________________
કાવ્યપ્રકાશ
પ્રથમ ઉલ્લાસ
ગ્રન્થના આરંભમાં ગ્રન્થકર્તા વિઘો નાશ થવા માટે યોગ્ય ઈષ્ટદેવતાનું ચિન્તન કરે છે.
નિયતિતનિયમદિતાં વમળમાન્યાતા !
नवरसरुचिरां निर्मितिमादधती भारती कवेर्जयति ॥ १ ૨નિયમ ન જ્યાં નિયતિના, આનન્દમયી, ન અન્ય પરતત્વ, નવ-રર-શાલી સૃષ્ટિ, રચતી કવિ-ભારતી તણે જય હે
બ્રહ્માની સષ્ટિ, નિયતિ શકિતથી નિયમિત થયેલા સ્વરૂપવાળી, સુખ દુખ મહ સ્વભાવવાળી, પરમાણુ વગેરે ઉપાદાન અને કર્મ વગેરે સહકારી કારણે ઉપર આધાર રાખનારી, છ
૧ યોગ્ય એટલે ગ્રન્થના વિષયને યોગ્ય. આ ગ્રન્થને વિષય કાવ્યચર્ચા છે એટલે ઈષ્ટદેવતા તરીકે કવિની વાણીનું ચિન્તન કરવું યોગ્ય ગણાય.
૨<નિયતિએ કરેલા નિયમોથી રહિત,કેવળ આનન્દમય, અન્ય સાધનથી. સ્વતંત્ર, નવરસ વડે ચિર, એવી સૃષ્ટિને કરનારી કવિની વાણી જય પામે છે. > | સામાન્ય સૃષ્ટિમાં આપણે અનેક નિયમો જોઇએ છીએ. જેમકે ગરમીથી ધાતુનું કદ વધે છે,” “કમલ પાણીમાં થાય છે' વગેરે; આ સઘળા નિયમો જે શકિતથી થાય છે તે નિયતિ. સૃષ્ટિની વ્યવસ્થા નિયતિથી રહેલી છે. દરેક બનાવ તે નિયતિને આધીન છે.
• “જય પામે છે.” મૂળમાં નિયતિ છે. આમાં જ ધાતુ છે તે સકર્મક હોય ત્યારે તેને અર્થ બીજા ઉપર વિજય મેળવવો એવો થાય છે. પણ અકર્મક હોય ત્યારે તેને અર્થ ઉત્કર્ષ પામવો એવો થાય છે. અહીં એ અર્થ છે.
૩ ઉપાદાન અને સહકારી કારણેઃ જે દ્રવ્યની અમુક વસ્તુ બનેલી હેય તે દ્રવ્ય તે વસ્તુનું ઉપાદાન કારણ કહેવાય. જેમકે ખાદીનું ઉપાદાન કારણ સુતર. ઉપાદાન કારણ સિવાયની બીજી જે બાબતો વસ્તુની ઉત્પત્તિમાં કારણભૂત હોય તેને સહકારી કારણોમાં સમાવેશ કરવાનો છે. કર્મ એટલે
