________________
પાંચમા ઉલ્લાસ
નથી
અર્થાન્તરસમિતવાચ્ચમાં અને અન્યન્તતિરસ્કૃતવાચ્ચમાં વસ્તુમાત્રરૂપ વ્યંગ્ય વિના લક્ષણા જ સભવતી એ પહેલાં સાખીત કર્યું છે.૧ શબ્દશક્તિમૂલકમાં૨ અભિધાનું નિયન્ત્રણ થવાથી અભિધાથી નહિ કહેવાતા અન્ય અર્થાંનું અને તેની સાથેના ઉપમા વગેરે અલ કારનું બ્યખ્યત્વ
નિવિવાદ છે.
અર્થ શક્તિભૂલકમાં પણ, જે મતે વાક્યા, વિશેષમાં સંકેત કરવા ચૈાગ્ય નથી એથી સામાન્યરૂપ પદાર્થોના આકાંક્ષા સનિધિ અને ચેાગ્યતાને લીધે પરસ્પર સ'સગ વાળે!, (કાઈ એક) પદને અથ નહિ એવા વિશેષરૂપ ( મનાય ) છે તે અભિહિતાન્વયવાદમાં વ્યંગ્યને અભિધેય ગણવાની તે વાત
૬ ૩
કાંથી હાય ?
3
૮૮
૬૪[ખાલ] અહીં શબ્દ, વૃદ્ધ અને અભિધેયેાને પ્રત્યક્ષથી જુએ છે. શ્રાતા અર્થાં સમયેા છે એમ અનુમાન કરવાના સાધનરૂપ [તેની] ચેષ્ટાથી સમજે છે. (૧). બીજી રીતે ઘટી ન શકે એ રૂપ અપત્તિ વડે દ્વિવિધ પ શક્તિ જાણું. [ પછી ]
૬૦. જુએ . ૨૩, ૨૪.
૬૧. જુએ. સૂ. ૨૩ અને આગળ.
૬૨. જુઓ. ઉ. ૫૪.
૬૩. જાએ સુ, ૭ અને વૃત્ત. કહેવાની મતલબ આ પ્રમાણે છે. અભિધાશક્તિ પદને અં જણાવી ક્ષીણ થતી હાવાથી વાયા ધટાવવા માટે અભિહિતાન્વયવાદી એક જુદી તાત્પયવૃત્તિ સ્વીકારે છે. તેા પછી તે, વ્યંગ્ય કે જેનું ભાન વાગ્યાનું જ્ઞાન થયા પછી થાય છે તેને, અભિધાને વિષય શી રીતે કહી શકે?
૬૪. અભિહિતાન્વયવાદીનું સમાધાન કરી હવે અન્વિતાભિધાનવાદીના મતની ચર્ચા કરે છે. આ બન્ને કારિકામાં અને પછીની વૃત્તિમાં બાળક સ"દ્વૈત કેવી રીતે ગ્રહણ કરે છે તે બતાવે છે.
૬૫. વાચકત્વરૂપી અને વાચ્યત્વરૂપી.
