________________
ચાથે ઉલ્લાસ (સ. ૪૪) શૃંગાર, હાસ્ય, કરુણ, કિ, વીર, ભયાનક
બીભત્સ અને અદ્દભુત નામના આઠ રસ નાયમાં
મનાય છે. ૨૯૫ તેમાં શૃંગારના બે ભેદ છે. સંગ અને વિપ્રલંભ. તેમાં પહેલો પરસ્પર અવલોકન, આલિંગન, અધર પાન, પરિચુંબન વગેરેથી અનંત પ્રકારનું હોવાથી અપરિછેદ્ય એક જ ગણાય છે. જેમકે
સૂનું ધામ વિલેક, સેજથી જરા ધીમે ઊઠી, ઢોંગથી પહેલા પિયુનું નિહાળી રહીંને એકી સે મુખડું, વિશ્રમે ચુમી, ગાલના નિરખીને રોમાંચ, નીચું કરે લજજાથી સુખ, ત્યાં ચુમાઈ હસતા હાલાથી મુગ્ધા ચિર. ૩૦ તું મુગ્ધા વણળી ધારણ કરે કાતિ મનોહારિણી એવાં વેણ વદી પિયૂષ્ઠ અડતાં ગ્રંથિ, સખી સાધુ સી, બેઠી સેજ સમીપ સસ્મિત સખીના નેત્રના ઉત્સવ આનંદી, કઈ જૂઠડાં મિષ કહી, ધીમેથી ચાલી ગયો. ૩૧
બીજે (વિપ્રલંભ) અભિલાષ, વિરહ, ઈર્ષ્યા પ્રવાસ અને શાપના કારણથી પાંચ પ્રકારનું છે. તેમનાં કમથી ઉદાહરણે– “પ્રેમાળ, પ્રણયે ભૌની, પરિચયે જ્યાં રાગ જામેલ છે, મુગ્ધાક્ષી તણું એ સ્વભાવમધુરી ચેષ્ટા થજે હું વિષે;
૩૫ આ આખી કારિકા મમ્મટે ભરત નાટયશાસ્ત્રના ૬ઠ્ઠી અધ્યાય માંથી લીધી છે.
Kવાસગૃહ સૂનું જોઈને શયનગૃહમાંથી જરા ધીમેથી ઊઠીને, બેટું ખોટું ઊંધી ગયેલા પતિનું બહુ વાર સુધી મુખ નિરખીને વિશ્રધ્ધ ચૂમતાં રોમાંચિત ગંડસ્થલી જતાં લજ્જાથી મુખ નીચું કરેલી બાળા હસતા પ્રિયથી ખૂબ ચૂમાઈ આ ૩૭ {મુગ્ધાક્ષી! તું તો કાંચળી વિનાજ મને હર શોભા ધારણ કરે છે, એમ કહીને પ્રિયતમ કાંચળીની ગાંઠને અડતાં, શવ્યાની કેરે બેઠેલી સસ્મિત સખીના નેત્રના ઉત્સવથી આનન્દ પામી સખીઓ જૂઠાં બહાનાં કાઢતી ધીમે ધીમે ચાલી ગઈ.>
૨૮ (મુગ્ધાક્ષીની પ્રેમાર્ટ, પ્રણયવાળી, પરિચયને લીધે જેમાં ગાઢ
