________________
-
કાવ્યપ્રકાશ
ત્રણ પ્રમાણેથી જણાતે સંબંધ જાણે. (૨).” આ બતાવેલી દિશાએ૬૭–૪૮ “દેવદત્ત ગાય લાવ” વગેરે ઉત્તમ વૃદ્ધના વાક્ય પ્રયોગથી, મધ્યમ વૃદ્ધ એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ કોમળા વગેરેવાળા અર્થને લઈ જતાં, “આ આ વાકયથી આવે અર્થ સમજે” એવું તેની ચેષ્ટા વડે અનુમાન કરીને, તેમને-અખંડ વાક્ય અને વાક્યર્થને-અર્થપત્તિથી, વાયવાચક ભાવરૂપ સંબંધ નિશ્ચિત કરી બાલ તેમાં વ્યુત્પન્ન થાય છે. પછી
ચૈત્ર ગાય લાવ,” “દેવદત્ત ઘેડે લાવ” “દેવદત્ત ગાય લાવ” વગેરે વાકયપ્રયોગમાં તે તે શબ્દને તે તે અર્થ બરાબર સમજે છે. એ રીતે અવયવ્યતિરેકથી પ્રવૃત્તિનિવૃત્તિકારી વાક્ય જ પ્રયોગને યોગ્ય છે; તેથી વાક્યસ્થિત જ (અને) અન્વિત જ પદેને અન્વિત પદાર્થો સાથે સંકેત ગ્રહણ કરાય છે. એ રીતે વિશિષ્ટ જ પદાર્થો વાક્યર્થ છે, નહિ કે પદાર્થોનું વૈશિષ્ટય.૭૦ જો કે, ભિન્ન ભિન્ન વાક્યમાં વપરાતાં પદે પ્રત્યભિજ્ઞારૂપ જ્ઞાન વડે તેનાં તે જ છે એમ નિર્ણય થાય છે માટે અન્ય પદાર્થમાત્રથી અન્વિત પદાર્થ સંકેતને વિષય છે તે પણ સામાન્યથી અવછાદિત વિશેષરૂપ જ આ સમજાય છે; શાથી જે પરસ્પર અન્વિત પદાર્થો તેવા છે. આ પ્રમાણે જે અન્વિતાભિધાન
૬૬. સંકેતરૂપ સંબંધ. ૬૭. આને સંબંધ “બરાબર સમજે છે એની સાથે છે. ૬૮. અવતરણમાં આપેલી બે કારિકાએ સમજાવે છે. ૬૯. આદેશ કરે તે ઉત્તમ વૃદ્ધ, આદેશ પ્રમાણે વર્તે તે મધ્યમ વૃદ્ધ.
૭૦. પદના અર્થોનું વૈશિષ્ટય નહિ એટલે કે–સંબંધ વાક્યર્થ નથી, વાક્યથી પ્રતિપાદિત થતું નથી; પણ પરસ્પર સંબદ્ધ પદાર્થો જ (પદના અર્થો જ ) વાક્યથી પ્રતિપાદિત થાય છે. - ૭૧. ગાય લાવ–એ વાક્યમાં જે “ભાવ” પદ છે તે જ ઘડો લાવ” એ વાક્યમાં પણ છે, જેમાં લાવી ૫દ સમાન છે. પહેલામાં લાવ” પદ ઘેડાથી અન્વિત છે તે અન્વય બીજા વાક્યમાં નથી. આ ઉપરથી
