________________
પાંચમા ઉલ્લાસ
વાદીએ કહે છે તેમના મતે પણ.—સામાન્યવિશેષરૂપ પદા સંકેતના વિષય છે તેથી જે મતે અતિવિશેષભૂત પદા સંકેતના વિષય ન હેાવાથી, અવાચ્ચુ જ વાક્યા'ની અંદર પહેલા સમજાય છે ત્યાં, અર્થાન્તરભૂત ‘આઠે રાગ ફીકા’ (ઉદાહરણ ૨) વગેરેમાં વિધિને વાચ્ય ગણવાની] ચર્ચા આઘી રહી.છ
6
એમ ફલિત થાય છે કે ‘ લાવ’ એ અમુક વિશિષ્ટ પદાર્થ સાથે અન્વિત નથી પણ કાઇક પદાથી અન્વિત' એવા તેના સામાન્ય અર્થ જ થાય. પણ ગાય લાવ ' વગેરે વાક્યમાં તા ગાયરૂપી વિશિષ્ટ પદાર્થ સાથે અન્વિત થાય છે. આ શી રીતે બને? માટે જુદી એક તાત્પર્યાવૃત્તિ સ્વીકારવી જોઇએ જેના વડે વિશેષ અ સ્ફુરે. એના જવાબમાં અન્વિતાભિધાનવાદી કહે છે કે એ વાત સાચી છે કે સંકેતના વિષય પદાર્થ, માત્ર બીજા કાઇ પદાર્થથી જ અન્વિત હાય છે. તે પણ તે સામાન્યથી વ્યાસ વિશેષરૂપે જ ભાસે છે. કારણકે જે પદાર્થો પરસ્પર સંદ્ થાય છે તેમનું સ્વરૂપ એ જાતનું છે એટલે કે સામાન્યરૂપ વિશેષવાળું છે, અને તેથી વિશેષ સંબધ સમજાય છે. માટે તાત્પ વૃત્તિ જેવી બીજી વૃત્તિ સ્વીકારવાની જરૂર નથી.
6
6
૭ર. અન્વિતાભિધાનવાદીઓને મતે પણ વ્યંજના સ્વીકારવાની જરૂર છે એમ .સાબીત કરે છે. સંકેતના વિષય સામાન્યવિશેષરૂપ પદાર્થ છે ઉદા. તરીકે ગાય લાવ' એ વાક્યનું ‘લાવ’ પદ સામાન્યવિશેષરૂપ છે. ‘ લાવવું' એ પદમાં · ગમે તે કાંઇક લાવવું' એવેા સામાન્ય અર્થ છે; અમુક ચેાસ કંઇક લાવવું, એ વિશેષ અર્થ પણ છે. આ સામાન્યવિશેષરૂપ ક્રિયા વાગ્યામાં અતિવિશેષભૂત થાય છેઃ— અમુક કાંઇક ચાક્કસ લાવવાની, ક્રિયા ‘ અમુક ગાય જ લાવવાની ’ ક્રિયારૂપ અતિવિશેષ રૂપ પકડે છે. આ અતિવિશેષ ક્રિયાપદના સંકેતને વિષય નથી; માટે વાક્યામાં રહેલેા પદના અતિવિશેષભૂત અર્થ અવાચ્ય છે એટલે કે અભિધાના વિષય નથી. હવે ′ એબ્ડે રાગ શીકા ’ ( ઉદા. ૨) વગેરે લેાકમાં ‘તું તે અર્ધમની પાસે ગઈ નથી ’ એ નિષેધરૂપ વાથામાં જે વિધિરૂપ વ્યંગ્યા નીકળે છે તેને અભિધાને વિષય ગણવાના વિચાર પણ કેમ કરી શકાય ? વાક્યા પોતે જ જે અભિધાને વિષય ન હેાય તે તેના જ્ઞાનમાંથી નીકળતા વ્યંગ્યા પણ અભિધાના વિષયન હાય એમાં નવાઈ નથી.
