________________
બીજા ઉલ્લાસ
૨૧
ત ગૌણી વૃત્તિ કહેવાય છે. ” અહીં અવિનાભાવના અર્થ માત્ર સબધ એટલેા જ છે, નહિ કે એકના સિવાય બીજાનું ન હેાવું તે. તેવા અથ કરીએ તે “માંચડા ખૂમા પાડે છે” વગેરેમાં લક્ષણા ન થઈ શકે. અવિનાભાવ સંબધમાં આક્ષેપથી એટલે કે અનુમાનથી ાસદ્ધિ થતી હાવાથી લક્ષણાના ઉપયાગ નથી એમ કહી ગયા છીએ.
“ઘી આવરદા છે” ‘આ જ આવરદા ઇં” વગેરેમાં સાદશ્યથી ભિન્ન એવા કાર્ય –કારણુભાવ વગેરે રૂપ બીજો સમધ છે. આ વગેરે [શુદ્ધાનાં] ઉદાહરણામાં કાર્ય-કારણુભાવ વગેરે રૂપ સંબધના હેતુથી સારાપા અને સાધ્યવસાના બને છે.
અહીં ગૌણીના બે ભેદેોમાં, ( પહેલામાં ) તફાવત છતાં એકતાનું જ્ઞાન કરવું તથા (બીજામાં) સર્વ પ્રકારે અભેદનું જ્ઞાન કરવું એ પ્રયેાજન છે. શુદ્ધાના બે ભેદેામાં તા ખીજા (પદાર્થાં)થી વિલક્ષણ રીતે, અને અવ્યભિચારથી એટલે અપવાદ વિના કા કારિત્વ વગેરે બતાવવુ એ પ્રયેાજન છે.
કાઈ જગાએ તાઃથી ઉપચાર ૧ કરવામાં આવે છે જેમકે ઇન્દ્ર માટેના થાંભલે ઇન્દ્ર કહેવાય. કોઈ જગાએ માલીકનાકરના સંબંધથી જેમકે રાજાને માથુસ રાજા, કઇ જગાએ અવયવ–અવયવીના સંધથી જેમકે હાથના આગલા ભાગના અર્થમાં અગ્રહસ્ત કહેવાને બદલે હસ્ત શબ્દ બેાલાય છે. ફાઈ જગાએ તેના કામના લીધે જેમકે સુતાર ન હેાય તે સુતાર કહેવાય. ગુણા જડતા અને મન્દતાના લક્ષણાથી મેધ કરે છે અને પછી એ ગુણેના બલથી તે વાહીકને અ અભિધાથી બતાવે છે. બન્ને મત એવા છે કે જડતા મન્ત્રતા વગેરે પેાતાના અના સહચારી ગુણા અને વાહીકમાં આવેલા તેવા ગુણાતા અભેદ હેાવાથી વાહીકમાં આવેલ ગુણાને જ લક્ષણાથી ખેાધ થાય છે. ત્રીજો મત એવે છે કે બળદના ગુણા છે એ જ ગુણ્ણાના વાહીક આશ્રય કરે છે માટે એ આશ્રયરૂપ વાહીકના અનેા જ લક્ષણાથી ખેાધથાય છે. આ ત્રીજો મત ગ્રંથકર્તાના પોતાના હાવાથી આગળ તેનું સમર્થન કરે છે. ૩૦ તાદર્થી—તેને અર્થે, એટલે તેને માટે હેાવાપણું, ૩૧ ઉપચાર—લક્ષણા વ્યાપારથી વ્યવહાર.
