________________
પાંચમો ઉલ્લાસ
હક
સંદિગ્ધપ્રાધાન્ય જેમકે – ૪૧શશી ઉગનાં ઉદધિનૌ જેમ જરા ચળઃાં નિજ ધૈર્ય ઈશે સંચારિયાં લોચન, બિંબ જેવા એણ્ડ પરે ત્યાં વદને ઉમાના.
૧૨૯ [૫] આમાં “પરિચુંબન કરવાને ઈચછા કરી એ વ્યંગ્ય પ્રધાન છે કે
લોચન સચાર્યા એ વાચ્ય પ્રધાન છે એ સંદેહ [9].૨ તુલ્યપ્રાધાન્ય જેમકે –
બ્રાહ્મણને તિરસ્કાર મળે છે હિત આપનું;
જામન્ય સમે મિત્ર, નહિ તે દુમનાં થશે. ૧૩૦ [૬] આમાં જામદન્ય સર્વે ક્ષત્રિઓની જેમ રાક્ષસોને ક્ષણમાં ક્ષય કરશે એ વ્યંગ્ય અને વાસ્થનું સરખું પ્રાધાન્ય છે કે, કાકુથી આક્ષિપ્ત થતું જેમકે–
પણું ન કોપથી રણે શત કૌરને, પીઉં દુશાસન તણા ઉરથી ન રક્ત, ભાંગું ન સાથળ સુયોધનના ગદાથી, સંધિ કરે પણ લઈ નૃપતિ તમારા. ૧૩૧ [૭]
૪૧. (ચન્દ્રને ઉદય થતાં, સમુદ્રની જેમ, પિતાનું કંઈક ખસતાં શંકરે ઉમાના મુખ ઉપર બિંબફલ જેવા અધરોષ્ઠો તરફ લોચને પ્રેર્યા.>
૪૨. વાચ વધારે ચમત્કારી છે કે વ્યંગ્ય એ સંદેહ છે, માટે વ્યંગ્ય ગુણીભૂત છે.
૪૩. Kબ્રાહ્મણોના અપમાનને ત્યાગ તમારા જ કલ્યાણને માટે છે. નહિ તે તે જમદગ્નિ મિત્ર ગુસ્સે થશે.)
૪૪. આ લેકમાં “ક્ષત્રિયોને જેમ નાશ કર્યો એમ તમારે રાક્ષસેનો પણ નાશ કરશે” એ વ્યંગ્ય છે. “બ્રાહ્મણનું અપમાન નહિ કરવામાં તમારું ભલું છે” એ વાચે છે. બન્ને સરખી રીતે પ્રધાન છે.
૪૫. Kયુદ્ધમાં કેપથી સો કરોને નહિ હણું, દુઃશાસનની છાતીમાંથી લોહી નહિ પીઉં, અને ગદા વડે સુયોધનની જાંગના ચૂરા નહિ કરી નાંખું. તમારે રાજા ભલે સાટાથી સંધિ કરે.)
