________________
ચોથે ઉલ્લાસ
૫૯
અહીં ઉલ્ઝક્ષાથી, અજવાસન ઉપર બેઠેલી, ચમત્કારનું અનન્ય કારણ નવું નવું જગ નિર્માણ કરે છે. એ રીતે વ્યતિરેક અલંકાર છે. ઉપરના બધા દાખલાઓમાં કવિની પ્રૌઢતિથી વ્યંજક નિષ્પન્ન થયેલ છે. ૮પજે લંકાગિરિને તટે ખાળી રહ્યા, થાકે ભૂખી સર્પિણ
પહેળી ફેણની હાર ફૂલઊં ગળી જાતાં થતા દુબળા, તે હાવાં મલયાનિલ વિરહિણી નિશ્વાસના સ્પર્શથી
છેટા છે પણ પૂર્ણ બનથી શું માતા થયા દીસતા. ૬૮ અહીં, વસ્તુ વડે નિશ્વાસ વડે ઐશ્વર્ય પામેલા વાયુઓ શું શું નથી કરતા એ રીતે વસ્તુ સૂચવાય છે. ૮૬ મુજ હઠને આશ્વાસન, આપ્યું જે ધીરજે સખિ! તેહ
પિયુદર્શન કૌતુકના કાલે “સાહસ કરી ગયું જ સરી. ૬૯ અહીં, પ્રાર્થના કર્યા વિના પણ પ્રસન્ન થઈ એમ વિભાવના, અથવા પ્રિયદર્શનનું સૌભાગ્યબલ વૈર્યથી સહન ન થઈ શકયું એવી ઉપ્રેક્ષા વસ્તુ વડે સૂચવાય છે.
૮૪બ્રહ્માને જડપદ્મનું આસન છે અને વાદેવીને કવિના મુખરૂપી અજડ આસન છે તથા વાગવી નવીન જ ભુવન બતાવે છે માટે વ્યતિરેક.
૮૫નલંકાગિરિની મેખલા ઉપર અલન પામેલા, સંગથી ખિન્ન થઈ ગયેલી સર્પિણુઓની અત્યંત ફેલાયેલી ફેણ વડે ભક્ષાવાથી દરિદ્રતાને પામેલા, તે મલયાનિલે હવે વિરહણના વિશ્વાસના સંપર્કથી, શિશુ હેવા છતાં પણ, જાણે એકદમ તારુણ્યથી ભરાઈ જઈને ફલી જાય છે.કવિ નિર્મિત પાત્રની ઉક્તિથી વસ્તુથી વસ્તુ વ્યંજિત થાય છે. [2]
૮૧<ખિ! જે હૈયે મારા મનને આશ્વાસન આપ્યું હતું, તે પ્રિયદર્શનની વિવલ ક્ષણે, “આ સાહસ!” એમ કરી એકદમ સરર્કી ગયું.> કવિ નિર્મિત પાત્રની ઉક્તિ વડે વસ્તુથી ઉભેક્ષા અથવા વિભાવના અલંકાર વ્યંજિત થાય છે. [૧૦] વિભાવના એટલે કારણ પ્રતિષેધ કર્યા છતાં કાર્ય પ્રકટ કરવું તે. અહીં પ્રાર્થના વિનાપ્રસન્નતા થઈ તે. (સૂત્ર ૧૬૨.)
