyagdarzana Avazyaka hai? isake samAdhAna meM agalI gAthA kahate haiM gAthA-25 anyA su vedaM uvasama dharetvaM, SyAyikaM suddhaM jina ukta sArdhaM / mithyA tribhedaM mala rAga SaMDaM, te mAla disTaM hiMdai kaMTha rUlitaM / / zabdArtha- (anyA) AjJA (suveda) vedaka, kSAyopazamika (uvasama) upazama (dharetvaM) dhAraNa karate haiM (SyAyika) kSAyika (suddhaM) zuddha (jina ukta sArdha) jinendra ke kahe anusAra zraddhAna karate haiM (mithyA tribhedaM) tInoM prakAra kA mithyAtva (mala) paccIsa doSa (rAga) rAga-dveSa (paMDa) toDate haiM. choDate haiM (te) vaha (mAla disTa) ratnatraya mAlikA dekhate haiM (hiMdai kaMTha rUlitaM) hRdaya kaMTha meM jhulatI huii| vizeSArtha- jinheM nija zaddhAtma svarUpa kI zraddhA anubhUti hai, aise jo jIva AjJA, vedaka, upazama, kSAyika yA zuddha kisI bhI samyaktva ko dhAraNa karate haiM tathA jina vacanoM ke zraddhAna sahita svabhAva sAdhanA meM rata rahate haiN| zuddhAtma svarUpa ke dhyAna se jinake tInoM mithyAtva aura rAgAdi naSTa ho gae haiM, ve jJAnI apane hRdaya kaMTha meM ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko jhulatI huI dekhate haiM arthAt zuddha caitanya svarUpa kA anubhava karate haiM, ve mokSamArga ke sAdhaka haiN| yahA~ bhagavAna mahAvIra, rAjA zreNika kI jijJAsA kA samAdhAna karate haiM ki samyaktva pAMca hote haiM-(1) AjJA samyaktva (2) vedaka samyaktva (3) upazama samyaktva (4) kSAyika samyaktva (5) zuddha samyaktva / inameM se koI sA bhI samyaktva ho, mukhya bAta-jinendra paramAtmA ke kahe anusAra jise nija zuddhAtmAnubhUti ho, yahI nizcaya samyagdarzana mukti mArga meM prayojanIya hai| isake sAtha jisake tInoM mithyAtva, paccIsa mala doSa, rAgAdi bhAva chUTa gae hoM, vaha ratnatraya mAlikA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhatA hai| he rAjA zreNika ! yaha mukti mArga aura ratnatraya mAlikA apUrva bAta hai, jisane ise dhAraNa kara liyA vaha to kRta-kRtya ho gayA vaha jIva tadabhava do cAra bhava yA dasa bhava meM paramAtmA hogA hii| jo mamala svabhAva paramAnaMda mayI guNoM kA piMDa hai, aise caitanya kI jise mahimA hai, use samyagdRSTi kahate haiN| use phira dayA, dAna Adi ke rAga va unake phala kI mahimA nahIM hotii| vyavahAra ratnatraya ke zubha rAga deva, zAstra, gurU Adi se merA bhalA hogA yA maiM para kA bhalA kara sakatA haM aise mithyAtva kA abhAva ho jAtA hai| zaMkAdi, paccIsa mala doSa phira usameM nahIM hote, vaha niHzaMkita abhaya hotA hai| samyagdRSTi ko to bAhara ke vikalpoM meM AnA rUcatA hI nahIM hai| yahA~ to vizeSa dazA vAloM kI bAta hai, mahAjJAnI antara meM jama gae haiM, aba mujhe bAhara AnA hI na par3e, jJAnI kI aisI bhAvanA hotI hai| samyagdRSTi jIva apane ko zuddha trikAla AtmA hUM,maiM ghuva siddha hU~aisA hI mAnate haiN| bAhara ke saMga kA nimitta - naimittika saMbaMdha bhI paryAya ke sAtha hai, mere sAtha nahIM hai| jisako paryAya meM hI ekatva buddhi hai, usakI buddhi to nimitta ke sAtha calatI hai kintu jJAnI ko paryAya meM ekatva buddhi nahIM hai isa kAraNa usakI paryAya meM ekatva buddhi nahIM hotii| sva meM arthAt jJAna, AnaMda Adi guNoM ke bhaMDAra AtmA meM upayoga ke lagate hI sAdhakapanA va munipanA Adi krama pUrvaka AtA hai| upayoga kI sthiratA meM hI yathArtha svarUpAnaMda, jJAnAnaMda, nijAnaMda kA anubhava utpanna hone lagatA hai| jisase parAzrita, Akulita pariNAma pratyakSa viSa rUpa mAlUma hone lagate haiM, jo ki samyagdRSTi sAdhaka va muniyoM ko eka samaya mAtra ke lie bhI nahIM ruucte| purUSArtha kI nirbalatA se akhaNDa AtmA meM pUrNa sthiratA na hone se
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.30] [218 rAgAMza hotA hai, jisakA prati samaya unakI dRSTi niSedha karatI rahatI hai| eka samaya ke lie bhI cAritra moha svarUpI rAgAMza ko vaha apanA kartavya nahIM samajhate, jo ki pratyakSa du:kha rUpa hai| ata: bArambAra sva meM sthita hote hue rAgAMza ko tor3ate hue vaha zuddha siddha rUpa ho jAte haiN| prazna- samyaktva ke pAMca bhedoM kA svarUpa aura vizeSatA kyA hai? samAdhAna - samyaktva saccI zraddhA ko kahate haiN| isake do bheda haiM (1) samyaktva -deva, gurU, dharma, sAta tatva, satsamAgama Adi se jo vastu kA svarUpa jAnA jAtA hai, usakA vizvAsa kara satzradvAna kiyA jAtA hai, vaha samyaktva hai, ise hI vyavahAra samyagdarzana kahate haiN| (2) samyagdarzana-bhedajJAna pUrvaka zarIrAdi se bhinna jo nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai, vaha nizcaya samyagdarzana hai| anubhUtiyuta pratIti hI kAryakArI yathArtha hotI hai| 1.AjJA samyaktva- deva, gurU, zAstra kI AjJAnusAra jIvAdi sAta tatvoM kA yathArtha zraddhAna karanA,AjJA samyaktva hai| 2. upazama samyaktva- tIna mithyAtva- 1. mithyAtva 2. samyamithyAtva 3. samyagprakRti mithyAtva / cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya - 1. krodha 2. mAna 3. mAyA 4. lobha / ina sAta prakRtiyoM ke upazama hone para jo nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai| vaha upazama samyaktva hai| upazama samyaktva kI sthiti antarmuhUrta hotI hai, isakI anubhUti kucha samaya kI hotI hai, isake bAda karmodaya janya paryAyoM meM ulajha jAtA hai| upazama samyaktvI gyArahaveM guNasthAna taka jA sakatA hai| isa samyaktva vAle kA saMsAra kAla adhika hone se daza pandraha bhava taka mukta hone meM laga sakate haiN| 3. vedaka (kSAyopazamika) samyaktva-chaha prakRtiyoM ke kSaya aura samyaktva prakRti ke udaya se yaha vedaka samyaktva hotA hai, yaha sAtaveM guNasthAna taka jAtA hai| isa samyaktva vAle ko saMsAra se mukta hone meM sAta-ATha bhava taka laga sakate haiN| 4. kSAyika samyaktva-yaha sAtoM prakRtiyoM ke kSaya se hotA hai| isakI sthiti sthAyI rahatI hai, isameM sAre karmoM kA kSaya hI hotA hai| kSAyika samyaktvI jIva tadbhava yA tIsare bhava se mokSa calA jAtA hai| yaha kevalI yA zratakevalI ke pAdamUla meM hotA hai, vartamAna (paMcamakAla) meM kSAyika samyaktva nahIM hotaa| 5. zuddha samyaktva-tInoM samyaktva (upazama, vedaka, kSAyika) se pare jo apane meM paripUrNa zuddha ho gayA, jo niraMtara apane svarUpa kI anubhUti meM hI rata hai vaha zuddha samyaktva hai| yaha arihanta, siddha paramAtmA ke hotA hai| samyagdarzana kA honA hI saMsAra kI mauta hai, karaNAnuyoga ke anusAra pAMca labdhi pUrvaka karaNa labdhi sahita kAlalabdhi Ane para ardha pudgala parAvartana kAla zeSa rahane para jIva ko apane svarUpa kI anubhUti, bodha pUrvaka samyagdarzana hotA hai| yahAM saMkSepa meM varNana kiyA hai vizeSa jAnakArI ke lie gommaTasAra jayadhavala, mahAdhavala Adi karaNAnuyoga ke grantha dekheN| mUla bAta to nijazuddhAtmAnubhUti apane paramAtma svarUpa ke darzana honA hai, isake bAda to phira saba apane Apa hotA hai| jaisI jIva kI pAtratA honahAra hotI hai, vaise yoga nimitta-milate haiM aura vaisA saba apane Apa hotA hai, isameM purUSArtha apekSA vartamAna paristhiti kA bodha karAne ke lie yaha saba vyavahAra apekSA kahane meM AtA hai| rAjA zreNika ne yaha saba sanA aura phira prazna kiyA ki prabho! jaba samyagdarzana kI itanI mahimA vizeSatA hai.to samyagdahi jIva bhI kucha na kucha to karatA hI hogA, usakA puruSArtha kyA hai kaise Ananda-paramAnanda meM rahatA hai, kaise yaha ratnatraya mAlikA dikhatI hai? isake samAdhAna meM bhagavAna mahAvIra kI divyadhvani meM AtA hai isI saMdarbha meM yaha Age kI gAthA hai gAthA-30 je cetanA laSyano cetanitvaM, acetaM vinAsI asatyaM ca tiktaM / jina ukta sArdhaM su tatvaM prakAsaM,te mAla disTaM hidai kaMTha ruulit|| zabdArtha-(je) jo (cetanA laSyano) caitanya lakSaNa mayI (cetanitvaM)
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 ] [mAlArohaNa jI hamezA cintavana karate, cetate, anubhava karate haiM (acetaM vinAsI) zarIrAdi saMyoga jo nAzavAna haiM (asatyaM ) rAgAdi bhAva jo jhUThe asat haiM (ca) aura (tiktaM) chUTa gaye haiM, chor3a diye haiM (jina ukta sArdhaM) jinendra paramAtmA ke kahe anusAra zraddhAna sAdhanA karate haiM (su tatvaM prakAsaM) zuddhAtma tatva kA prakAza, mahimA, bahumAna, prabhAvanA karate haiM (te) vaha (mAla disTaM) ratnatraya mAlikA dekhate haiM (hridai kaMTha rUlitaM) hRdaya kaMTha meM jhUlatI huI / vizeSArtha jo jJAnI caitanya lakSaNa mayI nija svabhAva kA cintana karate haiM, zarIrAdi saMyogI padArthoM se, rAgAdi vibhAvoM se dRSTi haTAkara jinendra paramAtmA ke kahe anusAra zuddha svabhAva kI sAdhanA karate haiN| vahI jJAnI zuddhAtma tatva kA prakAza pragaTapanA karate huye ratnatrayamayI jJAna guNa mAlikA ko apane hRdaya kaMTha meM jhulatI huI dekhate haiM arthAt hamezA Ananda-paramAnanda meM prasanna masta rahate haiN| jJAnI ne caitanya kA astitva grahaNa kiyA hai, abheda meM hI dRSTi hai| maiM to jJAnAnanda svabhAvI dhruva tatva zuddhAtmA hU~ zAnti kA sthAna, Ananda kA sthAna aisA pavitra ujjavala AtmA hai, vahA~ jJAyaka meM rahakara jJAna saba karatA hai arthAt sva-para ko saba jAnatA hai parantu dRSTi to abheda para hI hai| caitanya kI svAnubhUti rUpa khile hue nandanavana meM sAdhaka AtmA Ananda meM vihAra karatA hai| sAdhaka jIva ko apane aneka guNoM kI paryAya nirmala hotI hai, khilatI hai| jisa prakAra nandanavana meM aneka vRkSoM ke vividha prakAra ke patra, puSpa, phalAdi khila uThate haiM, usI prakAra sAdhaka AtmA ke caitanya rUpI nandanavana meM aneka guNoM kI vividha prakAra kI paryAyeM khila uThatI haiM / jJAnI, caitanya kI zobhA nihArane ke lie kautUhala buddhi vAle, Atura hote haiN| una parama puruSArthI mahAjJAniyoM kI dazA to apUrva hotI hai / yahA~ to nirAlamba calane kI bAta hai, vastu svabhAva aisA hai| bAhara kucha karane kA nahIM hai, basa apane caitanya svabhAva meM hI lIna honA hai| AtmA sadA gAthA kraM. 30 ] [ 220 akelA hI hai, Apa svayaMbhU hai| samyagdarzana, jJAna, cAritra kI nirAlambI cAla pragaTa huI use koI rokane vAlA nahIM hai| AtmA to jJAtA hai, AtmA kI jJAtRtva dhArA ko koI roka nahIM sakatA bhale roga Aye yA upasarga Aye, AtmA to niroga aura nirUpasarga hai| samyagdarzana hote hI jIva, caitanya mahala dhruva dhAma kA svAmI bana gyaa| tIvra purUSArthI ko mahala kA asthiratA rUpa kacarA nikAlane meM kama samaya lagatA hai / manda purUSArthI ko adhika samaya lagatA hai parantu donoM alpaadhika samaya meM saba kacarA nikAlakara kevalajJAna avazya prApta kareMge hii| vibhAvoM meM aura paMca parAvartanarUpa saMsAra meM kahIM vizrAnti nahIM hai / caitanya gRha hI saccA vizrAnti gRha hai| munivara usameM bArambAra nirvikalpa rUpa praveza karake vizeSa vizrAma pAte haiN| bAhara Aye nahIM ki andara cale jAte haiN| jise dravya dRSTi pragaTa huI, usakI dRSTi aba caitanya ke tala para hI lagI hai, usameM pariNati ekameka ho gaI hai| caitanya tala meM hI sahaja dRSTi hai| svAnubhUti ke kAla meM yA bAhara upayoga ho, taba bhI caitanya se dRSTi nahIM haTatI, dRSTi bAhara jAtI hI nhiiN| jJAnI caitanya ke sAgara meM pahu~ca gaye haiM, bahuta gaharAI taka pahu~ca gaye haiN| sAdhanA kI sahaja dazA sAdhI huI hai| jJAnI ke abhiprAya meM rAga hai, vaha jahara hai, kAlA sAMpa hai| abhI Asakti ke kAraNa jJAnI thor3e bAhara rakhar3e haiM, rAga hai, parantu abhiprAya meM kAlA sAMpa lagatA hai| jJAnI vibhAva ke bIca, zarIrAdi saMyoga meM hone para bhI ina sabase prathak apane caitanya svarUpa kI sAdhanA karate haiN| jaisA jinendra paramAtmA ne kahA, jinavANI meM AyA, vaise hI apane caitanya svarUpa ke svAnubhava ke zAnta rasa meM tRpta rahate haiM caitanya ke Ananda kI mastI meM itane masta haiM ki aba anya kucha bhI karanA zeSa nahIM rahA / apane ratnatraya mayI jJAna guNamAlA kA nirantara vedana karate huye Ananda paramAnanda meM rahate haiN| muni dharma zuddhopayoga rUpa hai| puNya-pApa rUpa kriyA zubhAzubha bhAva dharma nahIM hai parantu zuddhopayoga hI dharma hai aisA nirNaya to pahale hI ho cukA hai| samyagdarzana sahita antara meM lInatA vartatI ho vahI muni dharma
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.31] [ 222 gAthA hai| maiM zuddhopayoga karU~ aisI samakitI ko icchA hI nahIM hotI kyoMki icchA hI to rAga hai va usase zuddhopayoga nahIM aataa| svabhAva sanmukha hone para icchA rUpI rAga TUTa jAtA hai| svarUpa meM lIna hone para buddhipUrvaka rAga kA abhAva honA hI zuddhopayoga hai / svabhAva sanmukha dRSTi hone ke bAda kAla krama se zuddhopayoga hotA hai| jJAnI kI dRSTi to saMsAra se chUTane kI hai, ata: vaha rAga rahita nivRtta svabhAva kI sAdhanA meM sAvadhAnI se pravRtta rahatA hai| maiM azarIrI avikArI, niraMjana, dhuva tatva siddha svarUpI, zukhAtmA hU~ aisA dRr3ha zraddhAna jJAna hone se svapna meM bhI puNya-pApa aura saMsAra kI bAtoM kA Adara nahIM krtaa| jo siddha paramAtmA cidAnanda pUrNa zuddha mukta huye haiM, unake kula kA maiM bhI uttarAdhikArI hU~ / cAragati meM ghUmane kA rAga kalaMka hai, atIndriya siddha paramAtma dazA ko pragaTa karanA hai,jJAnI aisA dRDhavratI hai| AtmA meM purUSArtha pUrvaka nija upayoga ko tanmaya karanA, vaha hI cAritra athavA tapa hai| jo vItarAga dazA pragaTa kare so tapa hai| usa samaya kAya kleza hotA hai parantu muni to usase AtmA meM hone vAlI vibhAva pariNati ke saMskAra ko miTAne kA udyama karate haiN| kAyakleza meM zarIra kRza ho, aMgopAMga cUra ho jAyeM parantu svabhAva meM vizeSa lInatA ho, muni aisA udyama karate haiM tathA nija zuddha svarUpa meM upayoga ko sthira karate haiM yaha cAritra hai / usI meM lIna ho jAnA, aisI ugratA hI tapa hai| atIndriya Ananda meM jhUlate muni chaThe-sAtaveM guNasthAna meM rahate huye bhI Atma zuddhi kI dazA vikasita hotI hI rahatI hai. kevalajJAna na ho taba taka munirAja zuddhi kI vRddhi karate hI jAte haiN| isa aMtara sAdhanA ko bAhara se nahIM dekhA jA sakatA, yaha to svayaM kA hI svayaM atIndriya Ananda kA bhoga hai| bhagavAna kahate haiM ki sAdhaka ina saMsAra janita bhAvoM meM nahIM hai, strI, putra, paisA, dhandhA chor3A ata: saMsAra chor3A yaha bAta nahIM hai| jo paryAya meM hone vAle saMsAra janita sukha-duHkhAdi se dUra vartatA hai usI ne saMsAra choDA hai| jo vastu pratyakSa anubhava pramANa hai, pragaTa hai, vidyamAna hai, jisakA astitva paryAya meM nahIM, dhruva meM hai, usameM jo niSTha (zraddhAvAna) hai vaha brahmaniSTha jJAnI sAdhaka sAdhu hai| isI sAdhanA ke bala se sAdhaka apane meM ratnatraya mAlikA jhulatI huI dekhate haiM aura Ananda-paramAnanda meM rahate paramAtma pada kI ora bar3hate haiN| isI sandarbha ko aura spaSTa dRr3ha karane hetu agalI gAthA kahate haiM - gAthA-31 je suddha buddhasya guna sasvarUpaM, rAgAdi doSaM mala puMja tiktaM / dharmaM prakAsaM mukti pravesaM, te mAla disTaM hRidai kaMTha rUlitaM // zabdArtha- (je) jo (suddha buddhasya) samyagdRSTi jJAnI (guna sasvarUpaM) satsvarUpa ke guNoM ko (rAgAdi doSaM) rAga-dveSa moha (mala puMja) zaMkAdipaccIsa doSoM kA samUha (tiktaM) chor3ate haiM,chUTa jAte haiM (dharma prakAsaM) dharma kA prakAza karate huye (mukti pravesaM) mukti meM praveza karate haiM (te) vaha (mAla disTaM) ratnatraya mAlikA dekhate haiM (hiMdai kaMTha rUlitaM) hRdaya kaMTha meM jhUlatI huii| vizeSArtha-jo zuddha dRSTi jJAnI, zuddha jJAna guNoM mayI nija zuddhAtma tatva satsvarUpa kI sAdhanA karate haiM aura prabala bhedajJAna bala se samasta rAgAdi doSoM ke mala samUha ko tyAga dete haiM, ve jJAnI karmoM se rahita zuddha caitanya svabhAva nija dharma ko prakAzita kara arthAt apane meM lIna hokara mukti meM praveza karate haiM, siddha pada pAte haiM aura ananta kAla taka jJAnAdi ananta guNoMmayI abheda zuddha samayasAra svarUpa ko sva saMvedana meM pratyakSa jhulatA huA dekhate haiM, paramAnanda me lIna rahate haiN| jJAnI, para ko grahaNa nahIM karatA, para ko nahIM cAhatA, vaha svayaM meM hI paripUrNa hai| jJAnI sarvatra atyanta nirAlamba hokara, niyata TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva rahatA huA, sAkSAta, vijJAnaghana AtmA kA anubhava karatA hai| samyagdRSTi jIva svayaM nija rasa meM masta huA Adi madhya anta rahita, sarva vyApaka, eka pravAha rUpa dhArAvAhI jJAna rUpa hokara jJAna ke dvArA samasta gagana maMDala meM vyApta hokara nRtya karatA hai| satsvarUpa ke ni:zaMkita Adi guNa pragaTa hone para rAga-dveSa, moha aura zaMkAdi doSoM kA samUha vilA jAtA hai| vaha dharma kA prakAza karatA huA mukti meM praveza karatA hai|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 ] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.31] [ 224 (1) jo samyagdRSTi AtmA apane jJAna zraddhAna meM nizaMka ho, bhaya ke nimitta se svarUpa se calita na ho athavA saMdeha yukta na ho usake ni:zaMkita guNa hotA hai| (2) jo karma phala kI bAMchA na kare tathA anya vastu ke dharmoM kI bAMchA na kare, jise sAMsArika koI bhI kAmanA, vAsanA nahIM hai, usake ni: kAMkSita guNa hotA hai| cakravartI kI sampadA, indra sarIkhe bhog| kAka vITa sama lakhata haiM, samyagdRSTi log| (3) jo vastu ke dharmoM ke prati glAni na kare, usake nirvicikitsA guNa hotA hai| 4) jo svarUpa meM mUDha na ho, svarUpa ko yathArtha jAne, usake amUDhadRSTi guNa hotA hai| jo AtmA ko zuddha svarUpa meM sthita kare, AtmA kI zakti bar3hAye aura anya dharmoM ko gauNa kare, usake upagUhana guNa hotA hai| (6) jo svarUpa se cyuta hote huye AtmA ko svarUpa meM sthApita kare, usake sthitikaraNa guNa hotA hai| jo apane svarUpa ke prati vizeSa anurAga rakhatA hai, usake vAtsalya guNa hotA hai| (8) jo AtmA ke jJAna guNa ko prakAzita kara pragaTa kare, usake prabhAvanA guNa hotA hai| apane satsva rUpa ke ina ATha guNoM ke pragaTa hone se prathama ni:zaMkita guNa se AtmA kI akhaMDa zraddhA ke rUpa meM abhayapanA AtA hai|duusre nikAMkSita guNa se samasta kAmanA, vAsanA kA abhAva ho jAne se rAga kA abhAva ho jAtA hai| tIsare nirvicikitsA guNa se glAni rUpa deSa bhAva kA abhAva ho jAtA hai| cauthe amUha dRSTi guNa se para paryAya se moha bhAva kA abhAva ho jAtA hai| isa prakAra abhayapanA pragaTa hone aura moha, rAga, dveSa kA abhAva hone se zeSa cAra guNa-upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA dvArA dharma kA prakAza karatA huA mukti meM praveza karatA hai arthAt apane nija ke nizcaya samyaktva dvArA AThoM guNoM ke pragaTapane se navIna karma kA saMvara karatA huA tathA pUrva meM svAparAdha se bAMdhe kamoM kI apane nirjarA yogya pariNAmoM kI uThAna se kSaya karatA huA, vaha samyagdRSTijJAnI svayaM svAnubhavotpanna atyaMta Ananda svarUpa ratnatraya mAlikA se suzobhita Adi, madhya, aMta bhAva se rahita jJAnAnanda svabhAva meM masta rahatA huA, kevalajJAna svarUpa arihanta pada aura siddha pada pAtA hai| zuddha caitanya jJAyaka prabhu kI dRSTi, jJAna tathA anubhava vaha sAdhaka dazA hai| isase pUrNa sAdhya dazA pragaTa hogii| sAdhaka dazA hai to nirmala jJAnadhArA parantu vaha bhI AtmA kA mUla svabhAva nahIM hai kyoMki vaha sAdhanA maya apUrNa paryAya hai| AtmA pUrNAnanda kA nAtha, saccidAnanda prabhu, brahmAnanda svarUpa hai| paryAya meM rAgAdi bhale hoM parantu vastu mUla svabhAva se aisI nahIM hai| jaba nija pUrNAnanda prabhu paramAnanda svarUpa meM ekAgratA rUpa sAdhaka dazA meM sAdhanA kI ugratA hotI hai, taba aDatAlIsa miniTa meM kevalajJAna tathA Ayu kA anta Ane para pUrNa mukta siddha dazA pragaTa hotI hai| AtmA rAga ke vikalpa se khaNDita hotA thA, jaba apane svarUpa kA nirNaya karake bhItara svarUpa meM sthira huA, vahA~ jo khaMDa hotA thA, vaha rUka jAtA hai aura akelA AtmA ananta guNoM se bharapUra Ananda svarUpa raha jAtA hai| svarUpa meM lInatA ke samaya paryAya meM bhI zAnti aura vasta meM bhI zAnti. AtmA ke Ananda rasa meM zAnti, zAnti,zAnti rahatI hai| samatA, atIndriya Ananda vartamAna paryAya meM aura traikAlika vastu meM bhI rahatA hai| AtmA kA Ananda rasa bAhara aura bhItara sarva prakAra prasphuTita ho jAtA hai| AtmA vikalpa ke jAla ko tor3akara Ananda rasa rUpa apane svarUpa ko prApta hotA hai| jinako pUrNa paramAnanda pragaTa ho gayA hai aise paramAtmA, puna: avatAra nahIM lete parantu jagata ke jIvoM meM se koI bhI jIva unnati krama se car3hate-car3hate, jagadgurU tIrthaMkara arahanta paramAtmA hotA hai, isase jagata ke
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 ] [mAlArohaNa jI jIvoM meM dharma ke prati utsAha, bahumAna AtA hai, dharma prApta karane kI yogyatA vikasita hotI hai, dharma kA prakAza hotA hai| he bhavya ! tU bhAva zrutajJAna rUpI amRta kA pAna kara / samyak zrutajJAna dvArA AtmA kA anubhava karake nirvikalpa Ananda rasa kA pAnakara, jisase terI anAdi moha tRSA kI dAha miTa jaaye| tUne caitanya rasa ke pyAle kabhI nahIM piye haiN| ajJAna se tUne moha, rAga-dveSa rUpI viSa ke pyAle piye haiM, aba to vItarAga ke vacanAmRta prApta karake apane AtmA ke caitanya rasa kA pAnakara, jisase terI AkulatA miTa kara siddha pada kI prApti ho / rAjA zreNika ne jaba bhagavAna mahAvIra kI yaha divya dezanA, vastu svarUpa sunA to Ananda vibhora hokara jaya jayakAra macAne lgaa| phira prazna karatA hai, prabho ! siddha paramapada pAne kA kyA eka hI mArga samyagdarzana hI hai ? kyA koI dUsarA upAya yA mArga nahIM hai aura isa para kauna cala kara siddha paramapada mokSa prApta kara sakatA hai ? isake samAdhAna meM bhagavAna kI divya dhvani meM AtA hai, agalI gAthA gAthA - 32 je siddha naMtaM mukti pravesaM, suddhaM sarUpaM guna mAla grAhitaM I je kevi bhavyAtma saMmikta suddhaM, te jAMti moSyaM kathitaM jinendraM // zabdArtha- (je) jo (siddha naMtaM) ananta siddha (mukti pravesaM ) mukti ko prApta huye haiM (suddhaM sarUpaM) apane zuddhAtma svarUpa (guna mAla) guNoM kI mAlA (grahitaM) grahaNa kI, dhAraNa kI (je) jo (kevi) koI bhI (bhavyAtma) bhavyAtmA (saMmikta suddhaM) zuddha samyaktva, nizcaya samyagdRSTi (te) vaha (jAMti) jAyeMge (moSyaM) mokSa ko (kathitaM jinendraM) jinendra paramAtmA ne kahA, nirUpaNa kiyA / vizeSArtha - jo ananta siddha paramAtmA anAdi kAlIna saMsAra ke paMca parAvartana rUpa paribhramaNa se chUTakara mukti ko prApta huye haiM, una sabane ratnatrayamayI jJAna guNamAlA zuddha svarUpAnubhUti ko grahaNa kiyA hai| isI prakAra jo koI bhI bhavyajIva samyaktva se zuddha hoMge, nija zuddhAtmAnubhUti pUrvaka gAthA kraM. 32 ] Atma dhyAna dhareMge, ve bhI saba mokSa ko prApta kreNge| brahmAnandamayI jJAna svabhAva meM lIna rheNge| yaha zrI jinendra paramAtmA bhagavAna mahAvIra ne kahA hai| he rAjA zreNika ! eka hoya trikAla mAM paramArthano paMtha / mukti kA mArga to anAdi nidhana eka hI hai samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSa mArgaH, jo ananta siddha paramAtmA huye haiM, ho rahe haiM, hoMge, una sabane hI apane zuddhAtma svarUpa ke jJAna zraddhAna pUrvaka zuddha svabhAva meM ekAgra lIna huye, vaha saba mukti ko prApta huye / yaha ratnatrayamayI jJAna guNamAlA arthAt samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra mayI zuddhAtma svarUpa athavA parama sukha, parama zAnti, paramAnanda kA bhaMDAra nija Atma svarUpa jo ananta guNoM kA dhArI eka akhaMDa, avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA hai| isakA bhedajJAna pUrvaka anubhUti zraddhAna karane vAlA hI siddha paramAtmA huA hai aura aba jo koI bhI bhavya jIva aise, apane zuddhAtma svarUpa kI anubhUti jJAna zraddhAna kareMge, vaha mukti ko prApta hoMge, anya koI mukti kA dUsarA upAya yA mArga nahIM hai tathA isameM kisI jIva ke lie koI bandhana nahIM hai, jAti, kula, sampradAya, U~ca-nIca, choTA, bar3A, nArakI, tiryaMca, manuSya, deva, koI bhI ho apane svarUpa kA jJAna zraddhAna kara mukti pA sakatA hai| [ 226 nizcaya dRSTi se pratyeka jIva paramAtma svarUpa hI hai| jinavara aura jIva meM antara nahIM hai, bhale hI vaha ekendriya jIva ho yA svarga kA jIva ho, vaha saba to paryAya hai| Atmavastu to svarUpa se paramAtmA hI hai| jo nigoda meM so hI mujha meM, so hI mokSa maMjhAra / nizcaya bheda kachu bhI nAhIM, bheda gine saMsAra // svAmI dehAle soI siddhAle bheu na rahe / jana jAke anmoya so nyAnI mukti lahe // ati alpakAla meM jise saMsAra paribhramaNa se mukta honA hai, aise ati Asanna bhavya jIva ko nija paramAtma svarUpa ke sivAya anya kucha bhI upAdeya nahIM hai| jisameM karma kI koI apekSA nahIM hai, aisA jo apanA zuddha paramAtma tatva usakA Azraya karane se samyagdarzana hotA hai aura usI kA Azraya karane se samyagcAritra hotA hai aura usI kA Azraya karane se alpakAla meM mukti
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.32] [ 228 hotI hai| svAnubhUti hone para anAkula, AlhAda maya eka samasta hI vizva para tairatA huA, vijJAnaghana, parama padArtha, paramAtmA anubhava meM AtA hai, aise anubhava binA AtmA samyak rUpa se dRSTigocara nahIM hotA, zraddhA meM nahIM AtA isalie svAnubhUti ke binA samyagdarzana dharma kA prArambha hI nahIM hotaa| antara meM sva saMvedana jJAna khilA, vahA~ svayaM ko usakA vedana huA phira koI dUsarA use jAne yA nA jAne, usakI jJAnI ko apekSA nahIM hai| AtmA kA svabhAva kAlika parama pAriNAmika bhAva rUpa hai, usa svabhAva ko pakar3ane se hI mukti hotI hai| pratyeka dravya apane dravya guNa paryAya se hai| jIva-jIva ke guNa paryAya se hai aura, ajIva-ajIva ke dravya guNa paryAya se hai| isa prakAra sabhI dravya paraspara asahAya haiM, pratyeka dravya svasahAyI hai tathA para se asahAyI hai| pratyeka dravya svataMtra hai, koI kisI kA kucha nahIM kara sktaa| akhaNDa dravya aura paryAya donoM kA jJAna hone para akhaNDa svabhAva kI ora lakSya rakhanA, upayoga kI ekAgratA akhaNDa dravya kI ora le jAnA, vaha antara meM samabhAva ko pragaTa karatA hai, svAzraya dvArA baMdha kA nAza karatI jo nirmala paryAya pragaTa huI, use bhagavAna mokSamArga kahate haiN| jisa dharmAtmA ne nija zuddhAtma dravya ko svIkAra karake pariNati ko sva abhimukha kiyA vaha pratikSaNa mukti kI ora gatizIla hai. vaha mokSapurI kA pravAsI ho gyaa| anubhava pramANa mukti| Atma anubhava ke binA saba kucha zUnya hai| lAkha kaSAya kI maMdatA karo, vrata, saMyama, tapa, karo yA lAkha zAstra paDho kintu anubhava binA saba kucha vyartha hai| yadi kucha bhI na sIkhA ho para anubhava kiyA ho| to usane saba kucha sIkha liyA, use bAta karanA bhale hI na Aye, to bhI vaha kevalajJAna, mukti prApta kara legaa| samyagdRSTi jIva apane svarUpa ko jAnakara usakI pratIti kara svarUpAcaraNa kara aisA anubhava karatA hai ki maiM to mAtra caitanya jyoti hU~, zuba buddha jJAnAnanda svabhAvI jJAnamAtra huuN| dhuvadhAma rUpI dhyeya ke dhyAna kI pracaNDa dhUnI, utsAha va dhairya se dhunane vAlA, aise dharama kA ghAraka dharmI dhanya hai| vItarAga ke mArga meM to samyaktva kI prAthamikatA hai, prathama to bhevajJAna honA caahie| aisA samyaktva to sva-para kA zraddhAna hone para hotA hai tathA aisA zraddhAna zuddha nizvayanaya ke bhAvAbhyAsa karane se hotA hai: ataH zabanaya ke anusAra zraddhAna kara samyagdati honA. vaha prArambhika dharma hai, tatpazcAt cAritrAdi hote haiN| jJAyaka svabhAvI caitanya AtmA kI svAnubhUti ke binA jJAna hotA nahIM hai aura jJAyaka ke dRr3ha Alambana dvArA Atma dravya svabhAva rUpa se pariNamita hokara jo svabhAva bhUta kriyA hotI hai, usake sivAya koI kriyA nahIM hai| paudagalika kriyA AtmA kahA~ kara sakatA hai? jaDa ke kArya rUpa to jaDa pariNamita hotA hai, AtmA se jar3a ke kArya kabhI nahIM hote| zarIrAdi ke kArya mere nahIM hai aura vibhAva kArya bhI svarUpa pariNati nahIM hai, maiM to jJAyaka hU~ aisI sAdhaka kI pariNati hotI hai| sacce mokSArthI ko apane jIvana meM itanA dRr3ha honA cAhie. bhale prathama savikalpa rUpa ho parantu aisA pakkA nirNaya karanA cAhie pazcAt nirvikalpa svAnubhUti karake sthiratA bar3hate-bar3hate jIva mokSa prApta karatA hai, isa vidhi ke sivAya mokSa prApta karane kI anya koI vidhi upAya mArga nahIM hai| prazna-yaha bAta,aisA nirNaya, aisA mArga to hara jagaha nahIM batAyA aura saba jIvoM ko isa bAta kA patA bhI nahIM calatA, saMsAra meM to loga jAti, sampradAya, mAnyatAyeM bAMdhe huye haiM? samAdhAna - jisa jIva kI pAtratA pakatI hai, honahAra utkRSTa hotI hai| kAla labdhi AtI hai use saba nimitta sahaja meM mila jAte haiN| dharma kisI jAti sampradAya se nahIM baMdhA, jIva bhI kisI baMdhana meM nahIM baMdhe, yaha saba saMsAra cakra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229] [mAlArohaNa jI gAthA kraM.32] [ 230 kIjIva kI pAtratA, samyagdarzana dvArA saMsAra ke paribhramaNa se mukta hokara paramAnanda mayI paramAtma svarUpa honA hI iSTa prayojanIya hai| isa satya vastu ko batAne vAle jinendra paramAtmA bhagavAna mahAvIra kI divya dezanA ko sadagurU nirgrantha vItarAgI saMta zrI jina tAraNa-taraNa maMDalAcArya mahArAja ne pratipAdita kiyA / jo bhavya jIva isa satya vastu svarUpa nija zuddhAtma tatva ratnatrayamayI jJAna guNamAlA ko dhAraNa kareMge, vaha saMsAra ke janma-maraNa ke cakra se chUTakara siddha paramAtmA hoNge| TIkAkAra kI laghutA alpajJa matimanda hone para bhI sadgurU kI zraddhA bhakti vaza yaha TIkA karane kA sAhasa kiyA hai, jo bhUla cUka ho jJAnI jana kSamA kreN| to jIva kI ajJAnatA ke kAraNa cala rahA hai| jaba jIva jAgatA hai to phira koI jAti sampradAya mAnyatA bAdhaka nahIM banatI,jIva kI antara bhAvanA jAge to kahIM se bhI, kaise bhI AtmonmukhI ho sakatA hai, isake liye eka mAtra satsaMga sahakArI hai| du:kha kI nivRtti sabhI jIva cAhate haiM aura duHkha kI nivRtti-jinase du:kha utpanna hotA hai, aise rAga-dveSa aura ajJAna Adi doSoM kI nivRtti hone se hI sambhava hai aura rAga-dveSa ajJAna kI nivRtti eka AtmajJAna ke sivAya kisI dUsare prakAra se kabhI tIna kAla meM ho nahIM sktii| aisA sabhI jJAnI purUSa kahate haiM isalie Atma jJAna hI jIva ke lie prayojana rUpa hai. usakA sarvazreSTha upAya-sadgurU vacana kA zraddhAna karanA, zravaNa karanA yA satzAstra kA svAdhyAya vicAra karanA hai| isake lie jIva ko sabhI prakAra ke mata-matAMtara kula dharma, loka vyavahAra, rUr3higata mAnyatAoM ke prati udAsIna hokara satsaMga dvArA dharma kA sahI svarUpa samajha kara apane Atma svarUpa kA vicAra nirNaya karanA caahie| satsamAgama, satzAstra aura sadAcArI jIvana honA yaha Atmopalabdhi ke prabala avalambana haiM / mala, vikSepa aura ajJAna ye jIva ke tIna doSa haiM - mala-karmAvaraNa, vikSepa - saMskAra, ajJAna - anAdi mithyAtva / jJAnI purUSoM ke vacanoM kI prApti hone para unakA yathAyogya vicAra hone se ajJAna kI nivRtti hotI hai| saMsAra anAdi ananta hai aura jIva bhI anAdi ananta hai, isameM kisI kI apekSA kI bAta nahIM hai| nIca, cAMDAla. pApI jIvoM ko bhI samyagdarzana ho sakatA hai, huA hai| isameM bAhara kI paristhiti sAdhaka bAdhaka nahIM hai,jIva kI pAtratA, purUSArtha honahAra kI bAta hai| mukti kA mUla AdhAra, samyagdarzana nija zuddhAtmAnubhUti honA hI hai| sabhI jJAnI purUSoM kA eka hI mata hai| jJAna binA mukti nahIM hotI, jJAnI kI bhASA, zabda, kahane, samajhAne kA DhaMga alaga ho sakatA hai, para abhiprAya sabakA eka hI hotA hai| isa prakAra ratnatrayamayI jJAna guNamAlA kI vizeSatA upalabdhi hone dinAMka- 11.1.91 barelI jJAnAnanda - jaba taka yaha jIva zuddha samyakadarzana prApta nahIM karatA taba taka saMsAra meM bhaTakatA hai, samyakadarzana hote hI saMsAra se mukta hone kA mArga prazasta ho jAtA hai| jisa purUSa ke hRdaya meM samyaktva rUpI jala kA pravAha niraMtara pravartamAna hai, usake karma lapI raja-dhUla kA AvaraNa nahIM lagatA tathA pUrva kAla meM jo karma baMdha huA hai vaha bhI nAza ko prApta hotA hai| "cetanA lakSaNo dharmo" AtmA kA caitanya lakSaNa svabhAva dharma hai|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231] [mAlArohaNa jI praznottara] [ 232 * samyagdarzana sambandhI praznottara * prazna 1-samyagdarzana ke lie kaisA prayatna hotA hai? samAdhAna- pahale to antara meM AtmA kI bahuta pratIti jaage| sadgurU kA samAgama karake tatva kA barAbara nirNaya krnaa| saMsAra ko duHkha rUpajAnakara dina-rAta antara meM gaharA-gaharA manthana karake bhedajJAna kA abhyAsa krnaa| bAra-bAra bhedajJAna kA abhyAsa karate-karate jaba hRdaya meM utkRSTa Atma svarUpa kI mahimA Aye, taba usakA nirvikalpa anubhava hotA hai aura usa anubhava meM siddha bhagavAna jaisA Ananda kA vedana hotA hai| usakI mahimA apAra hai| prazna 2-samyagdarzana hone vAle jIva ke antaraMga bahiraMga kAraNa kyA hai? samAdhAna - samyagdarzana hone vAle jIva ke antaraMga kAraNa 1.nikaTa bhavyatA 2. samyaktva ke prati bAdhaka mithyAtva Adi karmoM kA yathAyogya upazama, kSaya, kSayopazama 3. upadeza Adi grahaNa karane kI yogyatA 4. saMjJitva (paMcendriya - sainI chahoM paryApti se pUrNa)5.pariNAmoM kI zuddhi (krnnlbdhi)| bahiraMga kAraNa - sadgurUoM kA upadeza, saMsArI vedanAdi bhaya / prazna3-samyagdarzana hote samaya kyA hotA hai? samAdhAna- jaba kAlalabdhi Adi ke yoga se bhavyatvazakti kI vyakti hotI hai taba yaha jIva sahaja zuddha pAriNAmika bhAva rUpa nija paramAtma dravya ke samyagzraddhAna,samyagjJAna aura samyaganucaraNa rUpa paryAya se pariNata hotA hai| isa pariNamana ko Agama kI bhASA meM aupazamika yA kSAyopazamika yA kSAyika bhAva kahate haiM kintu adhyAtma kI bhASA meM use zuddhAtmA ke abhimukha pariNAma zuddhopayoga Adi kahate haiN| yaha arddhapudgala parAvartana kAla zeSa rahane para karaNalabdhi sahita hI hotA hai| samyagdarzana, darzana mohanIya kI mithyAtva, samyak mithyAtva aura samyagprakRti mithyAtva tathA anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina sAta karma prakRtiyoM ke upazama, kSaya yA kSayopazama se hotA hai| yaha AtmA ke zraddhA guNa kI nirmala paryAya hai isIliye ise AtmA kA mithyA abhiniveza se zunya Atma rUpa kahA hai| yaha cauthe guNasthAna ke sAtha pragaTa hotA hai| nirvikalpa sva saMvedana, atIndriya Ananda eka apUrva avaktavya zAnta dazA hotI hai| pUrNa prakAza mayI paramAtma svarUpa anubhava meM AtA hai| prazna 4 -samyagdarzana hone para kyA hotA hai? samAdhAna - rAgAdi se bhinna cidAnanda svabhAva kA bhAna aura anubhava huA, vahA~ dharmI ko usakA ni:saMdeha jJAna hotA hai ki mujhe AtmA kA koI apUrva Ananda kA vedana huA, samyagdarzana huA, AtmA meM se mithyAtva kA nAza ho gayA, yaha dRDha pratIti ho jAtI hai| jA samyak dRgadhArI kI mohi, rIti lagata hai attaapttii| bAhara nArakI kRta du:kha bhogata, bhItara sama rasa gttaagttii|| samyagdarzana hone para aTThAvana lAkha yoniyoM ke janma maraNa kA cakra chUTa jAtA hai| 41 prakRtiyoM kI bandha vyucchitti ho jAtI hai phira vaha strI paryAya meM nahIM jAtA, napuMsaka nahIM hotA, samyagdarzana se pUrva Ayu baMdha ho gayA ho to prathama naraka yA tiryaca gati jAtA hai, varanA sIdhA devagati aura manuSya gati meM ucca, zreSTha, kulIna, hotA huA adhika se adhika daza, pandraha bhava meM mokSa calA jAtA hai| prazna 5-samyagdRSTi kyA karatA hai? samAdhAna- AtmA ke jJAnAnanda svabhAva sanmukhatA kI rUci pUrvaka bAraha bhAvanAoM kA ciMtavana kara antara ekAgratA bar3hAtA hai| samyagdRSTi- bhaya se, AzA se, sneha se athavA lobha se, kudeva, adeva, kuzAstra tathA kugurU kI zraddhA, vinaya, bhakti nahIM krtaa| subuddhi viveka kA jAgaraNa hone se viveka pUrvaka AcaraNa karatA hai| samyagdRSTi para dravyoM ko burA nahIM mAnatA, vaha to apane moha, rAga-dveSa bhAva ko hI burA mAnatA hai aura unheM tor3ane, dUra karane kA prayAsa karatA hai| samyagdRSTi ko jJAna vairAgya kI aisI zakti pragaTa hotI hai ki grahasthAzrama meM hone para bhI sabhI kAryoM meM sthita hone para bhI lipta nahIM
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 ] [mAlArohaNa jI praznottara] [ 234 hotA, nirlipta rahatA hai| jJAnaghArA aura karmadhArA donoM pariNamatI haiN| abhI asthiratA hai, vaha usake purUSArtha kI kamajorI se hotI hai| zarIrAdi para se bhinnatva bhASita hone se vaha apane caitanya jJAyaka bhAva upayoga kI hI saMbhAla karatA hai| samyagdRSTi ko AtmA ke sivAya bAhara kahIM acchA nahIM lagatA, jagata kI koI vastu sundara nahIM lgtii| anAdi abhyAsa ke kAraNa, asthiratA ke kAraNa andara svarUpa meM nahIM rahA jA sakatA isalie upayoga bAhara AtA hai| lekina - jaba nija Atama anubhava Ave, phira aura kachu na suhAve / rasa nIrasa ho jAya tatackSaNa, akSa viSaya nahIM bhAve // samyagdRSTi ko abhI svAnubhUti kI pUrNatA nahIM hai parantu dRSTi meM paripUrNa dhruva AtmA hai| ni:zaMka guNa pragaTa ho gayA hai| saMsAra se, karma baMdhanoM se chuTane, mukta hone kA pakkA nirNaya ho gayA hai isalie isI Ananda utsAha meM rahatA hotaa| isI prakAra merA pariNamana para ke AdhIna nahIM hai, saMsArI dazA meM pUrva karmodaya ke nimitta ko pAkara apanI paryAya dhArA ke anusAra Ane vAle pariNamana ke anukUla hI merA pariNamana hogA, merI mAtra icchAnusAra nahIM hogaa| aisA jAna kara du:khI nahIM hotA, yahI usake tatva jJAna kA phala hai| prazna 7 - samyagdRSTi aura jJAnI meM antara hai yA donoM eka hai? samAdhAna - samyagdRSTi aura jJAnI eka hI jIva hotA hai, para samyagdarzana hone ke pazcAt samyagjJAna kI zuddhi karanA par3atI hai| saMzaya, vibhrama, vimoha dUra hone para hI vaha vAstavika jJAnI hotA hai / jo nizaMka, nirbhaya, abandha hotA hai| prazna8-dravya aura paryAya kyA vasta hai? samAdhAna - dravya aura paryAya eka vastu hai kyoMki donoM meM pratibhAsa bheda hone para bhI bheda nahIM hai| jinameM pratibhAsa bheda hone para bhI abheda hotA hai ve eka hote haiM ata: dravya aura paryAya bhinna nahIM hai / isa taraha vastu dravya paryAyAtmaka hai| ina donoM meM se yadi eka ko bhI na mAnA jAye, to vastu nahIM ho sakatI kyoMki sat kA lakSaNa hai-artha kriyA kintu paryAya nirapekSa akelA dravya artha kriyA nahIM kara sakatA aura na dravya nirapekSa paryAya hI kara sakatI hai kintu eka vastu hone para bhI unameM paraspara meM svabhAva, nAma, saMkhyA Adi kI apekSA bheda bhI hai| svabhAva-dravya anAdi ananta hai, eka svabhAva pariNAma vAlA hai, paryAya sAdi zAnta aneka svabhAva pariNAma vAlI hai| nAma- dravya kI saMjJA dravya hai, paryAya kI saMjJA paryAya hai| saMkhyA - dravya kI saMkhyA eka hai. paryAya kI saMkhyA aneka hai| kArya-dravya kA kArya ekatva kA bodha karAnA hai,paryAya kA kArya anekatva kA bodha karAnA hai| kAla - dravya trikAlavartI hotA hai, paryAya vartamAna kAla vAlI eka samaya kI hotI hai| lakSaNa - dravya kA lakSaNa sat avinAzI hai, paryAya kSaNavartI nAzavAna hai| prazna6-jJAna ajJAna dazA meM jIva meM kyA antara par3atA hai? samAdhAna - ajJAna dazA meM svabhAva kA bodha use nahIM hotA ata: para padArtha ke saMcaya meM, usake nirmANa meM vaha hotA to nimitta mAtra hai para apane ko para kA kartA mAnatA hai| yaha mAnyatA hI usakA bhrama hai aura bhrama ke kAraNa hI vaha du:khI hai| vaha du:khI isalie hotA hai ki apanI galata mAnyatA, para ko apane anukUla banAnA cAhatA hai parantu para dravya to svayaM apanI pariNati ke anurUpa pariNamatA hai| isakI icchAnusAra pariNamana nahIM karatA, taba yaha apanI icchAnukUla para pariNamana ke abhAva meM svayaM du:khI hotA hai, isI prakAra para meM apanA kartRtva dekhakara, jaba para kI nimittatA meM bhI apanI sthiti apanI icchAnusAra nahIM pAtA, taba usakA doSa para ko detA hai aura svayaM duHkhI hotA hai| jJAnI kI sthiti isake viparIta hai, vaha jAnatA hai ki para dravya apane dravya kI yogyatAnusAra tathA apanI paryAyadhArA ke anusAra Ane vAle pariNamana ke anusAra hI pariNamegA, merI icchAnusAra nahIM pariNamegA ata: du:khI nahIM
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ [mAlArohaNa jI 235] sAra siddhAnta] [ 236 * zrI mAlArohaNa sAra siddhAnta * isa taraha svabhAva bheda, saMkhyA bheda, nAma bheda, kArya bheda, lakSaNa bheda, Adi hone se dravya aura paryAya bhinna hai kintu vastu rUpa se eka hI hai| isI kAraNa dravya dRSTi se vastu nitya hai aura paryAya dRSTi se anitya hai| kahA bhI hai paryAyArthika naya se padArtha niyama se utpanna hote haiM kintu dravyArthika naya se na utpanna hote haiM, na naSTa hote haiM ataeva nitya haiN| prazna 9-jIva aura rAgAdi pudagala kamA~ kA kaisA kyA sambaMdha samAdhAna-jIva aura rAgAdi pudagala karmoM kA eka kSetrAvagAha nimitta naimittika sambandha hai| svarUpa se amUrtika hone para bhI anAdi saMtAna paraMparA se (bIjavRkSavat) jIva, paudgalika karmoM ke sAtha dUdha pAnI kI taraha milA huA hai| yadyapi usa avasthA meM bhI jIva-jIva hI rahatA hai aura paudgalika karma paudgalika hI haiN| na jIva paudgalika karma rUpa hotA hai aura na paudgalika karma jIva rUpa hote haiN| paudgalika karma kA nimitta pAkara jIva meM hone vAle rAgAdi bhAvoM meM bhI vaha tanmaya nahIM hai, jaise-lAla phUla ke nimitta se sphaTika maNi lAla dikhAI detI hai parantu vaha lAla raMga sphaTika kA nija bhAva nahIM hai, usa samaya bhI sphaTika maNi apane zveta varNa se yukta hai| usI taraha jIva karmoM ke nimitta se rAgAdi rUpa pariNamana karatA hai aura jIva ke nimitta se pudgala paramANu karma rUpa pariNamita hote haiM, ve rAgAdi jIva ke nija bhAva nahIM hai| AtmA to apane caitanya guNa meM virAjatA hai| rAgAdi usake svarUpa meM praveza kiye binA Upara se jhalaka mAtra pratibhAsita hote haiN| jJAnI to aisA hI jAnatA hai kyoMki vaha Atma svarUpa kA anubhavI hai kintu jo usake anubhavI nahIM haiM unheM to AtmA rAgAdi svarUpa hI pratibhAsita hotA hai, yaha pratibhAsa hI saMsAra kA bIja hai| prazna 10- rAga-dveSAdi bhAva kisameM kaise paidA hote haiM? samAdhAna- jaise putra, strI aura purUSa donoM ke saMyoga se paidA hotA hai, vaise hI rAga-dveSAdi bhAva bhI jIva aura karma ke saMyoga se jIva meM utpanna hote haiN| * * * (1) mokSamArga kI prApti kA upAya vyavahAra naya se to samyagdarzana samyagjJAna, samyagcAritra hai kintu nizcayanaya se ratnatrayamayI svAtmA hI mokSamArga hai| (2) jisameM jIva, cAra gatiyoM meM bhramaNa karate rahate haiM tathA prati samaya utpAda vyaya aura dhauvya rUpa vRtti kA Alambana karate haiM use bhava yA saMsAra kahate haiN| yaha bhava jo hamAre sammukha vidyamAna hai, nAnA du:khoM kA kAraNa hone se bhISaNa vana ke tulya hai| isameM hone vAle zArIrika, mAnasika, Agantuka tathA sahaja duHkha dAvAnala ke samAna haiN| (3) dharma kA prArambha samyagdarzana se hotA hai| sAta tatvoM kA yathArtha zraddhAna karake nija zuddhAtmA hI upAdeya hai. isa prakAra kI rUci kA nAma samyagdarzana hai| samyagdRSTi puNya aura pApa donoM ko hI heya mAnatA hai, phira bhI puNya baMdha se bacatA nahIM hai| (4) jIva kI samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra rUpa vizuddhi ko dharma kahate haiN| (5) mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra rUpa saMkleza pariNAma ko adharma kahate haiN| (6) AtmA kA mithyAtva, rAgAdi se rahita vizuddha bhAva hI dharma hai, aisA mAnakara use svIkAra kro| (7) samyagdarzana, jJAna, cAritra, tapa ke mala doSa - samyagdarzana ke doSa-zaMkAdi 25 doSa / jJAna ke doSa-saMzaya, viparyaya, anadhyavasAya / cAritra ke doSa- pratyeka vrata kI pAMca-pAMca bhAvanAoM kA tyAga / tapa ke doSa-prANI saMyama aura indriya saMyama kA abhAva / (8) jIva ke pariNAma nizcayanaya ke zraddhAna se vimukha hokara zarIrAdi para dravyoM ke sAtha ekatva zraddhAna rUpa jo pravRtti karate haiM, usI kA nAma saMsAra hai|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 ] [mAlArohaNa jI sAra siddhAnta] [ 238 (9) adhyAtma meM - moha, darzana moha ko hI kahA hai aura rAga-dveSa cAritra moha ko kahA hai| (10) para dravya se bhinna AtmA kA avalokana hI niyama se samyagdarzana hai| (11) sacce deva ke tIna lakSaNa - vItarAgatA, sarvajJatA aura hitopdeshitaa| (12)jahA~ jisa prakAra se vAkya kI prAmANikatA ho, vahA~ usI prakAra se use grahaNa karanA caahie| (13)jo pA~coM indriyoM ke dvArA bhogane meM Ate haiM tathA indriyA~, zarIra, mana, karma va jo anya mUrtika padArtha haiM. vaha saba pudagala dravya jaanoN| (14) jisakI Atma viSayaka zraddhA manda hotI hai usakA mokSa kI prApti aura saMsAra kI samApti ke lie kiyA jAne vAlA tapazcaraNa Adi zrama vyartha hotA hai| (15) AtmA kA jo pariNAma samasta karmoM ke kSaya meM hetu hai, use bhAva mokSa jAno aura AtmA se karmoM kA pRthaka ho jAnA dravya mokSa jaano| (16) cAroM gatiyoM meM se kisI bhI gati vAlA, bhavya, saMjJI, paryAptaka, manda kaSAyI, jJAnopayogayukta,jAgatA huA,zubhalezyA vAlA tathA karaNalabdhi se sampanna jIva samyaktva ko prApta karatA hai| (17) jisa jIva meM mokSa prApti kI yogyatA hai use bhavya kahate haiM aura samyaktva grahaNa kI yogyatA ko labdhi kahate haiN| (18) karmoM se baddha bhavya jIva, arddhapudagala parAvartana pramANa kAla zeSa rahane para prathama samyaktva ke yogya hotA hai kyoMki eka bAra samyaktva hone para jIva isase adhika samaya taka saMsAra meM nahIM rahatA, ise hI kAlalabdhi kahate haiN| (19) samyagdarzana ko prabhu kahA hai kyoMki vaha parama ArAdhya hai, usI ke prasAda se mukti kI prApti hotI hai| (20) jinendra deva samyagjJAna ko kArya aura samyagdarzana ko kAraNa kahate haiM isalie samyagdarzana ke anantara hI jJAna kI ArAdhanA yogya hai| (21) kSAyika samyaktva, pragaTa hokara puna: lupta nahIM hotA, sadA rahatA hai, kyoMki usake pratibandhaka mithyAtva Adi karmoM kA kSaya ho jAtA hai| isI se zaMkA Adi doSa nahIM hone se vaha aupazamika samyagdarzana se ati zuddha hotA hai| kabhI bhI kisI kAraNa se usameM kSobha paidA nahIM hotaa| bhayaMkara rUpoM se hetu aura dRSTAnta pUrvaka vacana vinyAsa se kSAyika samyaktva kabhI DagamagAtA nahIM hai, nizcala rahatA hai| vedaka samyaktva, samyakdarzana ke eka deza kA ghAta karane vAlI deza ghAtI samyaktva prakRti ke udaya se tathA udaya prApta mithyAtva Adi chaha prakRtiyoM ke udaya kI nivRtti hone para aura AgAmI kAla meM udaya meM Ane vAlI unhIM chaha prakRtiyoM ke sadavasthA rUpa upazama hone para vedaka arthAta. kSAyopazamika samyaktva hotA hai / vaha samyaktva cala, mala, aura agAr3ha hotA hai| (22) jo samyagdarzana ko acchI taraha se siddha kara cuke haiM unakI vipatti bhI sampatti ho jAtI hai| itanA hI nahIM kintu unakA nAma lene vAle bhI vipattiyoM se tatkAla mukta ho jAte haiN| (23) nirgrantha ratnatraya hI pravacana kA sAra hai, vahI lokottara aura atyanta vizuddha hai| vahI mokSa kA mArga hai isalie isa prakAra kI zraddhA karanI cAhie aura usa zraddhA ko puSTa karanA caahie| (24) adhika kahane se kyA? atIta meM jo nara zreSTha mukta huye haiM aura bhaviSya meM jo mukta hoMge, vaha samyaktva kA mAhAtmya jaano| (25) ratnatraya (samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra) kA nAma hI deva hai ata: ina tInoM guNoM se viziSTa jo jIva haiM, vaha deva haiN| (26) vastuta: pUrNa rUpa se zuddhAtmA hI deva hai| (27) cAroM gatiyoM ke janma maraNa kA duHkha samyagdarzana kI prApti ke binA dUra nahIM ho sakatA, yaha samyagdarzana hI sAMsArika du:khoM se chur3Akara mokSa rUpI sukha de sakatA hai / (28) Atmika dRr3ha AsthA ke binA koI bhI vyakti nirbhaya nahIM ho sktaa|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 ] [mAlArohaNa jI [ 240 bhajana sahI hai sahI hai... zuddhAtama kI gurUvara ne mahimA kahI hai| sahI hai sahI hai sahI hai sahI hai // Atama zuddhAtama paramAtama yahI hai / sahI hai sahI hai sahI hai sahI hai // (29) samyagdarzana prApta karane kI eka hI vidhi hai, vaha hai-saMsAra bhogoM se virakta hokara akhaMDa evaM ananta guNoM ke samudAya AtmA kI AsthA krnaa| (30) jaise - vIratA binA sainika, nAka ke binA sundara mukha, mudrikA binA aMgulI, daravAje binA sundara mahala,cAhara dIvArI ke binA bagIcA, zobhA nahIM dete, isI prakAra samyagdarzana binA dharma zobhita nahIM hotaa| (31) kSAyika samyagdarzana yA to upazama samyaktva yA vedaka samyaktva se hotA hai isIliye pahale do samyaktva sAdhana haiM aura kSAyika samyaktva sAdhya hai| kSAyika samyaktva hone para kabhI chaTatA nahIM hai| usI bhava meM yA tIsare bhava meM niyama se mukti kI prApti hotI hai| (32) bhedajJAna dvArA sva-para kA yathArtha nirNaya kara kyoMki upAdeya kI taraha heya ko bhI jAnanA Avazyaka hai, heya ko jAnane se upAdeya meM dRDha AsthA hotI hai| nija zuddhAtmAnubhUti hI samyagdarzana hai aura yaha kisI jIva ko kabhI bhI ho sakatA hai, isameM koI kAla, paryAya, paristhiti, sAdhaka bAdhaka nahIM hai| samyagdarzana hI saMsAra kI mauta aura mukti ko prApta karanA nizcita ho jAtA hai| abhI taka na jAnA pahicAnA thA khuda ko| saMsArI zarIradhArI hI mAnA thA khuda ko // dikhAyA zuddhAtama jaba gurUvara ne hamako / miTAyA mada mithyAtva ajJAna tama ko // Atama zuddhAtama ratnatraya mayI hai / sahI hai sahI hai sahI hai sahI hai // jagata kA pariNamana saba kramabaddha hai nizcita / TAle se jo TalatA nahIM kucha bhI kiMcit // jIva AtmA saba haiM siddha svarUpI / pudgala paramANu bhI zuddha hai rUpI // sat dravya lakSaNa yaha jinavara kahI hai| sahI hai sahI hai sahI hai sahI hai // jaya tAraNa taraNa sacce deva - tAraNa taraNa sacce gurU tAraNa taraNa saccA dharma - tAraNa taraNa zuddhAtmA jaya tAraNa taraNa jinane bhI dhuva tatva kA Azraya liyA hai| mukti zrI kA AnaMda amRta rasa piyA hai // jo bhavya AtmA nija kI zraddhA kareMge / ve saba jina jinavara paramAtama baneMge // mukti kA mAraga basa eka yahI hai / sahI hai sahI hai sahI hai sahI hai // - tAraNa taraNa ---*---*---*---
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241] bhajana he bhavyo, samyagdarzana sAra / anya jagata kA vaibhava sArA, saba kucha hai nissAra // nija AtmAnubhUti ika kSaNa kI, karatI bhava se pAra / bheda jJAna nija Atama darzana, yahI samaya kA sAra / / ...... kAla anAdi bhaTake jagata meM, nija ajJAna kI mAra / janmeM mare bahuta duHkha bhoge, cAroM gati apAra / / ..... puNya udaya saubhAgya jagA hai, sadagurU mile haiM tAra / satya dharma kA marma batA rahe, kara lo ise svIkAra / / ..... jIva ajIva kA bheda jAna lo, taja do moha vikAra / jisako tumane apanA mAnA, jar3a pudagala bekAra / / ..... saMkalpa vikalpa roga bhaya ciMtA, miTa jAyeMge sAra / jJAna kI mahimA bar3I apUraba, macegI jaya jayakAra / / ... jJAnAnaMda svabhAvI ho tuma, svayaM ke tAraNa hAra / kara purUSAratha dAMva lagAo, mata cUko isa bAra // ... he bhayo, bheda vijJAna kro| jinavANI kA sAra yahI hai, mukti zrI varo // jIva ajIva kA bheda jAna lo, moha meM matI maro / tuma to ho bhagavAna AtmA, zarIrAdi paro kramabaddha paryAya saba nizcita, tuma kAhe ko Daro / nirbhaya jJAyaka raho AnaMda maya, bhava saMsAra taro karma saMyogI jo honA hai, TAro nAhiM Taro / tAraNa taraNa kA zaraNA pAyA, mada mithyAtva haro ..... .... isa saMsAra meM kyA rakkhA hai, narabhava saphala karo / jJAnAnaMda calo jaldI se, sAdhu pada ko dharo jaya tAraNa taraNa bhajana jaya tAraNa taraNa sadA sabase hI boliye / jaya tAraNa taraNa bola apanA mauna kholiye // zrI jinendra vItarAga, jaga ke siratAja haiM / Apa tireM para tAreM, sadgurU jahAja haiM / / dharma svayaM kA svabhAva, apane meM Doliye... nija zuddhatama svarUpa, jaga tAraNa hAra hai / yahI samayasAra zuddha, cetana avikAra hai // jAga jAo cetana, anAdi kAla so liye .. .... deva haiM tAraNa taraNa, gurU bhI tAraNa taraNa / dharma hai tAraNa taraNa, nijAtmA tAraNa taraNa || bhedajJAna karake aba, hRdaya ke dvAra kholiye.... isakI mahimA apAra, gaNadhara ne gAI hai / gurU tAraNa taraNa ne kathI kahI darasAI hai / brahmAnaMda anubhava se, apane meM tauliye. bolo tAraNa taraNa, bolo tAraNa taraNa / karalo Atama ramaNa, karalo Atama ramaNa || kyA lAyA hai saMga meM, kyA le jAyegA / karake khoTe karama, khuda hI duHkha pAyegA || chor3akara jhaMjhaTe, kara prabhu kA bhajana / bolo tAraNa taraNa...... pAyA mAnuSa janama, isameM karale dharama / tyAga, tapa, dAna, saMyama aura acche karama // basaMta miTa jAyegA terA janma maraNa / bolo tAraNa taraNa.. !...... [ 242
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243] [244 bhajana Ao hama saba milakara gAyeM, gurUvANI kI gAthAyeM / hai ananta upakAra gurU kA, kisa vidhi use cukA pAyeM / / vande tAraNam jaya jaya vande tAraNam / / caudaha graMtha mahAsAgara haiM, svAnubhUti se bhare hue| unheM samajhanA lakSya hamArA, hama bhakti se bhare hue| gurU vANI kA Azraya lekara, hama zuddhAtama ko dhyAyeM, hai ananta ........ kaisA viSama samaya AyA thA, jaba gurUvara ne janma liyaa| ADambara ke tUphAnoM ne, satya dharma ko bhulA diyA / taba gurUvara ne dIpa jalAyA, jisase jIva saMbhala jAyeM, hai ananta ........ amRtamaya gurU kI vANI hai, hama saba amRta pAna kreN| janma jarA bhava roga nivAreM, sadA dharma kA dhyAna dhareM / / hama arihaMta siddha bana jAyeM, yahI bhAvanA nita bhAyeM, hai ananta ........ zuddha svabhAva dharma hai apanA, pahale yahI samajhanA hai| kriyAkANDa meM dharma nahIM hai, brahmAnaMda meM rahanA hai|| jAgo jAgo he jaga jIvo, satya sabhI ko batalAyeM, hai ananta........ jinavANI stuti jinavANI ko namana karo, yaha vANI hai bhagavAna kii| vaMde tAraNam jaya jaya vaMde tAraNam / / syAdavAda kI dhArA bahatI, anekAMta kI mAtA hai, mad mithyAtva kaSAyeM galatIM, rAga dveSa gala jAtA hai| par3hane se hai jJAna jAgatA, pAlana se mukti milatI , jar3a cetana kA jJAna ho isase, karmoM kI zakti hiltii| isa vANI kA manana karo, yaha vANI hai kalyANa kI // 1 // vaMde tAraNam....... isake pUta-sapUta anekoM, kunda-kunda gurU tAraNa haiM, khuda bhI tare anekoM tAre, tarane vAloM ke kAraNa haiN| mahAvIra kI vANI hai, gurU gautama ne isako dhArI, satya dharma kA pATha par3hAtI, bhavyoM kI hai hitakArI / / saba milakara ke namana karo,yaha vANI kevala jJAna kii||2|| vaMde tAraNam...... ---*---*---*--- __ AratI OM jaya Atama devA, prabhu zuddhAtama devA / tumhare manana kare se nizadina, miTate duHkha chevA ||ttek|| agama agocara parama bramha tuma, zivapura ke vAsI / zuddha-buddha ho nitya niraMjana, zAzvata avinAzI // 1 // OM jaya........ viSNu buddha, mahAvIra prabhu tuma, ratnatraya dhArI / vItarAga sarvajJa hitaMkara, jaga ke sukhakArI / / 2 / / OM jaya........ jJAnAnaMda svabhAvI ho tuma, nirvikalpa jJAtA / tAraNa-taraNa jinezvara, paramAnaMda dAtA // 3 // OM jaya........ jinendra paramAtmA dvArA kathita yaha mukti kA zreSTha zuddhamArga vyavahAra nizcaya se zAzvata anekAntamayI hai, jo bhavya jIva isakA ArAdhana karate haiM, ve avazya AtmA se paramAtmA hote haiM, isameM koI saMzaya nahIM hai| 8 iti