________________
પાંચમા ઉલ્લાસ
મ
ડાવામાં પ્રત્યેાજક છે૫૧-કારણકે કાવ્યવૃત્તિને તેમના આશ્રય છે૫૧ એ રીતે ધ્વનિકારે ખતાવેલી દિશાએ જ્યાં વસ્તુ માત્રથી અલંકાર વ્યક્ત થાય ત્યાં ગુણીભૂત વ્યવ્યત્વ નથી.પર
(સૂ. ૬૮) સાલ કારપક એવાં તેમની સાથે સસૃષ્ટિ અને સકરની રીતે ધ્વનિનું મિશ્રણ થાય છે.
સાલ કાર એટલે તે જ અલંકારા, અને અલંકારથી યુક્ત એવાં તે૫૪ [ ગુણીભૂત વ્યંગ્ય ]. ધ્વનિકારે તે કહ્યું છે—“ તે સાલકાર ગુણીભૂત વ્યંગ્ય સાથે અને પેાતાના પ્રભેટ્ઠા સાથે સંકર અને સૃષ્ટિ વડે વળી અનેક રીતે પ્રકાશે છે. ૫૫
૫૦. જે કાવ્યમાં વસ્તુમાત્રથી અલંકાર વ્યક્ત થાય તે ધ્વનિ કાવ્ય કહેવાય. એ સૂત્ર ૫૩.
૫૧. કાવ્યના વ્યવહાર અલંકારની અપેક્ષા રાખે છે—એટલે અલંકારની સુંદરતાથી શબ્દાર્થને કાવ્ય કહી શકાય.
પર. ધ્વનેિ કાવ્યના જે ભેદ ગુણીભૂત વ્યગ્યમાં ઘટી શકતા નથી તે આમાં બતાવે છે. જ્યારે વસ્તુથી અલંકાર સૂચવાય ત્યારે તે હમેશાં ધ્વનિ કાવ્ય જ ખતે; તે કદાપિ ગુણીભૂત થાય નહિ. માટે એ દૃષ્ટિએ પાડેલા ભેદે ગુણીભૂત વ્યંગ્યમાં આવી શકે નહિ. કારણકે વાચ્ય વસ્તુ કરતાં અલંકાર વધારે સુંદર હાય છે એ નિયમથી અગૂઢત્વ વગેરે કારણેાથી વ્યંગ્યનું ચાવ ઘટી જાય તે પણ અલંકારની ચારુતાને લઇને તેને ધ્વનિ જ કહેવા પડે.
૫૩. અલકાર શબ્દથી એ અથૅ લેવાનાઃ અલંકારા, અને અલંકારત્વઅલંકૃત થવું તે—ભાવવાચકનામ.
૫૪. ધ્વનિ અને ગુણીભૂત વ્યગ્યનું એક પ્રકારની સંસૃષ્ટિ અને ત્રણ પ્રકારના સંકરથી મિશ્રણ થાય. અલકારા સાથે એટલે—સમાસેાકિત, રસવત્ વગેરે ગુણીભૂતવ્યંગ્ય અલંકારા સાથે. અલંકારથી યુક્ત એવાં તે સાથે એટલે કે ઉપમા વગેરે (વાચ્ય ) અલંકારાથી યુક્ત વસ્તુરૂપ ગુણીભૂત વ્યંગ્ય સાથે. આવા ગુણીભૂત વ્યંગ્ય સાથે ધ્વનિનું મિશ્રણ થાય.
સૂ. ૬૩ અને સુ. ૬૮ ની હકીકત ભેગી કરીએ તે! એમ લિત થાય કે ધ્વનિનું ધ્વનિ સાથે, ગુણીભૂત વ્યંગ્ય સાથે અને વાચ્ય અલંકાર સાથે મિશ્રણ થાય.
૫૫. તે એટલે ધ્વનિ, પેાતાના એટલે ધ્વનિના.
