________________
કાવ્યપ્રકાશ
૧૦રે રે ચંચલ ચને ભટકતા ચિત્ત સ્થિર કેમનો
છેઠીને મહિમા મૃગાક્ષ નિરખી શું આમ નાચી રહે! શું માનું? વિહરીશ ! હાય તર્જી દે એ તુચ્છ આશા ઊંડી,
આ તે હા! ભવસાગરે તુજ ગળે ઘાલી શિલા છે ખરે. ૧૦૩ અહીં [પુરુષવ્યત્યયથી] પ્રહાસ સૂચવાય છે).૧૩૧ પૂર્વનિપાતનું, જેમકે ૧૩જેને બે હનું જોર દુર્બલ ગણ્યા છે તેમને, જેહ છે
નીતિરીતિ તણા જ ભક્ત બહુધા, શું કામના એ નૃપે ? પાળે છે કેમ કે પરાક્રમ અને નીતિ તણે સુંદર તે બે ચાર વિલેકમાં ન જ મળે પુણ્યાત્મ કે આપ શા. ૧૦૪
૧૩૦. (ચંચલ લોચનવાળી [ કામિની માં રચિવાળા હે ચિત્ત સ્થિર પ્રેમવાળી મહત્તાને છોડી મૃગલોચનાને જોઈ કેમ નાચે છે? શું એમ માનું છું કે તું વિહરીશ? અરે આ દુષ્ટ અંતરાશાને છોડી દે. સંસાર સાગરમાં એ ખરેખર ગળે બાંધેલી શિલા છે.) મૂળ મલેક નીચે પ્રમાણે છે.
रे रे चंचललेाचनांचितरुचे चेतः प्रमुच्य स्थिरप्रेमाणं महिमानमेणनयनामालोक्य किं नृत्यसि । किं मन्ये विह रेष्यसे बत हतां मुंबांतराशामिमां
एषा कटतटे कृता खलु शिला संसारवारांनिधौ ॥ ૧૩૧. આ કલોક ચિત્તને સંબોધીને કહેલો છે. એટલે સામાન્ય રીતે ચિત્ત સંબંધી બધાં ક્રિયાપદ બીજા પુરુષ એક વચનમાં આવે, અને તે પ્રમાણે “નાચી રહે” (નૃત્યતિ) અને “વિહરીશ” (વિરિષ્યતિ) અને “ તર્જી દે” (મુ) બીજા પુરુષ એક વચનમાં છે. પણ “માનું” (જે) પહેલા પુરુષ એક વચનમાં છે એટલે એ ક્રિયાપદમાં પુરુષવ્યત્યય થયો. “પ્રાસે ૪૦” એ સૂત્ર પ્રમાણે જ્યારે બીજા અને પહેલા પુરુષને સંબંધ હોય ત્યારે પુરુષને ફેરવી નાખવાથી પ્રહાસ-હાસ્ય સૂચવાય છે.
૧૩૨. જેઓને ફક્ત બાહુનું જોર છે તે દુબલ ગણાય છે અને જે મેટે ભાગે રાજનીતિની પદ્ધતિનું શરણ લેનાર છે તેવા રાજાઓથી શું થાય? પણ હે રાજેન્દ્ર, પરાક્રમ અને નય [બન્નેના] સ્વીકારથી થતા સુંદર ક્રમવાળા એવા, ત્રણ જગતમાં બે ત્રણ હોય તે તમારા જેવા પરમ પવિત્ર તે ન જ
