________________
૧૧૨
કારપ્રકાશ
અવિદ્યાના માર્ગમાં પડેલાઓએ ૧૦૨પણ પદ અને પદાર્થની કલ્પના કરવી જ જોઈએ એ રીતે તેમના પક્ષે પણ આપેલાં ઉદાહરણ વગેરેમાં વિધિ વગેરે વ્યંગ્ય જ છે.
૧૦૩ વાચ્ય સાથે સંબંધ વિનાનું તો [ કાંઈ પણ] પ્રતીત થતું નથી, શાથી જે ગમે તેનાથી ગમે તે અર્થનું ભાન થવાને પ્રસંગ આવે. આ રીતે સંબંધથી થતે વ્યંગ્ય વ્યંજકભાવ, અનિથત સંબંધમાં અવશ્ય રીતે ન થાય માટે વ્યાપ્ત થવાથી, નિયત હેવાથી, ધમિમાં રહેલે હેવાથી[એવા ત્રિરૂપ લિંગથી લિંગીનું જ્ઞાન જે અનુમાન ૦૪ તદ્રુપે પર્યવસાન પામે છે. જેમકે ૧૦૫ “કુર ધાર્મિક નીરીતે તે કુતરો આજ મારી તેડ
દાવર તીર કુંજ વસતા સિંહે મદેન્મત્તે” ૧૩૮, ૧૨ ક્રિયાકારક ભાવ ધર્મ અને ધર્મભાવ વિના સંભવે નહિ. સંસાર મિથ્યા હોવાથી ધર્મધમભાવ સંભવ નથી. બ્રહ્મ પણ નિર્ગુણ હોવાથી તે ઘટતું નથી. આથી પદ અને પદાર્થના વિભાગની કલ્પના વિના જ અખ૭ બુદ્ધિથી અખણ્ડ વાક્યર્થ સમજવાનો છે. આ પૂર્વપક્ષના જવાબમાં કહે છે કે વ્યવહારદશામાં તો પદ અને પદાર્થનો વિભાગ સ્વીકારવાની જરૂર પડે અને એ રીતે વ્યંગ્ય પણ સ્વીકારવું પડે.
૧૦૩ નયાયિક મતની ચર્ચા કરે છે.
૧૦૪ અનુમાન કરવા માટે ત્રિરૂ૫ લિંગ આવશ્યક છે. ઉ. ત. ધૂમાડો દેખાયાથી પર્વત અગ્નિવાળો છે એવું અનુમાન કરવા માટે પ્રથમ તે તે હેતુ વ્યાપ્ત હોવો જોઈએ. એટલે કે જ્યાં જ્યાં ધુમાડે છે ત્યાં ત્યાં અગ્નિ છે, જેમકે રસોડામાં. બીજુ નિયત હોવો જોઈએ એટલે કે જ્યાં જ્યાં અગ્નિ ન હોય ત્યાં ત્યાં ધૂમ ન હોય, જેમકે સરોવરમાં. અને ત્રિનું ધર્મિનિષ્ઠ હો. જોઈએ. એટલે કે હેતુનું પક્ષમાં એટલે કે ધૂમાડાનું પર્વતમાં-હેવાપણું સિદ્ધ હેવું જોઈએ. વ્યંગ્ય વ્યંજકભાવનું પણ આ ત્રિરૂપલિંગથી અનુમાન કરાય છે. - ૧૦૫ Kહે ધાર્મિક, નીરાંતે ફર. તે કુતરે આજે તે ગોદાવરીના કિનારા ઉપરના કુંજમાં રહેતા ગર્વવાળા સિંહે માર્યો છે.... આ કનો વાચ્યાર્થ એ છે કે કુતરે મારી નખાયાથી ભીસ માણસ ભલે ઘર આગળ કરે. વ્યંગ્યા એ છે કે ગેદાવરી તીરના કુંજવાસી સિંહે તે મારી, ના હોવાથી ત્યાં બહીકણું ન જઈ શકે.
