Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023481/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mamatAcArya kRta kAvyaprakAza [ gujarAtI anuvAda ] prathama bhAga anuvAdaka: rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThaka rasikalAla choTAlAla parIkha gujarAta rAtava maMdira amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAta purAtattva maMdira granthAvalI granthAGka 11
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAta purAtattava maMdira uthAvalI zrI mammaTAcArya kRta kAvyaprakAro [ gUjarAtI anuvAda ] (prathama bhAga. ullAsa 1-6) anuvAdaka: rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThaka rasikalAla choTAlAla parIkha gujarAta purAtattava maMdira amadAvAda [ prathamavRtti ] prati 700 ] saMvata 1780-sana 1924 [ mUlya 1-8-0
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudraka: viNIlAla chaganalAla bUca navajIvana mudraNAlaca amadAvAda prakAzaka: viThThaladAsa maganalAla ThArI gUjarAta vidyApITha amadAvAda
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana gujarAta purAtattva maMdiranI prakhadhasamitinA saM. 19 nI bhAdaravA vada 13 nA 1 lA TharAva (pariziSTa 1) anusAra . zrI mammaTAcAryanA kAvyaprakAzanA ullAsa 1 thI 6 nA anuvAda prathama bhAga tarIke prasiddha karavAmAM Ave che. } gUjarAta vidyApITha kAryAlaya, amadAvAda pratika saM. 1981 prAka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kAvyazAstra saMskRta sAhityane eka mahattvano bhAga che. prAcIna bhAratane ApaNane je jJAna vAraso maLyo che temAM be zAkhAonAM ciMtana pazcimanA buddhivaibhavanA vartamAna yugamAM paNa manana egya ane bhaviSyanA kArya mATe ubodhaka ane mArgadarzaka che. eka darzanazAstranAM ane bIjAM kAvyazAstranAM. prAcIna bhArate jJAnanA samasta pradezamAM yathAzakya prayatna karela che. temAMnA ghaNA bhAganuM adhyayana kevaLa aitihAsika daSTie upayogI chekeTalAkanuM te te viSayanA nirUpaNa mATe yogya paribhASA meLavavA mATe upayogI che. paNa dArzanika sAhitya ane kAvyamImAMsAnuM sAhitya UMDA anubhavamUlaka ciMtana upara racAeluM hovAthI sadAne mATe Adagya che. A zAstro jIvananA je jAtanA anubhavonI carcA kare che te sarva grAhya karAvI zakAya evA hotA nathI ane ema hovAthI te uparathI upajAvelA siddhAnto sarvasaMmata thaI zakatA nathI. AthI dareka vyaktine tema ja dareka sAhityayugane pitAne svAnubhava karavAnI ane tadanusAra dRSTi ghaDavAnI jarUra hamezAM rahe che. AthI prAcIna kAvyamImAMsakAnA badhA vicAre Aje ApaNane upayogI ke mahattvanA na lAge e svAbhAvika che. temanA dorAyA ApaNe na dorAIe e paNa jarUranuM che. paNa je dareka vyakti ke dareka yuga kevaLa pote jeTaluM meLavI zake teTalAthI ja calAvI levA mAge che te jarUra jJAnadaridra rahe; bIjAoe prayatna karI je phalaprApti karI hoya tene vivekapUrvaka lAbha le to ja jJAnamArgamAM pragati thAya. AthI jJAnanI je je dizAmAM prajAne pragati karavAnI hoya te te dizAmAM tenA pUrvajoe kayAM sudhI ane kevI rIte gati karI che te jANavuM ane jovuM Avazyaka che. ane tethI ApaNuM sAhityamImAMsA samRddha thAya, tene navuM udhana maLe ane navA saMskAra prApta thAya teTalA mATe prAcIna kAvyamImAMsAnA vicAre sevavA ApaNe mATe Avazyaka che. A viSayomAM Aje ApaNuM upara pazcimanA vicArenuM prabhutva che. A prabhutva sarvatra temanuM ciMtana vadhAre marmagrAhI che eTalA mATe nathI. tenuM kharuM kAraNa amArI samajaNa pramANe, ApaNuM prAcIna kAvyamImAMsakAnA ciMtananuM yogya sevana thatuM nathI te che. bannenA taTastha abhyAsIne kadAcita jaNAze ke pAzcAtyanI vizeSatA temanI pratipAdanazailImAM rahelI che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI ja te vadhAre AkarSaka che, ane ApaNe te zailI svIkArI che. paNa kAvyasvarUpa viSenAM bannenAM ciMtane sarakhAvatAM jaNAze ke baMne sarakhAM manana egya chatAM prAcInanAM ciMtanamAM jeTaluM lakSyadhitva ane UMDANa che teTaluM kadAcita Adhunika pAzcAtyAnA vicAramAM nahi hoya. ApaNI kAvyasvarUpanI carcAnI dizA yogya rIte niyaMtrita thAya te mATe vicAratAM jaNAya che ke, ApaNe prAcInonA vicAronuM yathAyogya sevana karavuM joIe. te sevanathI kAvyamImAMsAmAM ApaNI prajA tarIke nI viziSTa vRtti kaI jAtanI che tenuM paNa ApaNane bhAna thavAne saMbhava che. AvuM bhAna ApaNane hoya to ApaNe ApaNI UNapa anya prajAonI vicArasaMpattithI kevI rIte pUravI tene yogya mArga paNa ApaNane sujhe; ane anyonA vicArane upayoga karyA chatAM ApaNe sarjakazakti lupta na thAya. A jAtanA vicArathI gUjarAtI sAhityarasika varga AgaLa prAcInenI sAhityamImAMsA mUkavAnI amane AkAMkSA thaI A mATe mULa lekhakomAMthA vicAro laI teno nibandhomAM UhApoha ryA pahelAM koI prAmANika kAvyamImAMsakano graMtha anuvAdarUpe raju karavo e krama vadhAre yogya lAge. ane A mATe vAgevatAvatAra zrI. ameTAcAryano kAvyaprakAza (Azare I.sa. 1100thI 1150) ame pasaMda karyo. tene pasaMda karavAnuM kAraNa e ke emAM prAcIna kAvyamImAMsakonI baMne praNAlIono-"ratirAma vAcaca' ane "artha sadAca vyiA che evasthita :-ogya rIte samanvaya thaelo dekhAya che. kAvyaprakAza lakhavAmAM mammATAcArye saMskRta bhASAnI sarvaprakAranI zaktine upayoga karyo che ema kahIe to temAM jarA paNa atizayokti nathI. kArikA, vRtti ane udAharaNamAM eka zabdanI paNa atizayatA bhAgye ja jaNAze, ane chatAM je kAMI kahevAnuM che te saMpUrNatAthI kahyuM che. rasanI carcAmAM ke vyaMjanAnI sthApanAmAM vRttinI zailI uttama gadya sAhityanA namUnA rUpa che. AvA graMthanuM bhASAntara karavAno prayatna e eka sAhasa ja kahevAya; ane amane A kAryamAM paM. sukhalAlajInI madada na heta to ame A sAhasa kheDavAnI hiMmata na karata. vyAkaraNa, alaMkArazAstra, ane darzanazAstranA emanA talasparzI jJAnanI madadathI ja A traNe zAne eka paTamAM vaNI detA A graMthane gUjarAtI rUpAntara ApavAno prayatna ame karI zakyA chIe. amArA prayatnanI apUrNatAonuM amane bhAna nathI ema to nathI. maLa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha aneka TIkAo (lagabhaga 70) thayA chatAM saMskRta bhASAnA abhyAsIone mATe hajI sugama thayo nathI, hajI paNa gugamya ja che. amArA prayatna gUjarAtI abhyAsIo mATe te graMthane sarvathA sugama karI mukyo che ema ame mAnatA nathI. paNa sAvadhAnatAthI bhaNanArane mULakAranuM rahasya keTaleka aMze samajAze evI amArI AzA che. A prathama prayatna bIje vadhAre samartha prayatna-amArA ke bIjAnA hAthe-preraze te paNa ame saMtoSa mAnI laIzuM. bhASAntara karavAmAM bane teTalo mULane vaLagI rahevAno prayatna karyo che. TippaNamAM mULanA arthane yathAzakti spaSTa karavA prayatna karyo che. pUrvApara ullekho Avazyaka sthaLe ApyA che. TippaNo pADiya batAvavAnuM kSetra na banI jAya enI sarata rAkhI che. mULanA arthane vizada karavo e ja pradhAna hetu rAkhe che. udAharaNonuM bhASAntara padhamAM ane gadyamAM baMnemAM ApyuM che. padya mULa graMthanA bhAga tarIke ApyuM che ane gadha TippaNo sAthe AvI nIzAnI vacce mUkayuM che. baMne ApavAnuM kAraNa e ke kevaLa gadha ApavAthI mULanA bhAva ane svarUpa barAbara batAvI zakAtAM na hatAM; akSarazaH anuvAdanI apekSA rAkhanArA mATe gadhamAM paNa anuvAda Apavo Avazyaka hato. ahI e jaNAvavuM joIe ke keTalAMka udAharaNo ApaNI saMskAritAnI vRttine khaTake evAM che. udAharaNe moTe bhAge zaMgAranAM che.. jyAM sudhI jIvanamAM strIpuruSanA premabhAvanuM prAbalya che tyAM sudhI e rasa kAvya ke kalAmAM prAbalya bhegavaze. paNa enA kalAtmaka rUpamAM e maryAdA oLaMgI jAya e ApaNA AtmAne khUMce evI bAbata che. Aje ApaNA jIvanano Adarza strIpuruSanA saMbadhanuM rahasya vadhAre AdhyAtmika kalpavA tarapha che; tethI ApaNe keTalAMka saMskRta kAvyothI kaMTALI jaIe e svAbhAvika che. ApaNane e grAmya (gAmaDAnAM e arthamAM nahi) lAge to paNa navAI nahi. paNa te samayanA laukika Adarzo ApaNAthI jUdA hatA e ApaNe smaraNamAM rAkhavuM joIe; (ane temAM e khAsa karI kAramIranI rAjakIya ane sAmAjika sthitine ItihAsa dhyAnamAM levo joIe.) e yugamAM kAvyazAstramAM jhINavaTa AvatI hatI paNa kAvyo bhAvamAM ekajAtanAM ane sthUla thatAM hatA. A virodhAbhAsanAM udAharaNe bIjI prAcIna saMskRtiomAM paNa maLe che. A tarapha ApaNe aitihAsika daSTithI jovAnuM ja prApta thAya che. enAM aniSTa tattvanuM, e prAcIna che mATe anukaraNa karavuM, e mUDhatti che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthanA kartA ke kartAo-mammaTa ane allaTane kAlanirNaya, saMskRta kAvyazAstranA itihAsanI rUparekhA, tenuM tAMtvika nirUpaNu vagere graMtha pUre thaye karavAnI umeda che. A anuvAdamAM je deSa dekhAya-mULane samajavAnA tema ja anuvAdanI kaLAnA-te amane kyA karI batAvavAnI vidvAnone vinantI karI ame A graMtha gujarAtanA sAhityarasike samakSa raju karIe chIe. gUjarAta purAtatva mandira nI tithi Ae vada 1ra saM. 1880 I. anuvAdaka
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnama ullAsa 1 ullAsa 2 ullAsa 3 ullAsa 4 ullAsa 5 ullAsa 6
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza prathama ullAsa granthanA AraMbhamAM granthakartA vigho nAza thavA mATe yogya ISTadevatAnuM cintana kare che. niyatitaniyamaditAM vamaLamAnyAtA ! navarasarucirAM nirmitimAdadhatI bhAratI kaverjayati // 1 2niyama na jyAM niyatinA, AnandamayI, na anya paratatva, nava-rara-zAlI sRSTi, racatI kavi-bhAratI taNe jaya he brahmAnI saSTi, niyati zakitathI niyamita thayelA svarUpavALI, sukha dukha maha svabhAvavALI, paramANu vagere upAdAna ane karma vagere sahakArI kAraNe upara AdhAra rAkhanArI, cha 1 yogya eTale granthanA viSayane yogya. A granthane viSaya kAvyacarcA che eTale ISTadevatA tarIke kavinI vANInuM cintana karavuM yogya gaNAya. 2
| sAmAnya sRSTimAM ApaNe aneka niyamo joie chIe. jemake garamIthI dhAtunuM kada vadhe che," "kamala pANImAM thAya che' vagere; A saghaLA niyamo je zakitathI thAya che te niyati. sRSTinI vyavasthA niyatithI rahelI che. dareka banAva te niyatine AdhIna che. * "jaya pAme che." mULamAM niyati che. AmAM ja dhAtu che te sakarmaka hoya tyAre tene artha bIjA upara vijaya meLavavo evo thAya che. paNa akarmaka hoya tyAre tene artha utkarSa pAmavo evo thAya che. ahIM e artha che. 3 upAdAna ane sahakArI kAraNeH je dravyanI amuka vastu banelI heya te dravya te vastunuM upAdAna kAraNa kahevAya. jemake khAdInuM upAdAna kAraNa sutara. upAdAna kAraNa sivAyanI bIjI je bAbato vastunI utpattimAM kAraNabhUta hoya tene sahakArI kAraNomAM samAveza karavAno che. karma eTale
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza rasAvALI ane (chatAM) te vaDe manahara ja [ema] nahi evI che; kavinI vANInI sRSTi te ethI vilakSaNa che, mATe 'jaya pAme che.' jaya pAme che' e athI namaskAranuM sUcana thAya che, mATe tene praNAma karUM. chuM ema prApta thAya che. ahIM (granthanA) viSaya saprayeAjana' che e vAta kahe che-- kAvya yaza, artha, vyavahArajJAna, amaMgalane nAza, avilammita parama Ananda ane kAntAnI peThe upadeza ApavA mATe che. ra [kAvya nIcenAM pratyeAjanA] kavi ane sahRdayane jene je ceAgya tene te sAdhI Ape che; kAlidAsAdine maLyA hatA tema yaza; zrI harSAdipAsethI dhAvakAdine maLyuM hatuM tema dhana; rAjAdi viSenA ce!gya AcAranuM jJAna; mayurAdine AdityAdithI thayuM hatu. tema anaMnivAraNa; sa pratyeAjanamAM zireAmaNi--kAvya sAMbhaLatAM vAra ja rasanA svAdathI utpanna thatA, bIjA badhA jJAnanA viSayeAne vigalita karI nAkhatA--Anande; zabda ane arthanA gANapaNAthI rasanA kriyA. kAi paNa dravyanI utpatti mATe tenA avayavAnA sayAga Avazyaka che. jemake khAdInI utpatti mATe sutaranA tAMtaNAnA saMcaLa. A sayega kriyA vinA saMbhavatA nathI. kriyAthI nyAyazAstramAM varNavelAM utkSapaNAdika karmo ahIM samajavAnAM che. vagere zabdathI IimattakAraNa samajavAnuM che. samavAyI ane asamavAyImAM na AvatI je bAbateA kAraNabhUta hoya tene nimitta kahevAmAM Ave che. jemake sALa, vaNakara vagere khAdInAM nimitta kAraNa che. nyAyavaizeSika darzananI vicAra praNAlI pramANe kAraNeAnA traNa vibhAga paDe che, samavAyI ( upara jaNAveluM upAdAna ) asamavAyI ane nimitta. jue. ta. sa. 37. khIjAM keTalAMka daIne tenA upAdAna ane sahakArI evA e bheda (upara pramANe) pADe che. 4 madhura, khATA, khArA, tIkhA, tUrA, kaDavA evA cha rasa gaNAvelA che. 5 seAjana. je kula siddha karavA amuka kriyA karIe e kula te kriyAnuM prayAjana che. jene uddezIne kriyA pravRtta thAya te tenuM prayAjana kahevAya. pANI bharavuM e dhA banAvavAnI kriyAnuM prayAjana che. huM chellA praveAjana--kAntAnI peThe upadeza ApavA mATe--nuM nirUpaNu kare che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama ulAsa aMgabhUta vyApAra viSe tatpara hovAne lIdhe, kAvya arthAt lakattara varNanamAM kuzaLa kavinuM karma, je prabhusamAna zabdanI pradhAnatAvALA vedAdi zAstrothI temaja] arthatAtparyavALA mitra samAna purANa itihAsAdithI vilakSaNa che, te kAntAnI peThe rasa utpanna karI pitA tarapha abhimukha karI, rAmanI peThe vartavuM rAvaNanI peThe na vartavuM evo upadeza kare che.10 mATe sarvathA temAM prayatna kare rogya che. e pramANe enuM (kAvyanuM prayojana kahIne kAraNa kahe che. 7 vibhAva, anubhAva ane vyabhicArI bhAne saMyoga thavo te; athavA vyaMjanA. A badhAnuM varNana cothA ullAsamAM Avaze. 8 "amuka kare' evo uparI hukama kare che temAM sevakane mATe zaMkA ke vicArane avakAza nathI. vedano Adeza paNa evo che mATe prabhusamAna. zabdapradhAna eTale jemAM zabdanuM atyanta mahattva che. jemake 3mI purohita (R. meM 1. sa. 1) e zabdone ThekANe hijhe puroti ema na kahI zakAya. eTale ke zabdonA arthatAtparyanI dRSTie paNa pheraphAra na thaI zake. Adi zabdathI smRti samajavAnI. 8 mitra hoya te " je Ama karazo to AvuM pariNAma Avaze.' evo vastutatvano bodha kare che, paNa tenI pAse tema karAvato nathI; te pramANe purANa itihAsa vagere " Ama karazo to Ama thaze " eTalo mAtra vastutatvane baMdha kare che, mATe purANa-ItihAsa e tAtparyane bAdha karatA mitra samAna che. Adi zabdathI AkhyAna vagere samajavAM. 10 upadeza traNa prakArano cheH prabhusamAna, mitra samAna ane kAntAsamAna. prabhunI mAphaka hukama karyA vinA kAntAno upadeza rasikatAthI pitA tarapha AkathI mANasane yogya pravRtti karAvI zake che; mitranI mAphaka kevaLa tAtparya kahI kAntA besI rahetI nathI, paNa yogya AcaraNamAM prere che; tema kAvya paNa mANasane rasikatAthI pitA tarapha Akavi egya raste dere che. kAvyamAM upadezane sthAna hovuM joIe ke nahi tene yogya javAba uparanA nirUpaNamAM maLI jAya che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza zakti, leka, zAstra, ane kAvya vagerenA mananathI thatI nipuNatA, ane kAvya jANanArAnA upadezathI karela abhyAsa, e kAvyanA udabhavane hetu che. 3 zakti e kavitvanA bIjarUpa eka prakArane saMskAra che- jenA vinA kAvya prasarI ja na zake ane prasare te upahasanIya thAya; leka eTale sthAvara ane jaMgama rUpa lekanuM vRtta, zAstra eTale chanda vyAkaraNa ane zabdakeza tathA kalA, cAra puruSArtho, hAthI ghoDA khaDjha vagerenA lakSaNagrantho; kAvyo eTale mahAkavionAM kA? vagere zabdathI itihAsa vagere samajavAM temanA vimarzanathI eTale mananathI] vyutpatti [eTale nipuNatA] thAya che; jeo kAvya karI zake ane vicArI zake temanA upadezathI, kAvya karavAnI ane javAnI pharI pharIne pravRtti, e traNeya bhegA, jUdA jUdA nahi, kAvyanA uddabhavamAM, nirmANamAM ane samulAsamAM hetu che-nahi ke hetue che.12 e pramANe kAraNa kahIne tenuM svarUpa kahe che, (1) doSa vinAnA, guNavALA, vaLI kyAMka alaMkAra vinAnA | zabdArtha te kAvya, deSa, guNa ane alaMkAra have pachI kahevAze. kyAMka e zabdathI ema kahe che ke saghaLe alaMkAravALuM te hoya ja, kayAMka puTa alaMkAra na hoya te paNa kAvyatvane hAni thatI nathI. jemake 11 hetu eTale kAraNuM prayojana ane hetu bannenA artho judA che. pANI bharavuM e ghaDAnuM prayojana che ane mATI, cAka, kuMbhAra vagere hetu che-kAraNa che. 12 zakti, loka, zAstra ane kAvya vagerenA mananathI thatI nipuNatA, kAvya jANanAranA upadezathI karelo abhyAsa, e traNeyanI sAmagrI kAvyanuM kAraNa che. e traNa maLIne kAraNa che, harakeI eka pUratuM kAraNa nathI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratha ullAsa 132 kaumAra taLeA ja cAra vara te, te caitranI rAtri, khIlI mAlatIM gadha lai kadamanA te prauDha vA vAya che. tenI teja huM, teAya haiDuM talasI che A rahyuM revAne taTa cetasI tarutale, kelinI lIlA viSe. 1ahIM kAi paNa skruTa alaMkAra nathI. rasa ja pradhAna hAvAthI te alakAra thaI zakatA nathI.14 ja kAvyanA bheddA kramathI kahe che. (sU. 2) A, vAcyathI vyaMgya caDI jatAM uttama; tene mudde e dhvani kahela che. 4 A eTale kAvya. mudhAe eTale vaiyAkaraNeAe, mukhya evA je 15spheTarUpa vyaMgya che tenA vyaMjaka zabdane mATe dhvani zabda vAparyA che. tethI tenA matanA bIjA anuyAyIe vAcyane gANu karanAra evA byUgyane sUcavavA samartha zabdAnI joDane paNa dhvani16 he che. jemake: 13 8je kAmAranA haranAra hatA te ja vara che, tenI te ja caitranI rAtrie che, ughaDelA mAlatI phUlathI sugandhita thaelA kadaMbanA e ja prauDha vAyarA che, enI e ja huM chuM tApaNu revAnA kAMThA upara vetasInA jhADa heThaLa suratavyApAranI lIlAvidhi mATe citta utkaMti thAya che.> 14 jyAre rasa apradhAna hAi anya pradhAnabhUta vAkyAnuM aMga heAya tyAre rasavata alaMkAra kahevAya che. ahIM rasa pradhAna che, mATe rasavat alaMkAra thai zakatA nathI. rasavata alaMkArane mATe jue. udAharaNa 116. ullAsa 5. 15 vaiyAkaraNAnA mata e che ke zabda nitya che. ApaNe zabdanA varNa ekIsAthe khelatA nathI, paNa eka pachI eka elIe chIe. have artha samajAvavAnI zakti te AkhA zabdamAM rahela che, ane zabda te ApaNe AkhA ekIsAthe eTalI zakatA nathI. tyAre khelavAthI zabdA samajAya che kevI rIte? tene khulAsA vaiyAkaraNA evA kare che ke ApaNA eka pachI eka khelAi mekalAine asta thatA dhvanithI, avAjathI, nitya zabda je vyaMgya che te vyakta thAya che ane tenAthI amedha thAya che. te nitya zabdane sphoTa paNu kahe che, ane teja mukhya che. 16 vaiyAkaraNA jema pheTane vyakata karanAra avAjane dhvani kahe che tema AlaMkArikA pradhAnabhUta vyagyArthane vyakata karanAra zabdArtha -yugalane dhvani, nikAvya kahe che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 17ANe rAga kAkA, khayu" stanataTe che sarvathA canhane, AMkhAnI aNimAM na kAjaLa, thayAM rAMmAMca tanvI tane; juThThuM khAlI, kRti ! teM sAtaNI pIDA na jANI kazI nhAvA vAva gaI na te adhamanI pAse ahIMthI nakI. 2 ahIM adhama padmathI tenI pAse ramavA gaI hatI ema pradhAnapaNe sUcavAya che. (sU. 3) evuM vyaMgya na hoya. paNa gANa vyavyavALu' hAya te madhyama, evuM vyaMgya na hAya eTale vAcyathI caDI jAya evuM na hAya te. jemakeH gAma-taruNanA hAthe, nava vajhulamaMjarI pharI pharIne dekhatAM taruNInI, mukha chabi jhAMkhI ja aeka thaI. 3 ahI va'jIla velanA maDapamAM saMketa ApIne na AvI. e vyavya gauNa che, zAthI je tenI eTale vyagyanI apekSAe vAcce ja camatkArI che. (sU. 4) zabdacitra ane vAcitra (evuM) avyaMgya avara manAya che. pu citra eTale guNu ane alaMkAravALu. anyagya eTale skuTa vyaMgyAthathI rahita. avara eTale adhama. jemakeH 17 188hAthamAM vaMjulanI tAjI majarIvALA grAmataruNane vAravAra jotI taruNInI mukhakAnti atizaya jhAMkhI thAya che. >
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama ullAsa 1ALA svaccha UMDAM jaleAnI uchaLe svacchandathI kheA mahIM, vAmI meha maharSi haSa~thI kare jyAM snAna ne Anika, moTA ma'Duka jyAM dauMpe dara, kume dhiMgA ane dIrghanA, drohe, kUdatI matta umithI, haNe mandAkinI mantratA. 4 20mahelathI mAnada mhAra nIsarco saheja, evuM suNI gAbharA thaI, tvarAthI indre bhIDI AgaLA dIdhe, bhace zuM mIMce amarAvatI duge. e rIte kAvyaprakAzamAM, kAvyanAM pratyeAjana kAraNu svarUpa ane prakAranA nirNayanA prathama ullAsa samApta thayA. pa 19 8svacchandathI uchaLatAM svaccha (ane) kinArAnI apeAleAmAM baLavAn pANInAM meAjAthI nAza thatA meAhavALA mahiSae vaDe jemAM ranAna ane Anika karAya che, jenA khADAomAM caLakatAM meTAM deDakAM che, mAM lacI paDelAM jhADanI irSyAthI meTAM meTAM mejAM UMcAM javAthI atizaya madavALI sandAkinI tamArI madatAnA ekadama nAza kare.> mULa klAkanA uccAra kevA thAya che, te vAMcakanI kalpanAmAM Ave te mATe te nIce ApyA che. svacchandocchaladacchakacchakuharacchaH tatarAmbucchaTA mUrchanmohamadarviharSavihitasnAnAhnikAhrAya vaH / bhidyAdudyadudAradaradarI dIrghAdaridradrama drohodrakamahormimeduramadA mandAkino mandatAm / 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ khajo ullAsa kramathI zabda ane arthanuM svarUpa kahe che. (sU 5) ahIM, zabda, vAyaka lAkSaNika ane vyaMjaka traNa prakAranA che. ahI eTale kAvyamAM. enuM svarUpa kahevAze. (sU. 6) vAsthya vagere tenA artho che. (vAcya vagere eTale) vAcya lakSya ane vyaMgyuM. (sU. 7) keTalAekamAM tAtparyA paNa. jenuM svarUpa AgaLa kahevAze evA-padanA arthAnA-AkAMkSA, ceAgyatA ane sanidhine lIdhe, samanvaya thAya tyAre, viziSTa svarUpavALA, kAipaNa eka padanA artha nahi evA vAkayA udaya pAme che, eveA abhihitAnvayavAdIonA mata che; vAcya ja vAkayAtha che evA anvitAbhidhAnavAdInA mata che 2 1 AlaMkArikA sivAya khIjA kAi vyaMgyane svIkAratA nathI. 2-3 kumArilabhaTTanA anuyAyIo bhATTa mImAMsakeA abhihitAnvayavAdI kahevAya che. teo mAne ke abhidhA lakSaNA ane vyaMjanA uparAMta eka tAtpa zakti paNa che; je padamAM nahi paNa vAkayamAM rahe che. "rAmacandranI gAya jAya che." temAM padmA AkAMkSA yeAgyatA sa`nidhithI saMkalita thayAM che. rAmacaMdra eka pada che, teneA amuka artha che, gAyanA amuka artha che, vagere; paNa AkhuM vAkaya khelAyAthI rAmacaMdranA svAmitvane artha je nIkaLe che te kAi paNa eka padaneA artha nathI; chaThThI bhaktine arthe tA mAtra sabaMdha ja thAya che. paNa ahIM e sAmAnya sabaMdhanA artha uparAMta ApaNe svAmitvanA viziSTa saMbaMdha, khAsa saMbaMdha je samajIe chIe te tAtpa zaktine lIdhe samajIe chIe. abhihita eTale abhidhA zaktithI padedArA prathama upasthita thayelA arthA; temane anvaya eTale saMbadha ( vAkayA ) tAtparya vRttithI bhAsamAna thAya che ema abhihitAnvayavAdIo kahe che. prabhAkara-gurunA anuyAyIe anvitAbhidhAnavAdIe kahevAya che. teo kahe che ke abhidhA zaktithI je artha pratIta thAya che te anvita eTale anvayayukta ja pratIta thAya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIje ullAsa ( 8) ghaNuM karIne badhA prakAranA arthonuM vyaMjaparuM manAya che. temAM vAccanuM, jemake- 4mAja gharamAM Aje, sAmagrI nathI tame kahyuM ema; te zuM karavuM kahene, duhADe ema na UMbha raheze. 6 ahIM svacchanda vihArAthI strI sUcavAya che. lakSyanuM, jemake - bharIjhavatI sakhi ! priyane kSaNe kSaNe veThata duHkha huM kAje, sadbhAva ane snehathI karavA sarakhuM karI doryuM te! 7 AmAM mArA priyanI sAthe ramIne te veraNanuM kAma karyuM che e lakSyArtha che ane te dvArA yAranA aparAdhIpaNAnuM prakaTa karavuM e vyaMgya che. vyaMgyanuM, jemake je, nava hAle cAle padminapatre virAjatI bagalI! cekhA marakata thAle mUkelI chIpa karI zI. che. anvaya koI ilAyadI vRttithI bhAsamAna thato nathI mATe tAtparyavRtti svIkAravAnI jarUra nathI. 4 5 6 * 7 mULamAM "hazutti che. tene artha zaMkhanuM banAveluM chIpanA AkAra vALuM caMdana utAravAnuM pAtra.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza ahIM hAlyA cAlyA vinA e vaDe nirAMta ane te nirAMta vaDe ninapaNuM sUcavAya che. mATe A saMskRta sthAna che ema kAi zrI kAine kahe che; athavA tuM khATuM khele che, tuM ahI AvelA na hatA evuM sUcana che. 10 vAcaka vagere zabdonuM kramathI svarUpa kahe che. (sU. 9) sAkSAta saketita ane je kahe te vAcaka. 7 ahI'A, jenA sa`ketac nathI jaNAyA evA zabdanA arthanI pratIti na thatI hAvAthI, saMketa sAthenA ja zabda khAsa ane khAdha kare che, tethI je zabdanA je atha paratve vyavadhAna vinA saMketa samajAya te zabda te anA vAcaka che. (sa. 10) saketita a` jAti vagere cAra prakAranA hoya che athavA saketita artha mAtra jAti ja hoya che. joke vyakitathI ja kAma saratuM hAvAthI te ja pravRtti ane nivRttine ceAgya che, tApaNu ananya ane vyabhicAranA 10 8 gAya zabdanA artha amuka prANI ApaNe gaNIe chIe, paNa gUjarAtI nahi jANanAra te aM nathI jANatA. AnuM kAraNa e che ke gAya ' zabdathI amuka artha thAya che evA zabda ane artha vaccene sabaMdha e jANatA nathI. A sabaMdhane saMketa kahe che. ' 9 pravRtti--nivRtti--mANasanI kriyAmAtranuM pratyeAjana sukhakAraka tarapha pravRtti ane duHkhakArakamAMthI nivRtti hAya che. eTale ke sukha meLavavuM ane duHkha cheDI devuM. eTale pravRtti nivRtti zabdathI mANasanI sarva kriyA ema kahevAne udeza che. dalIla evI che ke mANasa je je kriyAo kare che jemake gAyane bAMdhavI, cheDakI, deAravI, te teA badhuM gAya vyaktine uddezIne ja thAya che; eTale kAi ema kahe ke " gAya bAMdha'" e vAkyamAM kriyA te gAya vyakti saMbaMdhI thAya che, mATe gAya zabdane samruta vyaktimAM che ema gaNavuM joie. e zaMkA "joke...yAgya che" e vAkyathI lakhI, "tA paNa" e vAkayathI tenuM samAdhAna kare che. 10 Ananya, vyabhicAraH----vyaktimAM saMketa Te nahi tenuM kAraNa kahe che ke temAM AnantyanA deSa Ave che. gAya zabda, vyaktine lagADavA jaIe teA vyakti teA ananta che, e ananta vyaktine gAya zabda kevI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo ulAsa 12 dene lIdhe temAM eTale vyakitamAM, saMketa kare cagya nathI; A kAraNathI ane " hAtha hitya:"vagere zabdone arthabheda na thatuM hovAthI tenI (vyakitanI) upAdhinI aMdara ja saMketa che. upAdhinA be prakAre che. vastudharma ane bolanAranI yadacchAthI -marajIthI-ArapAyelo. vastudharma paNa be prakAranuM che. siddha ane sAdhya. siddhanA vaLI be prakAra che. padArthane prANaprada dharma ane padArthane viziSTa svarUpa ApanAra dharma. temAM pahelAne jAti kahe che. vAkyapadayamAM kahyuM che ke "Akhale svarUpathI, pitAnI meLe, vyakti tarIke, Akhale che ema paNa nathI, Akhale nathI ema paNa nathI. AkhalApaNAnA saMbaMdhathI te Akhala kahevAya rIte lAgu karI zakAya? je koI ema kahe ke saMketa ananta gAyane lAgato nathI, paNa atyAre jeTalI gAya che teTalIne ja lAge che, to vyabhicArane doSa Ave. kAraNake atyAre jeTalI gAyo che teTalIne gAya zabda lAgu paDyA pachI te padanI zakti to khUTI gaI. have bhaviSyamAM gAya thaze tene te zabda zI rIte lagADaze ? je pachInI gAyane e zabda lagADo. to zakti vinA te lagADavo paDe te vyabhicAra (vivadhAre, abhicAra-javuM, vyAsa thavuM hoya tenAthI vadhAre upara javuM, eTale ke kAraNa vinA kAryanuM thavuM,) doSa che. 11 arthabhedaH A paNa, vyaktimAM saMketa che e zaMkAnA uttaramAM kahyuM che. dhAro ke vyaktimAM saMketa che ema kahIe te "Ditya nAmane. cAlato dhoLo Akhalo " e vAkyamAM Akhalo" e zabdathI ja e vyaktine artha thaI jAya; to pachI Ditha, cAlo, gheLe e zabda kene badha kare? jo ema kahIe ke e zabda paNa e ja AkhalAne baMdha kare che to pachI "Ditya' zabdathI paNa e Akhalo badhaLethI paNa e Akhala "cAlatothI paNa e Akhalo evo artha thAya; eTale ke cAreya zabdane eka ja vyakti artha thA; eTale zabdanA arthone bheda, ne thaI za; badhA zabdone jUdA jUdo artha na thaI zakyo, eTale ke nirarthaka punaktine vAMdho Ave. . 12 upAdha eTale vyaktimAM rahela dharma.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza che." bIje guNa che. astitva pAmelI vastu, "dhaLuM' vagere guNethI viziSTa bane che. pahelA ane pachI evA jenA avayave che e kriyArUpa dharma te sAdhya dhama.13 13 zabdano saMketa upAdhimAM thAya che. te upAdhi cAra prakAranI che ema kArikAmAM kahyuM te ja ahAM skuTa kare che. A cAra prakAre te jAti, guNa, kriyA ane yadacchA. A cAreya upAdhi gaNAya che. upAdhinA nIce pramANe ahIM vargo karyA che. upAdhi vasvadharma vastudharma yA sAdhya kriyA) ja ta guNa ApaNe kaI padArthane amuka nAma ApIe chIe te te padArthanI jAti uparathI ApIe chIe. koIpaNa amuka gAyane gAya kahIe chIe te te vyaktinI khAtara nahi paNa gotva jAti sAthenA tenA saMbaMdhathI gAya kahIe chIe. eTale ke gAya pitAnI jAtine laIne gAya bane che. mATe jAti e padArthane prANaprada dharma kahyo che. kAmaLo he, dUdha devuM, vagere je je saghaLA dharmothI gAya jAti thAya che te tene prANaprada dharma che. e pramANe prANaprada dharma uparAMta, je dharmo hoya tene guNa kahyA che. kAmaLo vagere dharmo amuka vyaktimAM hoya eTale tene bAyapaNuM maLI gayuM, tene prANa, sattA, astitva maLI gayuM. have dhoLI gAya emAM dhoLApaNuM, e e vyaktine guNa che; e guNa gAyapada maLavAne mATe vyaktimAM Avazyaka nathI, mAtra e gAyane viziSTa kare che; mATe " astitva pAmelI vastu guNathI viziSTa bane che." ema kahyuM. A banne dharmo siddha che. kriyAne sAdhya dharma kahe che. kriyAnA avayavo judA pADo te e avayavo kAlamAM AgaLa pAchaLa hoya, samakAlIna na hoya. mATe tene sAdhya kahyA. gAya jAtinA avaya
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo ullAsa 13 chelle vadhu jANyAthI samajAtuM, krama vinAnuM, Diltha vagere zabdonuM svarUpa, beAlanAra peAtAnI marajI pramANe hitya vagere arthAMmAM upAdhi tarIke muke che tethI A [upAdhi] saMjJArUpa yAtmaka che. nau : sutro ditya : ItyAdimAM zabdanI cAra prakAranI pravRtti che." ema mahAbhASyakAra kahe che. paramANu vagerene guNamAM gaNAvelu' hAvAthI temanuM guNapaNuM pAribhASika samajavuM.14 guNa kriyA ane caTTacchA ( e dareka ) vastutaH eka che chatAM AzrayanA bhedane lIdhe temAM bheDha jevuM dekhAya che;15 jema eka ja mukha khaDga arIseA tela vagere AlambananA sekrethI bhinna dekhAya che tema. kharapha, dUdha, za kha vagere vastuomAM rahelA dheALA guNI vAstavika rIte bhinna hAvA chatAM je kAraNathI dheALu dheALuM vagere kharImAM kATa heAvI, zIMgaDAM hAvAM vagere samakAlIna che; kriyAnA avayave, jemake cAlavAnI kriyAnA, temAM eka paga upADaneA pachI khIste upADave, ema badhA avayave! eka pachI eka Ave. samakAlIna, ekakAlIna, na hAi zake. chevaTe ceAtheA dharma yadacchA. e kheAlanAranI icchAthI AreApele eTale vizeSa nAmeAneche. amuka vastunuM nAma amuka ApIe chIe te ApatI vakhate khelanAranI marane viSaya che. evI rIte sarkatita ana! tenI upAdhinI dRSTie cAra prakAra, jAti, guNa, kriyA, yatA batAvyA. pachI kArikAmAM kahelA khIjo mata le che. eTale ke saketa mAtra jAtimAM ja hoya che e mata viSe kahe che. A mata barapha, dudha,..."vagerethI zarU thAya che. 14 upara pramANe paramANutva paNa prANapada dharmahAvAthI jAtimAM gaNAvavuM joie; paNa vazeSika danamAM tene guNamAM samAveza kare che. Ane zI rIte khulAsA karavA ? teA kahe che ke e te kta vaizeSika dananI paribhASA che. vAstavika rIte te ti ja che. 15 zaMkha, dUdha vageremAM dheALApaNuM judA judA prakAranuM che. chatAM badhAne dhALu kahIe chIe emAM paNa Ananya ane vyabhicAra dASa AvyA gaNAya evI zaMkAnuM ahIM samAdhAna kare che ke e teA mAtra AlambananA pharakathI juduM dekhAya che paNa vastutaHe eka ja che mATe e deASA AvatA nathI.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza, eka ja jAtane zabdaprayoga ane eka ja jAtanuM jJAna utpanna thAya che te dhoLAza vagerenA sAmAnyane laIne che. goLa bhAta vageremAM je vAstavika bhinna pAkakriyA che tenI aMdara jenA vaDe eka ja zabdaprayoga ane jJAna utpanna thAya che te pAkatvAdi kiyA sAmAnya che. bAla vRddha pipaTa vagerethI belAelA Diratha vagere zabdonI aMdara, athavA pratikSaNe badalAtI jatI Diltha vagere vastuonI aMdara hindutva sAmAnya ja che je eka ja zabdaprayoga ane jJAnanuM kAraNa thAya che. A pramANe badhA zabdanA vyavahAranuM nimitta jAti ja che ema keTalAekane mata che, jAtiviziSTa vyakti e ja zabdano artha che ema keTalAekane 17ane anyathI vyAvRtti e ja zabdano artha che ema keTalAekane 18mata che, paNa te grantha moTo thaI javAnI bIkathI ane prastuta viSayamAM upayogI na hovAthI batAvyA nathI. 19 (ru. 11) te mukhya artha che; te viSe Ano mukhya vyApAra abhidhA kahevAya che. 8 te-eTale sAkSAt saMketika artha. Ane-eTale zabdane. (sU, 12) mukhya arthano bAdha thAya, (ane) mukhya artha joDe saMbaMdha hoya, tyAre rUDhine laIne athavA prajanane laIne bIjo artha je (vyApAra)thI samajAya te lakSaNa nAmanI Aropita kiyA che, 9 16 jAtimAM ja mAtra saMketa hoya che e mata ahIM kahyA che te pUrva mImAMsake che. 17 A mata taiyAyikAno che. 18 A mata bauddhono che. AmanA mata pramANe gAya zabdano artha "gAya sivAyanuM bIjuM kaI nahi" evo niSedhAtmaka thAya che. eTale ke zabdanuM kAma mAtra bIjA badhA padArthothI pitAnA arthana bhinnatA batAvavAnuM, tenI vyAvRtti karavAnuM che evo mata. 18 narasiMha ThAkura nAmanA TIkAkAra pramANe mammaTane "vyaktimAM saMketa mata ISTa che. jhaLakIkara pramANe bhaDA bhASyakArane mata mammaTane ISTa che. amane paNa e ja ThIka lAge che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ khIjA ullAsa pa 'kamamAM kuzala'20 vageremAM dasa levA vagerenA atha adha na besavAthI mukhya anA Adha thAya che, tenA vivekitvAdvirUpa sabaMdha che, tathA rUDhi eTale prasiddhi che tethI mukhya atha vaDe amukhya artha je vyApAradvArA lakSAya che te, vyavahita ane viSaya karatA ArApita zabda vyApAra lakSaNA che. [tevI rIte ] 'gaMgA upara nesa ' vageremAM gagAAdi nesa vagerenA AdhAra na thaI zakavAthI mukhyA nA khAdha thAya che; teneA najIkapaNA rUpa sabadha21 che, tathA gaMgA kinArA upara nesa " vagerenA prayAgathI je pavitratA vagere dharmonA medha thatA nathI temane edha karAvavA rUpa prayeAjana che tethI mukhya artha vaDe amukhya a je vyApAradvArA lakSAya che te, vyavahita ane viSaya karatA ArASita zabdavyApAra lakSaNA che. 66 (sU. 19) peAtAnI siddhi mATe bIjAneA AkSepa karavA te upAdAna lakSaNA, ane bIjAne mATe peAtAnu samarpaNa karavuM te lakSaNalakSaNA; evI e prakAranI lakSaNA zuddhA kahevAya che. 10 8 bhAlA praveza kare che DAMgeA praveza kare che' vageremAM peAtAnA praveza aMdha bese mATe bhAlA vagerethI peAtAnA saMcAgamAM AvelA puruSA levAya che, mATe upAdAnara vaDe A lakSaNA thaelI che, 'gAdhA heAmavA' vagere zrutie pharamAvela heAmavAnI kriyA mArA upara kevI rIte thAya, mATe jAtivaDe vyakita levAya che; 20 kuzAn tIti ddarAH (kaizane kApe te kuzala) evI kuzala zabdanI vyutpatti che. 21 tenA...sabaMdha eTale mukhyAnA lakSyA sAthene saMbaMdha. A dAkhalAmAM vivekIpaNuM e mukhyA ane lakSyArthI vacce saMbaMdha che. ' gaMgA upara nesa 'nA dAkhalAmAM najIkapaNuM e mukhyA ane lakhyA vaccenA sabaMdha che. 22 upAdAna eTale meLavavuM. eka zabda pAtAne a sAcavIne khIjA zabdatA artha meLavI le ne upAdAna,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 kAvyaprakAza vyakti bolAtI nathI kAraNake "vizeSaNane baMdha karIne abhidhA zakita kSINa thaI jAya che ne vizeSaNa sudhI pahoMcI zakatI nathI." e nyAya che; mATe A upAdAna lakSaNanuM udAharaNa che;3 ema na kahevuM. kAraNake ahIM prayojana nathI tema rUDhi paNa nathI. vyakita sAthenA jAtinA nitya saMbaMdhane lIdhe jAtithI vyakitane AkSepa thAya che. jemake karAya" ema kahetAM karmano AkSepa thAya che. "kara' ema kahetAM karmane AkSepa thAya che. "pesa "peDo" vageremAM "gharamAM "khA" vagere. jADo devadatta divase khAte nathI emAM rAtribhejana samajAya che te lakSaNathI nathI samajAtuM kAraNake te kRtArthopatti athavA athapattine 24 viSaya che. gaMgA upara nesa" ahIM taTa nesanA AdhAra tarIke ghaTI zake eTalA mATe gaMgA zabda pitAne artha ApI de che. AvA dAkhalAomAM lakSaNa vaDe lakSaNe thAya che. A baMne prakAranI zuddhA (lakSaNa) che zAthI je emAM upacAranuM mizraNa nathI. 23 A pArigrAphamAM ahIM sudhI pUrvapakSa che. pUrvapakSa evo che ke tamArA mata pramANe zabdane saMketa upAdhimAM che. mATe "godho tevo" evA tivAkyamAM "gadhe' zabdane saMketa badhAnI jAti' mAM thayo. paNa jAti kAMI homI zakAtI nathI eTale "godhozabdanA mukhyArthIne bAdha thayo samajavo joIe ane e zabdathI je godho' vyakti samajAya che te have lakSaNathI samajAya che ema gaNavuM joIe. jAtithI je vyaktine AkSepa thAya che te abhidhAthA na thaI zake kAraNake niyama evo che ke vizeSaNane-jAtine bodha karI abhidhA zakti kSINa thaI jAya che, tenAthI vizeSyavyaktine bodha thaI zakato nathI. mATe abhidhAno bAdha thatAM lakSaNa vyApAramAM Ave che ema mAnavuM joIe. A pUrvapakSa che. tene ema na kahevuM" vagerethI javAba Ape che. 24 mRtArthapatti-jene vyAkaraNamAM ApaNe zabda adhyAhAra rahelo kahIe chIe te kRtArthapatti. amuka hakIkta baMdha bese te mATe je bIjI hakIkata samajI levI paDe te arthapatti. 25 lakSaNa eTale gauNa thaIne sUcavavuM. 26 upacAra eTale , sarakhApaNano saMbaMdha.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIje u9lAsa A banne prakAramAM lakSya ane lakSyaka vacce bhedanI pratIti. rUpa tATadhya eTale alagapaNuM nathI. gaMgA vagere zabdothI taTa ra7 bheda-ahIM eka takarAranI carcA karI che. ApaNe joyuM ke gaMgA upara nesa ' e zuddhA lakSaNa che. A pachI gauNI lakSaNuM Avaze. temAM upacAra eTale sarakhApaNane saMbaMdha hoya che; jemake "vAhIka (gAmaDIo athavA jaMgalI mANasa) baLada che temAM vAhIka ane baLada vacce sAdrazya saMbaMdha che. have mukulabhaTTa kahe che ke gauNamAM sAdaya saMbaMdha che, mATe tyAM vAcAryuM ane lakSArthane sATazyane lIdhe abheda che. paNa gaMgA upara nesa" emAM vAcyArtha gaMgA ane lakSyAthe gaMgAtaTa e be vacce bheda che ane A bhedabhAna e zuddhA ane gauNane juduM pADanAra tattva che. te matanuM graMthakartA, laya gaMgAtaTa ane lakSaka gaMgA benI vacce bheda pratIta thato nathI evo mata sthApI nirAkaraNa kare che. dalIla evI che ke gaMgA upara nesa" emAM gaMgAthI tamAre kahevAno artha zuM che? gaMgA eTale gaMgApravAha ke gaMgAtaTa ? alabatta javAba e ja ApavuM paDe ke gaMgAtaTe. tyAre gaMgAtaTa kahevAne badale gaMgA kahevAnuM tamAruM khAsa prayajana zuM che? prayojana e che ke gaMgA ema kahIne e nesanI jagA pavitra che ane thaMDI che ema sUcavavA mAgIe chIe. eTale ke gaMgAtaTa zabdathI pavitratA ane zItaLatA sUcavAtI nathI ane gaMgA zabadathI sUcavAya che. tyAre ema ja mAnavuM paDe ke gaMgA upara nesa ene artha thatI vakhate gaMgA ane gaMgAtaTa e be arthone bheda nathI jaNAto. je bheda jaNAya eTale ke gaMgAtaTa gaMgA rUpe na bhAse te pachI thaMDI ane pavitratAne artha na thaI zake. mATe gaMgA upara nesa' eno artha thatI vakhate gaMgA ane gaMgAtaTa banne arthano abheda rahe che. have ema mAne ke gaMgAne artha mAtra gaMgAtaTa eTale ja thAya che ane gaMgA ane gaMgAtaTa vacce abheda nathI to ema mAnavuM paDe ke pavitratA thaMDI vagere sUcita arthe gaMgAtaTamAMthI AvyA. to pachI "gaMgAtaTa upara nesa " e vAkayamAM paNa pavitratA ane thaMDIne artha thAya che ema mAnavuM paDe. eTale "gaMgA upara nesa" ane "gaMgAtaTa upara nesa banne vAkaye ne eka artha thaze. yAre pachI abhidhA ane lakSaNAne phera che haze? mATe temAM bhedapratIti thatI nathI e svIkAravuM joIe; ane tethI je dAta tine zuddha ane gauNunA bhedakatatva tarIke gaNavuM joIe nahi e bhedaka tava zuM che te AgaLa 16 mA sUtramAM kahevAze.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kAvyaprakAza vagerene baMdha thAya che tyAre bannenA abhedanA jJAnathI ja ! jaNAvavA dhAreluM prayojana jaNAvAya che. mAtra gaMgAne saMbaMdha pratIta thAya che ema kahIe to "gaMgAtaTa upara nesa" evA zabdanA prayogamAM ane lakSaNanA pragamAM ze bheda rahe ? (sa. 14) paNa jyAM viSayI ane viSaya te te rIte belAya tyAM sArapA lakSaNA thAya che; je (zuddhAthI ) judI che. je ApAya che te viSayI ane jemAM ApAya che te viSaya. jemAM viSayI ane viSaya banne, temane bannene bheda A carcA vadhAre skuTa thAya te mATe tene nIce pramANe saMvAdamAM goThavI che. vAhI-gaMgA upara nesa' e vAkyathI tamAre kahevuM che zuM? gaMgA upara nesa che ema kahevuM che ke gaMgAtaTa upara? prativAdI-gaMgAtaTa upara nesa che ema. vAdI-tyAre gaMgAtaTa upara nesa" kahevAne badale gaMgA upara nesa ema kahevAnuM tamAruM prayojana zuM che? prativAdI-prayojana e che ke gaMgA' zabdathI e jagAnI zItaLatA ane pavitratA sUcavavA mAgIe chIe. vAdI-kema "gaMgAtaTa' zabdathI e pramANe pavitratA ane zItaLatA na sUcavI zakAta? prativAdI-na ja sUcavI zakAta. gaMgAtaTathI je pavitratA ane zItaLatA sucavAta heta te gaMgA zA mATe kaheta ? - vAdI-tyAre tame kabula kare che ke zItaLatA ane pavitratA saMgAtaTa zabdathI sUcavAtI nathI ane gaMgA zabdathI sUcavAya che? prativAdIhA. vAvI-have kahe ke gaMgA upara nesa ene lakSaNathI artha karavAmAM gaMgA ane gaMgAtaTa e lakSaka ane lakSyane bheda pratIta thAya che ema tame mAne che ? prativAdI-hAste. gaMgA ane gaMgAtaTa be judAM ja che!
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo ulAsa 19 DhaMkAI gayA vinA, samAna-adhikAraNathI batAvAya te lakSaNa sArapA lakSaNa che. (15) viSayI jyAre bIjAne [viSayane gaLI jAya tyAre e sAdhyavasAnikA kahevAya. 11 " vAdI-astu. tyAre mane jarA pharI kaho ke "gaMgA upara nesa" eno artha zuM kare che ? prativAdI-gaMgAtaTa upara nesa evo. vAdI-astu. have huM pUchuM chuM ke A pramANe artha karavAmAM zItaLatA ane pavitratAnuM je sUcana thAya che ema tame kahyuM te kevI rIte thayuM gaMgA' thI thayuM ke "gaMgAtaTa' thI? prativAdI-gaMgAtaTa thI thayuM. vAlI-paNa tame hamaNAM ja kahI gayA ke gaMgAtaTa zabdathI thaMDI ane pavitratAnuM sUcana nathI thaI zakatuM ane eTalA mATe ja tame " gaMgA para nesa' ema kahe che. prativAdI-hA e kharuM che. vAdI - tyAre thaMDI ane pavitratAnuM sUcana gaMgAtaTathI nathI thayuM to have kaho ke zAthI thayuM ? prativAdI-gaMgA zabdathI. vAdI-paNa je gaMgA ane gaMgAtaTa banne vacce bheda ja pratIta thato hoya te gaMgAnI ThaMDI ane pavitratA gaMgAtaTane zI rIte lAgu paDe? prativAdI-hA e vAMdha Ave khare. vAdI-tyAre ema ja mAnavuM paDe ke gaMgA ane gaMgAtaTano bheda lakSaNa vyApAramAM pratIta nathI thato. prativAdI-paNa banne vacce bheda che tenuM kema ? vAdI-temAM ja lakSaNa vyApAranI vizeSatA che. vAstavika bheda hovA chatAM te bhulAvI pavitratA zItaLatA vagerenuM te sUcana kare che. ane have tame AthI kabula karaze ke zuddhAlakSaNe, bheda-pratItine lIdhe gauNIthI judA prakAranI che ema kahevuM barAbara nathI. - 27 samAna-adhikaraNathI, eTale eka sarakhI vibhaktivALAM padothI.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 'kAvyaprakAza jene Aropa thAya che te viSayI, bIjAne eTale jemAM ApAya che te viSayane, pitAmAM samAvI de, gaLI jAya tyAre sAdhyAvasAnA thAya, . (sU. 16) A be bhedo sadazyane lIdhe hoya tyAre gANa ane sAdaya sivAyanA saMbaMdhane lIdhe hoya tyAre :ddha gaNAya che. A sAropA ane sAdhyavasAnA evA lakSaNanA be bheda sAdazyane laIne thanArA, "vAhIka baLada che emAM ane "A baLada che emAM thAya che. 28 ahIM pitAnA arthanA (eTale baLadANAnA) sahacArI guNe. jevA ke jaDatA, mandatA, je ke lakSaNathI samajAya che, chatAM te guNe baLadazabdadvArA bIjA arthano eTale vAhIka arthane abhidhAdvArA baMdha karavAmAM kAraNabhUta thAya che ema keTalAeka kahe che. pitAnA arthanA sahacArI guNanA abhedane lIdhe bIjA zabdanA arthamAM rahelA guNenuM ja lakSaNathI jJAna thAya che, bIjA zabdane artha abhidhAthI kahevAto nathI ema bIjA keTalAka mAne che. samAna guNanA AzrayapaNAne lIdhe bIjo artha ja lakSaNathI jaNAya che ema bIjA kahe che. bIjI jagAe kahyuM che ke "vAgyAInI sAthe avinAbhAva. rAkhanArA arthanI pratIti te (zuddhA) lakSaNa. lakSyAtha vyakitanA guNe sAthe (mukhyArthIne) saMbaMdha hovAne lIdhe je vRtti thAya che 28 sArAvAhIka baLada che e sApa che, kAraNake temAM viSaya. vAhIka ane viSayI baLada banne potapotAne rUpe samAnAdhikaraNathI kahevAyA che. vAhIkane uddezIne ApaNe kahIe "A baLada che" tyAre e sAdhyavasAnA thaI.kAraNake emAM banne bolAtAM nathI mAtra viSayI ja belAya che, eTale ke viSayI viSayane gaLI jAya che. vAhIka zabda mULa zAhI haze. teno artha bahAra rahenAre, sabhya lokonI bahAra rahenAra-asabhya e thAya. rada ahIM prazna e che ke "vAhIka baLada che" emAM baLada zabda vAhIka sAthe anvaya kevI rIte pAme che. te saMbaMdhI traNa judA judA mate TAMke che. pahelo mata evo che ke baLada zabdane mukhyAtha bAdhita thatAM te potAnA arthanA sahacArI.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjA ullAsa 21 ta gauNI vRtti kahevAya che. " ahIM avinAbhAvanA artha mAtra sabadha eTaleA ja che, nahi ke ekanA sivAya bIjAnuM na heAvuM te. tevA atha karIe te "mAMcaDA khUmA pADe che" vageremAM lakSaNA na thaI zake. avinAbhAva saMbadhamAM AkSepathI eTale ke anumAnathI Asaddhi thatI hAvAthI lakSaNAnA upayAga nathI ema kahI gayA chIe. "ghI AvaradA che" 'A ja AvaradA iM" vageremAM sAdazyathI bhinna evA kArya -kAraNubhAva vagere rUpa bIjo samadha che. A vagere [zuddhAnAM] udAharaNAmAM kArya-kAraNubhAva vagere rUpa saMbadhanA hetuthI sArApA ane sAdhyavasAnA bane che. ahIM gauNInA be bhedeomAM, ( pahelAmAM ) taphAvata chatAM ekatAnuM jJAna karavuM tathA (bIjAmAM) sarva prakAre abhedanuM jJAna karavuM e prayeAjana che. zuddhAnA be bhedeAmAM tA khIjA (padArthAM)thI vilakSaNa rIte, ane avyabhicArathI eTale apavAda vinA kA kAritva vagere batAvavu e prayeAjana che. kAI jagAe tAHthI upacAra 1 karavAmAM Ave che jemake indra mATenA thAMbhale indra kahevAya. koI jagAe mAlIkanAkaranA saMbaMdhathI jemake rAjAne mAthusa rAjA, kai jagAe avayava-avayavInA saMdhathI jemake hAthanA AgalA bhAganA arthamAM agrahasta kahevAne badale hasta zabda beAlAya che. phAI jagAe tenA kAmanA lIdhe jemake sutAra na heAya te sutAra kahevAya. guNA jaDatA ane mandatAnA lakSaNAthI medha kare che ane pachI e guNenA balathI te vAhIkane a abhidhAthI batAve che. banne mata evA che ke jaDatA mantratA vagere peAtAnA anA sahacArI guNA ane vAhIkamAM AvelA tevA guNAtA abheda heAvAthI vAhIkamAM Avela guNAne ja lakSaNAthI kheAdha thAya che. trIjo mata eve che ke baLadanA guNA che e ja guNNAnA vAhIka Azraya kare che mATe e AzrayarUpa vAhIkanA aneA ja lakSaNAthI kheAdhathAya che. A trIjo mata graMthakartAnA potAnA hAvAthI AgaLa tenuM samarthana kare che. 30 tAdarthI--tene arthe, eTale tene mATe heAvApaNuM, 31 upacAra--lakSaNA vyApArathI vyavahAra.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara kAvyaprakAza (sU. 17) tethI lakSaNA cha prakAranI che.12 pahelAM batAvelA bheda sAthe. 32 ane te (sa. 18) rUDhine laine thaelI heAya tyAre vyaMgya vinAnI ane prayeAjanane lIdhe thaelI heAya tyAre vyagyavALI hAya che. 33 kAraNake prayeAjananA kheAdha vyaMjana vyApArathI ja thAya che. (sa. 19) te gUDha athavA agUDha heAya che. te eTale vyagya. gUDha nIce pramANe jemakeH-- mukhe smita vikAsiyuM, vaza karela vAMkI dega; made malapatI gati, mati na ThAma ekake re; ure stana-kaLI puTI, jaghana aMsakha dhakSamaH zuM jomana bahAra che, zazimukhI zarIre khilye agUDhanA jemakeH-- 9 34 zrIsaMgathI abudhe paNa, pAvaradhA thAya catura ciratAnA; upadeze hAvabhAva yovanamada e ja lalanAne. 32 cha prakAranI nIce pramANe. zuddA upAdAna jemake bhAlApraveza kare che, DAMgA praveza kare che. lakSaNa jemake gaMgA upara nesa. sArApA jemake dhI AvaradA che. sAdhyavasAnA jemake A AvaradA che. 10 gauNI sArApA jemake vAhIka baLada che. sAdhyavasAnA. jemake A baLada che. 33 8 jemAM smita vikaselu che evuM mukha che; jeNe vakratAne vaza karI che eveA dRSTipAta che; jemAM vibhrame ubharAi jAya che evI gati che; jyAM stanakaLi phuTI che evuM ura che; sabaMdhane sahana karI zake evu jadhana che; ahe| candramukhInA zarIramAM yauvananeA udaya (zA) khIle che. > 34 < lakSmInA paricayathI, jaDa paNa caturaiAnI rItabhAtanA jANakAra thAya che; juvAnIne mada ja kAminIene lalita bhAveA upadeze che. <
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIje ullAsa ahIM upadeze' e pada (agUDhavyaMgyavALuM che.) ka (sa. 20) tethI A traNa prakAranI kahevAya che. 13 avyaMgyA, gUDhaLyagyA ane agUDhavyaMgyA. 23 (sa. 21) te lakSaNAnA AdhArabhUta [zabda] lAkSaNika kahevAya che. zabdapa evA saMbadha levAnA che. AdhAra eTale Azraya. (sU. 22) temAM ( eTale prayeAjanamAM ) thatA je vyApAra te vyaMjanArUpa che. zAthI, teA kahe che ke (sU. ra3) jenI pratIti karavAne mATe lakSaNAnA Azcaya levAmAM Ave che (14) te kevaLa zabdathI samajAtA phaLamAM vyaMjanA savAya bIjI kriyA nathI. pratyeAjana samajAvavAnI icchAthI jyAM lakSaNA vaDe zabda prayAga karavAmAM Ave che tyAM khIjA kazAthI tenuM eTale prayeAjananuM jJAna thatuM nathI, paNa te zabdathI ja thAya che. ane ahIM vyaMjanA sivAya trIjo vyApAra nathI. kAraNake-- (sU. 24) saMketa na heAvAthI abhidhA na hoI zake. gaMgA upara nesa' vageremAM je pAvanatva vagere dharmo taTa vageremAM samajAya che te dharmomAM gaMgA vagere zabdone saMketa nathI. (sU. 25) hetu na heAvAthI lakSaNA na heAI zake. 15 mukhyAnA mAdha vagere traNa hetu. te A pramANe (su, 26) [prayAnanA medhaka lakSaNA vyApAra na heAi zake kAraNake] lakSya artha che te kAMi mukhya nathI, vaLI tenA kAMI khAdha thatA nathI, phaLanI sAthe kAMi 347. upadezavAnI kriyA yauvanamada, acetana, karI zake nahi tethI, anAyAse-sphuTa zabdo vinA jJAna prakaTa thAya che ene! vyaMgyA vAcya jeTalA ja sugama che mATe A agUDhavyaMgya che. 35. pAMcamA sUtramAM AvelA zabda' zabdanI sAthe A sUtrane anvaya karavAneA che evA artha che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza saMbaMdha nathI, temAM (eTale prajanamAM) kAMI bIjuM prayojana nathI temaja zabdano artha thavAmAM harakata thatI nathI. 16 - jema gaMgA zabdano pravAha arthamAM bAdha thavAthI te taTane lakSe che te mujaba je taTamAM paNa bAdha hoya te prajanane lakSe; temaja taTa mukhya artha nathI, temaja ahIM (te mukhya arthana) bAdha paNa thato nathI, temaja gaMgA zabdanA thatA taTa arthane lakSaNathI samajAtA pavitratA vagere sAthe saMbaMdha nathI, temaja prajanane lakSaNAthI baMdha thavAmAM bIjuM kaI prajana nathI, temaja gaMgA zabda jema taTane baMdha karavAne asamartha che tema prajanane baMdha karavAne asamartha nathI. (sU. ra7) ema chatAM paNa priyajanamAM bIju prajana svIkArIe to] anavasthA thAya ke je mULane - kSaya karanArI che, ema chatAM paNa je prayajana lakSAtuM hoya te te bIjA prajanane laIne lakSAya, te vaLI bIjA prajanane laIne e pramANe anavasthA thAya jene laIne prastuta prayajana pratIta ja na thaI zake. dhAro ke "pavitratA vagere dharmothI yukta taTa lakSAya che. ane "gaMgAnA kinArA upara nesa" ethI vadhAre arthanuM jJAna e prajana che mATe viziSTamAM ja (eTale ke pavitratAthI cukata taTamAM ja) lakSaNa thAya che to pachI vyaMjanAnuM kAma zuM che ?" te kahe che ke | (su. 28) projana sAthe lakSyArtha ja ghaTato nathI, 18 zAthI? te kahe che ke sU. ra9) jJAnane viSaya bIjo che ane jJAnanuM phaLa bIjuM . kahevAyuM che. nIla vagere, pratyakSAdi jJAnane viSaya che. tenuM phaLa te prakaTatA athavA saMvitti che. 36-37 prakaTatA -kumArilabhaTTanA mate jJAnanuM phaLa prakaTatA che. dhAro ke meM jhADa joyuM te jhADa e jJAnane viSaya thAya che. paNa te sAthe
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo ulAsa (sU. 32) e pramANe viziSTamAM lakSaNo na hoI zake. Ane khulAse thaI jAya che. (su 31) vizeSe te lakSitamAM heya. 18 taTa vageremAM pavitratA vagere je vizeSe che te abhidhA tAtparya ane lakSaNAthI bhinna evA bIjA vyApArathI samajAya evA che. vyaMjana, dhavanana, ghatana vagere zabdothI bolAto te -vyApAra avazya svIkAro joIe. A pramANe lakSaNa-mULavALuM vyaMjakatva kahyuM. have abhidhAmULavALuM kahe che. (sU. 3ra) saMga vagerethI aneka arthavALA zabdanuM vAcakava - niyatrita thayA bAda vA nahi evA arthane bodha karanAra vyApAra te aMjana eTale vyaMjanA che. * zabdanA arthano khAsa nizcaya na thaI zakatuM hoya tyAM -nIcenAM kAraNe khAsa arthanI smRti karAve cheH-saMga, viprayAga, sAhacarya, viredhitA, prajana, prakaraNa, liMga eTale cinha, bIjA zabdonI saMnidhi, sAmarthya, aucitya, deza, kAla, liMga, svara vagere." A kahelI rIta pramANe nIcenAM udAharaNamAM anukrame saMyoga vagerethI nIcenA zabe nIcenA arthamAM niyatrita thAya che jemake - "zaMkhacakravALe hari 38ane "zaMkhacaka vinAne hari emAM -azruta nA arthamAM, "rAmalakSmaNa39 emAM dazarathaputramAM, temanI gati rAmAjunadeg jevI thaI emAM (rAma) bhArgavamAM [parazurAma ane jhADamAM jaNAyApaNAne dharma paNa Ave che, ene prakaTatA kahe che. e prakaTatA e jJAnanuM phaLa che. prabhAkara ane bIjA tArkike ema kahe che ke jhADa e jJAnane viSaya che, e jhADa meM jANyuM evuM mArAmAM bhAna thAya che- saMvitti thAya che. prakaTatA vastu dharma che, saMvitti Atmadharma che. bannene mate tvaSaya ane phaLa hamezAM judAM hoya che. tevI ja rIte ahIM paNa lakSaNanA viSaya ( gaMgAtaTa ) ne tenA phala (pAvanatva vagere ) thI bhinna gaNa joIe e mammaTano Azaya che. 38 harine bIjo artha gheDe, sUrya vagere thAya che. 38-40 balarAma, parazurAma, dazarathirAma, e sarve rAma kahevAya che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza (arjuna) kArtavIryamAM sihastrArjuna, "bhavane nAza karavA mATe sthANune bhajatemAM zivamAM, "devara badhuM jANe che tyAM ApamAM, "makaradhvajavuM ke emAM kAmamAM, 'tripurAri devanuM" emAM zabhumAM, "madhuvaDe44 kekila matta che emAM vasaMtamAM, "dayitAnuM mukha rakSaNa5 kare" temAM saMmukhapaNAmAM, "ahIM paramezvara birAje che' emAM rAjadhAnI rUpa dezane lIdhe rAjAmAM, "citrabhAnuM prakAze che emAM divase sUryamAM ane rAtre agnimAM, "mitra prakAzya" tyAM bhAIbaMdhamAM," ane "mitra48 prakA' tyAM sUryamAM. Indrazatrujha vageremAM (svarabheda) vedamAM ja vizeSa arthanI pratIti karAve che, kAvyamAM nahi. vagere zabdathI nIce jaNAvelA kalekamAM abhinaya vagerethI arthane nizcaya thAya che. 41 sthANune bIjo artha huM huM thAya che. 42 deva zabda devatAnA arthamAM temaja keIne mAnAthe paNa vaparAya che. 43 makaradhvajane bIjo artha samudra thAya che. 44 madhune bIjo artha madha. 45 mukha eTale moMDhuM ane saMmukhapaNuM evA be arthe thAya che. 46 paramezvara zabda rAjAnA arthamAM paNa vaparAya che. ' 47-48 mitra. saMskRtamAM mitra nAnyatara jAti hoya tyAre sakhA. ane narajAti hoya tyAre sUryanA arthamAM vaparAya che. 48 phunnazatru: e saMskRta sAmAsika pada che. te samAsa be rIte cheDI zakAya. tapuA samAsa laIe te " indrane zatru-eTale mAranAra " evo artha thAya che. je bahuvrIhi laIe te "Indra jeno zatru-mAranAra. che," evo thAya che. vedamAM bahuzrIhi samAsamAM Avapada ane tapuruSamAM anya pada udAtta svaravALuM hoya che. kathA evI che ke Indrane mAravAne vara mAgavA vRtre rAtruDa thavA varadAna mAgyuM paNa atyapada udAtta balavAne badale te Adyapada udAtta bolyo tethI "huM indrane mAruM" ene badale 'indra mane mAre evo artha pharI gayo. evI rIte svaranA aparAdhathI vRtra mAryo gayo evI kathA che. A svarathI vedamAM arthaphera thaI zake che, kAvyamAM nahi
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjA ullAsa pATATalAM ja urane, ATalI che mAtra AMkhapAMdaDIo, ATalI thaI avasthA divase ATalA ja thAtAMmAM. 11. A pramANe saceAga vagerethI bIjA arthanuM nivAraNa thaI gayA pachI paNa kaiAi jagAe anekAtha zabdanA bIjA anA Apa je thAya che tyAM abhidhA nathI, kAraNake tenuM niyamana. thai gayuM che, tema lakSaNA nathI, kAraNake mukhyA nA Adha vagere nathI, paNa ahI' aMjana eTale vyaMjana e ja vyApAra che. jemakeHpapuAMcyuM na jAya tana! ucca zuM vaMza meTA ! saccA zilImukha, na thAya gati niruddha, e bhadra jAta paravAraNanA haMmeza dAnAMjInA araNathI kara he suhAtA. (sU. 33) tethI cukata te vyajaka zabda tethI cukata eTale vyaMjanAthI cukata. (sU. 34) jethI karIne te (vyajaka zabda) peAtAnA mukhya arthanA vyavadhAnavALA thaIne tevA (vyaMjaka) ane che tethI karIne (mukhya) a` paNa madadagAra thavAne lIdhe te jagAe vyajaka gaNAya che. 20 e rIte kAvyaprakAzamAM zabdAnA svarUpanA nirNayane bIjo ullAsa samApta thayA. 27 12 50 51 . rAjAmAM pUrepUrA artha niyatrita thavA chatAM A kSeAkamAMthI hAdhInA vanane artha nIkaLe che. temAM bhadranA a bhadrAtinA hAthI, durAdharAhu eTale upara caDhavAmAM muzkelI paDe evA (U~cA), zilImukha eTale bhamarA (tenA "bhasthaLamAMthI jharatA madane lIdhe AkarSAyelA) paravAraNa eTale utkRSTa hAthI, kara eTale sUDha ane dAna eTale mada je jharavAthI suMdara dekhAya evA a.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjo ullAsa (sU. 35) temanA arthA pahelAM kahevAI gayA che. temanA eTale vAcaka lAkSaNika vyajaka zabdonA ardhAM eTale vAcya lakSya vyaMgya arthA. (sU. 36) anI vyaMjakatA have kahevAya che. kevI ? tA kahe che ke 1 (sU. 37) khelanAra, samajanAra, kAku, vAkya, vAcyA, trAhitanI sanidhi, (ra1) prastAva, deza, kAla vagerenI vizeSatAne laine pratibhAzAlI mANasAna thatA khIjA arthanA khAdhamAM kAraNabhUta thatA evA je anA vyApAra te ja vyakti ( eTale vyaMjanA) che. 22 samajanAra eTale jene samajAvavA mATe kheAlAya che te, kAku eTale dhvani ( uccAra)nA vikAra. prastAva eTale cAlu viSaya-- prasaMga, athanA eTale te vAcya, lakSya, vyaMgya rUpI (ane). krame udAharaNA-- 2 atize bhAre kheDu, bharIne sakhi ! huM utAvaLI AvI. thAkI sAse zeThe, levANI; lauM ghI visAmeA. 13 AmAM caurata chupAve che e samajAya che. 3 ujAgarA, dubaLatA, ciMtA, bhAre zarIra, nIsAse; huM mandabhAgya mATe sakhi, sau tujane ya arara pIDe che. 14 1 zAka, bhaya AdithI thatA karNadhvaninA je vikAra te kAku (strIliMga) che." dAda: ciyAM vicAro caH zomIyAnimiSThane amarakAza. 2 khAlanAra kANu che te uparathI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa, (ati bhAre pANIne dhaDA laIne sAkha huM utAvaLathI AvI chuM. zramathI parasevA vaLavAthI ane zvAsa caDhavAthI niLa thaelI huM dhaDI thAka khAu chu.> 3 kAne kahevAmAM Ave che te uparathI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa. < nizvAsa sAthe ujAgarA, dubaLatA, (caMtA, mandatA, huM mandabhAginI mATe tane paNa pIDe che. >
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIje ullAsa * 29 AmAM pitAnA kAmuka sAthe dUtIe upabhega karyo evI vyaMjanA che. 4 avasthA evImAM nRpa pariSade draupada daThI, vane vyAdha sAthe ghaNuM ya vasiyA valkala dharI; virATaprAsAde akarama karyA gupta rahIne, haju, huM khIjAye, guru mujazuM khIje, nakurune ! 15. ahIM mArA tarapha kheda gya nathI, kuru tarapha che ema kAkuthI sUcana thAya che. ahIM kAku vAcyanI siddhikAraka che mATe A guNIbhUtavyaMgya kAvya che evI zaMkA karavI nahi. zAthI je kAku dvArA mAtra prazna vyakta thaIne ja (vAnI) vizrAnti eTale samApti thAya che.' 4 kAkunI vizeSatAthI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa. 5 A dAkhalo dhvani kAvyo che, ane " pradhAnabhUta vyaMgyArtha kAkuthI sacavAya che" ema sAbIta karavA mATe mammaTe Apela che. have koIne kadAca zaMkA thAya ke A dAkhala dhvani kAvyane nathI, paNa guNIbhUta vyaMgyane che te evI zaMkAnA nivAraNa mATe A TIkA ApelI che. A zaMkA thavAnuM kAraNa nIce pramANe che. guNIbhUtavyaMgyamAM vyaMgyanuM kAma vAgya samajAvavAnuM hoya che, eTale ke vAgyanI siddhimAM vyaMgya aMgabhUtathAya che. evA guNIbhUtavyaMgyamAM kAku vaparAya che. jemake AgaLa bhIma kahe che ke "roLuM na kepathI raNe zata kaurane, " (juo udA. 131.) ahIM vAgyAthe besato karavAne ja "rALIza ja" evA vyaMgyArthInI madada levI paDe che. ane tyAM dAkhala guNIbhUta vyaMgyane thAya che, mATe kadAca zaMkA thAya ke A jagAe Apelo dAkhalo paNa guNIbhUta vyaMgyane hoya. mammaTa A zaMkA ayogya gaNe che. tenuM kAraNa evuM batAve che ke A zlokamAM yaMga, vAcanI siddhi mATe jarUra nathI. ahIM kAkudhArA mAtra prazna ja vyakata karyo che. eTale ke kAku evo prazna sUcita kare che ke
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza * tyAre kapila mAre eTela je na daSTi pheravatA, * atyAre eja huM chuM, e ja kole, na e daSTi. 16 mArA kapilamAM pratibiMbita thayelI mArI sakhIne jotAM tArI najara bIjI ja hatI, te gaI eTale jUdI ja thaI gaI, kevuM tAre chAnuM kAmukatva che! ema ahIM sUcavAya che. - revAne A, sarasa kadalI hArathI, prAnta zebhe, kuMjazrIthI jahIM vikasatA vizvame kAminInA kIDAnA tyAM suhadasarakhA vAyu te tattvi vAya jenI Age, manasija dhase, kepa dhArI kaLe. 17 ahIM kIDA mATe praveza kara e vyaMgyAthe che. 8 sAsu namera karAve huM pAse gharanuM vaitaruM saghaLuM. visAmo khAvAnuM sAMja paDaye ghaDI bane na bane. 18 vaDIla bhAI haju kauravo tarapha krodha karatA nathI?" ane e sUcanathI ja vAo siddha thaI jAya che ane te pachI pAchuM ema sUcita thAya che ke gurane mArA tarapha kepa agya che ane e yaMgyArtha vAcyArtha prazna karatAM pradhAnapaNe abhipreta hovAthI A kAvyamAM vyaMgya pradhAna che eTale ke A dhvani kAvya che. - 6 vAkayanI vizeSatAthI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa ra te vakhate mArA gaNDasthalamAM nimagna thaelI-TI gaelI-daSTi bIje pheravate na hato; atyAre tenI te ja huM chuM, tenA te ja kapala che, paNa daSTi tenI te nathI.' - 7 vAcanI vizeSatAthI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa. < narmadAne A uco pradeza sarasa keLAnI hArathI atizaya zobhAyamAna che, tyAM ghADA kuMjathI ramaNuonA vibhrama aMkurita thAya che. vaLI he ta4i! ahIM suratAnukUla vA vAya che jenI AgaLa ayogya samaye kepa dharIne manmatha sare che. ? 8 trAhita mANasanI saMnidhithI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa. <:anAddha. manavALI sAsu badhA gharanA kAmamAM mane prere che. sAMje ghaDI bevaDI visAmo maLe ke nA maLe. >
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIje ullAsa ahIM sAMjhe maLavAne vakhata che ema trAhitane kaI strI -sUcave che. 8 pahAra mAtra thAtAMmAM, AvI pahoMcaze Aja piyuOM tArA; te zuM sakhI UbhI che, ghara kAme jhaTa vaLaga jAne. 19 ahIM upapati tarapha javA taiyAra thayelIne A ThIka nathI" ema kahI keka roke che. 10 tame Ne kula bIje jaine, ahIM rahIne sakha huM vaiNuM chuM; pharI ne Aghe mujathI zakAya; bhalAM thaine, kahuM hAtha je. 20 A jagA ekAntavALI che mATe kRpA kAmukane ahIM mekala ema vizvAsune kaI kahe che. vaDilone vaza piyujI, tamane zuM kahuM huM mandabhAgI chuM; Aja paLo che? paLaje, karavAnuM karIza ApuDA suNaze. 21 AmAM je Aje vasaMta samaye jaIza te huM nahi chavuM; tArI gati te huM jANatI nathI evuM vyaMgya che. vagere [sADatrIzamA sUtramAM thI ceSTA vagere samajavAnAM che. temAM ceSTAnuM vyaMjakapaNuM jemake - - 8 prasaMganI vizeSatAthI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa. < saMbhaLAya che ke tAro priya Aje eka pahora mAtramAM AvI pahoMcaze; Amane Ama kayAMsudhI UbhI rahIza; mATe je karavuM hoya te taiyAra kara." - 10 sthAnanI vizeSatAthI sUcavAtA vyaMgyanuM udAharaNa. Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 kAvyaprakAza 12 dvArA pAsa huM AvatAM, chIlIe, saundaryanA sAranI zrIe, beu uru prasArI bhADIyA anyAnya, Ayu mukhe AghuM vasra ziI; cacala dagA nAkhI nIce, te kSaNe sAne vArNI nivArI ne bhulatA sakeArcI saMketamAM. 22 ahIM ceSTA vaDe chUpA AvelA peAtAnA kAnta tarapha peAtAnA khAsa bhAvanA dhvani karelA che. samajavAmAM jijJAsA na rahI jAya mATe ane avasara prApta thayelA hAvAthI vAraMvAra udAharaNA ApyAM che.13 khelanAra vagerenA paraspara sacAga DAya tyAre enA saMcAga vagere bheddethI ( udAharaNA ) ApavAM; Aja kramathI lakSya ane vyaMgyanAM vyaMjakapaNAnAM paNa udAharaNeA samajI levAM. (sU. 38) zabda pramANathI jaNAyelA atha bIjA anuM sUcana kare che. tethI athanA vyajapaNAmAM zabda sahakArI gaNAya che. 23 zabda pramANa kahIne ema sUcave che ke ( zabdathI ) anya pramANadvArA samajAtA atha byajaka thatA nathI. e rIte kAvyaprakAzamAM anI vyajakatAnA nirNayane trIjo ullAsa samApta thayeA. 12 ceSTAnI vizeSatAthI sUcavAtA vyaMgyanu udAharaNa. < u jyAre bAraNAnI najIka AvyA tyAre sakala saundanA sAranI zAbhAvALI teNe uyugane heALA karI bhegA karI dIdhA. sAllA AdhA AyA. caMcala leAcanane nIcAM namAvyAM; te samaye vANIne rAkI bhujalatAneAsa"kAca karyo.> 13 samajavAmAM kazeA paNa saMdeha na rahe te mATe ATalAM badhAM udAharaNa ApyAM che. paraMparAprasiddhi pramANe zrIvAdevatAvatAra mammaTa bahu ja thADuM kahI kAma sAranAra tarIke prasiddha che. te ATalAM badhAM udAharaNAnuM kAraNa Ape e ene mATe ucita che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ cethI ullAsa jo ke zabdane arthane nirNaya karyA pachI doSa, guNa ane alaMkAranuM svarUpa kahevuM joIe, topaNa, dhama(kAvya)ne barAbara batAvyA pachI ja dharmomAM grahaNa karavA jevuM ane tyAga karavA jevuM zuM che te jaNAya che, mATe prathama kAvyanA bhede kahe che. (sa. 39) je avivakSitavAo [dhvani hoya te davanimAM, vAo bIjA arthamAM saMkramita thayeluM hoya che. athavA atyaMta tiraskRta thayeluM hoya che. 20 jyAre lakSaNa upara AdhAra rAkhanAra gUDhavyaMgya pradhAna 1. kAvyaprakAzakAra kAvyanA nIce pramANe bheda pADe che. 1. uttama kAvya eTale dhvanikAvya. (sU. 4) avivakSitavAcyadhvani athavA lakSaNAmUlaka arthAntarasaMkramita vAca ) atyantatiraskRtavAca (sa. 39)* * * 2 vivakSitA paravAdhvani athavA abhidhAmUlaka (sa. 40) alaMkyakramavyaMgya . *** * * * * * 1 lakSyavyaMgyakrama (sU. 41) zabdazaktimUlaka (sU, para) alaMkAra dhvani ) : m vastudhvani (sa. 53) ... m @ mr@ arthazaktimUlaka (sa. 54) tenA 12 prakAre. ubhayaktilaka (sa. 55) .... * * * kula prakAra (sa. pa6) * * * * 2 madhyama kAvya (sU. 3) tenA 8 prakAro (sa. 66) 3 adhama kAvya athavA citra kAvya (sa. 5) (sa. 70). zabda citra artha citra 2. prajanamUlaka lakSaNAmAM prayojana vyaMgya hoya che. te vyaMgya gUDha ane agUDha ema be prakAranuM hoya che. juo satra 18-19
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34. kAvyaprakAza heya tyAre ja, avivakSita che vAcce jemAM evuM te - 3vani zabdanA saMbaMdhane lIdhe-vani tarIke oLakhavuM. temAM kayAMka (vAcana) upayoga na thatuM hovAthI vAca bIjA arthamAM pariNAma pAmeluM hoya che. jemake, *tane kahuM chuM beThI che, vidvAnonI sabhA ahIM, mATe nija mati ThAma, rAkhIne besavuM ghaTe. 23 AmAM "huM kahuM chuM" vagere "huM tane upadeza Apu chuM" evA arthamAM pariNAma pAme che. kyAMka (vAca) baMdha besatuM na hovAthI atyaMta tiraskArane pAmeluM hoya che. jemake "bahu karyo upakAra kahevuM zuM, sujanatA bhalI vistara ApanI, karata AvuM ja tethI sadA sakhe, sukha rahe zarade zata avatA.24 Ama apakArI tarapha viparIta lakSaNA vaDe kaI kahe che. (su, 40) jemAM vAcya vivakSita tathA anya para hoya te bIjA prakAranuM anyapara eTale vyaMgyaniSTha (eTale ke jenuM vAsya vyaMgyamAM virAma pAme che evuM). ane e (sU. 41) koI eka alakSyakramavyaMgya, ane bIjuM lakSya caMkhyakrama che. 5 3-3 mULa kArikAmAM vAkyane anvaye nIce pramANe che. ca: vivaNitavaacyH, tatra dhvano, vAcyaM arthAntare saMkramitam, atyantaM vA tiraskRtam bhavet. AmAM tatra no artha tasmina karIne tamina dattanI uparathI : vivakSitavAvyaH dAna. ema artha karavAno che. mATe vRttimAM kahyuM che ke vana nA anuvAdathI, dattana zabda pachIthI kArikAmAM Ave che tenA saMbaMdhathI, cA nI pachI paNa ivani zabda adhyAhAra levo. 4huM tane kahuM chuM ke ahIM vidvAnono samAja che. tethI pitAnI buddhine ThekANe rAkhIne besaje> 5 Kbahu upakAra karyA; temAM zuM kahevuM? Ape bahu sujanatA prakaTa karI! tethI AvuM haMmezAM karatA ja, he sakhe, seMkaDo zarado sukhI rahe.)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ cethI ulAsa alakSya-vibhAva anubhAva ane vyabhicArI bhAva eja rasa che ema nathI, paNa rasa teo vaDe vyakta thAya che mATe krama to che paNa te zIghatAne laIne dekhAtuM nathI. temAM (sa. 4ra) rasa, bhAva, teone AbhAsa, [ vyabhicArI ] bhAvanI zAnti vagere alakSyamAM che, te rasavata vagere alaMkArethI bhinna heI pote alaMkAya che.26 vagerethI bhAdaya bhAvasandhi bhAvazamalatva samajavAnAM che. jyAM rasAdi pradhAna hoya che, tyAM te alaMkAryuM che jenuM udAharaNa pachI apAze. bIje jyAM vAkayAtha pradhAna heI sAdi aMgabhUta hoya te gaNIbhUtavyaMgya kAvyamAM rasavatu, preya, Urja svI, samAhita vagere alaMkAra samajavA. tenAM udAharaNa guNIbhUtavyaMgya viSe belatAM ApIzuM. temAM rasanuM svarUpa kahe che. (sa. 4 ) lekamAM rati vagere sthAyI (bhAva)nAM je kArya kAraNa ane sahakArI che te je nAtha ane kAvyamAM hoya to te vibhAva anubhAva ane vyabhicArI bhAva kahevAya che. te vibhAvAdi vaDe vyakta thato sthAcI bhAva rasa kahevAya che. 28 8 6 rasa, bhAva, ane teonA AbhAsa mATe juo anukrame su 44, 48, 49. 7 11-119 udAharaNo juo. 8 manuSyanA hRdayamAM bIja rUpe ke saMskAra rUpe aneka mAvo rahelA hoya che; A bhAvo te sthAyI bhAva kahevAya che, jemake prIti, zoka, hAsa phedha, bhaya vagere. A bhAvane AvirbhAva nimitta maLatAM thAya che. A AvirbhAvane vicAra traNa vigato pRthaka karI kare che; AvirbhAvanuM kAraNa, AvirbhAva ane mukhya bhAvanA AvirbhAvanI utpattimAM tathA samajavAmAM nimittabhUta bIjI kSaNika bAbato; pahelAne kAraNu, bIjAne kArya ane trIjAne sahakArI kahevAmAM Ave che. kudaratanuM kaI dazya jotAM amuka Ananda thAya che; AmAM amuka dRzya jevuM ke candrodaya, e kAraNa kahevAya, ethI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 kAvyaprakAza bharate kahyuM che ke "vibhAva anubhAva ane vyabhicArInA sacAgathI rasaniSpatti thAya che." tenu bhaTTa leAllaTa vagere A pramANe vivaraNa kare che: vibhAvAthI-(jemake) lalanAdi AlaMbana ja kAraNa ane udyAnAdi uddIpana. kAraNathI-utpanna thayelA, anubhavA thI--(jemake) kaTAkSa ane bhutttatzepa11 vagere kAryothI--pratIticaiAgya karAelA, vyabhicArIothI--(jemake) nivedAdi sahakArIAthI--puSTa thayelA, evA ratyAdibhAva rAmAdi anukAya mAM12mukhyapaNe hovA chatAM tenA (rAmAdinA) rUpanA anusadhAnanA baLathI natakamAM paNa pratIta thatA hAya tyAre rasa kahevAya che.14 thatA AnandanA anubhava kArya kahevAya; te samaye je bIjI paristhiti pramANe aneka lAgaNIo jemake harSI athavA viSAda thAya, athavA mada thAya ke niveda thAya athavA A badhAnuM krAi vilakSaNa mizraNa thAya te sahakArI kahevAya. vyavahAranI ane darzanazAstranI paribhASAne rasamImAMsAmAM vibhAva (kAraNa) anubhAva (kA) ane vyabhicArI (sahakArI) kahe che, cetanAnA vyApAranA saMbaMdhane kArya kAraNanI paribhASAmAMthI mukta karavAmAM amuka aucitya raheluM che. khIja rUpe rahelAne prakaTa kare te vibhAva.. anubhavane yeAgya kare te anubhAva. ane vizeSatAthI saMcAra kare te vyabhicArI. 9-10 rasanA AvirbhAvanaM mULabhUta ane mukhya kAraNa te AlaMbana kahevAya ane te vaDe prakaTa thayelA rasane uddIpta kare, baDhAve te uddIpana kAraNa kahevAya. jemake STijananuM maraNa karuNanuM AlaMbana che ane tenI sAthe saMbaMdha dharAvatI vastuonuM na vagere uddIpana kAraNa che. 11 bhurjAkSepa, ratine lIdhe ALasa maraDavAnI mAphka hAtha UMcA karavA. 12 anukArya, nATakamAM jenuM anukaraNa thAya te. rAmanA pATha bhajavavAnA hAya tA rAma anukArya che. 13 mukhyapaNe, sAkSAt rIte, vAstavika rIte, kharI rIte. eTale ke,rasa kharI rIte rAmamAM utpanna thAya che ane rAmanA rUpanA anusaMdhAnathI te nakramA pratIta thAya che. 14 bhaTTaleAlayanA mataneA sAra e che ke rAmavedhArI naTanI aMdara vAstavika rIte sIta prema nathI chatAM paNa nATayanaipuNyathI tenI aMdara hAya ema je sAmAjikAne pratIta thAya che te rasa che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 cA ullAsa zrI zakuka A pramANe vivaraNa kare che. A rAma ja che "A ja rAma che' evI samyaka pratIti, "A rAma nathI evuM uttara kALamAM bAdhaka jJAna thAya tyAre (tenA pUrvanuM) "A rAma che' evuM je jJAna te mithyA pratIti, "A rAma che ke nathI evI saMzaya pratIti, "A rAmanA je che evI sAdastha pratIti, e cAreya pratItiothI vilakSaNa pratIti vaDe citra-turagAdipa nyAyathI naTa, "A rAma che " e rIte grahaNa karAya che. e rIte grahaNa karAtA naTamAM anumAna karAte ratyAdi bhAva te ja rasa. A anumAna karAte rasa vastunA saundaryabalane lIdhe AsvAdane viSaya thatuM hovAthI anumAnanA bIjA viSAthI vilakSaNa che. A bhAva naTamAM na hovA chatAM sAmAjikenI vAsanAne lIdhe AsvAdane viSaya bane che. A anumAna, kAraNa kArya ane sahakArI rUpa hetuo je vibhAvAdi zabdo vaDe oLakhAya che teo vaDe, "saMga, eTale gamya-gamaka bhAvarUpa saMbaMdhathI, udaya pAme che. A hetuo zikSA ane abhyAsathI saMpAdana karela pitAnA kAryanA (abhinayanA) prakaTanathI naTa vaDe prakAzita thAya che ane tethI te kRtrima che chatAM 17aMgo vize amRta kerI heli e, nenenI kapUra saLI ja zILa e, manerazrI, sArIra, cittathI prANezvarI darzana nena ApatI.. 15 citramAM kADhelA turagane ghoDAne ghaDe kahIye chIye te rIte. A pratIti nathI kAraNa ke ghaDAnuM citra e ghoDe nathI, temaja te mithyA pratIti paNa nathI kAraNa ke uttarakALamAM e ghoDe nathI evuM bAdhaka jJAna thatuM nathI, te saMzayapratIti nathI kAraNa ke te ghaDe che ke nahi e saMzaya utpanna thato nathI ane te sAdarayapratIti paNa nathI kAraNa ke tene ApaNe ghoDA jevuM na kahetAM gheADe kahIe chIe. - 16 sahadaya prekSaka. 17 Kte mArA aMganI amRtarasanI vRSTi, mArI AMkhanI sArI rIte 25
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 18dIrghacapala nenIne, vijoga thAtAM ja Aja daivagate, pahoMcI vaLe sama e, gADhA deDanDa mene. 26 vagere kAvyanA anusadhAna balathI tevA eTale kRtrima rUpe samajAtA nathI.19 bhaTTanAyaka A pramANe vivaraNa kare cheH rasa taTasthapaNe ke pitAnI aMdara pratIta thatuM nathI, tema utpanna thatuM nathI, tema abhivyakta thato nathI, paNa kAvya ane nAyamAM abhidhAthI bhinna evA vibhAvAdine sAdhAraNa karavArUpa bhAvakatava vyApAravaDera0 bhAvanA-viSaya karAte (sAdhAraNa karAte) sthAyI bhAva bhagavaDe gavAya che; je bhega savanI prabaLatAthI (utpanna thatA) prakAzaAnandarUpa jJAnanI vizrAntirUpa che. bharelI kapuranI saLI, zarIradhArI mArathanI zrI te A prANezvarI manamAMthI AMkha AgaLa AvI.) 18 (daivathI Aje huM te capala ane dIrdha nayanavALIthI chUTA paDaze ane gADhA vilola vAdaLAMne A samaya AvI paho.> 19 zrI zaMkukanA matanuM tAtparya evuM che ke naTa nipuNatAthI je aMgArAdinAM kAraNe vagere enAM pitAnAM nathI te pitAnAM heya ema batAve che tethI sAmAjika naTamAM ratinuM anumAna kare che. ane rasanI AvI anumiti e ja rasaniSpatti che. 20 vibhAvAdine sAdhAraNuM karavArUpa bhAvakatva vyApAra. bhaTTanAyaka kAvya ane nATakamAM bhAvakatva ane bhejakatva nAmanA bIjA be mAnasika vyApAra mAne che. kAvyanA arthanuM jJAna thayA pachI tarata ja bhAvakatva vyApAra vaDe viziSTa vyaktimAM rahelA bhAvo vyaktisaMbaMdha cheDI daI temanA sAmAnya rUpe bhAse che. jemake rAma ane sItAne prema be vyaktione saMbaMdha hoDI sAmAnya dAmpatyarUpe mana AgaLa khaDe karAya che. A bAbatane uparanA vAkyathI ullekha karyo che. A pramANe sAmAnya thayelA bhAva bhojakatva vyApAra vaDe sahada bhogave che. A ja bhaTTanAyakanA matano sAra che. . 21 jJAnanI vizrAMti eTale jJAnamAM laya thaI javuM. bIjA yanA- jJAnanA viSayanA--saMbaMdhathI rahitapaNuM arthAta e bhoga vakhate e prakAzaAnaMda ja hoya che. bIjuM kAMI haI zakatuM nathI.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ cothe ullAsa lekamAM je pramAdi vastuo che te ja, sthAyI bhAvanuM anumAna karavAnA abhyAsamAM kuzala thayelA sAmAjikevaDe alaukika vibhAva vagere zabdothI kAvya ane nATakamAM vyavahAra pAme che, kAraNake te kAvya ane nATakamAM kAraNatA-Adine pariharI vibhAvanA vagere vyApAravALAM bane che te vibhAva vagere "A mArA ja che, "A zatrunA ja che," "A taTa sthanA ja che e prakAranA khAsa saMbaMdhanA svIkAranA niyamana tathA "A mArA ja nathI" "A zatranA ja nathI" "A taTasthanA ja nathI" e prakAranA khAsa saMbaMdhanA niSedhanA niyamanA anizcayathI sAdhAraNa rUpe sAmAjikene pratIta thAya che; tevA sAdhAraNa rUpe pratIta thaelA vibhAva vagerethI abhivyakta thaele, sAmAjIkonA hRdayamAM vAsanArUpe rahela ratyAdi sthAyI bhAva te zRMgArAdi rasa. te rasa amuka pramAtAmAM rahyo che chatAM, sakala sAhadanI saMmati (samAna anubhava)vALA sAdhAraNatvavaDe pramAtAdvArA viSaya karAele hoya che, A rasa, jema jJAna pitAnA AkArathI abhinna che tema pitAthI abhinna hovA chatAM te viSayabhUta thAya che. A pramAtA sAdhAraNa upAyanA 23 balathI te (rasAsvAda) vakhate lepa pAmela parimita pramAtRpaNane lIdhe udaya pAmela ane anya viSayanA saMsargathI rahita evA aparimita bhAvavALe heya che. AsvAdane viSaya thavuM e ja ene (rasa)prANuM che. vibhAvAdinA jIvananI avadhi eja enI avadhi che. zarabatanI peThe tene AsvAda thAya che. te sAme jANe purata Halimali 22 jJAnane viSaya ane jJAna eka ja che, jJAnathI anya nathI evo vijJAnavAdI bauddhone mata che. 23 vibhAva anubhAva vagere je upara kahyA pramANe sAdhAraNa rUpe pratIta thayAM che te. 24 parimitapamAtRpaNuM eTale A vibhAvAdi mArA che ane huM ja rasano AsvAda lauM chuM evuM vyaktinA ahaM-thI maryAdita thaeluM jJAna. 25 zarabatamAM jema sAkara elAyacI vagere vastuone jUdo svAda
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza hoya, hadayamAM jANe pravezate heya, sarvagane jANe AliMgate. hoya, bIjuM badhuM jANe tirohita karato hoya, brahmAsvAdane jANe anubhava karAvatA hoya, e alaukika camatkAra karanAra hoya che. te rasa kArya nathI; zAthI je ema hoya te vibhAvAdinA vinAza pachI paNa tenA saMbhavane prasaMga Ave. te jJA paNa nathI zAthI je te siddharUpa saMbhava nathI. paraMtu vibhAva vagerethI vyaMjita thaIne ja AsvAdane viSaya karavA cogya bane che. kAraka ane jJApakathI bhinna evuM bIjuM kyAM dIThuM? ene uttara e che ke kayAM nathI dekhAyuM eTalA mATe alaukika kAryanI siddhi thavAthI e bhUSaNa che duSaNa nathI. carvaNA (svAda)nI niSpattithI rasanI niSpattine upacAra thAya che mATe tene kArya kahevuM hoya to kahe. laka-prasiddha pratyakSAdi jJAna, ane cakSurAdi pramANethI taTasthapaNe eTale nirapekSapaNe utpanna thanAra jJAnavALA mita bhegInuM% jJAna, ane anya viSayanA sparza mAtrathI rahita temaja kevaLa svasvarUpamAM samApta thatuM (potAnA svarUpane viSaya karata) evuM je amita cagInuM jJAna, e traNeya prakAranA jJAnathI vilakSaNa evA alaukika svasaMvedanane viSaya thatuM hovAthI nahi AvatAM eka svAda Ave che tema A vibhAva che, A anubhAva che evA jUdA jUda svAda nahi AvatAM amuka rasane svAda Avavo te. 26-27 jJApya kArya kuMbhAra e ghaDAno kAraka che ane ghaDe e kuMbhAranuM kArya che. kuMbhAra (kAraka)ne nAza thayA pachI paNa ghaDe (kAya) rahe che. paNa vibhAvonA vinAza thayA pachI rasa anubhavI zakAtuM nathI mATe rasane vibhAvanuM kArya na gaNI zakAya. sUrya e ghaDAno jJApaka che ane ghaDo e suryane jJApya che. grAmya vastu jJApakathI svataMtra rIte siddha eTale astitvavALI hoya che. sUrya vinA paNa ghaDe te che. paNa vibhAvAdi vinA rasa saMbhava nathI. A rIte vibhAvAdi rasanA kAraka nathI tema jJApaka nathI eTale rasa kArya nathI tema jJApya nathI. 28 upacAra thAya che eTale vyavahAra thAya che, belAya che. 28 mitAgI=prAthamika yogI. 30 amitayogI paripakva yogI.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthe ullAsa 41 jJAna paNa kahe che te kahe. nirvikalpa jJAna e rasa viSaya karI zakatuM nathI, zAthI je rasanI pratItimAM vibhAvAdine parAmarza pradhAnapaNe hoya che. temaja savikalpa jJAna paNa tene viSaya karI zakatuM nathI; zAthI je AsvAdane viSaya evo alaukika AnaMdasvarUpa rasa te svasaMvedanathI ja siddha che. ubhaya (nivikalpa, savikalpaka)nA abhAvarUpa te rasamAM ubhacarUpapaNuM ja siddha thAya che je pahelAM (kArya-jJAkhya)nI vilakSaNatanI peThe enuM leTettarapaNuM ja sUcave che, nahi ke virodhaH A pramANe AcArya abhinavaguptane abhiprAya che. vyAvra vagere jema bhayAnakanA vibhAva che tema vIra adabhuta ane raudranA paNa che. azrapAta vagere jema zaMgAranA anubhA che tema karuNa ane bhayAnakanA paNa che. cintA vagere jema zRMgAranA vyabhicArI bhAva che tema vIra karuNa ane bhayAnakanA che. e rIte pratyeka anekamAM hovAthI sUtramAM bhegA batAvyA che. 3nabha sajala ghane ali zuM nIluM, madhukara kekila phUjane dizAmAM, 31 rasanI paNa niSpatti thAya che mATe kArya gaNavuM hoya te gaNo. temaja e alaukika jJAnane viSaya che mATe tene siddha gaNuM jJApya gaNavuM hoya te gaNe. 32 viSaya ane indriyane saMbaMdha thayA pachI "keka che" evuM je prAthamika jJAna te nirvikalpaka, "A vRkSa che vagere dharmothI yukta je jJAna thAya te savilpaka. rasa nirvikalpaka eTalA mATe nathI ke temAM vibhAvAbhi parAmarza-jJAna che. te savikalpaka eTalA mATe nathI ke te dhamarUpe ja jaNAI jAya che. A bannethI judA prakAranuM jJAna na hovAthI rasa zuM che e prazna thatAM kahe che ke te ubhayarUpa che. rasa eTalA pUrato nirvikalpaka che ke te pote mAtra dharUpe paNa jaNAI jAya che; te eTalA pUrate savikalpaka che ke temAM vibhAvAdinuM vibhAvavAdirUpe jJAna hoya che. AnI upapatti vibhAvAdinA jJAnamAM ane rasanA jJAnamAM krama dekhAtuM nathI enAthI thaI zake 33 KAkAza bhamarAnA jevA syAma, jalagarbhavALA meghavALuM che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza dharaNi para navAMkure kuTayA che, paga paDatAM piyu, mAna mAna, mugdhA! vageremAM, 34mRdita kamalinI zAM aMga vahIlAyalAM che, parijana vinavyAthI mAMDa kAme vaLe che, dhavala, navala hAthI-dAMta ze, e kapila himakara akalaMkI kera zebhA dhare che. vageremAM ane *dare utsuka, AvatAM vaLI gaI, belAvatAM phATa ge, bheTatAM thaI lAla, sALa pakaDaze vAMkAM bhavAM meM thayAM; pAye mAnunIne pathe daga rahI relAI AMsuM pUre, cakSu ema thayuM prapaMcacatura hAlA taNA vAMkamAM. 29 vageremAM je te vibhAva, anubhAve ane A suya, trIDA, harSa, kepa, asUyA, prasAdarUpI vyabhicArI bhAvenI ja phakata sthiti che, chatAM paNa ahIM niyamabhaMga thato nathI. kAraNake A badhAM asAdhAraNa hovAthI traNamAMnA bAkInA be AkSepathI samajAya che. tenA bheda kahe che- dizAonI zobhA, madhukara ane kephilanA kUjanathI yukta che. dharaNi, pitAnA kheLAmAM navIna aMkurarUpI TAMkaNavALI che. te mudde ! page paDelA vahAlA upara prasanna thA> AmAM mAtra vibhA che. - 34 (aMga coLAI gayelI mRNAlInA jevuM plAna che; parivAranI vinavaNIthI mAMDamAMDa kAmamAM prerAya che; tAjA kApelA hAthIdAMtanA kaDakA jevo tene suMdara gAla niSkalaMka candranA saundaryane dhAraNa kare che.AmAM mAtra anubhAva che. - 35 KhAlAno vAMka paDaye, mAninInI AMkha kevI vicitra vyApAramAM catura thaI! dUrathI jotAM utsuka thaI AvatAM tirachI thaI, vAta karatAM phATI gaI bheTatAM lAla thaI, vastra jhAlatAM kaMIka bhavAM caDyAM, ane page paDatAM AMsuthI kIkI bharAI gaI. AmAM mAtra vyabhicArI bhAvo che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAthe ullAsa (sa. 44) zRMgAra, hAsya, karuNa, ki, vIra, bhayAnaka bIbhatsa ane addabhuta nAmanA ATha rasa nAyamAM manAya che. 295 temAM zRMgAranA be bheda che. saMga ane vipralaMbha. temAM pahelo paraspara avalokana, AliMgana, adhara pAna, paricuMbana vagerethI anaMta prakAranuM hovAthI aparichedya eka ja gaNAya che. jemake sUnuM dhAma vileka, sejathI jarA dhIme UThI, DhoMgathI pahelA piyunuM nihALI rahIMne ekI se mukhaDuM, vizrame cumI, gAlanA nirakhIne romAMca, nIcuM kare lajajAthI sukha, tyAM cumAI hasatA hAlAthI mugdhA cira. 30 tuM mugdhA vaNaLI dhAraNa kare kAti manohAriNI evAM veNa vadI piyUSTha aDatAM graMthi, sakhI sAdhu sI, beThI seja samIpa sasmita sakhInA netranA utsava AnaMdI, kaI jUThaDAM miSa kahI, dhImethI cAlI gayo. 31 bIje (vipralaMbha) abhilASa, viraha, IrSyA pravAsa ane zApanA kAraNathI pAMca prakAranuM che. temanAM kamathI udAharaNe- "premALa, praNaye bhaunI, paricaye jyAM rAga jAmela che, mugdhAkSI taNuM e svabhAvamadhurI ceSTA thaje huM viSe; 35 A AkhI kArikA mammaTe bharata nATayazAstranA 6ThThI adhyAya mAMthI lIdhI che. KvAsagRha sUnuM joIne zayanagRhamAMthI jarA dhImethI UThIne, beTuM khoTuM UMdhI gayelA patinuM bahu vAra sudhI mukha nirakhIne vizradhdha cUmatAM romAMcita gaMDasthalI jatAM lajjAthI mukha nIcuM karelI bALA hasatA priyathI khUba cUmAI A 37 {mugdhAkSI! tuM to kAMcaLI vinAja mane hara zobhA dhAraNa kare che, ema kahIne priyatama kAMcaLInI gAMThane aDatAM, zavyAnI kere beThelI sasmita sakhInA netranA utsavathI Ananda pAmI sakhIo jUThAM bahAnAM kADhatI dhIme dhIme cAlI gaI.> 28 (mugdhAkSInI premArTa, praNayavALI, paricayane lIdhe jemAM gADha
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza jene koDatha kalpatAM paNa, ghI rokAya bAdri kerI sarva pravRtti, ne laya thatuM aMtara ghanAnandamAM. 32 bIje jAya zau vAta e, na suhadu eya ke emane, nA zuM hAya ! na AviyA paNuM, are daive zuM dhAryuM haze ! evA kaMI tarakothI kALajuM jatAM kerAI, AvAsamAM bAlA AmathI tema loTata nizAmAM nIMda pAme nahi. 33 A viraTenkaMThitA che. te bAlA, prathamAparAdha karatAM hAle, na jANe kazAM maheNAM mArmika aMgavizvama, nathI zIkhI sakhI pAsa je, kinta svaccha kapalamUlathI kharattAM nirmaLAM AMsuthI, rayA mAtra kare, chuTI laTa hale, ne netrapaddamo bhame. 34 hAlAM kaMkaNa nIsaryA, vahA~ rahyAM dhAra AMsuM, ghI besI nA rahIM dhIra, AgaLa javA citta thayuM Akartha; jAvAna karatAM vicAra piyujI sAthe badhAM nIkaLyAM; jAvuM che eNva! te pachI kyama javA de sAtha hAlAM taNe? 35 anurAgane udaya thaye che evI, te te svabhAvamadhura ceSTAo mArA viSe thAo; abhilASathI ja kalpelI je ceSTAomAM, kSaNane mATe bAhya indriyonI pravRttine rokanAra aMtaHkaraNane AnaMdaghana laya thAya che.) - 38 bIjI jagAe jAya te vAta ja zI! ene evo mitra paNa nathI. e mane na sahAya ? paNa Avyo te nahi. are re, A vidhie zuM AdaryuM che ! AvI ghaNI kalpanAothI grasta cittavALI bALA zayanagRhamAM ALoTayA karatI rAtre nidrA pAmatI nathI. 40 Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthe ullAsa AlekhIne praNaya-raeNThI dhAturAge zilAmAM, potAne huM tuja pada paDaye deravA jAuM chuM jyAM, tyAM AMsUo, ubharI ubharI daSTine lopI de che; saMkhAye nA milana tahIe ApaNuM krUra deve. hAsya vagerenuM kamathI udAharaNa. 47vArastrIe svara jhaNe karI , azuddha hAthetha thappaDa doMdhI muja uttamAMge, ma bhaNI jalatha je karyuM, pavitra, hA, huM mu, kara ve bahu viSNuzarmA. 37 'nAsI kyAM gaI ? zuM A thayuM? gaI AzISa kyAM? deva hA dhika jIvyuM, paDayuM vaja, deha tujamAM agni, baLI AMkha A evI gadagada kharI aTakatI paranI vANuthA rayAM sau citarAmaNe ya, zatadhA bhIte ya phATI gaI. 38 45niralaja thaI hevAnoe, sazastra ja jemaNe karyuM, anumati ApI, dIThuM ahIM guru pAtaka, 4ra (zilA upara dhAturAga vaDe tane praNayakupita AlekhIne je huM mane pitAne tAre page paDato cItaravA jAuM chuM tevAM vAraMvAra ubharAtAM AMsuthI mArI najara DhaMkAI jAya che. kraravidhi tyAM paNa ApaNe saMgama sahana karatuM nathI.>. 43 (pagale pagale maMtranAM pANIthI pavitra karelA mArA mAthA upara . vezyAe potAne apavitra hAtha vALIne meTA avAja sAthe ghUMkIne, prahAra karyo; hAya hAya huM muvo ema kahIne viSNuzarmA rUve che.) 44 mADI tuM kayAM nAsI gaI, A zuM thaI gayuM! devatAone dhikAra che, badhI AzISa kayAM gaI, jIvatarane dhikkAra che, vaja paDayuM ! tArAM aMgamAM ami! baLI AMkhe ! A pramANe paurAMganAnI ghardhara avAjavALI vacamAM rUMdhAI jatA svaravALI karuNa vANI citramAM rahelAMne paNa raDAve che ane bhIMtanA paNa se kakaDA thAya che.) 45 Ktame nimaryAdA ane sajaja AyudhavALA je manuja pazue sura taraphanuM A mahApAtaka karyuM hoya, anumakhuM heya, joyuM hoya te badhA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza tama sakalanA, sAthe kRSNa vakedAra pArthanA rudhira carabI mAMsethI huM kahuM chuM dizAbali. 39 cheDo e vAnarAe adhama ! bhaya tame, jemaNe indra kerA hAthInAM kuMbha bhedyAM, tama tanu para te bANa lAje paDatAM; sImitre ! basa chAne, tuM na muja ruSanuM pAtra, huM meghanAda, kiMcit brabhaMgalIlA thakI vaza udadhi kIdha, te rAma meLuM. 40 4chakeDe dhAtA rathe je! najara bahu kare Deko vALI rupALI, peThe zuM pUrvakAe lagabhaga pUMThathI bANa vAgyAnI vhIke, thAke pahelA mukhethI tRNa adhakaraDyAM verate mArga Ubhe; UMcI phALetha dharaNi para jate jhAjhuM te aMtari. 41 UkheDI cAmaDIne prathama uru kaTi skaMdhanA UpaselA gaMdhAtA mAMsalecA labalaba mukhathI khAIne, pretarAMkuM bhIma, arjuna ane kRSNa suddhAMnAM lohI meda ane mAMsa vaDe dizAone bhoga ApuM chuM." 46 - zudra vAnarae trAsa choDI de. A bANo ke jeNe indranA hAthInAM kuMbhasthaLane bhedyAM che te tamArA deha upara paDatAM bahu lAje che. saumitra, eka kere rahe, mArA reSanuM tuM pAtra nathI. huM te meghanAda chuM, jeNe jarA bhrabhaMganI lIlAthI samudrane niyamita karyo e rAmane huM 47 (jene! (A mRga) Doka vAMkI vALavAthI suMdara lAge evI rIte vAraMvAra pUThe paDelA rathanA upara najara pheke che, bANa lAgavAnA bhayathI zarIrane pAchalo bhAga lagabhaga zarIranA AgalA bhAgamAM pesI gayo che, thAkathI pahoLA thaI gayelA moDhAmAMthI paDatuM aDadhuM cAveluM darbha mArga upara verAyaluM che ane UMcI phALethI AkAzamAM bahu ane pRthvI upara thoDuM jAya che.) 48 (pahelAM cAmaDuM utaraDI utaraDIne pachI khabhA, jAMganAM mULa ane DhekA uparathI jhaTa laI zakAya tevuM, ugra durgandhivALuM, ane jADA upaselA bhAgamAM jAmeluM mAMsa khAIne pachI Arta pretarAM ke cArebAju cakaLa vakaLa jenuM dAMta dekhADatuM, khoLAmAM paDelI khoparInAM hADakAMnuM khADAmaiyAmAM bharAyaluM mAMsa karaDe che.)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAthA ullAsa kheALAnI khAparIthI khaDakhacaDuM la dekhADI dAMta, DALA ahiM tahi' karatuM, bhUkhyu, 4 mahA mahA che avatAra A kA ! zI krAMti e! kea chaTA navI ja. zu dhaiya' leAkeAntara! Aaa prabhAva ! zI AkRti ! sRSTi ja ke navIna. nA sthAyI bhAva kahe che. (sa. 45) rati, hAsa, zAka, krodha, utsAha, bhaya, bhrugupsA ane vismaya e sthAcI bhAveA gaNAya che. 30 vyabhicArI bhAvA kahe che. bhAMga khAvA, eka kIhanI vADI amadAvAda. 43 (sa, 46) niveda, glAni,zakA, asUyA, mada, zrama, Alasya, dainya, cintA, meha, smRti, dhRti, (31) troDA, capalatA, harSa, Avega, jaDatA, ga, viSAda, Atmakaya, nidrA, apasmAra,pa.(32) svama, ujAgarA, ama, avahittha,pa1 ugratA, mati, vyAdhi, umAda, maraNa, (33) trAsa, vitaka e vyabhicArI bhAve jANavA. mA tetrIsa bha vA. nAma dai gaNAvyA che.(34) niveda ghaNebhAge ama'gala hAvAthI tenuM prathama nAma devuM na joie chatAM dIdhuM che te vyabhicArI chatAM te sthAyI che ema kahevA mATe. tethI (sa. 47) nive sthAya bhAvavALA navamA zAntarasa che. jemake parabhujage ke hAre, phUla zayana ke paththara viSe, maNi ke mATImAM, sakhala ripumAM ke suhRdamAM, 49 8ahe| A kevA mahAna avatAra che! AvI kAnti kayAM hoya ! A rIta navI ja che. alaukika dhaiya ! kevA prabhAva che ! ane kevI AkRti ! ahe| sRSTi ja apUrva che 50 atyaMta duHkhathI bhAna vagaranAM thai javuM te. 51 lajjA vagerene lIdhe harSa vagere bhAvA bIjI kAMika ceSTA karIne saMtADavA te. para Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48: kAvyaprakAza tRNe ke vageM, samadarInA muja divase, kahIM puNyAraNya, ziva ziva lava'tAM vahA~ jatA. 44 (sU. 48) deva vagere jenA viSaya che evI rAMta53 tathA vyajita54 thayelA vyabhicArI (35) bhAva kahevAya che. vagere zabdathI muni, guru, nRpa, putra, vagere viSaceAvALI samajavI. kAntAviSayavALI rati vyakata thaI heAya tyAre zRMgAra kahevAya che. 5jAmyuM. kaMThamA~ kAlaTa te Iza ! lAgatu mane mahAmRta; ApanA vapurthI bhinna jo maLe amruta nahi mane jarA ruce. pa6Thura adhA sAMprata, bhAvimAM kare zubheA, thatu saccaritArthI bhUtanAM; zarIrine darzana ApanuM khare trikALamAM sUcavatuM ja cAgyatA. 45 4 A pramANe bIjA viSaceA paNa udAharaNathI samajI levA. vyajita thayelA vyabhicArI jemake---- DhekuM, baLavAna zatru athavA mitra, dhAsa athavA strI emAM sarakhI dRSTi rAkhatAM ziva ziva ema japatAM game tyAM puNyAraNye mArA divase cAlyA jAya 53-54 rati zabdathI khIjA sthAyI bhAve| paNa samajavA. vyaMjita eTale vibhAva vagerethI niSpanna thayelA. arthAt rasanI avasthA sudhI hi gayelA krAi paNa sthAyI ke vyabhicArI bhAva kAvyamAM bhAva kahevAya che. 55 56 Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthe ullAsa 49 57 jANuM, rIsathI pheravI mukha priyA, vANI mane hAthathI sparzI mAM karI retI cAlatI thatI svane dIThI Aja meM; jyAM sAMI daI cATa vAkya kahIMne jAuM manAvA priyA nidrA lUMTI kaye garIba vidhie lucce mane tyAM sakhe! 47 ahIM vidhi tarapha ISya che. (su. 49) anucita rIte pravRtta thatAM tenA AbhAse kahevAya che, tenA AbhAsa eTale rasAbhAso ane bhAvAbhAse. temAM rasAbhAsa jemake 58 stavuM vAmAvalI ! ke, kSaNa na gamatuM je viNa tane? tajyA keNe prANa raNamakhamahIM zodhata tuM che ? graho kenA evA, zazimukhi! tuM AliMgana kare? tapasI ke e, madananagarI! dayAna tuM dhare? 48. ahIM 'stavuM ItyAdi sAthe saMbaMdhamAM AveluM teNInI aneka kriyAonuM kathana teNInA aneka kAmuka vizenA abhilASane vyaMjita kare che. bhAvAbhAsa jemake pachaKAje svapanamAM kopathI ApyuM joI ubhA rahetI priyatamA meM je mane aDazo mA' ema hAthavaDe (sUcavatI) raDatI raDatI AgaLa cAlavA mAMDI. tene AliMgIne aneka cATu vacana vaDe priyAne AzvAsana ApuM eTalAmAM to he bhAI huM jANuM chuM ke zaTha vidhie mAruM nidrArUpI dhana lUMTI lIdhuM. > 58Khe suMdara AMkhavALI, jenA vinA eka kSaNa paNa tuM vinoda pAmatI nathI evA konI ame stuta karIe ? evA kayA mANase raNayajJamAM pitAnA prANa homyA che ke jene tuM zodhe che? sArA (graha) lagnamAM evo phe Na ja che ke jene huM zazimukhI, tuM balathI AliMge che? he madananagari ! A kenI tapathI che ke jenuM tuM ciMtana kare che ?"
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 49. pUNendu zuM mukha, sucaMcala dIrgha nene, - AchI juvAna vilAsa lahera aMge. te zuM kara, karUM zI para huM mitro, tenA svIkAra mATe tadabIra havAM racuM zI. AmAM anucita rIte cintA pravRtta thaelI che. A pramANe bIjA paNa udAhaNethI samajI levA. (sa. pa0) bhAvanI zAnita, udaya, sandhi, ane zabalatA te pramANe [ eTale bhAvazAnti, bhAvodaya, bhAvasandhi, bhAvabalatA kahevAya che, ] 36krama pUrvaka udAharaNa 60 pevIne ghana lepa ura parathI lAge tane bheTatAM tenuM cinha chupAvavA caraNamAM A zuM praNAma kare? kahetAM ema, huM "e batAva" kahIMne te lAgatuM lUchavA bheTa vegathI, tyAM ja te sukhamahIM tanvI gaI vIsarI. 50 AmAM kepa (nI zAnti che.) * 1bheLI seja vize piyU ucaratAM nAme sapatnI taNuM mudhAe laI rIsa sadya jhuratAM, AvezathI kepanA 58pUnamanA caMdra jevA mukhavALI, caMcala ane dIrdhanayanavALI, smita karatA yauvana vaDe taraMgita vilAse jenA aMgamAM che evI e che. tei huM zuM karuM ? tenI dostI kema thAya ? te mAre svIkAra kare ema thavAno zo upAya ?> A rasItA saMbaMdhI rAvaNanI ukti che. 68 pilInA ghADa vilepanavALA stanane AliMgana karyAthI aMkita thayelI tArI chAtI page paDavAne bahAne kAM chupAve ? ema kahetAM e kyAM che ema kI ane te ekadama bhUMsI nAkhavA meM utAvaLathI AliMgana karyuM tenA sukhamAM lIna thaI jaIne tenI te bAbata bhUlI gaI > . eka zayanamAM zekyanuM nAma letAM ekadama rIsAvAthI glAni pAmelI mugdhAe cakita karavA chatAM paNa priyatamane AvegathI tiraskAra karyo te ja kSaNe te zAnta thaI gaye. ane teNe " dhyA to nahi hema ema dhArI DeTa khUba vAMkI karIne tenA tarapha pharIne joyuM.)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa1 e ullAsa taDayo priya balate priyapati, te turta mUMge thatAM, "UMdhyA te nathau ema, khUba maraDI grIvA nihALe pharI. pa1 AmAM suSane udaya che) Avyo e tapa ne parAkrama nidhi garve bharyo, tehanA - vIratsAha taNe hulAsa vaLaoN satsaMge ya AkarSaka zItasnigdha, mayaMka caMdana samuM, sItAnuM AliMgana, made cetanane harI pharI pharI reke baujI pAsethI. para AmAM Avega ane harSa (nI sabdhi che.) kyAM A AvuM kArya candrakula kyAM, dekhAya e kyAM pharI, mArU che zrata deSazAnti karavA, kepeya kAnti mukhe ! ' heze zuM gatapApa puNyajana, ke svane ya e durlabha, dhIrU thA mana, koNa e adharane pIze subhAgI yuvA! pa3 ahIM vitarka, sukaya, mati, maraNa, zaMkA, nya, dhati ane citAnI zabalatA che. bhAvarithati AgaLa kahI gayA chIe ane tenuM udAharaNa paNa ApyuM che.* 62- tapa ane parAkramanA nidhi, abhimAnanA ahIM AvavAthI eka bAjue satsaMganI mIThAza ane vIrarasano atizaya utsAha mane kheMce che. ane bIjI bAju caitanyane macAvI detuM, haricaMdana ane candranA jevuM zItala ane snigdha AnaMdadAyI vaidehInuM liMgana roke che. > mahAvIra caritAmAM aMta puramAM rAma sItA sAthe hatA te samaye parazurAmane AvatA joI temane maLavA javA taiyAra thatAM sItA rAmane aTakAve che te samayanI A ukti che. 63-ka anucita kArya ane kyAM caMdravaMza ! e pharIthI dekhAya ! amAruM jJAna e denI zakita mATe che. aho kepamAM paNa tenuM mukha suMdara lAge che. puNyazALI dhIra puruSe kaheze ? svapamAM paNa e durlabha che. re citta zAti pAma. evo keNu dhanya suvA haze ke je enA adharanuM pAna karaze !> 64 juo mUtra 48, udAharaNa 47 muM.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyaprakAza (rU. 51) rasa mukhya hevA chatAM paNa te koivAra aMgIpaNuM pAme che, te eTale bhAvasthiti bhAvazAnti vagere. aMgIpaNuM, paraNatA nekarane jema rAjA anusare che tema tenuM aMgIpaNuM eTale prAdhAnya che. (sU. 52) 15 raNakAranI jema jeno kama saMlakSya che evo jenAmAM vyaMgya che (37) te, zabda atha ane ubhayanI zaktimAMthI utpanna thato traNa prakArane dhvani kahevAya che. zabdazakti jenuM mULa che e raNakAra rUpI vyaMgya, arthazakita jenuM mULa che evo raNakAra rUpI vyaMgya, ubhayazakita jenuM mULa che e raNakAra rUpI vyaMgya. e pramANe traNa prakArane. temAM | (su, pa3) jemAM zabda vaDe alaMkAra athavA vastu ja prakAze che (38) te mukhyapaNe zAzaktimAMthI utpanna thayelo be prakArane jANa vastu ja" eTale alaMkArathI bhinna mAtra vastu. pahele jemake - FullAsya kAlakarabAlamahAmbuvAhaM devena yena jaraThorjitagAjatena / nirvApitaH sakala eva raNe ripUNAm dhArAjalaistrijagati jvalitaH pratApaH // 54 // 6pa ahIMthI lakSyavyaMgyakrama dhvani kAvyanI carcA zarU kare che. 66 A lekamAM rAjAnI stuti che. e artha baMdha beThA pachI zabdazaktithI IndranuM varNana vyakta thAya che. e bene asaMbaddhatvane deva TALavA banne vacce upameya-upamAna bhAva kalpavo joIe. mATe ahIM upamA alaMkAra vyaMgya che. rAjAnA saMbaMdhamAM nIce pramANe artha thAya che. - je deve kaThera ane baLavAna garjanA karIne, (vA =) kALI (AravA =) taravAranA mahAna (javuM = ) pANInA pravAhane uchALIne, (dhArAva:= ) dhAranAM pANI vaDe zatruone traNa jagatamAM jaLahaLate. saghaLo pratA5 raNamAM elavI nAkhe) A kalAkamAM pANI ane dhAra zabdo "capunI pANIdAra dhAra' kahIe chIe e arthamAM che. idrano artha
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ce ullAsa 53 ahIM vAkya asaMbaddha artha kahe che e kaI doSa na lAve eTalA mATe prastuta ane aprastutane upamAna-upameya bhAva kalpa joIe, eTale upamA alaMkAra vyaMgya thAya che. 17tigmarucirapratApo vidhuranizAkRvibho madhuralIlaH / matimAnatattvavRttiH pratipadapakSAgraNIvibhAti bhavAn // 5 // AmAM eka eka padane be padarUpe letAM virodhAbhAsa thAya che. 68amitaH samitaH prAptairutkaharSada 'prabho / ahitaH sahitaH sAdhuyazobhirasatAmasi // 56 // - je InDe kaThora ane baLavAna garjanA karIne (vAMDhajara =) kALAM kiraNavALuM (vA = vAra =) navIna mahAna (puvA= ) meghane prakAzIne (dhArIga = ) pANInI dhAra vaDe [pANInA] zatruone traNa jagatamAM baLa tApa ( = ) [ aMgAra upara pANI paDatAM thAya tevA ] chama chama avAja thAya evI rIte olavI nAkhyo." 67- he vimo ! Apa ke jene tira - =tIkSNa) ane nira(manehara) pratApa che, je vipura-(zatru) nA nirAti (=rAtri karanAra, nAza karanAra) che, madhura4H (-madhura lIlAvALA) che, mati-(=addhi) ane mAna-( pramANa) vaDe taravamAM-vRtta rAkhanArA che, pratipa-(=dareka sthAne) (pitAnA) pkSanA agra che, te zobhe che. > A lekamAM je je pado laI artha karavAmAM Avyo che te eka eka padanAM babbe khaMDapado laI artha karatAM virodhAbhAsa thAya che. jemake tiramaHi (=tIkSya kiraNavALa arthAta sUrya) lakatA: (pratApa vinAno) vivuM. (candra) nirAnti (=rAtri nahi karanAra) che, vima: (=aa eTale kAnti vinAnA) Apa dIpa cho, madhuH (=vasanta) strI (=lIlA vinAne) che, matimAna (buddhizALI) tattvattiH (etattvavinAnI vAtamAM vRtti rAkhanAra) che, prativat (=paDavo) vizALI (=pakhavADIAnI pahelAM na AvanAra) che.> 68Khe harSada prabhu! samitimAMthI (raNasaMgrAmamAMthI) maLelA utkarSa vaDe amita cho, duSTonA ahita che, sArA yazathI sahita che.> A zlokamAM rUdra eTale harSa ApavAvALe ane harSa chedavAvALe, samataH (mApavALe) mita: (mApa vinAne) dvitaH (hita vinAne ) ane satiH (hitavALA) e pramANe zabdane virodhAbhAsa che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 - kAvyaprakAza ahIM paNa virodhAbhAsa che. "nA upAdAna sAmagrI, bhIMta nA teya cItare jagacitra, namuM teha kalAkSAdhya pinAkane. 5 AmAM vyatireka. brAhmaNazramaNa nyAyathI alaMkArya paNa ahIM alaMkAra bane che. mAtra vastu (vyaMgyathI sUcita karAya che.) jemake chapaMthI nathI pAtharaNuM kahIM ya A paththarAla gAma mahIM; unnata pekhI padhara, je vAse rahe bhale rahe che. 58 69KupakaraNanI sAmagrI vinA, bhIMta vinA jagazcitrane vistAratA kalAlAdhya zaline namaskAra.> 70 upamAna karatAM upameyanuM Adhikya te vyatireka alaMkAra kahevAya che. juo. sa. 169. ahIM raMga vagere sAmagrIthI bhIMta upara citra cItaranAra upamAnabhUta citrakArathI upameya zaMkaranuM Adhikya batAvyuM che. 71. uparanAM badhAM daSTAnto dhvani kAvyanAM che. arthAta A kAvyomAM vAca karatAM vyaMgya vadhAre camatkArI che. eTale ke ahIM yaMgya pradhAna che.. have kAvyamAM je pradhAna hoya te ja alaMkArya heI zake. alaMkAra te apradhAna hoya chatAM ahIM vyaMgyArtha pradhAna hovAthI alaMkArya che tene alaMkAra kema kahyo ? evI zaMkAnuM ahIM samAdhAna karyuM che. ahIM vAcA prastuta che ane vyaMgya aprastuta che (juo udAharaNa 54 uparanI vRtti) have tyAre AvI rIte vAcamAM koI aprastuta bhAga Ave tyAre te alaMkAra hoya che ane kAvya prakAzamAM paNa alaMkAra pitAnA lakSaNa pramANe vAca ja hoI zake che e rIte ahIM vyaMgyane paNa brAhmaNa zramaNa nyAyathI alaMkAra kahyA che. brAhmaNa zikhA sUtrane tyAga karI zramaNa thAya tyAre te vAstavika rIte brAhmaNa raheto nathI chatAM tene pUrva saMbaMdha smaraNamAM rAkhI jema tene brAhmaNa kahe che tevI rIte jema aprastuta hakIkata vAgyamAM AvatAM apradhAna hAI alaMkAra kahevAya tema tevIja hakIkata vyaMgyamAM AvatAM pradhAna chatAM alaMkAra kahI che. 72
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAthA ullAsa jo upabhAga ceAgya hA tA rahe evuM ahIM sUcavelu che. 7 zanirazanizca tamuJcairnihanti kupyasi narendra yasmai tyam / catra rIdi punaH A mAtyuronuttaratha // 2 // ahIM viruddha evI vastu tane anukULa thavAne mATe eka ja kAya kare che evI vastunA dhvani che. pa (pru. 54) jethI, azakitamAMthI utpanna thAya te a, svata:sabhavI arthAt pAtAnI meLe vyUjaka che, (39) athavA kavinI meADhAkitathI vyaMjaka che, athavA kavie nirmANa karelA nAyaka vagerenI prADhAkitathI vya...jaka che, te vastu rUpa heAya athavA alaMkAra rUpa heAya tevA cha prakAranA pAte paNa (40) vastu athavA alaMkAra sUcave che tethI bAra prakAranA che. svataHsabhavI eTale kevaLa kheAlavAthI ja siddha thatA eTaluM nahi paNa leAkamAM paNa jenI ceAgyatAnA saMbhava che evA. bIjo, mahAra lekamAM na heAvA chatAM paNa kavinI pratibhAthI ja nirmANa pAmele athavA kavie racelA vaktAthI nirmAelA evA be prakAraneA. e rAte traNa prakArane. A (peAte) vastu hAya athavA alaMkAra hoya e rIte cha prakAranA vyaMjaka che. tenuM vyaMgya vastu hoya athavA skhalakAra hAya e rIte athazaktimAMthI utpanna thayelA dhvani khAra prakAranA che. 73 Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza dhUne mahevaDao, ALasuno pIra, beTa! zrImaMta, evuM vadatAM lezana namaNuM kerA praphulla thayAM. ahI vastu vaDe, mAreja upagya che e pramANe varatu sUcavAya che. 75vizradhdha cATa vacane priya saMgamAM tuM belI zake suratamAM! sakhI! keva dhanya! navI bhaNI kara jarA saratAM piyune je zuddhi rahe kazauya te sama che sakhInA. 61 ahIM tuM dhanya che ane huM dhanya chuM e vyatirekAlaMkAra che. 76 unmatta gandhagajakuMbha kapATaphUTe jAmI gayela ghana raktanI kAntivALe dIThe raNe karasuM, kepathI lAlacoLa kAlIkaTAkSa sama, vIrajane jamaiyo. ahIM upamA alaMkArathI, zatrunA samagra sinyane kSaNamAM nAza thaze evI vastu sUcavAya che. S4he putrI (A) ALasuone zirAmaNI, dhUrtone nAyaka, dhana samRddhivALo che." e pramANe kahetAM natAMgInAM nayane vikasI gayAM. > A svataHsaMbhavI dhvanimAM vastuthI vastu baMjita thayAnuM udAharaNa che. [1] 75surata kIDA daramIAna, priyasaMgamamAM paNa vizvasta cATu vacane tuM belI zake che te tane dhanya che. navI tarapha priyatame hAtha nAMkhatAM mane je kAMI sAMbharatuM hoya te sakhInA ja sama che. - svataHsaMbhava, vastuthI alaMkAra. [2] 768madAMdha gaMdhagajanA, kamADanA AgaLIA jevA kuMbha upara paDavAthI rUDha saMbaddha thayelA ghADA lehIthI jene prakAza rAta che evo ane kepathI lAla kAtivALA kAlInA kaTAkSa jevo kRpALu jenA hAthamAM vIroe raNamAM joyesvataH saMbhavI, alaMkArathI vastu. [3]
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa ci ullAsa yuddhamAM adhara dRzatAM nija kAntadantavraNa kerI pIDanA saMkaTathI koMdha mukta zatrunI nAranAM adhara-eSTha pala. AmAM vidhAlaMkArathI haThanA karaDavA sAthe ja zatruo haNAyA e pramANe tulyogitA.08 mArI kSatithI anyanI kSati dUra thAo evI tenI buddhi sUcavAya che mATe uprekSA. A dAkhalAomAM vyaMjaka svataHsaMbhavI che. veNu kerA sarasa svarathI, mukhya kailAsazRMge gAtAM kItti, amararamaNI, jehanI sAMbhaLIne, trAMsuM jetA, kuNI kamalinI-dAMDalInA bhramethI dimAtaMgo, zravaNataTamAM, sUMDhane pherave che. 64 ahIMA vastuvaDe, jemane arthanuM jJAna thatuM nathI temane paNa AvI buddhi utpanna karavAthI tArI kIti camatkAra kare che evI vastu sUcavAya che. - 77 (yuddhamAM reSathI pitAne haTha karaDatAM jeNe zatruonI strIenA hoDarUpI paravALAnI pAMdaDIone kAntanA gADha daMtakSatanI vyathArUpI saMkaTathI cheDAvI.) ahIM svataHsaMbhavImAM virodhAlaMkArathI tulyogitA ane uakSA alaMkAre vyaMjita thAya che. [4] S8. mAtra prastutinA athavA mAtra aprastutenA sAdhAraNa dharmanuM ekavAra kathana karyuM hoya te tulyogitA. ahIM pitAno haTha karo ane zatruo nAza pAmavA e banne eka sAthe banavArUpa dharmane dhvani che mATe tulyogitA. (juo sUtra 158) 78KkelAsanA prathama zikhara upara veNunI saMmUchanA vaDe apsarAothI gavAtI, jenI kIrti sAMbhaLIne sarasa mRNAlInA dAMDAnI zaMkA thavAthI diggajo AMkhanA khUNe pheravIne zravaNataTa upara potAnI sUDha pherave che.) kavi prITekitathI vastuthI vastu vyaMjita thAya che. [5]
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 kAvyaprakAza 8degsamara mahiM balAtkAre kezatha teNe jayartho pakaDI tyAM, tyAM tenA ripuone vaLagI gaI gADha kandarA kaThe. 6pa AmAM kezagrahaNa joIne kaMdarA jANe kAmAsakta thaI hoya tema tenA zatruone gaLe vaLagI paDe che evI ubhekSA che. eka ja jagyAe saMgrAmamAM tene vijaya joIne tenA zatruo nAsIne guphAmAM beThA che e kAvyahetu alaMkAra che. tenA zatruo nAzI gayA nathI paNa tenA taraphathI parAbhavanI bIkathI guphAo ja temane cheDatI nathI evI rIte apavruti alaMkAra che. 82hesatha gADhAliMgana karavA jatAM piyUSTha mAnunInuM mAna sare che daDabaDa pIlAvAnI bloke zuM huyethI. 66 ahIM ukSA vaDe, temAM pratyAliMgana vagere jAme che ema vastu (sUcavAya che) 8 buddAne hasatI che, kavinA vadanAbuje jaI beDI, bhuvana bIjuM zuM batAve vAdevI teha jaya pAme. 67 808Talo jhAlIne teNe samaramAM jayazrIne baLAtkArathI evI pakaDI ke tenA zatruo guphAo vaDe pitAnA kAMThe ja sajjaDa besADAyA.) kavi prauDhaktithI vastu vaDe alaMkAra vyaMjita thAya che. [6] 81. kAvyahetune kAvyaliMga paNa kahe che. hetunuM vAkyathI ke padathI kathana karyuM hoya te kAvyaliMga. kAvyanI camatkRtivALuM hetupUrvaka anumAna karyuM hoya te kAvyaliMga. ahIM vijaya darzana e nAsI javAne hetu che mATe kAvyaliMgAlaMkAra. upameyane asatya karIne upamAnane satyarUpe sthApavuM te apanuti (sa 174. 146) 8 2KhAle gADhAliMgana karavAne haMsathI AvatAM manasvinInA hRdayamAMthI mAna, pIlAvAnI bIkathI jANe ekadama saTakI gayuM.) kavi prauDhaktithI alaMkArathI vastu vyaMjita thAya che. [7] 83-kavinA vadanakamala upara beThelI, buddAne hasatI jANe bIjuM bhuvanamaMDala batAve che te vANI ja pAme - kavi prauDhaktithI alaMkArathI alaMkAra vyaMjita thAya che. [8]
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ cothe ullAsa 59 ahIM uljhakSAthI, ajavAsana upara beThelI, camatkAranuM ananya kAraNa navuM navuM jaga nirmANa kare che. e rIte vyatireka alaMkAra che. uparanA badhA dAkhalAomAM kavinI prauDhatithI vyaMjaka niSpanna thayela che. 8paje laMkAgirine taTe khALI rahyA, thAke bhUkhI sarpiNa paheLI pheNanI hAra phUlaUM gaLI jAtAM thatA dubaLA, te hAvAM malayAnila virahiNI nizvAsanA sparzathI cheTA che paNa pUrNa banathI zuM mAtA thayA dIsatA. 68 ahIM, vastu vaDe nizvAsa vaDe aizvarya pAmelA vAyuo zuM zuM nathI karatA e rIte vastu sUcavAya che. 86 muja haThane AzvAsana, ApyuM je dhIraje sakhi! teha piyudarzana kautukanA kAle "sAhasa karI gayuM ja sarI. 69 ahIM, prArthanA karyA vinA paNa prasanna thaI ema vibhAvanA, athavA priyadarzananuM saubhAgyabala vairyathI sahana na thaI zakayuM evI uprekSA vastu vaDe sUcavAya che. 84brahmAne jaDapadmanuM Asana che ane vAdevIne kavinA mukharUpI ajaDa Asana che tathA vAgavI navIna ja bhuvana batAve che mATe vyatireka. 85nalaMkAgirinI mekhalA upara alana pAmelA, saMgathI khinna thaI gayelI sarpiNuonI atyaMta phelAyelI pheNa vaDe bhakSAvAthI daridratAne pAmelA, te malayAnile have virahaNanA vizvAsanA saMparkathI, zizu hevA chatAM paNa, jANe ekadama tAruNyathI bharAI jaIne phalI jAya che.kavi nirmita pAtranI uktithI vastuthI vastu vyaMjita thAya che. [2] 81 kavi nirmita pAtranI ukti vaDe vastuthI ubhekSA athavA vibhAvanA alaMkAra vyaMjita thAya che. [10] vibhAvanA eTale kAraNa pratiSedha karyA chatAM kArya prakaTa karavuM te. ahIM prArthanA vinAprasannatA thaI te. (sUtra 162.)
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 8lIlAM dazana nakha kSata tArAe, raktaaMzuka nayanane - ba , e ja prasAdI e che, nathI ke kai caDiye. 70 ahIM, tArAM nayana kema gusse bharyA che. evA uttarAlaMkAra-8 vaDe "tuM AdranakhakSatane chupAve che" eTaluM ja nahi paNa huM tenI prasAda pAtra thaI gaI chuM" evI vastu (sUcavAya che). 8mahilAnI bhIDa bharyA tava haiye mAga subhaga! nA maLatAM, taDeM bIjuM kAma hinadina tanu tanaDAne ya tanu karatI. 71 ahIM, hetu alaMkArathI dubaLAne vadhAre dubaLuM karavA chatAM paNa e tArA hRdayamAM vasatI nathI evI vizeSekti (sUcavAya che). A dAkhalAomAM vyaMjakanuM zarIra kavie racelA vaktAnI prauDhakitathI ja niSpanna thAya che. A pramANe bAra bheda. (su, papa) zabda ane artha bannemAMthI niSpanna thato eka jemake 87he priya! tArAM atyaMta ATha daMtakSa ane nakSatoe bhAre nayanane ApelA raktAMzukane A prasAda che. e kAMI krodhe bharyA nathI.> raktAMzuka zabda upara leSa che. rakta aMzu eTale rAtAM kiraNe ane tenAthI baneluM raktAMzuka eTale rAte sALu e ahIM artha che. kavi nimita pAtranI ukti vaDe ahIM alaMkArathI vastu vyaMjita thAya che. [11] 88 mAtra uttara sAMbhaLavAthI ja jyAM praznanuM anumAna thAya te uttarAlaMkAra. (sUtra 188). 89Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ cethI ulAsa atandracandrAbharaNA samuddIpitamanmathA / tArakAtaralA zyAmA sAnandaM na karoti kama // 73 // ahIM upamA vyaMgya che. (sU. 56) A rIte AnA aDhAra bheda (thayA) 41 AnA eTale vininA. senA bahu bheda hovAthI aDhAra ja kema? te kahe che ke | (. pa7)rasa vagere anaMta hovAthI eka ja bheda gaNAya che. anaMta hovAthI eTale ke nava rase, temAM zaMgAranA be bheda, saMbhoga ane vipralaMbha. saMganA paNa paraspara avalekana AliMgana, paricuena vagere, pulavINavAM, jalakeli, sUryAsta, cadaya, SaDUtuvarNana vagere bahu bheda che. vipralaMbhanA abhilASA vagere kahI gayA chIe. te bannenuM paNa vibhAva anubhAva vyabhicArIthI vaicitrya thAya che. temAM paNa nAyaka nAyikAnI uttama prakRti madhyama prakRti adhama prakRti. temAM paNa deza kALa avasthA vagerenA bhede che. e rIte eka ja rasa ananta thAya che. to bIjAnI gaNatrI kema karI zakAya? paNa asaMlakSyakramatvane sAdhAraNa dharma tarIke Azraya laIne rasa vagerene ivanibheda ekaja gaNAya che. 18prakAzamAna candrarUpI AbharaNavALI, kAmane uddIpta karavAvALI, cheDA tArAovALI zyAmA kene AnaMda nathI pamADatI." tandrA vinAnI, candranA AbharaNavALI, kAmane uddIpta karavAvALI AMkhanA tArA jenA capaLa che evI zyAmA (strI) kene AnaMda karatI nathI e A lokane bIje artha vyaMjita thAya che. evI rIte svAmI rAtrIne strI sAthe sarakhAvI che. ahIM zabda ane artha bannenI zakti vaDe laMca thAya che. candrane artha AkAzane candra ane strInuM mAthAnuM candranAmanuM ghareNuM temaja tAraka eTale AkAzanA tArA ane AMkhanA tArA ane zyAmA eTale rAtrI ane strI thAya che te zabadazaktithI thAya che, ane zabdone badalAvyA hoya to e saMjaka zakita cAlI jAya che. paNa samuddo tamanmathI rAtrI ane strIne bane lAgu paDe che te arthazaktithI. e rIte ahIM caMya ubhayazaktithI utpanna thAya che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 2 (sa. 58) mannemAMthI utpanna thatA vAkyamAM hAya che. bannemAMthI utpanna thatA eTale zabda ane arzI mannenI zaktithI utpanna thatA. 62 (sa. paTTa) bIjA, padmamAM paNa, heAya che.3 'paNa' zabdathI vAkayamAM paNu, eka age paherelA bhuSaNa vaDe kAminInI jema, pattuthI prakAzatA vyaMgya vaDe vAkacathI sUcavavA ceAgya bhAratI prakAze che. temAM paDhathI prakAza thatA dhvaninA kramathI dAkhalAo 94 mitra che jehanA mitra, zatrue zatru che vaLI, dayApAtra dayApAtra, te janmyA, te ja jIvatA. 73 [1] ahIM khIjA mitra vagere zabdo, vizvasanIyapaNuM niyatraNayeAgyatA snehapAtrapaNuM vagere athamAM pariNAma pAmelA che. 95 khalanAM ciratA dAruNa dekhAce che tathApi dhIrAnAM hRdayavayasye sanmAnelAM karma na mUjhAce. 54 [2] 9ra. 97. 56mA sUtra sudhImAM nei kAvyenA 18 bhedA karyAM. have eja bhedonA vadhAre bhedo dI dRSTithI pADe che. kAnamAM je vagya sUcita thAya che te be rIte thaI zake. 1 vAkyamAM 2 padamAM. e dRSTithI 18 vaMdenA vibhAgeA karatAM kahe che ke ubhayaktimUlaka dhvani te mAtra vAkyamAM ja hAya che eTale enA A dRSTie bhede thai zakaze nahi. bAkInA 17 prakAra vAkyamAM tA ya che paNa 'padamAM paNa' hAya che. e 17 nei bhedezanAM dRSTAntA AgaLa AvI gayAM (23 thI 7ra) te saghaLAMmAM vyaMgya vAkyamAM sUcita thAya che ane temanA padamAM sUcita thatA dAkhalAe padma sUtra nIcenI vRttimAM ApelA che. e rIte A 17 prakAranA ambe prakAre thayA ane ubhayazaktisUlakanA vibhAge! na thayA. eTale A dRSTie dhvani kAvyanA kula 75 prakArA thayA. (jue 59 mA sUtra nIcenI vRttine chelle bhAga ). 94 --jenA mitra mitrA che, zatrue zatrue che, dayApAtro dayApAtra che te ja janmIne jIve che. > 95 luccAonA vyavahArA vayasyane ahumata evA dhIra purUSAnA dAruNa dekhAya che chatAM paNa hRdayarUpI vyavasAye mUMjhAtA nathI.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ cothe ullAsa ahIM mUMjhAye che e zabda vyaMjaka che]. ja e lAvaNya ane kAnti rUpa e vAkyanI chaTA, sudhA zAM lAgatAM tyAre sarNa javara samAM hatAM. 75 ahIyAM "e" vagere padethI "kevaLa anubhavathI ja samajAI zake? e atha prakAzAya che. athavA te jemake bheLI ! bheLapaNa mahIM ja saghaLa zuM kALa che gALa? mAnI thA, dhara dhiya ne saralatA vahAlA vize de tajI. e bedha suNI sakhIthI, vadane hebAkaLI belI ke "dhIme be kadAca sAMbhaLI jaze prANeza haiye rahyo." 72 [3] ahIM "vadane hebAkaLI e zabda. e vaDe dhIme bela" evA kathananI cogyatA samajAya che. pada vaDe bhAva vagerene prakAza thAya che temAM vizeSa camatkAra nathI mATe tenAM udAharaNa ApyAM nathI. daratana dhArathI maMDita khaDjharthI suMdara-karAla bhuja tAH bhakaTi-kamAna za zele te jhaTa racI je lalATa nRpa ! bhIma! 77 4i] ahI bhayaMkara lAgatA nRpanuM bhImasena upamAna (vyaMgyathI jaNAya che) 96Kte lAvaNya te prati te rUpa ane te vANInI chaTA te vakhate amRta jevAM lAgatAM hatAM paNa atyAre to sakhta tAva jevAMlAge che.> 9he muzke! mudhapaNAmAM ja Akhe vakhata gALavAnuM dhAryuM che? jarA mAna khA, dharya rAkha, priyatama sAthe bheLI na thA. ema sakhI varSa upadeza pAmelIe banelA mATe javAba Ape "dhIme bola. kayAMka hadayamAM rahelo pANezvara sAMbhaLI jaze." - 98Khe bIma nR5! lohInI dhArathI alaMkRta thayelI taravArathI jenA hAtharUpI bhogaLa vikarALa ane suMdara lAge che e ane ekadama bharo taraMgita thayelA pALavALo tuM zobhe che.>
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza ' bhuktimuktikadekAntasamAdezanatatparaH / #ca nAnanihALyuM vidyAsi vAnamaH 8 (1) kaI strI, saMketa ApanArane e pramANe mukhya vRttithI vakhANe che. 100 sAyaMsnAna pUruM thayuM, agarune che lepa aMge thayo, pAmyo asta dineza, AvI ahiMtuM vizrebhathI cAlatI; zI tArI sukumA2tA ! ahaha ! ke sarvAga thAkI gaI atyAre tava AMkhaDI maTamaTayA vinA rahI nA zake. 79 [6] ahIM vastuvaDe, parapuruSane paricaya karI AvelI tuM thAkI gaI che evI vastu "atyAre padathI prakaTa thatI sUcavAya che. 101tenA viyoganA be lIna niHzeSa pAtake, tenA dhyAna taNuM mede kSINa puNya thatAM, 80 citatAM jagadutpatti parabrahma svarUpane nisa banI, mukta hai bIjI gepakanyakA. 81. [7] ahIM hajAre janmamAM bhegavavAnAM duSkRta ane sukRtanAM phaLe viyeganAM duHkha ane ciMtananA AlAdathI anubhavAyAM ema kahyuM, ane A pramANe niHzeSa" ane caya padathI prakaTa thatI be atizayoktio [sUcavAya che.] 99KsadAgama, bhukita (ga) ane mukti ApanAre ekAnta upadeza ApanAre kene AnaMda vahevarAvata nathI> 1 sadAgama. priyatama pakSe sata suMdara, Agama AvavuM. veda pakSe sata sAro, Agama veda. 2 ekAnta. priyatama pakSe ekAMtasthAna. veda pakSe nizcita vidhio. - 10deg KsAMjanuM snAna thayuM che, caMdanathI aMga lepAyuM che, sUrya astAcalanA zikhare gaye, ahIM nirbhaya (nIti ) cAlatI AvI che; ahA ! tArI zI sukamAratA che! ke jenAthI tuM atyAre sAva thAkI gaI che! tArAM nayano maTamaTayA vinA rahI zakatAM nathI.) 101-bIjI gopakanyA, tenI aprAptinA mahAduHkhamAM azaSa pApa laya thatAM ane tenA dhyAnanA atyaMta AnnAdane laIne puNyasamUha kSINa thatAM parabrahma svarUpa jagatanA mULanI bhAvanA karatI, zvAsa nIkaLI gayA vinA, mukti pAmI>
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAtheA ullAsa 102 kSaNadAsAvakSaNadA vanamavanaM vyasanamavyasanam / batavIra tava dviSatAM parAGmukhe tvayi parAGmukhaM sarvam 82 [8] " 65 ahIMAM zabdazaktimUlaka virAdhanA aMgabhUta arthAntaranyAsa vaDe vidhi paNa tane anuvarte che" evuM sarva padathI prakaTa thatuM vastu [ sUcavAya che ]. 10 vhIla kamaladala hateA tava vAsanA pADiye adhara, evuM suNI navavadhU DhALe dharatI bhaNI mukhane. 83. [ ] ahIMAM, rUpaka vaDe, teM ene eTalI badhI vAra pacuiMbana karyuM ke te plAna thaI gayA, ema 'blAna' vagere padathI prakaTa thatA kAvyaliMga alaMkAra sUcavAya che. A dAkhalAemAM gUMjaka svataHsaMbhavI che. 104candra-dhavala rajanImAM je karI Ta kAra kAmala dhanuSane, jANe ekI chatre kare bhuvanarAja mhAlatA. 84 [10] ahI'A vastuvaDe, je kAmIonA samara rAjA che temAMthI ekapaNa tenAM AdezathI vimukha thatA nathI; eTale ke upabheAgamAM kAyelA jAgatA jAgatA ja te rAtri pasAra kare che ema "bhuvanarAja" padathI prakaTa thatuM vastu prakAze che. A - 102 huM vIr ! tuM rA- enI viruddha paDatAM temane badhuM viruddha paDe che. A kSaNaMdA akSadA, vana avana, ane vyasana avyasana thAya che. gudA = rAtri. akSaNadA-eka pakSe rAtri nahi te, khare pakSe kSaNa, utsava nahi ApanArI. avana eka pakSe vana nahi te, je pakSe rakSaka. vyasana eTale duHkha. avyasana eka pakSe vyasana nahi te, tenuM asana (preravuM) gheTAM hAMkatAM te je pakSe avI (gheTAM) 107 tArA vallabhA adhara savAramAM myAna kamaladala hatA evuM sAMbhaLIne navavadhU jamIna tarapha vadana kare che. 1048candradhavala ratriemAM peAtAnA lalita cApane kheMcIne jAmatA bhuvanenuM ekatra rAjya jANe kare che. >
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA2prakAza 105 vabala madana de sunnI daTe kuTila vace zara tIkSNa dhAra tene, jaI paDato ja teha je dizAmAM saghaLe maLI tahiM jAmatI dazAo. 85 [11] ahIM varatuvaDe, paraspara viruddha dizAmAM paNa eka sAthe utpanna thaI zake che e rIte "maLI padathI prakaTa thate virodha [sUcavAya che. 10 saMtApe paDelA hRdaye paNa vAraMvAra vAratAM, stanarUpI mitrethI vizuddha jAti caLe nahIM hAra. 8[12] ahIM " vizuddhajAtitva lakSaNa rUpI hatu alaMkArathI "caLe nahIM" e padethI pragaTa thatuM, hAra satata kaMpatA ja rahe che evuM vastu [ sUcavAya che. 60e mugdha ane zAmaLa beDo nija dharI lalita deha, tenA skalpathI bala laI mara pAme vijaya suratasaMgrAme. 8[13] ahIM rUpaka vaDe, anekavAra kheMcAvAthI kezapAza e khabhA 105-anaMga taNuM zira dhArIne juvAnImAM suMdara nena vALInI daSTine pitAnuM sAmarthya Ape che. jyAM te paDe che tyAM anaMgadazAo bhegI maLIne udaya pAme che." 106. KsaMtApathI pIDAyelA hadaya vaDe pharI pharIne vAryA chatAM Ano vizuddha jAtino [matIne] hAra stanarUpI mitrathI calita thato nathI.> vizuddhajAti zabdamAM kaleSa che. eka pakSe UMcI jAtanAM motI evo artha che ane bIje pakSe vizuddha janmavALe e artha che. ane UMcA kuLano hovAthI mitrane tajato nathI e artha che. 107. mugdha ane zyAma aMgavALo pitAne suMdara deha dhAraNa karIne beDA rUpI smara skaMdhamAMthI bala laIne suratasaMgrAmamAM vijaya pAme che. skaMdhane artha chAvaNI ane kAMdha banne thAya che. temaja balane artha sAmarthya tathA lazkara banne thAya che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa para AvI gayo ke jethI rati pUrI thatAM paNa kAmuka abhilASa pUro thayo nahi ema skanya padathI pragaTa thatI vibhAvanA [ sUcavAya che ]. A dAkhalAomAM [ vyaMjaka artha] kavinI aiktithI ja niSpanna thAya che. 100 sAcuM kahe zuM thAye pUnamane navamayaMka tuja subhaga ! kaI saubhAgya bharelI pradoSarajanI tuja Aje! 88 [14] ahIM varata vaDe, mArI jema bIjInI aMdara paNa te anurAga vALo hato ane pachI nahi, ema "nava" vagere ane "pradoSa" vagere zabadathI pragaTa thatuM vastu [ sUcavAya che].10 11sakhi! gADha aMkapALI sakhIe nava surata samaramAM hAra vadhukA jevo dIdho navArI, pachA~ raMgamAM ramI kevI! 89 [15] ahIM varatavaDe, hAra tUTyA pachI bIjuM surata jarUra thayuM haze te kahe kevuM thayuM e vyatireka alaMkAra "kevI padathI samajato [sUcavAya che]. 108. (he subhaga ! pUrNimAnA navIna ugelA candrane tuM zuM thAya te tuM mane sAcuM kahe. pradezajanI jevI samagra saubhAgyavALI tArI Aje keNa che? 102. "nava" zabdathI caMcalatA eTale ke thoDI vAra sudhInuM ja anurAgIpaNuM sUcavAya che. pUrNimAne candra pradeze, sAjhe lAla hoya che arthAta pradeSarajanImAM anurakta hoya che. ane pachI ghaDImAM ja nava pUrNimAnAM Asakata thAya che. mATe premanuM kSaNikava. pradoSa zabdathI atizaya deva havA paNuM ane rajanI zabdathI malinatA sUcavAya che. bhAvArtha e che ke tuM pUnama jevI koI gharaDI strIne hAya che te Aje, mArI jema, pradoSarajanI jevI kaI strIne te choDI dIdhI te kahe. 110. (he sakhi! navIna suratasaMgrAmamAM gADha aMkapAlI (AliMgana) rUpI sakhI e vadhukA jevo hAra nivAryo pachI kevI ramI :> aMkapAlI strIliMga zabda hoI sakhInuM rUpaka upapanna che.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 90 111ghaDA khabhe leine mukha pheravIne sakhI nirakhI mA, pesatI ghara dvAre 'hA phUTacA' karyAM ruve kema ! ahIMAM hetu alaMkAra vaDe sa MketasthAna tarapha jatAne joine jo tAre tyAM javAnuM mana heAya te bIjo ghaDA laine jA e vastu 'kema 'padmathI sUcavAya che. athavA jemake 112kita najara vyAkulatA tArI khioine ghaDo pAte 'bahu bhAre chu" karIne dvAre aDakavA miSe paDI bhAgyA. 91 [16] ahIMA namrInA tIra upara latAgahanamAM saMketa karelA [paNa ] Di AvI pahoMcelAne gharamAM pesatI vakhate pAchaLa Avele joine pharIthI nadI javA mATe bAraNAne athaDAvAnA bahAnAthI buddhipUrvaka te vyAkula thaine ghaDo phADI nAkhyA ema huM samajI gai tA tuM AzvAsana kema pAmatI nathI, tethI dhAreluM pUruM karavA jA. huM tArI sAsunI pAse badhuM badhabesatuM kahIza. evuM vastu. khArAnA aDavAnA bahAnA rUpa apatithI [sUcavAya che]. 113cenAthI jobaniyuM madhurasathI pAmyuM utsuka thaelI buDhDhIya naveADhA jyama e paravaDuM tuja hare are! hRdaya. 92 [17] ahIM kAvyaliMga vaDe, tuM amane cheADIne buDhDhI paravadhUnA abhilASa kare che e tArUM AcaraNa kahyu` jAya evuM nathI evA AkSepa [alakAra] ' paravahu" padathI pragaTa thateA [sUcavAya che ]. ' 111. 11ra. (huM khi, tane capala dRSTivALI ane vaDvaLa joine ghaDA huM bhAre chuM' ema karIne, bAraNAne aDakavAnA bahAnAthI pete paDI bhAMgI gaye. ' 113. Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthe ullAsa A (udAharaNe)mAM vyakaartha) kavie nirmANa karelA -vaktAnI proDhaktithI ja niSpanna thAya che. vAkyathI prakAza pAme evA [ vyaMjakanA viSaya]mAM pahelAM udAharaNe 114 apAI gayAM che. zabda ane artha banenI zaktimAMthI 'utpanna thatuM [vyaMjaka] padathI prakAza nathI mATe pAMtarIsa bhede. su. 6. arthazakitamAMthI utpanna thaelo prabandhamAM paNa 115 jemake gIdhanA ane gomAyu (zIALa) nA saMvAda vageremAM 116UbhA zuM! gIdha zIALa bahu jyAM hADapiMjaro, prANI mAtra hIe tevA, A aghera zmazAnamAM. ahI nA jIvato koI pApe je kAladharmane hAle vA vera vA hoye, prANInI evI gati. 94 divase jenuM jora cAle che evA gadhanuM lekone vikheravA mATe kaheluM A vacana che; 117 A rahyo sUrya he mUhe ! vahAlane kAla che haju, vidanene vega cAle che, kadI jIve ya e kharo. suvarNakAnti A bAla pA nA thAvane haju, gIdha vAkaye kema tene, mUDhe ! niHzaMka choDI de ! 6 114. juo udAharaNa 23 vagere, ane TIpa 92-8. 115. arthazakitamUlaka bAra prakArano dhvani pada ne vAkyamAM hoya che e uparAMta prabaMdhamAM paNa hoya che. 116. (gIdha ane zaALavathI bharelA bahu hADapiMjarevALA ghera ane sarva prANuone bhayaMkara evA zamazAnamAM bahu UbhA! ahIM kAladharmane pAmelo koI paNa-hAle ke verI-jIvato nathI. prANIonI gati evI che !> AmAM svataHsaMbhavI vArtha rUpa vastu vaDe lekene vikheravA rUpa vastu sUcavAya che. tene vyaMjaka koIeka pada ke vAkya nathI paNa Akho prabaMdha che. 117. KsUrya A rahyuM. he mU! hajI sneha kare. A muhUrta bahu vivALuM che, [mATe muddata pasAra thayA pachI e ] kadApi jIve 95
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ co kAvyaprakAza [ane] e pramANe rAtre jenuM ora cAle che evAM zIALavAMnuM leAkeAne rAkavAnA tApa vALu A vacana che. evA [vyajakapaNA]mAM pramanya ja samatha che. bIjA agIAra bhedonAM udAharaNA grantha vistAranA bhayathI ApyAM nathI. paNa lakSaNa pramANe peAtAnI meLe ja samajI levAM. ' paNu' zabdathI padmanA ane vAkyanA bhede samajI levA ]. cU karI. padmanA eka bhAgamAM, racanAmAM, ane va mAM paNa rasa vagere [sabhave che], temAM prakRtinuM 118 [byaMjaka], jemake 119ratimAM vastra harantA haranAM be netra hastapallavathI DhakAtAM gaiArIe, trIjI 'khAtuM . jaya pAme, 97 ahIM 'jaya pAme' paNa 'zAle' ItyAdi kahyuM nathI. (trIjuM' nayana) adha karavAnI kriyA (bIjAM nayanane baMdha karavAnI) samAna hAvA chatAM alaiAkika vyApArathI ene badhakaryuM. tethI te (trIjuM netra) ja utkRSTa che. athavA jemake 12kAntAe tarache.DiyA, sama laI, pAce paDele piyU AvAsethI na jAya e traNa DageA UMcA manethI, tyahAM dhAI UlaTI, sapuTe karataNA, sAhI sarantI nIvI, rAyA nAva karI praNAma; gati hA! che premanI adbhuta. paNa kharA. A suvaNunA jevA raMgavALA, yAvana na pAmelA evA bALakane gIdhanA vAkyathI he mUDhA ! tame zA mATe niHzaMka thai cheADI deA che. 98 118. prakRti eTale ke jene pratyaya lAge te, eTale ke pratyaya lagADavA pahelAMnuM nAma ane dhAtunuM mULa rUpa. 119, 8 tikelimAM vastra harI letAM kakisalaya vaDe e nayana jenAM rUMdhAyAM che evA rudranuM pAvatIthI cukhAtuM trIjuM nayana jaya pAme che. 120. 8sama khAIne page paDelA priyatama kAntA vaDe sama khAIne tiraskArAyA ane cu` mana thatAM jevA te gharathI be traNa pagalAM gayeA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71. caze ullAsa ahIM go" ema kahyuM che, nahi ke "bAraNa (sudhI) ema. kriyApadanA ane nAmanA pratyenuM [vyaMjakatva), jemake 121patha patha zucaMcU zI prabhA aMkuranI, diza diza mahiM vAyu valione nacAve, nara nara para bANe turta puchu ke, pura pura viramelI, mAninI mAnavA. 9 ahIM "pheke" emAM pheMkavAnuM sAdhyamAnatva, "viramelI" enAthI viramavAnuM siddhatva, risTra ane vaDe, temAM paNa (lI) pratyaya vaDe atItatva sUcavAya che.122 nahi hoya eTalAmAM to ulaTuM praNAmapUrvaka ane hAtha joDatAM [temAM] nIvIbandha sarI paDe e rIte deDIne jANe teNIe roko. aho premanI vicitra gati.> 1ra1. Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara kA yaprakAza 100 123 noMce mhAM bese che dharaNi lakhatA prANIyujI; sUADyAM tene ce satata raDI bhUkhyA sakhIja; tajI dIdhuM sarve hasavuM paDhavuM pa jara zake; dazA tArI AvI thaI, taja haThIlI ! haTha have. ahIMAM 'lakhatA' [kahyu` che] nahi ke 'lakhe che' tema ja 'bese che' nahi ke beThelA che' paNa praranna thAya tyAMsudhI bese che, evu tik vibhakita vaDe byaMgya che. ' dharaNa (ne)' kahyu che nahi ke 'dharaNa upara eTale ke buddhipUrvaka kAMI bIjuM lakhatA nathI vuM suv vibhakti vaDe vyaMgya che. 124 saMbadhanuM, 125 jemake atizayeAti alaMkAra prakAze che. ane te mAnacarcA baMdha thayAnuM zIvrata sUcavI vasaMtanuM atyaMta uddIpaSTapaNuM sUcave che. ane e rIte rasamAM pariNAma pAme che. 123. : 124. rijJas 'lakhA' e vartamAna kRdantanA prayAgathI lakhavAnI kriyAnI gANutA ane tethI te buddhi pUrvaka kAMI lakhatA nathI ema sUcavAya che. bAI ese che' e vartamAna kALanA pratyeAgathI, zarU kareluM pUruM thAya tyAM sudhI besavAnuM sUcavAI prasanna thaze tyAMsudhI besaze ema sUcavAya che; bhUmim 'dharaNu'ne)" lakhatA e dvitIyanA prayogathI lakhavAnI kriyAnuM kama bhUmi ja che ane bIjuM kAMi nathI eTale ke bIjuM kAMi vicArapUrvaka lakhate nathI ema sUcavAya che. AthI nAyakane atizaya meAha sUcavAya che ane te vaDe atizaya vipralaMbha sUcavAya che. A rIte vamAna kALa ane vamAna kRdantane ane dvitIyAnA prayAgathI eTale ke ri ane dur vibhaktithI uparanI hakIkata sUcavAya che. 125. mULamAM vanya cacA ane kAvyaprakAzanI keTalIka pratemAM evA pADe che. A pArDa nathI. kAvyapradIpa vageremAM e paDe cheADI dane
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ cethI ullAsa 121 gAmaDaaNa chuM gAmevasuM chuM, nagarasthiti nahIM jANuM, nAgarikAnA patio hare chuM je chuM huM te chuM huM. 101 ahIM "nAgarikAonA" ema kahI pachInuM [ caMkapaNuM] che. 127 "kSatriya kumAra ramaNIya hatA." emAM kAlanuM [ vyaMjakapaNuM ] che.128 mahezvaranA dhanuSyanA bhAganAra rAma pratye gusse thaelA parazurAmanI A ukti che. vacananuM, jemake 12"te guNanAM kIrtananuM. utkaMTha enuM, teha premataNuM, te vacananuM, suMdara! AvyuM AvuM ja pariNAma! 102 ahIM [bahuvacanathI] guNavarNana vagerenuM bahutva ane [eka vacanathI] premanuM ekatva sUcavAya che. puruSavyatyayanuM, jemake keTalAeka TIkAkAre udAharaNa lokamAM AvatI chaThThI vibhakitane anAdara artha" le che te vadhAre susaMgata lAge che. 126. KgAmaDAmAM ucharelI gAmaDAmAM rahuM chuM; nagaranI rItabhAta jANatI nathI. [paNa] nAgarikAonA patione karuM chuM, je chuM te chuM." 127. A kalekamAM "nAgarikone" ema kahevAne badale "nAgarikAenA patine " ema kahI saMbaMdha sUcaka ghaTInA prayogathI "te patio catura che' ema sUcavAya che ane te uparathI pitAnuM aticAturya paNa sUcavAya che. saMdhara pATha choDI daI anAdara arthanI pachI laIe to evo artha thAya ke temanA dekhatAM chatAM tenA patione huM harI jAuM chuM. 128. jasata "ha" e bhUtakALanA prayogathI ahIM raudra rasa sUcavAya che. bhavabhUtinA mahAvIracarita nAmanA nATakanA bIjA aMkamAM pazurAma A vAkya bole che. "rAma pahelAM ramaNIya hato" eTale ke have nathI tethI tene kSaNamAM haNI nAkhuM ema saikasa sUcavAya che. . Kte guNa varNanenuM te utkaMThAonuM, te premanuM, te vacananuM, he suMdara A pariNAma AvyuM !>
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 10re re caMcala cane bhaTakatA citta sthira kemano cheThIne mahimA mRgAkSa nirakhI zuM Ama nAcI rahe! zuM mAnuM? viharIza ! hAya tarjI de e tuccha AzA UMDI, A te hA! bhavasAgare tuja gaLe ghAlI zilA che khare. 103 ahIM [puruSavyatyayathI] prahAsa sUcavAya che).131 pUrvanipAtanuM, jemake 13jene be hanuM jora durbala gaNyA che temane, jeha che nItirIti taNA ja bhakta bahudhA, zuM kAmanA e nRpe ? pALe che kema ke parAkrama ane nIti taNe suMdara te be cAra vilekamAM na ja maLe puNyAtma ke Apa zA. 104 130. (caMcala locanavALI [ kAminI mAM racivALA he citta sthira premavALI mahattAne choDI mRgalocanAne joI kema nAce che? zuM ema mAnuM chuM ke tuM viharIza? are A duSTa aMtarAzAne choDI de. saMsAra sAgaramAM e kharekhara gaLe bAMdhelI zilA che.) mULa maleka nIce pramANe che. re re caMcalaleAcanAMcitaruce cetaH pramucya sthirapremANaM mahimAnameNanayanAmAlokya kiM nRtyasi / kiM manye viha reSyase bata hatAM muMbAMtarAzAmimAM eSA kaTataTe kRtA khalu zilA saMsAravArAMnidhau // 131. A kaloka cittane saMbodhIne kahelo che. eTale sAmAnya rIte citta saMbaMdhI badhAM kriyApada bIjA puruSa eka vacanamAM Ave, ane te pramANe "nAcI rahe" (nRtyati) ane "viharIza" (viriSyati) ane " tarjI de" (mu) bIjA puruSa eka vacanamAM che. paNa "mAnuM" (je) pahelA puruSa eka vacanamAM che eTale e kriyApadamAM puruSavyatyaya thayo. "prAse 40" e sUtra pramANe jyAre bIjA ane pahelA puruSane saMbaMdha hoya tyAre puruSane pheravI nAkhavAthI prahAsa-hAsya sUcavAya che. 132. jeone phakta bAhunuM jora che te dubala gaNAya che ane je meTe bhAge rAjanItinI paddhatinuM zaraNa lenAra che tevA rAjAothI zuM thAya? paNa he rAjendra, parAkrama ane naya [bannenA] svIkArathI thatA suMdara kramavALA evA, traNa jagatamAM be traNa hoya te tamArA jevA parama pavitra te na ja
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ e ullAsa ahIM parAkemanuM prAdhAnya samajAya che. vibhakitavizeSanuM, jemake 13pradhanAdhvani dhIradhanurdhanibhRti vidhurairayodhi taMtra divasam / divasena tu narapa bhavAnayuddha vidhisiddhasAdhuvAdapadam // 10 // ahIM vivasena e apavarga tRtIyA phalaprApti sUcave che. 134 sAkSAt dekhe jyama rati navA kAmane, teva rIte, gokhe beThI, bhavananau UMcI meDanA, mAlatI e, vAre vAre, nikaTathI jo mAdhava prekSa mAge gADhakaMThA thakI ati halAM aMgaDAMthI jhare che." 106 ahIM anukaMpA sUcavanAra 4 (DuM)rUpa taddhitanuM ciMjaka che). hoya. sAmAnya niyama pramANe rAmano samAsamAM na zabda ochA svaravALe hovAthI pahelo Ave paNa ahIM parAkrama zabdanA pUrvanipAta eTale pahelAM AvavAthI tenuM prAdhAnya sUcavyuM che. 133. dhanuSane gaMbhIra vinivALA yuddha mArgamAM tArA zatruo A divasa laDayA paNa he rAjA! brahmA ane siddhonI vAha vAha pAme evI rIte te divasa vaDe laDyo !> ahIM rahe e zabdamAM dvitIyAne badale tRtIyA vAparI phala prApti thatAM kriyAne parityAga 3 tRtiyA satrane. AdhAre sacavAya che. 134. K"gharanI uparanA mALanI UMcI bArImAM rahI rahI najIkanI nagaranI zerI AgaLa thaIne anekavAra pharatA, sAkSAta navA kAma jevA mAdhavane, rati jevI mAlatI, vAre vAre joIne gATotkaMThAne laIne DhIlAM aMgaDAMthI glAni pAme che" evuM je kahyuM. > mULamAM ane mATe zabda vAparyo che te manuSkAyAm e pANininA sUtrane AdhAre anukampa sUcave che. e ja pratyaya taSThita gaNAya che tethI A mAM e taddhitanuM baMjakapaNuM kaheluM che. gUjarAtImAM "huM" vagere laghutAvAcaka pratyaya e artha sUcave che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 135vaTa je sImAo, sakala vacano nA kathIM zake, vaLI A janmAre anubhavapathe je nathI caDayo, vivekapradhvase, ati ghana thaye meha, vasa, vikAra svAntaruM ke jaDa paNa kare, dAha paNa de. 107 ahIM upasarga = zabdanuM [vyaMjakatva che]. 136 karyuM jarA te mane garvanI bhaNI, rapane thayA zatru vinAza, zuM bIjuM; tame rahe tyAM sudhI jayAM sudhI nahIM caDe marIcI udayAdvimastake. 108 ahIMmAM tulyagitAnA sUcaka "ane nipAtanuM liMjakatva che]. 137 pAmyA zauryaguNotha karati vaDI A rAma lake mahIM, UMdhe ApaNa bhAgya-deva paNa nA je tene oLakhe; jenA eka zarethI paMkita ghana je vIMdhAI tADonI te 2mAM yaza gAya bantajana the saptasvare vAyu A. 109 135. KsImAone ullaMghI jata, vANIno viSaya na thaI zake evo, vaLI A janmamAM je kadI anubhavamAM Avyo nathI, vivekano pradhvaMsa thatAM upacaya pAmelA mahA mehathI gahana thaelo e, A kaI vikAra aMtaHkaraNane jaDa kare che ane tApa kare che. ahIM pravAsa zabdanA upasargathI atizayatva sUcavAya che. 136. KteM tAruM mana garvAbhimukha karyuM ane ApaNA zatruo nAza pAmyA. bIjAnuM zuM kAma? jyAM sudhI sUrya udayaparvatanA zikhara upara AvatuM nathI tyAM sudhI aMdhakAra rahe che.) 137. KA rAma bhuvanamAM parAkramanA guNo vaDe moTI prasiddhine pAmelA che; eka ja bANanA ghAthI hArabaMdha AvelA vizALa tADanAM kANAMmAMthI nIkaLatA sAta svaro vaDe pavana bandInI jema jenAM gIta gAya che tene je deva na oLakhe te e ApaNuM avaLA nazIbane laIne ja>
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthA ullAsa ce: ahIMmAM 'A' e sarvAMnAmanu, 'leke mahIM' ane 'guNAthI' e prAtipadika vacana nu 138 |vyajakapaNuM che]; 'tArUM'* nahi, 'mArUM' nahi paNa 'ApaNuM' e sarvene lAgu paDe evA sanAmanu, ane 'UMdhA bhAgya ' ethI thatA-viparIta sapattidva rA, nahi ke abhAvadrArA kathananuM [bhya japaNuM che] 136 14degtaruNimani kalayati kalAmanumadanadhanurbhuvoH paThatyaye / adhivasati sakalalalanA maulimiyaM cakitahariNacalanayanA // 110 // ahIM [taLimAmAM] ri pratyayanA [anumanadhanu mAM] avyayIbhAvanA, [.autti mAM ] ka rUpa AdhAranA svarUpanuM [vyajaka che]; 'taruNva' 'dhanuSanI samIpa' 'mAthA upara'e rIte 4 vagere sAthe teonu' (manir vagerenuM) sarakhuM vAcakatva hAvA chatAM paNa. (uparanA zabdanA ) svarUpanI keAI vizeSatA che ke je camatkArI che ane te ja vyaMjakapaNAne pAme che. A pramANe khIjAenuM paNu samajI levuM. 138. prAtidika vacana eTale nAmarUpa prakRtithI AvelAM vacane.. jemake ' leAkeAmahIM''guNethI' e bahuvacana rUA. pANinIya vyAkaraNamAM dhAtu sivAyanI prakRtine prAtipaki kahe che. tene ja hemacaMdra vagere vaiyAkaraNI nAma kahe che. 139. 'A rAma' mAM 'A' sanAmathI prasiddhi sUcavAya che, ane e prasiddhi ekAda bhuvana-lekamAM nahi paNa traNeya ' leAkeAmahIM' che ane ekAda guNathI nahi paNa aneka 'guNAthI ' che ema sarvanAma tathA bahuvacana sUcave che.ane na eLakhavAnuM durbhAgya kevaLa mArUM ja ke tArUM ja nathI paNu samasta rakSasa kuLanuM che evuM 'ApaNuM ' zabdathI sUcavAya che, ane 'UMdhA bhAgyI' zabdothI evuM sUcavAya che ke mAtra bhAgyane abhAva nathI paNa bhAgya UMdhuM phaLa ApanArUM che. 140.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ -78 kAvyaprakAza varNana ane racanAnA vyaMjakatvanAM udAharaNa guNasvarUpanuM nirUpaNa karatI vakhate apAze. "paNa" zabda vaDe prabandhAmAM ane nATakamAM [ema samajavuM]. A pramANe pUrve gaNAvelA be bhede sAthe rasa vagerenA cha141 bheda che. su. dara, tenA ekAvana bheda 142 temanI vyAkhyA thaI gaI. sU. 63. teone paraspara saMbaMdha thatAM (83) traNarUpa saMkara vaDe ane eka rUpa saMsRSTi vaDe 141. rasa vagere eTale asaMlakSyakramavyaMgya dhvanikAvyanA cha bhedo thayA. pahelAM 19mA sUtramAM (1) vAyaprakAraya ane (2) padaprakAzya sucavyA hatA te be, sUtra 60mAM batAvela (3) prabaMdhaprakAzya ane te uparAMta 61mA sUtramAM gaNAvelA (4) padai dezaprakAzya (5) racanAprakAzya (6) varNaprakAzya. 14ra. juo A ullAsanI TIpa 1. dhvani kAvya. avivakSitavAcadhvani arthAntarasaMkramita che padaprakAzya, vAkyaprakAzya= 4 atyantatiraskRta vivakSitA paravAca asaMlakSyakramavyaMgya 4 TIpa 141 pramANe cha bheda = 6 saMlakSyakramavyaMgya zabdazaktimUlaka alaMkArUdhvani ) 4 padaprakAzya, vAkyaprakAzya=4 vastudhvani che ' arthazaktimUlaka 12 4 padaba0 vAkyapra, prabaMdhaDo=36 ubhayazaktimUlaka
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthe ullAsa mAtra zuddha ekAvana bheda ja nathI paNa tenA pitAnA ekAvana bheda joDe saMzayAspadatva, anugrAhya-anugrAhakatva ane ekavyaMjakAnupraveza evA traNa prakAranA saMkara ane paraspara nirapekSa rUpI eka prakAranI saMsRSTi 43 ema cAra vaDe guNatAM- sa, 64. veda (4) kha (2) abdhi (4) viyata (9) candra (1) [= 10404 bhedo thAya] 144 zuddha bhedenI sAthe. 65, zara (5) pu (5) yuga (4) kha (9) Idu (1) [= 1055 bhedo thAya 1.145 44. temAM dizA batAvavA pUratAM ja udAharaNa apAya che. 14udayara ! vahue vaDhayAthI AvelI avasare paroNa te, ve pachautanI meDI, subhaga ! manAvo bicArIne. 111 ahIM anunaya (lakSaNathI) upalega rUpI anya arthamAM saMkamita thAya che, ke anuraNananyAyathI upaga vyaMgyamAM ja vyaMjaka che e saMdeha che. 143. jemAM ekathI vadhAre prakAranA vyaMgya hoya tevA mizraNanA be bheda paDe. 1 jemAM bhinna bhinna to paraspara sApekSa hoya te arthAta saMkara, 2 ane jemAM nirapekSa rIte bhegAM thayAM hoya te eTale ke saMsRSTi. saMkaramAM paraspara saMbaMdha traNa rIte thAya. (1) jemAM eka bIjA viSe, A haze ke A, e rIte saMzaya pedA thAya che eTale ke saMzayAspadarUpI (2) jemAM eka bIjAnuM pika bane te eTale ke anugrAhya-anugrAhaka rUpI ane (3) jemAM badhAe vyaMgyo eka vyaMjakathI sUcavAtA hoya te eTale ke eka vyaMjakAnupraveza. saMsRSTinA taromAM paraspara saMbaMdha nahi hovAthI te eka ja prakAranI che. 144. 51451=262144=10404. * 145. gayA sUtranA 10404mAM 6ramA satranA zuddha 51 bheda umeratAM uparanI saMkhyA thAya che. 146. he subhaga dIyara, tArI strIe kaI kahevAthI utsave AvelI paNa pAchalI meDIe rUve che. bicArIne manAva."
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 14che lIMpe mRdu zyAma kAntitha ghana AkAza, mAMDIM rame paMktie bakanI, padasa AnaMdakekA kare, che. he jharmara vAyu, sakhta dilane chuM rAma, sarve sahu, vaidehInuM paraMtu zuM! dhara have hA ! devi ! hA! pairya tuM. 112 ahIMnAM "lIMpe" ema kahIne (ane) "payo suda" ema kahIne vAvya jenAM atyaMta tiraskRta thayAM che evA (lakSyAnI vyaMgyamAM) saMsRSTi che. te bannenI sAthe, "rAma chuM evA bIjA arthamAM saMkramita thatA vAcane, anugrAhya-anugrAhaka bhAva vaDe saMkara che. "rAma"padanI lakSaNathI ja ekavyaMjanakAnapraveza vaDe arthAntarasaMkramita vAcya ane rasadhvanine saMkara che.148 ema bIjAnAM paNa udAharaNa ApavAM. kAvya prakAzano vaninirNaya nAmane cotho ullAsa samApta thaye. 147. (AkAzane pitAnI snigdha ane zyAma kAntithI lIMpI detA (ane) jenI AgaLa bagalIo nAcatI hoya evA megha bhale hoya; jalakaNavALA pavana bhale (vAya); ane podanA mitra (yU)nI aspaSTa AnakekA bhale thAya. huM rAma bahu ja kaThora hRdayavALo chuM te badhuM sahIza paNa. vaidehInuM zuM thaze ! devI dhIraja dhara) 148. A udAharaNamAM saMsRSTi anugrAhya-anugrAhaka rUpa saMkara tathA ekavyaMjakAnupraveza rUpa saMkara ema traNeya maLI Ave che. 1. AkAza amUrta hovAthI temAM lIMpavAnI kriyA saMbhavatI nathI ethI lakSaNAthI, AkAzamAM vAdaLAM patharAI rahyAM che" evo artha nIkaLe che, te ja rIte meranuM acetana meghamAM mitratva na ghaTavAthI "te jene pite kekA kare che? evo artha nIkaLe che. A bannethI atizayatva-AkAzamAM vAdaLAM gADha chavAyAM che ane te jotAM veMta mora kekArava karavA maMDI jAya che-sUcavAya che. AmAM e banne lakSyArtharUpa vyaMjanI saMsRSTi che ane e rIte temanA laMgonI paNa saMsRSTi che. 2. A bannene "rAma' padathI sacavAtA vyaMgya sAthe anugrAhya-anugrAhaka rUpa saMkara che. te A pramANe -"rAma" padamAMthI "badhuM e sahana karuM evuM chuM" e ladyArthI nIkaLe che, ane. te arthathI pitAnI avajJA sUcavAya che. AkAzamAM vAdaLAM chavAI rahyAM che...
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAthe ullAsa mera kekA karI rahyA che-e uddIpakane paNa huM sahana karI lauM evo chuM e jAtanI pitAnI avajJA bannenA saMkarathI sacavAya che; "rAma" zabdathI sacavAtI avajJAne uparanA artho piSe che mATe potAnI avajJA "anugrAhya" che ane meghAdi uddIpake anugrAhaka che. 3. "rAma" padathI jevI rIte pitAnI avajJA sacavAya che tema eka rIte potAnuM viyogIpaNuM paNa sUcavAya che. ane e rIte pitAnI avajJA ane vipralaMbha rasa bannene eka "rAmapada rUpI vyaMjakamAM anupraveza thAya che. eTale ke banne eka pada vaDe sacavAya che-ane e rIte ekavyaMjakAnupravezarUpa saMkara thAya che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa A pramANe vanine nirNaya thayA pachI guNIbhUta vyaMgyanA prabhede varNave che. su, 66 agUDha, akSaranuM aMga, vAcyasiddhayaMga, askuTa, saMdigdhaprAdhAnya, tulya prAdhAnya, kAku vaDe AkSipta thatu ane asuMdara, (45) vyaMgya (Aya che). Ama guNIbhUta vyaMgyanA ATha bheda kahevAya che. 2 kAminInA kucakalazanI jema gUDha (vyaMgya) camatkAra kare che; amRDha te skuTa hovAne lIdhe vAcya jevuM thaI jatuM hovAthI guNIbhUta ja che. agUDha jemake jenA ripu karI tiraskRti Atma kerI AvI, dhagAvI suIne nija kAna vidhe,. te huM rahyo guMthuM rasI kaTimekhalAnI, jIvanta huM nathI hayAta havA, karUM zuM? 113 1. prabhedane sAdhAraNa artha peTA bhedo thAya che. paNa granthakAre kaI sthAne guNIbhUta vyaMgyanA bheda kahyA nathI ke jethI Ane peTA bheda kahevAne prasaMga Ave evI zaMkA utpanna thavAno saMbhava che. enuM samAdhAna e rIte thaI zake ke 4thA ullAsamAM pradhAnabhUta vyaMgyanI carcA karatI vakhate je vyaMgyanA bhede ApI gayA che te bhedanA ahIM guNIbhUtanI dRSTie peTAbhe Ape che. gayA ullAsamAM karelA je bhede AmAM ghaTI zake teTalA ja levAnA. juo sUtra 67. 2. darekanI samajutI tenAM tenAM udAharaNe AgaLa Avaze. 3. <(petAna) tiraskAra karI jenA zatruo AvI, tapelI seya vaDe kAnane lIdhe te huM kaTimekhalAnI derI gUMthavAne yugya tha chuM; huM have jIvatAM (chatAM) nathI; zuM karuM ?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa AmAM bIjA arthamAM saMkramita thatA vAgyavALA "jIvanta padanuM [ vyaMgya agUDha che] . pakhIlela kekanada reNuthI jAburaMgI gAye cha maMju madhupa gharavAvamAMhI ne badhujIva nava puSpa samuM virAje A sUryanuM udayaparvatacumbi bimba. 114 AmAM atyanta tiraskRta thaelA vAgyavALA "cuMbana' padanuM [ vyaMgya agUDha che ]. AMhI baMdhana nAgapAzatha thayuM, draNAdri ApTe ahIM vajAge, tuja vAgatAM dayarane zakti UMgha uramAM, hoMcADo ahIM svarga Indrajitane divyAstrathI lamaNe, keka kApI, mRgAkSi, rAkSasapatinI kaMTha jhADa ahIM. 115 [1] 4. "jIvo pada "nathI hayAta sAthe ghaTatuM na hovAthI bAdhita thAya che tethI lakSaNa vaDe tene vAgyAthe "yogya jIvana" rUpI bIjA arthamAM saMkramita thAya che; ane tevA prayogathI maravuM ja sAruM che" evuM vyaMgya sUcavAya che. A vyaMgya vAccanI mAphaka game te kaI helAIthI samajI zake evuM agUDha-spaSTa che; ane tethI te guNIbhUta che-te atyanta saraLa hovAthI pradhAnapaNe dhyAna kheMcatuM nathI. 5. KgharanI vAvamAM vikaselA kekanadanI rajathI jabuDIA thaelA aMgavALA bhamarA mIThuM gAya che; ane A navIna badhujIva phUlanI pAMdaDI jevuM, udayAcalane cumbatuM sUryanuM bimba prakAze che." 6. cuMbana zabdane artha acetana sUryamAM ghaTatuM nathI, mATe tene artha kevaLa saMyoga ja levo paDe, ane e rIte tene vAgyAthI atyanta sacavAya che,-te taddana agUDha che-spaSTa che. 7. KahIM nAgapAzabaMdhana thayuM hatuM, ane tAre dIyara zakti vaDe chAtImAM sapta ghavAtAM hanumAna ahIM droNAdi lAvyA hatA; ahI lakSmaNanAM divya zara vaDe Indrajita paraloka pahoMcADAye. ane mRgaNi! ahIMA keke rAkSasapatinuM kaMThavana chedI nAkhyuM hatuM.>
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza ahIM "keke' padanI arthazaktithI thate raNakAra rUpa [vyaMgya agUDha che] ". "kApI te ya," pATha yukta che. aparanuM eTale ke (vAkyartha thaelA) rasAdinuM athavA vAcanuM aMga rasAdi athavA raNakAra rUpa.11 jemake ( 11 teja A kAMca beMcane pIstana vimardane nAyja ghanaspazI nIvIne cheDate kara. 116 8. A arthazaktimUlaka vyaMgyanuM udAharaNa che. "keke" e zabdanA arthathI "meM rAme" e vyaMgya sUcavAya che; ane te taddana agUDha che-saraLatAthI samajAI jAya che, ane te guNIbhUta che. , 8. "keka kApI" enA sthAne "kApI teya" e pATha hoya to te yukta che eTale ke vyaMgya guNabhUta ne thatAM pradhAna thAya-eTale ke agUDhapaNuM jatuM rahe ane vyaMgya pradhAna thAya. 10. ahIMthI guNabhUta vyaMgyanA bIjA prakAranI eTale ke aparahyAM" "aparanA aMganI -aparAganI carcA zarU thAya che. AmAM vyaMgya guNIbhUta thavAnuM kAraNa e che ke pite bIjA koinuM aMga bane che. A aMga banatuM vyaMgya pate rasAdirUpa hoya eTale ke asaMlakSyakramarUpa hoya athavA raNakArarUpa hoya eTale ke saMlakSyakramarUpa hoya. te jenuM aMga baLe te kAMte rasAdi hoya ke vAcyArtha hoya; A rasAdi ane vAca, vAkyartha thaelA hoya che eTale ke vAkyanA tAtparyArtha rUpa hoI pradhAna hoya che-mukhya hoya che tenuM rasAdi rUpa ane raNakAra rUpa vyaMgya aMga bane, ane e rIte auNa thAya. TIkAkAre A pradhAnabhUta rasAdithI rasa, bhAva, rasAbhAsa, bhAvAbhAsa, bhAvazAnti, bhAvodaya, bhAvasaMdhi, bhAvezabelArUpa asaMlakramarUpa vyaMgya ane saMlakSyakramarUpI vyaMgya paNa samaje che, A rIte apara zabdathI asaMlakSyakrama, saMlakSyakrama ane vAsya vastu ema traNa samajavA paDe; jeke kAvyaprakAzakAra A pradhAna vyaMgyanAM, rasa, bhAva ane vAca ema traNa prakAranAM ja udAharaNa Ape che. * 11. A e kaTimekhalAne kheMcanAra, pInastananuM vimardana karanAra nAbhi Uru jadhanane sparza karanAra, navI choDanAra hAtha che.)
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa AmAM zRMgAra karuNanuM [ aMga che] 12. 13ra te tamane nakhavRti sadA gorI taNA pAdanI, jyAM lAgyo, harabhAlalocanataNI lAlIthI lAkSArasa je rakta vRtie, samRddha thaIne IrSyAthI zuM, satvare ghADI netranI zeNapaddha sarakhI kAnti utArI dIdhI. 117 AmAM bhAvanuM rasa [aMga che]14. zuM UMcA pharatA sakure giri ane vistArI adhio ! tene dhAratI te ya thAkatI nahIM leze ! namuM chuM tane, evI jyAM bahu vAra huM stuti karuM AzcaryathI pRthvInI tyAM tAro bhuja te dharaMta samarI thaMbhI gaI vANuM e. 118 AmAM rAjA vizenA ratibhAvanuM pRthvI vizene tyAkhya bhAva [aMga che. 12. bhUrizravAnA raNabhUmimAM paDelA hAtha viSe tenI strIono A zlokamAM vilApa che. AmAM mukhya rasa karuNa che, tenuM saMgArarasa aMga bane che. Ane keTalAka rasavata " alaMkAra kahe che. 13. 16. A lokamAM kavine rAjA vizene ratyAkhyabhAva pradhAna che, tenuM aMga pRthvI vizene kavine ratyAkhya bhAva che. Ane preya alaMkAra kahe che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 1 tArA sainika zatrusuMdarI harI lAvI, pati dekhatAM AliMga, pakaDe, kare prasutio, cUme badhe aMgane; te tArA ripuo stave nRpa tane "aucityanA sAgara! pAmyA darzana tAruM ne sukRtathI vAmI vipatti badhI. 119 AmAM bhAvanuM, prathamAI ane dvitIyArdhathI (krame) pragaTa thatA rasAbhAsa ane bhAvAbhAsa [aMga che. 19asi vIMjha ja garjanA karI bhRkuTithI bhaDakAvIne bahu mada zatru batAvatA; gaye kSaNamAM te kahIM e tuM nirkhatAM. 120 120 AmAM bhAvanuM bhAvaprazama [ aMga che]20. 17. Khe nRpa tArA sainiko tArA zatruonI mRgalocanAone keda karI temanA vahAlAonA dekhatAM bheTe che, page paDe che, pakaDe che, jyAM tyAM cUme che; ane te zatruo vaDe tuM A pramANe vakhaNAya che, "he aicityanA samudra, tuM amArA sArA nazIbathI amArI AMkhe paDyo ke jethI amArI badhI Apattio dUra thaI gaI 18. A lekamAM kavine rAjA vizene tyAkhya bhAva pradhAna che. lokanI pahelI be lITIo sainikone parastrI vizene gAra rasAbhAsa sUcave che. chellI be zatruone pitAnA zatrarAjA vizeno ratyAkhya bhAvAbhAsa sUcave che. A banne-rasAbhAsa ane bhAvAbhAsa rAjA vizenA, ratyAkhya bhAvanuM aMga che. Ane "UrjasvI alaMkAra kahe che. 18. satata taravAranA pheravavAthI ane bhamaranA tarjana vaDe ane garjana vaDe tArA zatruono mada anekavAra dekhAyo hato; te tAruM darzana thatAM kSaNamAM kyAMka cAlyo gayo. 20. A lokamAM kavine rAjA viSene ratyAkhyabhAva pradhAna che, zatruonA madarUpI bhAvanuM zAnta thaI javuM e tenuM aMga che. Ane "samAhita alaMkAra kahe che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamo ullAsa 121 21mitranI saMga paNa, zatru, mRgAkSIonI sAthe zarU ja karatAM madhupAna lIlA; lIdhuM bIjA arathamAM tava nAma keke teNe vibhe! karI daudhI vasamI avasthA. AmAM trAsadaya [aMga che]. rana hevAtAM, tyAre pragaTita thatuM dehyaluM tapa, umAnI goSTInA praNayarasamAM lIna banatAM, thatA ekIvAre tvarita zithila svAMga tajavA baTune. te arpo marahara prAde ja tamane. 122 AmAM Avega ane dhairyanI saMdhi (aMga che] dekhe kaI khasa capala re, zI tvarA, huM kumArI, hAvA dene kara, arara ! zuM thAya che, jyAM tuM jA ?" 21. KbAlamRgaNIo (ane) mitro sAthe tArA zatru madhupAna karavA pravRtta thatAM he vibho ! anya arthanuM bodhaka koIke lIdhelA tArA nAme, tyAM viSama avasthA karI nAkhI.> 22. A lokamAM kavine rAjA viSeno ratyAkhyabhAva pradhAna che, vasamI avasthA "thI vyakta thato trAsadAya te ratyAkhyabhAvanuM aMga che. Ane "bhAvodaya" alaMkAra kahe che. 23. Kte samayanA utpanna thatA tapanA duHsahatvane sahana na karI zakatA ane pArvatInA kathAnA viThaMbhane rasika, beTA bahuSane dUra karavAmAM tvarA ane zaithilyathI ekI sAthe prerAela smarahara (zaMkara) tamane AnaMda Ape.) 24. A lokamAM kavine ziva viSene ratyAkhyabhAva pradhAna che. varita" ane "zithila padothI vyakta thatA Aga ane dhairyanI saMdhi tenuM aMga che. Ane "bhAvasaMdhi" alaMkAra kahe che. 25. KkAI jaze, he capala khasa, ATalI utAvaLa kema che? huM kumArI chuM, hAthane Teko Apa, are Ate anucita thayuM, tuM kyAM jAya che." he rAjana vanavAsamAM rahetA tArA zatrunI kanyA phaLa ane kuMpaLo toDatI kekane A pramANe kahe che.)
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 123 pRthvIvAmI ! vana nivasatA ApanA zatru kerI kanyA letI kuMpaLa phUla tyAM kAine ema khe che. AmAM zaMkA, asUyA, dhRti, smRti, zrama, dainya, viAdha ane aikyanI zakhalatA [aMga che]. 25 A badhA rasavat vagere alakArA jo ke bhAveAya, bhAvasadhdhi, bhAvazakhalatA, alaMkAra tarIke kahevAyA nathI teApaNu kAI kahe eTalA mATe ema kahyuM 26. A zlAkamAM kavine rAjA viSene ratyAkhyabhAva pradhAna che. dekhe khasa capala re', e padethI asUyA, 'zI tvarA' * 6 e 6 padAthI smRti, dainya, ze thAya e' suSya sUcavAya che. A badhAnI zakhalatA e padAthI dhRti, ' huM kumArI ' padethI zrama, * arara ' e padathI * kyAM tuM jAye' e padethI kavinA ratyAkhyabhAvanuM aMga che. AmAM bhAvazakhalatA' alakAra che. 27. jemAM 'rasa ' guNIbhUta haiAya te rasavat alaMkAra jue. Ti. 12, 14; jemAM 'bhAva' guNIbhUta hAya te ' preyas' alaMkAra jue. Ti. 16; jemAM ' rasAbhAsa ane bhAvAbhAsa' guNIbhUta hAya te 'Urja svI' jIe Ti. 18; jemAM 'bhAvazAnti' guNIbhUta hoya te' samAhita alaMkAra juo. Ti. 20. kAi ' e padAthI zakA, che. 27 jo ke evA " hAvA dene kar ' e e pado vaDe viSedha, . * A badhA rasavat vagere alakArA -e vAkyamAMthI e paNa niSpanna thAya che ke bhAveAya (u. 121) bhAvazAnti (u. 122) ane ane bhAvazakhalatA (u. 123) paNa alaMkArA che. have pUrvanA AlaMkArikAe Amane alaMkAra gaNyA nathI, te pachI vRttikAra zA mATe temane paNa alaMkAramAM samAveza kare che evI zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che je dRSTithI 'rasavat' vagere alaMkAra kahevAya che te dRSTithI jo kAi ' bhAvAya ' vagerene alaMkAra kahevA dhAre te! te kahI zake; ane tethI vRttikAra paNa e dRSTie temane alakAramAM samAveza kare che. * je pote khIjAne utkaSa karavA vaparAya ' te alakArI; uparanAM udAharaNAmAM rasa vagere tema ja bhAvAdaya vagere sarakhI rIte gANu hAi pradhAnabhUta rasa, bhAva vagerenA poSaka che; mATe temAMnA amukane jo ala'kAra kahe te te ja kAraNathI khIjAne paNa alaMkAra kahevAnuM prApta thAya che. (
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa kAI viSaya nathI jemAM dhvani peAtAnA prabhede sAthe saMkara athavA 'pradhAnapaNAthI yavahAro thAya che' 28 kAIka vaDe vyavahAra thAya che. 29 89 ane guNIbhUta gUMgyanA sa'sRSTi na hoya te paNa e nyAye kAika sthAne vAstavika rIte zrI. mammaTAcAya ne A badhA alaMkArA tarIke saMmata nathI; tema hAta te tene alaMkAranI carcA karatA dazamA ullAsamAM ullekha hAta. paNa temAM ene ullekha karyo natha. mammaTAcArya sa. 88 mAM ApelA lakSaNa pramANe A alaMkAra kahevAya nahi. te pramANe je dha * zabdArtha H aMgArA rasa vagere agInA upakAraka thAya te alaMkAra kahevAya; upara pramANe je sAkSAt upakAraka thAya te alaMkAra nahi, paNa guNIbhUta vyaMgya kahevAya. eTale ke alaMkAra tyAre kahevAya ke jyAre amuka kathana zabdanI athavA arthanI camatkRti utpanna karI te dvArA mukhya bAbatanI upakAraka thAya, nahi ke zabdArtha peAtAnI vyaMjanA zaktithI vyaMgya batAvIne lAgalA ja pradhAnabhUta khAmatanA upakAraka thAya tyAre. ahama graMthakAra temane alaMkAra tarIke ullekha kare che te kevaLa prAcIna prathA jaNAvavA mATe ja. 28. prAdhAncena vyavayezA masti--aneka bAbateAmAM je mukhya hoya tene ja laIne AkhA vize vyavahAra thAya. 29. uparanA udAharaNAmAM amuka rasa ke bhAva pradhAnapaNe che ane khIjA tene gANu che. te pachI te laikAne rasani ke bhAvaninA udAharaNa kahevAne badale zAmATe guNIbhUtavyaMgyanAM udAharaNA kahevAM ? tenA javAbamAM kahe che ke sAdhAraNa rIte dhvanivALA ane gaNIbhUta vyaMgya vALA kSeAkeAmAM evA kAi nathI hAtA ke jemAM temane peAtAnA peTAbhedA sAthe eka athavA bIjI rIte saMkara ke sasRSTi na hoya; chatAM paNa vyavahAra te je mukhya hoya che tene laine ja thAya che. mukhya eTale ke vadhAre camatkArI. uparanAM udAharaNAmAM amuka rasa ke bhAva arthanI dRSTie pradhAna eTale ke 'gI che paNa temanA karatAM temane agabhUta vyaMgya vadhAre camatkArI heAvAthI tene guNIbhUtavyaMgyanAM udAharaNA gaNyAM che; jyAre arthanI dRSTie pradhAna vyaMgya camatkRtimAM paNa pradhAna hoya tyAre te dhvani kahevAya.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza 30janasthAne bhrAntaM kanakamRgatRSNAndhitadhiyA / vaco vaidehIti pratipadamudacapralapitam // kRtAlaMkAbharturvadanaparipATISu ghaTanA / mathAd rAmavaM guruvakutA vitA / rara4 nA AmAM zabda zaktithI utpanna thato raNakAra rUpa, rAma sAthe upamAna-upameyabhAva vAgyanA aMgapaNane pAmela che. 32gALI nizAprahara kyAMka, have prabhAte AvI dhamA padathI, tatvi! sahastrazmi 30. A kaleka rAjasevAthI nirAza thaelA kavinI ukti che. temAM mULa lokamAM zabdo evI rIte goThavyA che ke jethI temAMthI rAma sAthe upamAnaupameya bhAva vyakta thAya. jemake-(kavipakSe) kanakanI mRgatRSNAthI -dhana meLavavAnI niSphaLa AzAthI-AMdhaLo thaelo janasthAnamAM-lekAmAM vai " "Apa" ema bakata bakato bhaTakyo. (rAmapakSe) kanakamRganI tRSNAthI AMdhaLo thaelo rAma vaidehi-sItA, sItA bakata raDate janasthAna nAmanA araNyamAM bhaTakayo. (kavipakSe) namatuM-kharAba dhaNInI (vanaparipArTIpu chatA -ghaTanA) tAbedArI viSe ghaNuM karyuM (rAma pakSe) (aMmituM ) laMkAnA dhaNI rAvaNanI (vana parIpATIyghaTanA tA) mukhapaMkti viSe bANanI yojanA karI. (kavi pakSe) meM rAmatva meLavyuM paNa kuzala vasutAlakSmI na meLavI, (rAma pakSe) kuzalavasutA (kuzalava jenA suta che evI) -sItA-na meLavI. - 31 uparanA lokomAM "meM rAmatva meLavyuM " e vAcyArthI pradhAna che; "ganAne' vagere padothI sacavAta upamAna-upameyabhAva tenuM aMga bane che. A vyaMgya zabdazaktimUlaka che, kAraNa ke tene AdhAra uparanA zabdo upara che, te pheravI nAMkhavAmAM Ave che te bhAva vyakta na thAya. 32. Khe tavaMgi! je ! sUryadeI ThekANe rAtri pasAra karIne atyAre savAre dhIme dhIme AvIne viyogathI hAlAI gaelA aMgavALI A kamalinIne pAdapatanavaDe prasanna kare che."
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa jene prasanna karate caraNe paDane A padminI virahathI kuza aMgavALI. 125 [2] ahIM arthazaktimUlaka vasturUpa nAyakanAyikAne vRttAnta, tenI apekSA na rAkhatA ravikamalinInA vRttAntanA adhyApa (abhedArepa) thI ja khaDo thAya che.33 vAcasiddhayaMga jemake - 34bhramimaratimalasahRdayatAM pralayaM mUchI tamaH zarIrasAdam / maraNaM ca jaladabhujaga prasahya kurute viSaM viyoginInAm // 126 // AmAM vyaMgya hAlAhala vAca bhujagarUpakane siddha kare che. 5 athavA to jemake- 33. A lokamAM sUrya ane patinIne vRttAnta mukhya che. AkhA kanA arthamAMthI nAyakanAyikAvRttAntarUpa vastu vyakta thAya che. A arthazaktimUlaka vyaMgya sUrya ane padminInA vAca vRttAntane pitA hovAthI tenuM aMga che. ahIM guNIbhUta vyaMgyanA bIjA bhedanI-aparanuM aMga-nI carcA pUrI thAya che. 34. ahIMthI vAcasiddhayaMganAM udAharaNe zarU thAya che. (jalada rUpI jagamAMthI utpanna thatuM viSa (pANI) baLAtkAre viyeginIone (citta) bhrama, (viSayamAM) aruci, udAsInatA, nizceSTatA, mUccha, aMdhakAra, zarIranI durbaLatA, ane maraNa kare che.) 35. ahIM jalada (vAdaLuM) e ja bhujaga (sarpa) che e rUpaka vAca che. jalavAcaka viSa zabda hAlAhala sUcave che. A vyaMgya vAca rUpakanI siddhinuM aMga che. eTale ke jalavAcaka viSa zabda halAhala na sUcave to jalada e ja bhujaga che e (vAca) rUpaka siddha thAya nahi. e rIte A udAhaNamAM vyaMgya vAcArthanI siddhinuM aMga bane che, ane tethI guNabhUta bane che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra kAvyaprakAza 36jAu acyuta! daneI vaLaze zuM ApanA tRpti kaiM ? ne ekAnta rahyAthI Ama vaze vAMku mu durjanA; e veNe sUcavelI megha sthitinA khede vhaoNlI geApIne bheTantA pulake bharela tanuthI rakSA tameAne hira. 127 [3] AmAM azruta vagere patranuM vyaMgya ' e veNe ' vagere vAcyanI [ siddhinuM maga che ]37, eka jagyAe eka ja vAtAnA kahevAthI ane khIjI jagAe bhinna vaktAonA kahevAthI e rIte A bemAM bheda che.28 aspheTa jemake-- adRSTa darzanAtkaNDA, dRSTe khvIka viyeAganI; tame adRSTa40 ke dRSTe annece sukha nA maLe. AmAM, dekhAtA adha na thAya ane vicAgane na thAya evuM kara' evuM ( vyagya ) kliSTa che. 128 [4] bhaya utpanna 36. huM acyuta ! huM jAuM chuM, tamArA darzanathI kAMi tRpti thaze? ane vaLI muA leka ApaNe e ekAMtamAM chIe ene khIjo atha karaze. e pramANe khelavAnI rItathI jene tyAM thA ubhA rahyAnA kheda sUcavAya che te vaDe maMda thaelI gepIne AliMgatA, rAmAMcathI vyApta thaelA zarIravALA hira tamArUM rakSaNa karo. >> 37. astRta vagere padathI evuM vyaMgya sUcavAya che ke 'tuM acyuta che-dhaiya mAMthI vyuta thAya-khase-evA nathI mATe ahIM ubhA rahevuM nakAmuM che vagere'. A vyaMgya 'e veNe' vagerenA vAcyAnI siddhinuM aMga che; e vAcyA uparanA vyaMgya vinA samajAya nahi. ' 38. ' zrRmimaratim ' vagere udAharaNamAM vAcya ane vyaMgane vaktA eka ja che--eTale ke kavi pAte che. khIjAmAM--' jAuM acyuta ' vagerenI vaktA geApI che ane ' e veNu' vagerenA vaktA kavi che. 39. Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamo ullAsa haka saMdigdhaprAdhAnya jemake - 41zazI uganAM udadhinau jema jarA caLaHAM nija dhairya Ize saMcAriyAM locana, biMba jevA eNDa pare tyAM vadane umAnA. 129 [5] AmAM "paricuMbana karavAne IcachA karI e vyaMgya pradhAna che ke locana sacAryA e vAcya pradhAna che e saMdeha [9].2 tulyaprAdhAnya jemake - brAhmaNane tiraskAra maLe che hita ApanuM; jAmanya same mitra, nahi te dumanAM thaze. 130 [6] AmAM jAmadanya sarve kSatrionI jema rAkSasone kSaNamAM kSaya karaze e vyaMgya ane vAsthanuM sarakhuM prAdhAnya che ke, kAkuthI AkSipta thatuM jemake- paNuM na kopathI raNe zata kaurane, pIuM duzAsana taNA urathI na rakta, bhAMguM na sAthaLa suyodhananA gadAthI, saMdhi kare paNa laI nRpati tamArA. 131 [7] 41. (candrane udaya thatAM, samudranI jema, pitAnuM kaMIka khasatAM zaMkare umAnA mukha upara biMbaphala jevA adharoSTho tarapha locane preryA.> 42. vAca vadhAre camatkArI che ke vyaMgya e saMdeha che, mATe vyaMgya guNIbhUta che. 43. KbrAhmaNonA apamAnane tyAga tamArA ja kalyANane mATe che. nahi te te jamadagni mitra gusse thaze.) 44. A lekamAM "kSatriyone jema nAza karyo ema tamAre rAkSaseno paNa nAza karaze" e vyaMgya che. "brAhmaNanuM apamAna nahi karavAmAM tamAruM bhaluM che" e vAce che. banne sarakhI rIte pradhAna che. 45. KyuddhamAM kepathI so karone nahi haNuM, duHzAsananI chAtImAMthI lohI nahi pIuM, ane gadA vaDe suyodhananI jAMganA cUrA nahi karI nAMkhuM. tamAre rAjA bhale sATAthI saMdhi kare.)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza AmAM reLuM ja vagere vyaMgya vAcanA niSedhanI sAthe raheluM che.46 asuMdara jemake- . 4LavAnIra kuMjamAMthI UDatAM paMkhIne avAja suNI, gharakAmamAM paDelI vahunAM gAtro DhIlAM thAye. 132 [8] AmAM "saMketa dIdhela keIka latAgahanamAM peThe che e vyaMgyanA karatAM "gAtro DhIlAM thaI jAya che" e vAcya (vadhAre) camatkArI che.48 (sU) 67) regyatA pramANe AmanA bhede pahelAMnI jema jANI levA, cigyatA pramANe eTale ke jyAre vastu mAtrathI alaMkAre vyakta thAya tyAre te kharekhara vininAM aMga che-ene dhvani kaheva 46. A loka kairavakuLano nAza karavAnI pratijJA lenAra bhIma bele che. "oLIza nahi" vagere zabdo ene mATe ghaTatA nathI. mATe kAku vaDe- eTale bolatAM avAja badalAI jAya che te vaDe-"rALIza nahi ema nahi" vagere 'abhAvane abhAva sUcavI rALIza ja vagere" evuM vyaMgya sUcavAya che. AmAM vyaMgya pradhAna thatuM nathI kAraNake te abhAvasucaka vAcanI sAthe ja sUcavAya che. jyAM kAku pachI vilaMbathI dhvani kure tyAM te pradhAna thAya. juo ullAsa 3. udAharaNa 15 ane TIpa ahIM bannenuM bhAna kAku vaDe sAthe thavAthI vyaMgya guNIbhUta thAya che. 47. Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA ullAsa ma DAvAmAM pratyeAjaka che51-kAraNake kAvyavRttine temanA Azraya che51 e rIte dhvanikAre khatAvelI dizAe jyAM vastu mAtrathI alaMkAra vyakta thAya tyAM guNIbhUta vyavyatva nathI.para (sU. 68) sAla kArapaka evAM temanI sAthe sasRSTi ane sakaranI rIte dhvaninuM mizraNa thAya che. sAla kAra eTale te ja alaMkArA, ane alaMkArathI yukta evAM te54 [ guNIbhUta vyaMgya ]. dhvanikAre te kahyuM che--" te sAlakAra guNIbhUta vyaMgya sAthe ane peAtAnA prabheTThA sAthe saMkara ane sRSTi vaDe vaLI aneka rIte prakAze che. 55 50. je kAvyamAM vastumAtrathI alaMkAra vyakta thAya te dhvani kAvya kahevAya. e sUtra 53. 51. kAvyanA vyavahAra alaMkAranI apekSA rAkhe che--eTale alaMkAranI suMdaratAthI zabdArthane kAvya kahI zakAya. para. dhvanei kAvyanA je bheda guNIbhUta vyagyamAM ghaTI zakatA nathI te AmAM batAve che. jyAre vastuthI alaMkAra sUcavAya tyAre te hamezAM dhvani kAvya ja khate; te kadApi guNIbhUta thAya nahi. mATe e dRSTie pADelA bhede guNIbhUta vyaMgyamAM AvI zake nahi. kAraNake vAcya vastu karatAM alaMkAra vadhAre suMdara hAya che e niyamathI agUDhatva vagere kAraNeAthI vyaMgyanuM cAva ghaTI jAya te paNa alaMkAranI cArutAne laine tene dhvani ja kahevA paDe. 53. alakAra zabdathI e athaeN levAnAH alaMkArA, ane alaMkAratvaalaMkRta thavuM te--bhAvavAcakanAma. 54. dhvani ane guNIbhUta vyagyanuM eka prakAranI saMsRSTi ane traNa prakAranA saMkarathI mizraNa thAya. alakArA sAthe eTale--samAseAkita, rasavat vagere guNIbhUtavyaMgya alaMkArA sAthe. alaMkArathI yukta evAM te sAthe eTale ke upamA vagere (vAcya ) alaMkArAthI yukta vasturUpa guNIbhUta vyaMgya sAthe. AvA guNIbhUta vyaMgya sAthe dhvaninuM mizraNa thAya. sU. 63 ane su. 68 nI hakIkata bhegI karIe te! ema lita thAya ke dhvaninuM dhvani sAthe, guNIbhUta vyaMgya sAthe ane vAcya alaMkAra sAthe mizraNa thAya. 55. te eTale dhvani, peAtAnA eTale dhvaninA.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza | (sa. 62) ema ekabIjAnA mizraNathI bhedanI saMkhyA meTI thAya, ema-e prakAre peTA bhedo gaNatAM gaNanA bahu ja maTI thaI jAya. jemakebheda ane prabheda gaNatAM zRMgAranuM anantapaNuM thAya. badhAnI gaNatrInI te zI vAta? paNa saMkSepamAM dhvaninA traNa bhede che; zAthI je vyaMgyanAM traNa rUpa 57che. jemake keIka vAcyatAne sahana kare che ane keIka bIjA prakAranuM che (eTale ke keIka vAcyatAne sahana na kare tevuM che). temAM vAcatAsaha avicitra ane vicitra. avicitra mAtravastu rUpa paNa vicitra alaMkArarUpa che. joke pradhAnapaNe te alaMkAya che chatAM brAhmaNazramaNa nyAyathI tema kahevAya che. paraMtu rasAdi svarUpa artha svapna paNa vAcya nathI kAraNake [te je vAcya hoya te] tenuM rasAdi zabda vaDe athavA zaMgArAdi zabda vaDe abhidhAna thAya, paNa tema abhidhAna thatuM nathI. tene prayoga hoya te paNa vibhAvAdine prayoga na hoya te tethI tenuM bhAna thatuM nathI tethI, tene prayoga na hoya te paNa vibhAvAdine prayoga hoya te tenuM bhAna thAya tethI-e rIte anvaya vyatirekathI-ema nizcita thAya che ke te vibhAvAdinA abhidhAna dvArA ja samajAya che. tethI A vyaMgya ja che. mukhyArthIne bAdha vagere na hovAthI te lakSaNAthI jaNAto nathI. pa. ahAthI navuM prakaraNa zarU thAya che. atyAra sudhI dhvani ane guNIbhUta vyaMgyanI carcA karI. have vyaMjanA zaktinI siddhi mATe carcA kare che. 57. vasturUpa, alaMkArarUpa, ane rasarUpa. 58. juo ullAsa 4 TIpa 71. 59. rasa vAca nathI kAraNake "ahIM rasa che" athavA "zaMgAra che evA zabda bolyA chatAM paNa je vibhAvAdine prayoga na hoya to rasanuM bhAna thatuM nathI e vyatireka, ane ahIM rasa che vagere zabda na vAparIe paNa vibhAvAdine prayoga karIe te rasanuM bhAna thAya e anvaya. A banethI ema siddha thAya che ke rasa vAgyuM nathI paNa vyaMgya che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA ullAsa nathI arthAntarasamitavAccamAM ane anyantatiraskRtavAccamAM vastumAtrarUpa vyaMgya vinA lakSaNA ja sabhavatI e pahelAM sAkhIta karyuM che.1 zabdazaktimUlakamAM2 abhidhAnuM niyantraNa thavAthI abhidhAthI nahi kahevAtA anya arthAMnuM ane tenI sAthenA upamA vagere ala kAranuM byakhyatva nivivAda che. artha zaktibhUlakamAM paNa, je mate vAkyA, vizeSamAM saMketa karavA caiAgya nathI ethI sAmAnyarUpa padArthonA AkAMkSA sanidhi ane ceAgyatAne lIdhe paraspara sa'saga vALe!, (kAI eka) padane atha nahi evA vizeSarUpa ( manAya ) che te abhihitAnvayavAdamAM vyaMgyane abhidheya gaNavAnI te vAta 6 3 kAMthI hAya ? 3 88 64[khAla] ahIM zabda, vRddha ane abhidheyeAne pratyakSathI jue che. zrAtA arthAM samayeA che ema anumAna karavAnA sAdhanarUpa [tenI] ceSTAthI samaje che. (1). bIjI rIte ghaTI na zake e rUpa apatti vaDe dvividha pa zakti jANuM. [ pachI ] 60. jue . 23, 24. 61. jue. sU. 23 ane AgaLa. 62. juo. u. 54. 63. jAe su, 7 ane vRtta. kahevAnI matalaba A pramANe che. abhidhAzakti padane aM jaNAvI kSINa thatI hAvAthI vAyA dhaTAvavA mATe abhihitAnvayavAdI eka judI tAtpayavRtti svIkAre che. teA pachI te, vyaMgya ke jenuM bhAna vAgyAnuM jJAna thayA pachI thAya che tene, abhidhAne viSaya zI rIte kahI zake? 64. abhihitAnvayavAdInuM samAdhAna karI have anvitAbhidhAnavAdInA matanI carcA kare che. A banne kArikAmAM ane pachInI vRttimAM bALaka sa"dvaita kevI rIte grahaNa kare che te batAve che. 65. vAcakatvarUpI ane vAcyatvarUpI.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kAvyaprakAza traNa pramANethI jaNAte saMbaMdha jANe. (2)." A batAvelI dizAe67-48 "devadatta gAya lAva" vagere uttama vRddhanA vAkya prayogathI, madhyama vRddha eka jagyAethI bIjI jagyAe komaLA vagerevALA arthane laI jatAM, "A A vAkayathI Ave artha samaje" evuM tenI ceSTA vaDe anumAna karIne, temane-akhaMDa vAkya ane vAkyarthane-arthapattithI, vAyavAcaka bhAvarUpa saMbaMdha nizcita karI bAla temAM vyutpanna thAya che. pachI caitra gAya lAva," "devadatta gheDe lAva" "devadatta gAya lAva" vagere vAkayaprayogamAM te te zabdane te te artha barAbara samaje che. e rIte avayavyatirekathI pravRttinivRttikArI vAkya ja prayogane yogya che; tethI vAkyasthita ja (ane) anvita ja padene anvita padArtho sAthe saMketa grahaNa karAya che. e rIte viziSTa ja padArtho vAkyartha che, nahi ke padArthonuM vaiziSTaya.70 jo ke, bhinna bhinna vAkyamAM vaparAtAM pade pratyabhijJArUpa jJAna vaDe tenAM te ja che ema nirNaya thAya che mATe anya padArthamAtrathI anvita padArtha saMketane viSaya che te paNa sAmAnyathI avachAdita vizeSarUpa ja A samajAya che; zAthI je paraspara anvita padArtho tevA che. A pramANe je anvitAbhidhAna 66. saMketarUpa saMbaMdha. 67. Ane saMbaMdha "barAbara samaje che enI sAthe che. 68. avataraNamAM ApelI be kArikAe samajAve che. 69. Adeza kare te uttama vRddha, Adeza pramANe varte te madhyama vRddha. 70. padanA arthonuM vaiziSTaya nahi eTale ke-saMbaMdha vAkyartha nathI, vAkyathI pratipAdita thatuM nathI; paNa paraspara saMbaddha padArtho ja (padanA artho ja ) vAkyathI pratipAdita thAya che. - 71. gAya lAva-e vAkyamAM je "bhAva" pada che te ja ghaDo lAva" e vAkyamAM paNa che, jemAM lAvI 5da samAna che. pahelAmAM lAva" pada gheDAthI anvita che te anvaya bIjA vAkyamAM nathI. A uparathI
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA ullAsa vAdIe kahe che temanA mate paNa.--sAmAnyavizeSarUpa padA saMketanA viSaya che tethI je mate ativizeSabhUta padA saMketanA viSaya na heAvAthI, avAccu ja vAkyA'nI aMdara pahelA samajAya che tyAM, arthAntarabhUta 'AThe rAga phIkA' (udAharaNa 2) vageremAM vidhine vAcya gaNavAnI] carcA AghI rahI.cha 6 ema phalita thAya che ke ' lAva' e amuka viziSTa padArtha sAthe anvita nathI paNa kAika padAthI anvita' evA tenA sAmAnya artha ja thAya. paNa gAya lAva ' vagere vAkyamAM tA gAyarUpI viziSTa padArtha sAthe anvita thAya che. A zI rIte bane? mATe judI eka tAtparyAvRtti svIkAravI joie jenA vaDe vizeSa a sphure. enA javAbamAM anvitAbhidhAnavAdI kahe che ke e vAta sAcI che ke saMketanA viSaya padArtha, mAtra bIjA kAi padArthathI ja anvita hAya che. te paNa te sAmAnyathI vyAsa vizeSarUpe ja bhAse che. kAraNake je padArtho paraspara saMd thAya che temanuM svarUpa e jAtanuM che eTale ke sAmAnyarUpa vizeSavALuM che, ane tethI vizeSa saMbadha samajAya che. mATe tAtpa vRtti jevI bIjI vRtti svIkAravAnI jarUra nathI. 6 6 7ra. anvitAbhidhAnavAdIone mate paNa vyaMjanA svIkAravAnI jarUra che ema .sAbIta kare che. saMketanA viSaya sAmAnyavizeSarUpa padArtha che udA. tarIke gAya lAva' e vAkyanuM 'lAva' pada sAmAnyavizeSarUpa che. ' lAvavuM' e padamAM * game te kAMika lAvavuM' eveA sAmAnya artha che; amuka ceAsa kaMika lAvavuM, e vizeSa artha paNa che. A sAmAnyavizeSarUpa kriyA vAgyAmAM ativizeSabhUta thAya cheH-- amuka kAMika cAkkasa lAvavAnI, kriyA ' amuka gAya ja lAvavAnI ' kriyArUpa ativizeSa rUpa pakaDe che. A ativizeSa kriyApadanA saMketane viSaya nathI; mATe vAkyAmAM raheleA padanA ativizeSabhUta artha avAcya che eTale ke abhidhAnA viSaya nathI. have ' ebDe rAga zIkA ' ( udA. 2) vagere leAkamAM 'tuM te ardhamanI pAse gaI nathI ' e niSedharUpa vAthAmAM je vidhirUpa vyaMgyA nIkaLe che tene abhidhAne viSaya gaNavAnA vicAra paNa kema karI zakAya ? vAkyA pote ja je abhidhAne viSaya na heAya te tenA jJAnamAMthI nIkaLatA vyaMgyA paNa abhidhAnA viSayana hAya emAM navAI nathI.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 kAvyaprakAza cha3 abhihitAvavAdamAM ananvita artha che (eTale ke saMketane viSaya che)ane anvitAbhidhAnavAdamAM phakta anya padArthathI ja anvita (artha che eTale ke saMketane viSaya che). anvitavizeSa te avAcya ja che. tethI banne matamAM vAkyartha apadArtha ja che. cha4 naimittika pramANe nimitte kaha5vAM" ema je kahevAmAM Ave che te viSe pUchavAnuM ke] nimitta kArakarUpa che ke jJApakarUpa? zabda (arthane) prakAzaka hevAthI kAraka nathI, je ajJAta che te jJApaka zI rIte bane? ane jJAtatva saMketathI ja Ave; ane te (saMketa) phakta anvitamAM ja hoya. A rIte jyAM sudhI niyata nimittapaNuM nizcita thatuM nathI tyAM sudhI naimittikanI pratIti ja zI rIte thavAnI? tethI "naimittika pramANe nimitte kalpavAM e avicArI balavuM che. 73. banne matane saMkSepamAM sAra Ape che. abhihitAnvayavAdamAM anvita thayA vinAnA artho-vANyArtha-tAtparyAvRttithI samajAya che eTale ke te avAca che-padano artha nathI-eTale ke abhidhAthI jaNa nathI; anvitAbhidhAnavAdamAM amuka kAMikathI anvita, amuka (ati )viziSTa arthathI anvita thAya che. A (ati viziSTa artha paNa padane artha nathI-eTale ke abhidhAthI ja|te nathI. banne matamAM vAkyartha abhidhAne viSaya nathI -to pachI temAMthI nIkaLate vyaMgya paNa banne mate abhidhAno viSaya na kahevAya. 74. ahIMthI navo vAda zarU thAya che. naimittika pramANe nimitte kalpAya che-kAryathI kAraNa kalpAya che ( kAraNa zabda sAdhAraNa arthamAM, ekalA kAraka arthamAM nahi). vyaMgyarUpI kArya ApaNI pAse che tenuM kAraNa kalpavAnuM che bIjuM koI kAraNa saMbhavI zakatuM nathI eTale zabdane ja tenuM kAraNuM mAnavuM joIe. eTale ke jema zabda vAcyArtha pratItinuM nimitta che tema tenuM ghaDI ghaDI anusaMdhAna karI tene vyaMgyanuM paNa nimitta mAnavuM joIe; bIjI koI vRtti svIkAravAnI jarUra nathI. abhidhA ja basa che. zabda sAMbhaLyA pachI jeTalo artha nIkaLe-pachI te vAca hoya ke vyaMgya hoya-te
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa 101 75 "tIranI jema te A dIdhuM ane dIrghatara vyApAra che ethI ane "je para zabda hoya te zabdArtha che ethI, vidhi ahIM vAcya ja che-ema jeo kahe che te mUrkhAo tAtparyanI vA badhAnI pratItinuM nimitta zabda ja che-kAraNake dareka ThekANe te ja upasthita che. Ama pUrvapakSa che. tenuM khaNDana vRttikAra A pramANe kare che. nimitta be rUpe hoya-kAMte vastune utpanna karavA rU5 kAraka hoya ke javavA rUpa jJApaka hoya. (juo ullAsa 4 TI. 26, 27) zabda arthanuM kAraka nimitta hoI zake nahi-te arthane prakAza kare che mATe jJApaka rUpa ja saMbhavI zake. have zabdane jJApakarUpa mAnIe to te paNa uparanA nyAyathI zI rIte saMbhave? kArya uparathI kAraNa jANavAnuM che, eTale ke kAraNa, ahIM zabdarUpI kAraNa, ajJAta che- have zabdarUpI ajJAta kAraNuM zI rIte arthane jJApaka thaI zake? pote ajJAta hAI bIjAne zI rIte jaNAvI zake? mATe te jJApaka paNa A nyAyathI saMbhavI zake nahi. have dhAre ke zabda jJAta thaye che ane e rIte te jJApaka thAya che paNa enuM jJAtatva te saMketathI ja saMbhavI zake eTale ke amuka athavAcaka amuka zabda che evA jJAnathI ja saMbhavI zake. paNa saMketa to kevaLa anvita arthamAM grahaNa karAya che nahi ke anvitavizeSamAM athavA vidhirUpa arthamAM. have jyAM sudhI amuka -zabda amuka vizeSa arthamAM saMketavALo che evo nirNaya na thAya tyAM sudhI te zabdathI te arthanuM bhAna na thAya, ane jyAM sudhI te vizeSa arthanuM bhAna na thAya tyAM sudhI te vizeSa arthane te zabdamAM saMketa grahaNa paNa na thAya. A rIte naimittika pramANe nimittanI kalpanA karavA jatAM anyonyAzraya doSa AvI paDe che. A rIte tamAre mane jyAM sudhI saMketa ja siddha thaI zakato nathI tyAM sudhI naimittikanI-vyaMgyanI-paNa pratIti asaMbhavita Thare che. siddhAntInA kahevAnuM tAtparya e che ke vyaMgyanI upasthitimAM zabda jJApaka te che paNa tenuM jJApakatva vyApAra vinA saMbhave nahi. jema zabda abhidhA vyApArathI vAgyAthe darzAve lakSaNavyApArathI lakSyArtha darzAve tema vyaMgyAthuM darzAvavA mATe kaI vyApAra kalpavo joIe. te vyApArane ame vyaMjanA kahIe chIe. * 75. ahIMthI navo vAda zarU thAya che. jevI rIte kaI baLavAna puruSe phekeluM eka ja tIra pitAnA eka ja vegarUpI vyApArathI zatrunuM bakhtara,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 kAvyaprakAro yuktinuM tAtparya jANatA nathI. jema ke -"bhUta ane bhavya sAthe kahevAtAM bhUta bhavya mATe kahevAya che. e rIte kAraka padArtho kriyApadArthathI anvita thatAM mukhya kriyAnI saMpAdana karanAra pitAnI kriyAne Azraya hevAthI sAdhyanA jevA thAya che, bhede che, marma bhede che ane prANa hare che e ja rIte sArA kavie vAparelo eka ja zabda eka abhidhA vyApArathI ja padArthanuM jJAna, anvayabodha ane vyaMgyapratIti karAve che. A rIte jene vyaMgya kahIe chIe te vAgye ja che. kAraNake zabda eka ja artha kahI virAma pAme che ema nathI paNa jeTaluM kahevAnuM che eTaluM jaNAvI virAma pAme che. A eka yukti thaI. bIjI kahe che je arthamAM je zabdanuM tAtparya je hoya te te zabdane artha kahevAya. A banne kAraNathI "orSe rAga ke" (udA. 2) vagerene vidhirUpa artha vAca ja che. vyaMgya svIkAravAnI jarUra nathI. 76. alpaH draH 4 zabdArtha -je para je zabda hoya te zabdArtha- e mImAMsakoe kahelA niyamanuM tAtparya teo jANatA nathI-rahasya jANatA nathI. 77. uparanA nyAyane artha samajAve che. kahevAno sAra e che ke uccArelA zabdo vaDe pratipAgha badhA arthomAMthI je bhAgamAM vidheyatva hoya te bhAgamAM tenuM tAtparya samajavuM, nahi ke badhAe arthomAM. A bAbatanuM pratipAdana vAkyanA svarUpa ne vicAra karI kahe che, "gAya lAva" e vAkyamAM "gAya" bhUta che-siddha che-kAraka che. "lAva" bhavya che-sAdhya chekriyA che. AmAM bhUta bhavyane mATe uccArAya che-eTale ke siddha padArtha sAdhyanA viSaya tarIke uccArAya che. kAraNake vAkayamAM upasthita thaelA padArthomAM siddha padArtho prAsarUpa hovAthI temanuM vidhAna karavuM nakAmuM che. mATe sAdhyarUpa padArtho ja vidheya thaI zake-eTale ke je vidheya hoya te ja tAtparya thAya ane te ja vAkyartha kahevAya ane tene mATe ja vAkya uccArAya. 78. vidheyatva eTale pravartanArUpa vidhinA viSaya thavuM te. kriyApada A viSaya thaI zake eTale ke sApya thaI zake paNa kAraka zI rIte sAdhya thAya? to kahe che ke jyAre kAraka padArtho kriyAnA saMbaMdhamAM Ave che tyAre te paNa sAdhya jevAM thAya che-kAraNake teo pitAnI kriyAnA AzrayarUpa che je kriyA mukhya kriyAnuM saMpAdana kare che-jemake "gAya lAva" e vAkyamAM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa 103 ane tethI "nahi baLelAne bALavuM' e nyAyathI jeTaluM prApta che teTalAMnuM vidhAna thAya che. 9 jemake bIjA pramANethI Rtvijee karavAnuM anuSThAna siddha thayA pachI, "lAlapAghathI RtvianuSThAna kare che" emAM lAlapAghanuM ja vidhAna karavAnuM che. bIjI rIte havana yiAnI siddhi thaI gayAthI "dati vaDe hame che" vageremAM dahi vagerenA sAdhanapaNAnuM vidhAna karavAnuM che. kaI jagyAe benuM vidhAna, koI jagyAe traNa vidhAna paNa jemake "lAla paTa vaNa" vageremAM ekanuM vidhAna, enuM vidhAna athavA traNanuM vidhAna che. tethI "je je vidheya che temAM ja tAtparya che" (ene artha e che ke) upAra zabdanuM ja arthamAM tAtparya che8deg- nahi ke samajAya teTalA badhAmAM e, ema hoya te "AgaLa daDe che" vagerenuM koIkavAra pAchaLa vagere arthamAM tAtparya thAya.21 "jhera khA, paNa ene ghera jamIza nahi e vAkyamAM "ene ghera jamIza nahi" e tAtparya che mATe te ja vAkyartha che "--ema je kahevAya che [tenA javAbamAM kahevAnuM ke] temAM "paNa" eka gAyanI calanarU5 kriyA lAvavAnI kriyAnuM saMpAdana kare che-ane gAya tene Azraya che--mATe te sAdhya jevI bane che. A rIte kriyA ane kAraka bane sAdhyarUpa banI zakatAM hovAthI bannemAM vidheyatva ghaTI zake. 79 jema agni bALelAne bALa nathI paNa nahi bALelAne bALe che tema vAkya je kAMI aprApya che tenuM ja vidhAna kare che-ane te ja tenuM tAtparya che. 80 jenA mATe zabda uccAryA hoya te ja tenuM vidheya che ane temAM tenuM tAtparya che. ( 81 je kAMI samajAya e badhAmAM e tAtparya gaNIe te "AgaLa" zabda je pAchaLanI apekSA rAkhe che tethI paNa AgaLa doDe che" ema belatAM pAchaLa paNa samajAya ane temAM tenuM tAtparya thAya eTale ke "AgaLa De che" tenuM pAchaLa doDe che evuM tAtparya thAya.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.04 kAvyaprakAza vAkyapaNuM sUcave che. paNa anne AkhyAta vAgyeAmAM agAMgibhAva (ghaTatA) nathI tethI 'jhera khA' e vAkyane mitranuM vAkya gaNI aMgatA kalpavI joie, ane e rIte jhera khAvA karatAM ene ghera jamavuM kharAba che; tethI kAi paNa rIte ene ghera jamavuM nahi' evu` upAtta zabdonA amAM ja tAtparya che. ( vaLI jo zabda sAMbhaLyA pachI jeTale atha samajAya teTalA badhAMmAM zabdane abhidhA ja vyApAra hAya teA pachI ' brAhmaNa tane zakarA thayeA, brAhmaNu tArI kanyA garbhavatI che' vageremAM hu zAka vagere paNa kema vAcya na thAya? lakSaNA paNa zA mATe (svIkAravI), zAthI je lakSaNIya amAM paNa dIgha ane dIrghatara vyApArathI pratIti siddha thaze, ane zruti, liMga, vAkya, prakaraNa, sthAna ane samAkhyAmAM paheluM bIjA karatAM baLavAna zI rIte thAya 82 AthI anvitAbhidhAnavAdamAM paNa vidhinuM e vyaMgyatva siddha che. ' 82 jaimininuM sutra nIce pramANe che. 'zrutinivAyaeNprajaLasthAnasamAlyAnAM samavAye vArauryayamarcaviprAMta ' A sUtrane artha e che ke zruti AdI cha pramANAmAM je pUrva pRvI che te para paravatI karatAM baLavAna che, arthAt pUM karatAM para (pachInuM pramANu) duLa che. zAthI je paravatI pramANathI anI pratIti vilaMbathI thAya che-jyAre pUrvavartI pramANathI zIghra thAya che. have jo kevaLa abhidhAtti ja svIkArIe te je sthAne zruti, liMga Adi aneka pramANAthI aneka arthoM upasthita thatA hAya tyAM te badhA arthA abhidhAvRtti dvArA upasthita thavAne lIdhe eka ja sAthe upasthita thAya ane e rIte dareka pramANAthI pratIta thatA arthAnA bhAgamAM pArvApaya na rahevAthI kAinuM du.LapaNuM ke prabaLapaNuM na rahe, paNu kharI rIte te pauoNpa ne lIdhe du`LapaNuM ane prabaLapaNuM jaiminie nakkI kareluM che, zruti Adi pramANenA artha saMkSepamAM nIce pramANe che. (1) zruti-- peAtAne arthe jaNAvA mATe je zabda anya zabdanI apekSA na rAkhatA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcame ullAsa 105 vaLI "kura jil" (karo ruci) kAvyanI aMdara UMdhAM hoya to zI rIte deSa thAya? kAraNake AmAM asabhya artha anya padArthothI anvita nathI tethI anabhidheya ja che; tethI AvuM vagere. aparityAjya thAya! heya te ati kahevAya. jemake-vInavanti DAMgarane khADe che' AmAM dvitIyA vibhakti eTale ke "ne-pratyayarUpa zabdakRti che kAraNake te potAno karmasvarUpa artha jaNAvAmAM bIjA koI zabdanI apekSA rAkhatA nathI. (2) liMga. arthavizeSa jaNAvanAra je zabdagata sAmarthya te liMga. jemake- "hirlevarna TAIma" "puroDAzanA sthAnabhUta dAbhane kApuM chuM" e sthAnamAM dAbhane kApavA rUpa arthane prakAzita karavAnuM "rAma" kAvuM chuM" e (buta) padamAM sAmarthya che te ja liMga kahevAya. e rIte A maMtra "dAbha kApavAnuM aMga bane che. "je mastranuM je artha prakAzita karavAnuM sAmarthya hoya tenuM te aMga bane che" e nyAyathI. (3) "paraspara AkAMkSAne lIdhe kaI paNa eka arthamAM paryavasAna pAmelAM pade e vAkya " jemake vasya tyA savitu: pravezvinazkhyAm pUbIT dastAkhyAmana nuM nirfma "deva savitAnA prasavamAM rahetuM -eTale ke abhyanujJAmAM rahetuM (savitA deva vaDe prasuta)- azvinene bAhu vaDe, pUSananA hAtha vaDe, agnine abhipreta evA tane ( havine) nirvapuM chuM (apuM , hasuM chuM), AmAM "rniyami' "nirvapuM chuM" e liMgathI "kucha " "abhipreta' e bhAgano nirvApamAM viniyoga che. tenI sAthe "va vA" "deva tane" vagere bhAgane paNa ekavAkyatAnA baLathI nivapamAM ja viniyoga thAya che. (4) parasparanI AkAMkSA te prakaraNa jemake khUmArAM svAmI ta, kSamA vanati tannata vargati 335mA cannati. "svarganA IcachanAre darza ane pUrNamAsa yAga karavo.' arthAta te cA vaDe svarga-apUrva utpanna karavuM. "samidhane yaje, tanUnapAtane yaje, ane AjyabhAgane je " arthAta samidha-yAga, tanUnapAtayAga ane AyabhAgayAgavaDe utpanna kare. A be vAkya vacce paraspara AkAMkSA che. (be vAkayo vacce paraspara AkAMkSA che, kAraNake pahelA vAkyamAM svarga35 phaLanuM kathana che. tethI svargonakUla apUrva daza ane pUrNamAsa yovaDe kevI rIte utpanna karavuM evI upakAra-AkAMkSA rahe che, ane bIjA vAkyamAM phaLanuM kathana na hovA thI
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyaprakAza vaLI jo vAcya-vAcakathI bhinna vyaMgya-2 jakabhAva svIkAravAmAM na Ave te asAdhutva vagerenuM nityadoSatva ane kaSTatva vagerenuM anityakreSa83 e rIte vibhAga karavA aceAgya thAya, paNa aceAgya nathI, zAthI je [te] badhAne vibhakata tarIke samajAya che. vAcyavAcaka bhAvathI bhinna vyaMgabyajakatAne Azraya levAmAM Ave tA, vyaMgya bahu rUpa hAvAthI kyAMka ja, koIkanA ja ucitapaNAne lIdhe vibhAgavyavasthA ghaTe. 106 84, , ' kapAlinA saMga taNA praleAbhathI, thayAM have che atizeAcanIya che,8 simadhyAga vagere yAgA vaDe zuM utpanna karavuM evI prayeAjana-AkAMkSA rahe che. pahelA vAkyamAM 'kai rIte' evI upakAra-AkAMkSA ane khIjA vAkyeAmAM ' zuM utpanna karavuM ' evI prayeAjana-AkAMkSA heAvAthI A banne vAkyAne paraspara sabaMdha joDAya che. enuM nAma prakaraNa. tethI evA arthe nIkaLe ke mikyAga vagere daza ane pUNu mAsayAganAM aMga che. [ apUrva eTale ke la prApaka adRSTa]. 5 dezanI samAnatA te sthAna ' kahevAya che. sthAnane krama paNa kahe che. pAThakrama ane anuSThAnakrama evI rIte te e prakAranA hAya U ityAdi. 6 samAkhyA eTale yAgikazabda je zabdathI tenA avayavAnA ja a jaNAya che te laiMgika zabda. jemake " ( pAcaka ' parAMdhavuM-- ' aka' khAdhaka pratyaya e e avayavAne ja artha e zabdamAM jaNAya che, mATe te vaigika che. vadhAre vigata mATe ane pUrvAparanI prabaLatA duLatA mATe jIe jaiminIsUtra adhyAya 3, pAda 3, sUtra 14. 83 vyAkaraNunA deASA AvavA te asAva vagere dASA. zravaNune kaTu lAge evA zabdonA prayAga amuka ThekANe doSarUpa che paNa amuka ThekANe nathI, jemake zRMgArAdimAM doSarUpa paNa rodra vageremAM doSarUpa niha. 84 uparanA zleAka kumArasaMbhava saga 5 tryA. 71mAMthI lIdhA che. uttarAdha' nIce pramANe che. kalA kalAvAnanI kAntivALI e, ane tuM A lokanI netrakAmudI. ' A zloka zaMkara mATe tapa karatI pArvatInA premanI parIkSA karavA baTuka veSadhArI zakare kahelA che. e saMbadhamAM ' kapAlI " padanuM aucitya che.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamo ullAsa 107 vageremAM 'pinAkI' vagere padathI vilakSaNa rIte 'kapAlI' vagere pa zI rIte kAvyane anuguNa thAya che? . vaLI vAcya atha badhA samajanArA mATe ekarUpa ja che tethI te niyata che. kAraNake 'sUryAM asta thayA ' vageremAM vAcyAtha kadI badalAtA nathI. paNa vyaMgya te te te prakaraNa. vaktA, samajanAra vagere vizeSAnI sahAyatAthI vividha thAya che. jemake 'sUryAM asta thaye' ethIpa zatru upara sAmI caDhAI karavAnA avasara che,jJa abhisaraNa zarU kara, tArA piyu AvyAmAM che, kAma karavAnuM baMdha karIe,3 sadhyA samayanA AcAra zarU kara,T dUra na jA,te gAceAne gharamAM dAkhala karA," have tApa nahi paDe,lau vecavAnI vastue sakelI ceA,traM hajI paNa piyu AngeA nahi, vagere anavadhi byaMgya atha te te prasa ge pratibhAse che. ' eSTa ' (u. 2) vageremAM vAcyanyagyanA niSedhavidhirUpe, bheda hAvA chatAM, 86 mAsa vIsArI vicArI Aryo maryAdathI kA kacuM kaheA te; nita ma che sebya mahIdharAnA ke kAmathI hAsatI kAminInA ? "" 133 85 6 rAjA senApatine kahe che. A dUtI abhisArikAne, maiM sakhI vAsakasajjAne, 3 majurA eka bIjAne, 6 dhArmika brAhmathane ae Asa jana kAMika kAmasara bhAra janArane, je gRhastheA gAvALane, maiM divase tApathI khaLelAne N vepArIe potAnA gumAstAne, aH preASitabhata kA khAra lAvanArane. 86
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 kAvya prakAza vageremAM vAcavyaMgyane saMzaya ane zAnta zRMgAramAMthI koI paNa eka viSayaka nizcaya rUpe bheda hovA chatAM, 88"nRpa takhI asidhAre zatrunAM zIrSa chedI grahaNa karI ripuzrI darpa se hoya temAM! nathI zuM tava vahAlI kIrti pahoMcADI svarge ripuhara arioe aMgaheNuM chatAM e." 134 vageremAM vAcya ane vyaMgyane nindA ane stuti rUpe svarUpane bheda hovA chatAM pahelAM ane pachI jJAna thavAthI kAlane bheda chatAM, zabdane Azrita hovAthI, ane zabda, tene eka bhAga, tene artha, varNa, ane racanAne Azrita hovAthI, Azrayane bheda hovA chatAM1 zabdAnuzAsana jJAna vaDe jANavuM, ane prakaraNa vagerenI sahAyatAvALI pratibhAnI nirmaLatAthI yukta zabdAnuzAsana jJAnavaDe jANavuM, e rIte nimittano bheda hovA chatAM mAtra samajanAra evA ane vidagdha evA vyavahArane 87 A lekamAM vArtha saMzayarUpa che paNa vyaMgyArtha nizcayarUpa che-zAnta svabhAvanA puruSoe parvatanA nitaMbe sevavA yogya che ane sugArIoe kAminInA nitaMbe sevavA yogya che - . 88Khe pRthvI pAlaka tINa taravAranI dhAravaDe karela chedanathI jemanAM mAthAM paDyAM che te zatruonI lamI laI tane zene garva thAya che ? tArI- jeNe zatruone haNyA che tenI-kIrtivallabhA teo apaMga hovA chatAM zuM svargamAM nathI upADI gayA?> 88 AmAM nindA thAya che, stuti vyaMgya che. 90 vAgyanuM pahelAM jJAna thAya ane vyaMgyanuM pachI thAya e rIte kAlano bheda che. vAca vyaMjaka heI vyaMgya pratItinuM kAraNa che eTale pUrva vata che. ( 81 vAcyArthIno Azraya zabda che eTale ke te zabdanI abhidhA zakti upara AdhAra rAkhe che. vyaMgya te zabda, tene eka bhAga vagere upara AdhAra rAkhe che e rIte Azrayane bheda che. hara vyAkaraNa, koza vagere.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA ullAsa 109 karavAthI, tathA kevaLa pratIti ane camatkRti karavAthI kAryanA bheda hovA chatAM; 'sUrya asta thaye' vageremAM khatAvelI rIte sakhyAnA bheda hAvA chatAM; 98 kAne rASa caDe nA dekhIne traNa priyA taNA adhare ! padma bhamaravALu suMghI vAryuM karanArI he hAvAM ! " 135 vageremAM vAcya vyaMgyanA sakhImAM rahevArUpe ane tenA kAnta AdimAM rahevArUpe viSayanA bheda hAvA chatAM; paNa je ekatva (manAya) teA lIlApILA vageremAM kyAM ya pazu bheda na rahe. zAthI je,-- kahyuM che ke--je virUddha dharmanA adhyAsa ane kAraNanA bheda che e ja [anukrame] bheda ke bhenA hetu che. pa vAcakAne anI apekSA hAya che paNa vyajakAne tenI apekSA hAtI nathI e rIte vAcakatva e ja vyaMjakatva nathI. vaLI 'vAnIra kuMja' (u. 13ra) vageremAM pratIyamAna ane abhivyakta karI jemAM, vAcya peAtAnA svarUpamAM ja vizrAma pAme che te guNIbhUta vyagyamAM peAtAnA zabdathI nahi kahevAtA (ane) jJAnanA viSaya banatA atAtpa bhUta atha [ khIjA] kayA vyApAranI viSayatAne avalae ! < 'chuM rAma, sarve sahu' (udA. 112) * vhAleA jIva karI karyuM ucita nA rAme, priye, premanuM.' 'pAmyA haiAryaguNArthI kIrati vI A rAma leAkeAmahIM'( udA. 109 ) vageremAM lakSaNIya atha paNa vividha ane che, vizeSa vyavahAranA hetu thAya che, 93 priyAnA traNavALA adhara joine kAne gussA na thAya ? vAryAM chatAM uMdhuM karanArI huM bhamarAvALA padmane suMdhanArI have sahana kara.> 94 vAcyAnA nAyikA viSaya che, ene bhamarAe DaMkha mAryo che nahi ke jAre, evA vyaMgya nAyaka viSaya che. 95 e nitya vastuomAM bheda hoya tA te viruddha dharmane lIdhe ane anitya vastumAM bheda haiAya te tene sakhakha te bannenA kAraNane bheda che. * arthAntara sakramita vAcya vagere je vizeSa bhedA mAnavAmAM AvyA che te lakSyA mAtrathI paNa saMbhavI zake.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 kAvyaprakAza ane tenuM jJAna zabdArtha upara AdhAra rAkhe che, prakaraNa vagerenI apekSA rAkhe che te pachI A nave pratIyamAna koNa che? kahevAya che. lakSaNIya arthe vividha che te paNa anekArthaka zabdanA abhidheyanI jema niyata ja che, mukhya artha sAthe aniyata saMbaMdhavALe lakSaNathI jaNAvI zakAya nahi. paNa vyaMgya te prakaraNa vagere vizeSane laIne niyata saMbaMdha, aniyata saMbaMdha ane rAMbaddhasaMbaMdha e rIte prakAze che. vaLI "sAsu ahIM ghaTe che, ahIM huM sUu, joI le divase paMthI ratAMdhaLA, mA mArI zayyA mahIM paDate " 136 vageremAM vivakSitA paravA vinimAM mukhyArthIne bAdha nathI. tethI ahIM lakSaNa zI rIte (kahevAya)? lakSaNAmAM paNa vyaMjanAne avazya Azraya levuM joIe ema sAbIta karyuM che.* jevI rIte abhidhA samayanI apekSA rAkhe che tevI rIte lakSaNa mukhyArthabAdha vagere trirUpa samayavizeSanI apekSA rAkhe che. AthI te abhidhAnI puccha rUpa che ema [keTalAke] kahe che. lakSaNArUpa ja dhvanana nathI" zAthI je tene (lakSaNAne) anusarI tenuM (vyaMjanAnuM) darzana thAya che. ane te tene ja anugata che ema nathI, abhidhAne avalaMbIne paNa te thAya che. te bane upara ja AdhAra rAkhe che ema nathI, zAthI je avAcaka varNane anusarI paNa te dekhAya che. te zabdane ja anusare che ema nathI, zAthI je te azabdarUpa netranA kaTAkSa vageremAM rahA tarIke paNa prasiddha che. A rIte abhidhA, tAtparya, ane 8 juo ullAsa 2. sU. 18 vagere 96 lakSaNo ane vyaMjanA eka nathI paNa bhinna che. tenAM bhedaka kAraNe Ape che.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamA ullAsa lakSaNArUpa traNe vyApArAthI bhinna dhvanana vagere paryAyevALeA vyApAra DhaMkAya ema nathI. " 111 66 97 temAM ' sAsu ahIM' vageremAM (dhvani) niyatasaba "dha 8 kAne reSa carcA nA " vageremAM aniyatasabadha, @ "viparIta rate lakSmI brahmAne dekhA~ nAbhikamalastha harinuM dakSiNa leAcana DhAMke Akula thaI rasamAM, " 237 vageremAM saMbaddhasa MbaMdha che.100 AmAM hira padathI jamaNI AMkha sUryarUpa che e vyakta thAya che, tenA maMdha thavAthI sUryanuM asta thavuM, tenA vaDe padmanA sa`kAca, tenA vaDe brahmAnuM pUrAI javuM. tema thatAM DhAMkavAnuM aMga na dekhAvAthI baMdhanarahita suratavilAsa ema (vyakta thAya che). 101 2 akhaNDa buddhithI samajAtA vAkyA ja vAcya che ane vAkya ja vAcaka che' ema paNa jee kahe che teoe 97 jemAM vyaMgyanA saMbaMdha niyata che te niyata saMbaMdha vyaMgya ahIMA sAmU" vagere kSeAkamAM niyata saMbaMdha vyaMgya che. niyata saMbaMdha eTale ke vAy ane vyaMgyanA eka ja viSaya hAveA te. A zlAkamAM bannene viSaya musAphara che. 98. AmAM bannene eka viSaya nathI-vAcyanA viSaya sakhI che vyaMgane viSya tenA vhAlA vagere che. 99. --viparIta ratamAM lakSmI nAbhi kamaLa upara beThelA brahmAne joine hiranI jamaNI AMkha rasAkula thai ekadama DhAMkI de che.> 100, sabahu saMbadha vyaMgya eTale ke je vyaMgya eka bIjAthI siddha thaI paraMparArUpe pratIta thAya te. 101 vedAntInA matanI carcA kare che. akhaNDa vAkyanI vAkyAmAM zakti che. teja rIte vAyagamya vyaMgya paNa hAI temAM paNa vAkyanI zakti ja che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 kAraprakAza avidyAnA mArgamAM paDelAoe 102paNa pada ane padArthanI kalpanA karavI ja joIe e rIte temanA pakSe paNa ApelAM udAharaNa vageremAM vidhi vagere vyaMgya ja che. 103 vAcya sAthe saMbaMdha vinAnuM to [ kAMI paNa] pratIta thatuM nathI, zAthI je game tenAthI game te arthanuM bhAna thavAne prasaMga Ave. A rIte saMbaMdhathI thate vyaMgya vyaMjakabhAva, anithata saMbaMdhamAM avazya rIte na thAya mATe vyApta thavAthI, niyata hevAthI, dhamimAM rahele hevAthI[evA trirUpa liMgathI liMgInuM jJAna je anumAna 04 tadrupe paryavasAna pAme che. jemake 105 "kura dhArmika nIrIte te kutaro Aja mArI teDa dAvara tIra kuMja vasatA siMhe madenmatte" 138, 12 kriyAkAraka bhAva dharma ane dharmabhAva vinA saMbhave nahi. saMsAra mithyA hovAthI dharmadhamabhAva saMbhava nathI. brahma paNa nirguNa hovAthI te ghaTatuM nathI. AthI pada ane padArthanA vibhAganI kalpanA vinA ja akha7 buddhithI akhaNDa vAkyartha samajavAno che. A pUrvapakSanA javAbamAM kahe che ke vyavahAradazAmAM to pada ane padArthano vibhAga svIkAravAnI jarUra paDe ane e rIte vyaMgya paNa svIkAravuM paDe. 103 nayAyika matanI carcA kare che. 104 anumAna karavA mATe trirU5 liMga Avazyaka che. u. ta. dhUmADo dekhAyAthI parvata agnivALo che evuM anumAna karavA mATe prathama te te hetu vyApta hovo joIe. eTale ke jyAM jyAM dhumADe che tyAM tyAM agni che, jemake rasoDAmAM. bIju niyata hovo joIe eTale ke jyAM jyAM agni na hoya tyAM tyAM dhUma na hoya, jemake sarovaramAM. ane trinuM dharminiSTha ho. joIe. eTale ke hetunuM pakSamAM eTale ke dhUmADAnuM parvatamAM-hevApaNuM siddha hevuM joIe. vyaMgya vyaMjakabhAvanuM paNa A trirUpaliMgathI anumAna karAya che. - 105 Khe dhArmika, nIrAMte phara. te kutare Aje te godAvarInA kinArA uparanA kuMjamAM rahetA garvavALA siMhe mAryo che.... A kano vAcyArtha e che ke kutare mArI nakhAyAthI bhIsa mANasa bhale ghara AgaLa kare. vyaMgyA e che ke gedAvarI tIranA kuMjavAsI siMhe te mArI, nA hovAthI tyAM bahIkaNuM na jaI zake.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 pAMcamo ullAsa AmAM kutarAnA javAthI ghera pharavAnuM vidhAna thAya che, te godAvarI tIre siMhanI upalabdhithI na pharavAnuM anumAna karAve che. je je bIkanuM bhramaNa che te te bhayanA kAraNanI nivRttinI upalabdhipUrvaka che, ane godAvarI, tIra siMhanI upalabdhi che tethI vyApakanA viruddhanI upalabdhi thAya che. 100 A viSe kahevAnuM kebIkaNa paNa gurunA ke prabhunA hukamathI, priyAnA anurAgathI ane evA bIjA keIka hetuthI bhayakAraNa hoya te paNa bhame e rIte ane kAti heta. kutarAthI bIte paNa viratvane laIne siMhathI bIe nahi e rIte viddha paNa, ane godAvarI tIre siMhanI hayAtI pratyakSa ke anumAnathI nizcita nathI paNa vacanathI,--ane vacananuM prAmANya niyata nathI, zAthI je arthanI sAthe niyata saMbaMdha nathI e rIte-asiddha che. to AvA hetuthI zI rIte sAdhyanI siddhi thAya ! 109te ja rIte "eche rAga ke' vageremAM jJApaka tarIke candana kharI paDavuM vagere levAmAM Ave che te bIjA kAraNathI paNa saMbhave che, ane ethI AmAM ja nAnanA kArya tarIke kahevAyA che. e rIte upabhegamAM ja te vyApta nathI, ethI te anekatika che. 10 vyaktivAdIe paNa adhama padanI sahAyatAvALA emanuM [ojhe rAga vagere padonuM ] vyaMjakatva karyuM che; ane AmAM 106 A vyaMgyamAM anumAnane ghaTADe che-eTale ke anumAnathI godAvarI tIre na bhamavAne artha siddha kare che. A mate vyaMgya svIkAravAnI jarUra nathI. 107 A matanuM khaNDana kare che. je hetuthI anumAna karavAnuM che te hetu duSTa che ema sAbIta kare che. te anaikAtika che, viruddha che ane asiddha che. AvA duSTa hetuthI sAcuM anumAna thaI zake nahi. 108 embe rAga vagere lekamAM paNa anumAna ghaTatuM nathI ema sAbIta kare che 108 vyaMjanAvAdIne mATe te badhA vyaMgya arthe kahADavAmAM deza nathI e batAve che.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 kAvyaprakAza adhamatva pramANathI siddha nathI ethI anumAna zI rIte thAya AvA amAMthI AvA aM upapattinI apekSA vinA paNa prakAze che e vyaktivAdIne te aSaNa che! e rIte kAvyaprakAzamAM dhvanirguNIbhUtavyaMgyanA sa kINu bhedaniNyanA pAMcamA ullAsa samApta thayeA.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullAsa cho (sU. 70) pahelAM je zabdacitra ane arthacitra evAM bane kAvyanAM udAharaNa ApyAM che temAM anukrame] citraartha ane citrazabdanI sthiti zaiNapradhAnabhAvathI che. 48 zabdacitramAM artha acitra che ema nahi, athavA acitramAM zabda acitra che ema to nahi. tema ja kahyuM che ke, tenA (mate) rUpaka vagere alaMkAra che. te bIjAo vaDe bahu rIte kahevAya che. suMdara paNa AbhUSaNa vinAnuM vanitAnuM mukha zobhatuM nathI. keTalAka loko rUpaka vagere alaMkArane bAhya gaNe che. teo vANIne alaMkAra sugaMta ane tiData padanI vya-pattine I che che. tethI tene suzaSTatA kahe che. arthavyutpatti AnA jevI nathI paNa amane te zabdAlaMkAra ane abhidheyAlaMkA2nA bhedathI bane ISTa che." ( 1 uttama kAvya ane madhyama kAvyanuM nirUpaNa karyA pachI A ulAsamAM adhama kAvyanuM nirUpaNa kare che. pahelA ullAsamAM zabdacitra ane arthacitra kAvyonAM udAhaNe ApyAM che. navamA ane dazamA ulAsamAM zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra batAvavAmAM Avaze. A ulAsamAM eTaluM ja batAvyuM che ke zabdacitra ane arthacitra kAvyanA bheda pradhAnagANa bhAvane laIne che. ekamAM bIjAno atyaMta abhAva che ema nathI. zabdacitra kAvyamAM arthacitratA gANa hoya che; arthacitra kAvyamAM zabdacitratA gaNuM hoya che. 2. nIcenA leke bhAmahanA kAvyAlaMkAramAMthI (pari. 1. lo. 13-15) lIdhA che. 3. keTalAka loko arthAlaMkArane bAhya kahe che eTaleke kAvyanA arthanuM jJAna thayA pachI te bhAna thAya che ema kahe che. nAma ane kriyApadane anuprAsa vageremAM goThavavAthI bhASAne alaMkAra thAya che eTale ke zabdAlaMkAra thAya che. A zabdAlaMkAranI camatkRti pitAnI meLe ja thAya che eTale "keTalAka tene ja icche che paNa bhAmahane banne iSTa che.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zabdacitra jemake 4prathama pragaTI lAlI, zAlA sunerA thaI pachI virahathI vhAlI vAmA kerA kapAla samI dyuti, kuSNa kamalinInA kApelA sukandanI krAntinA samaratha tameA nAze Indu ugyA rajanI sukhe. acitra jemake "te dRSTimAtrapatitA api kasya nAtra kSobhAya pakSmaladRzAmalakAH kAvyaprakAza 139 vahAya / nIcAH sadaiva savilAsamalIkalagnA ye kAlatAM kuTilatAmiva na yajJanta // 40 || jo ke satra kAvyamAM chevaTe vibhAva vagere rUpe pa'vasAna thAya che te paNa sphuTa rasa na jaNAvAthI A banne kAvyeA avyaMgya kahyAM che. AmAM zabdAlaMkAra ane sparthAlakAranA bhedathI ghaNA bhedA thAya che temane alaMkArAnA nirNuya karatI vakhate niya thaze. F e rIte kAvyaprakAzamAM zabdacitra ane arthacitra kAvyanA nirUpaNanA chaThTho ullAsa samAsa thaye. 4. 5. Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha 5 15 kamAra gaI zulipatraka [vAMcakane pustaka zarU ryA pahelAM nIce pramANe bhUla sudhArI levA vinaMtI che.] azuddha 5 12 gANa kAmAra romAMca romAMca gaI, uma jAma drohodaka dohodreka 8 15 uparAMta thI judI avayava avayavo 12 11 jAta jAti 13 15 Ave, Ave; 4 10 keTalAekane keTalAekane, 15 26, lakhyArtha lakSyArtha 21 18 te rANI te gaNI 21 1 atha vizeSa vizeSa 18 paramezvara zabda rAjAnA paramezvara zabda ziva viSNu vagerene arthamAM paNa vaparAya che. mATe paNa vAparI zakAya. ucca ucca durAdharoha daradhireha 27 30 aya atha 28 22 bhidhvaneH mirtha: 31 15-16 bleka TAIpa na joIe. 33 10 (sU. 4) (sU. 2) 24 (sU. 5) (sa. 4) 41 1 rasa rasane niyamabhaga niyamabhaMga mu mu rupALI rUpALI. artha 27 42 * ra che ?
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 22 niSpanna ApanA zarIrathI jUdu evuM 56 14. 57 14 azuddha . . . niSpanna ApanAthI jUduM zarIra evI evI evI evI...... thatI vatavIra kaThataTe sacavAya che evuM evuM...... thatuM bata vIra kaNThataTe sUcavAya che 83 25 4 23 tAruM ne (vadana parIpATISughaTanA "onDe" zrAthane niyata saMbaMdha tAruM te (vanaparipATIpu ghaTanA) eche rAga phIke" brAhmaNane niyata saMbaMdha 107 14. 107 21 111 14 111 15 111 22 112 11 saMbaddha saMbaMdha kriyAkAraka bhAva saMbaddhasaMbaMdha kriyAkArakabha va
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ gUjarAta vidyApITha taraphathI pracatA purAtattavamaMdira granthAvalI AryavidyA vyAkhyAnamALA. chIMTanI pachI 2-0-0 cAmaDAnI -8-0 prAcIna sAhitya. ravIndranAtha ThAkura 0-12-0 anuvAdaka zrI. mahAdeva desAI zrI. narahari parIkha. buddhalIlAsArasaMgraha. le. dharmAnaMda ke saMbI. 2-8-0 tahevArane ItihAsa. le. RgvadI. 3-8-0 upaniSata pAThAvalI. saM. a. dattAtreya kAlelakara. 0-12-0 prAkRtakathAsaMgraha. saM. muni jinavijayajI. 0-14-0 pAlIpAThAvalI. 0-12-0 abhidhAnappadIpikA 5-0-0. abhidhammasthasaMgahe. saM. a. dharmAnaMda kosaMbI. 2-0-0 sammatitarka. saM. 5. sukhalAla tathA paM. becaradAsa 10 0-0 dhammapada. (mULa tathA anuvAda) a. dharmAnaMda kosaMbI ghoDA khatamAM tathA a. rA. vi. pAThaka) bahAra paDaze. prAkRta bhASAonuM vyAkaraNa le. paM. becaradAsa chapAya che. vaidikapAThAvalI saM. rasikalAla cho. parIkha , baiddha saMghane paricaya le. a. dharmAnaMda kosaMbI. : , , purAtatva (pustaka 1 luM) bAMdheluM purAtatva (pustaka 2 ) 99 5-12-0 5-1 -0
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
_