________________
બીજે ઉલ્લાસ
અહીં ઉપદેશે’ એ પદ (અગૂઢવ્યંગ્યવાળું છે.) ક (સ. ૨૦) તેથી આ ત્રણ પ્રકારની કહેવાય છે. ૧૩ અવ્યંગ્યા, ગૂઢળ્યગ્યા અને અગૂઢવ્યંગ્યા.
૨૩
(સ. ૨૧) તે લક્ષણાના આધારભૂત [શબ્દ] લાક્ષણિક કહેવાય છે.
શબ્દપ એવા સંબધ લેવાના છે. આધાર એટલે આશ્રય. (સૂ. ૨૨) તેમાં ( એટલે પ્રયેાજનમાં ) થતા જે વ્યાપાર તે વ્યંજનારૂપ છે. શાથી, તેા કહે છે કે
(સૂ. ર૩) જેની પ્રતીતિ કરવાને માટે લક્ષણાના આશ્ચય લેવામાં આવે છે (૧૪) તે કેવળ શબ્દથી સમજાતા ફળમાં વ્યંજના સવાય બીજી ક્રિયા નથી.
પ્રત્યેાજન સમજાવવાની ઇચ્છાથી જ્યાં લક્ષણા વડે શબ્દ પ્રયાગ કરવામાં આવે છે ત્યાં ખીજા કશાથી તેનું એટલે પ્રયેાજનનું જ્ઞાન થતું નથી, પણ તે શબ્દથી જ થાય છે. અને અહીં વ્યંજના સિવાય ત્રીજો વ્યાપાર નથી.
કારણકે—
(સૂ. ૨૪) સંકેત ન હેાવાથી અભિધા ન હોઈ શકે.
ગંગા ઉપર નેસ' વગેરેમાં જે પાવનત્વ વગેરે ધર્મો તટ વગેરેમાં સમજાય છે તે ધર્મોમાં ગંગા વગેરે શબ્દોને સંકેત નથી. (સૂ. ૨૫) હેતુ ન હેાવાથી લક્ષણા ન હેાઈ શકે. ૧૫ મુખ્યાના માધ વગેરે ત્રણ હેતુ.
તે આ પ્રમાણે
(સુ, ૨૬) [પ્રયાનના મેધક લક્ષણા વ્યાપાર ન હેાઇ શકે કારણકે] લક્ષ્ય અર્થ છે તે કાંઇ મુખ્ય નથી, વળી તેના કાંઈ ખાધ થતા નથી, ફળની સાથે કાંઇ
૩૪૭. ઉપદેશવાની ક્રિયા યૌવનમદ, અચેતન, કરી શકે નહિ તેથી, અનાયાસે–સ્ફુટ શબ્દો વિના જ્ઞાન પ્રકટ થાય છે એને! વ્યંગ્યા વાચ્ય જેટલા જ સુગમ છે માટે આ અગૂઢવ્યંગ્ય છે.
૩૫. પાંચમા સૂત્રમાં આવેલા શબ્દ’ શબ્દની સાથે આ સૂત્રને અન્વય કરવાનેા છે એવા અર્થ છે.
