________________
ચેાથે ઉલ્લાસ આ (ઉદાહરણે)માં વ્યકઅર્થ) કવિએ નિર્માણ કરેલા -વક્તાની પ્રોઢક્તિથી જ નિષ્પન્ન થાય છે.
વાક્યથી પ્રકાશ પામે એવા [ વ્યંજકના વિષય]માં પહેલાં ઉદાહરણે ૧૧૪ અપાઈ ગયાં છે. શબ્દ અને અર્થ બનેની શક્તિમાંથી 'ઉત્પન્ન થતું [વ્યંજક] પદથી પ્રકાશ નથી માટે પાંતરીસ ભેદે. સુ. ૬. અર્થશકિતમાંથી ઉત્પન્ન થએલો પ્રબન્ધમાં
પણ ૧૧૫ જેમકે ગીધના અને ગોમાયુ (શીઆળ) ના સંવાદ વગેરેમાં ૧૧૬ઊભા શું! ગીધ શીઆળ બહુ જ્યાં હાડપિંજરો,
પ્રાણી માત્ર હીએ તેવા, આ અઘેર શ્મશાનમાં. અહી ના જીવતો કોઈ પાપે જે કાલધર્મને
હાલે વા વેર વા હોયે, પ્રાણીની એવી ગતિ. ૯૪ દિવસે જેનું જોર ચાલે છે એવા ગધનું લેકોને વિખેરવા માટે કહેલું આ વચન છે; ૧૧૭ આ રહ્યો સૂર્ય હે મૂહે ! વહાલને કાલ છે હજુ, વિદનેને વેગ ચાલે છે, કદી જીવે ય એ ખરો. સુવર્ણકાન્તિ આ બાલ પા ના થાવને હજુ, ગીધ વાકયે કેમ તેને, મૂઢે ! નિઃશંક છોડી દે ! ૬ ૧૧૪. જુઓ ઉદાહરણ ૨૩ વગેરે, અને ટીપ ૯૨-૮.
૧૧૫. અર્થશકિતમૂલક બાર પ્રકારનો ધ્વનિ પદ ને વાક્યમાં હોય છે એ ઉપરાંત પ્રબંધમાં પણ હોય છે.
૧૧૬. (ગીધ અને શઆળવથી ભરેલા બહુ હાડપિંજરેવાળા ઘેર અને સર્વ પ્રાણુઓને ભયંકર એવા શમશાનમાં બહુ ઊભા! અહીં કાલધર્મને પામેલો કોઈ પણ-હાલે કે વેરી-જીવતો નથી. પ્રાણીઓની ગતિ એવી છે !> આમાં સ્વતઃસંભવી વાર્થ રૂપ વસ્તુ વડે લેકેને વિખેરવા રૂપ વસ્તુ સૂચવાય છે. તેને વ્યંજક કોઈએક પદ કે વાક્ય નથી પણ આખો પ્રબંધ છે.
૧૧૭. Kસૂર્ય આ રહ્યું. હે મૂ! હજી સ્નેહ કરે. આ મુહૂર્ત બહુ વિવાળું છે, [માટે મુદ્દત પસાર થયા પછી એ ] કદાપિ જીવે
૯૫
