Book Title: Agam 19 Upang 08 Niryavalika Sutra
Author(s): P L Vaidya
Publisher: P L Vaidya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009958/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOVERNMENT OF INDIA DEPARTMENT OF ARCHAEOLOGY CENTRAL ARCHAEOLOGICAL LIBRARY Call No. JPr2__ Nio-Vai D.G.A. 79. Page #2 --------------------------------------------------------------------------  Page #3 --------------------------------------------------------------------------  Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NIRAYAVALIYAO The last five Upāngas of the Jain Canon निर या कलि या ओ EDITED FOR THE USE OF UNIVERSITY STUDENTS With Introduction, Glossary, Notes and Appendices 1:3875 Dr. P. L. VAIDYA M. A. (Cat.); D. IT ( Paris), Professor of Sanskrit and allied tanguages Noworosjee Wadia College, Poona 103 Page #5 --------------------------------------------------------------------------  Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE NIRAYAVALIYAO The last five Upāngas of the Jain Canon निर या व लि या ओ 8705 EDITED FOR THE USE OF UNIVERSITY STUDENTS With Introduction, Glossary, Notes and Appendices ". BY Dr. P. L. VAIDYA M. A. (CAL.); D. LITT (PARIS) Professor of Sanskrit and allied languages Nowrosjee Wadia College, Poona JPY2 Nir vai ta 1982. Sarah Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CENTRAL ARCHAEOLOGIGAD LIBRARY, NEW DELHI. Ace. No.........7.0.5 Date............!: 4.5.7....... Call No..........................s Nir Vai ******** Printed by-G K. GOKHALE, Secretary, Shri Ganesh Printing Works, 495-496 Shanwar, Poona No. 2. Published by Dr. P. L. VAIDYA 12 Connaught Road, Poona. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'INDRODUCTION शुद्धिपत्रम् निरयावलियासु शब्दकोशः NOTES अनुक्रमणिका पढमो वग्गो ( कप्पिया ) ... विइओ वग्गो ( कप्पवर्डिसिया ) तइओ वग्गो ( पुफिया ) चउत्थो वग्गो (पुप्फचूलिया ) पञ्चमो वग्गो ( वहिदसा ) प्रथमं परिशिष्टम् — वर्णकादि विस्तारः द्वितीयं परिशिष्टम् — महाबलजन्मादिवर्णनम् - *** ... ... ... ... *** ... : ... *** ... ... ... ixv ३ ३१ ३५ ६३ ६८ ७७ ९५ ११३ 169 Page #9 --------------------------------------------------------------------------  Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION TIFS edition of the Nirayāvaliyão or the Nirayavalisūtra is chiefly meant for the use of Ardhamāgadhi student of the First Year's course in Arts of the Bombay University for the year 1933, and is the first critical edition of the last five upāngas of the Jain Canon. It is true that Dr. S. Warren published in 1879 his edition of the Nirayāvaliyāsutta, een upānga der Jaina's, Amsterdam (w in the footnotes): it was followed by Rai Bahadur Dhanapati Sing's edition of the text with Candrasuri's commentary and Gujarati gloss in 1885: the Āgamodaya Samiti of Surat also published a third edition of this work in 1922 ; but none of them could satisfy the needs of a critical scholar or a University student. The first of these editions contains only the first section, i. e., the eighth upānga, of the Jain Canon, while the Bombay University has prescribed all the five sections. As the Jain studies were not well advanced in the days Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi NIRAYA YALIYÃO of Dr. Warren, his edition is now of interest only to an antiquarian. The two other editions are un-- critical and supply no help whatever to the reader. Besides, all the three editions are long out of print. In preparing the text of this edition I haveutilized all the three above-mentioned editions for what they were worth. In addition I have fully collated a manuscript of the bare text (called A in the footnotes) preserved at the Bhandarkar Institute, Poona. I have occasionally consulted another manuscript of the bare text from the same Institute, but could not derive much help from it. I also consulted six Mss. of Candrasūri's commentary on the text and an avacūri in old Marwari language from the same source. I derived much help from other texts of the Jain Canon where passages from this: text were repeated. I trust, therefore, that 1 have been able to give a better text than the one found in previous editions. In recording varients from the above material at the foot of the page, I have made a judicious selection. I feel it does not serve any useful purpose to note down every possible varient of a Prakrit text, although I do not undervalue such record for the understanding of Mss. tradition. For instance, no two manuscripts will agree in recording the initial 7 or in a Jain text, as Jain Gram Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION vii marians give an option in that regard. In my edition, therefore, I have kept invariably initial a As regards the double nasal, I have followed Prof. Jacobi's rule to keep a cerebral where its Sanskrit prototype has it and a dental in all other cases. and are often indiscriminately substituted for and at in Mss., when the latter are followed by a conjunct. I usually retain the vowel as in the Sanskrit prototype if my best Mss. have it. The Mss. of the Jain Canon make a promiscuous use of a between two vowels, even when the Sanskrit prototype has nothing to do with it. I have in this case put the which alone is sanctioned and recognised by Prakrit grammarians. Lastly, in referring to standard and typical descriptive passages there is considerable variation in Mss; some of them give only the first and last word; some others mention a few additional words at the beginning and at the end. I have followed the best edition in referring to such passages., As I have already said above, the Nirayavaliyão form the last five of the twelve upangas of the Jain Canon. It would seem that originally these five works had an independent existence, but, being of small extent, were put together,and thus they became the five sections or vaggas of one work (see paras 4 and 5) under a common title Nirayavaliyão. The contents would show that this title is true to sense Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viii NIRAYAVALIYÃO only in respect of the first section. The second section is related to the first by a threadbare connection as it narrates the fate of Seniya's grandsons, while the first does of Seniya's sons. The third and the fourth sections are again akin, the former narrating the history of some gods and the latter of goddesses. The fifth section is an independent work of small extent and is tacked on to the previous ones. The first section, Nirayavaliyão, records the deeds of a series of persons who, as a result of these, went to hell. King Seniya had several sons by different wives: Abhayakumara seems to be the eldest of them all. The first chapter of this section gives us some details about the birth of Kuniya, Seniya's son by his wife Cellaṇā (§ 20-34), his wicked desire to capture his father's throne during his life-time (§ 35-39), his attempt to deprive his younger brother Vehalla of Seniya's gift to him of a precious necklace and an elephant, and his alliance with his step-brothers, Kala and nine others, for that purpose ($40-56). Being acquainted with this intention of Kūniya, Vehalla sought shelter at the court of his maternal grandfather Cetaka. Now king Cetaka, thinking that Vehalla's cause was a righteous one, made an alliance with nine Mallakis and nine Licchavis to defend his grandson against Kuniya and his ten step-brothers (§ 57-59). The Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION is armies met and all the ten step-brothers of Kūniya lost their lives on the battle-field, and, on account of their alliance with Kūniya for an unrighteous cause, went to Hemābha hell ( S 60-62). When the battle was being fought, Mahävira was on a visit to the town of Campā. The mothers of Kāla and others went to see Mahāvira and asked him questions about the fate of their sons in the battle. Mahävira told them that their sons died on the battle-field, whereupon they retired in distress ($ 8-16). Now Sudharman of the Gautama clan asked Mahāvīra as to where these Kāla and others would be born in their next birth and he told him that they would be born in Hemäbha hell. ( $ 63-65) The narratives of Sukāla and other stepbrothes of Kūņiya run on the same plan word for word, and hence the text disposes them of by a mere reference to the story of Kāla ( 8 66-67 ). The second section is called Kappavadimsiyā, as it is rather a continuation of the narratives of Kāla and others given in the Nirayāvaliyao which is also known under another title Kappiyā. This section narrates the careers of the sons of Kāla and others. They all became monks under Mahāvira and attained places in various heavens as a result of their religious observances ( $ 68-77). Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NIRAYAVALIYĀO The third section is called Pupphiyā and has got ten chapters, each narrating how by religious practices one attains heavens. Thus in the first chapter we are told how a householder named Angai of Sāvatthi became a disciple of Pārsva, and after practising penances was born as moon in the lunar world ($78-86). Similarly the second chapter tells us how a householder, Suppaittha of the same town, became the sun in the solar world by similar practices (887-88). The third chapter is more interesting. It narrates the story of a learned Brahmin Somila by name; when Pārsva was on a visit to Benares, Somila thought he should call on him, and after usual conversations, was converted to Jainism. But after sometime he became slack in his practices of Jain vows, and gradually resumed his Brahmanic ways of thinking. He thus planted all sorts of trees which act is one of the aticāras of Jain vows and as such is prohibited in Jainism. Later he thought he should take the vow of an ascetic dwelling in forest of the class of Disāpokkhiyas, i. e., sprinklers of quarters or space, and began practising fasts of three days at a time. Further in course of time he took a vow to proceed to the end of quarters, and if he fell anywhere in a ditch or so, not to rise up from that place and thus put an end to his life. It is in the course of these wanderings that he met a divine being, who told him that he was going astray. The god repeatedly warned him Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION to this effect and suggested to him that he would be going in the right direction if he resumed the Jain vows. Somila did so and after a long practice of the Jain vows, he died and was born as planet śukra, Venus (89-106). The fourth chapter of this section narrates the story of a lady named Subhadrā, who longed for children but had none. When she met a band of Jain nuns, Suvratās, she asked them if they knew any means by which she would get a child. They. however, said that as Jain nuns they could not tell her anything of that sort, but would preach her the Jain doctrine alone. On hearing this doctrine Subhadra first became a disciple and later became a nun of the band of Suvratās. Her longing for children, however, did not disappear, and in that life of a nun she began to fondle children of other people. She received admonitions from nuns on this account but in vain. She then left the upāśraya of Suvratās to live apart from them and continued to indulge in nursing children of others. She continued to practise the Jain vows, but owing to this flaw could not attain a higher place in heavenly regions than that of an attending goddess Bahuputrikā. She waited on Indra, the lord of gods, and by her divine power produced many boys and girls before him. In her next birth this goddess was born in a Brahmin family and was named Somă. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NIRAYAVALIYĀO She was married to a Brahmin named Rāstrakūta, and in sixteen years of married life got sixteen twins. She was harrassed by so many children and could not enjoy pleasures of life. Again she met the same band of Suvratās, learnt from them the Jain doctrine, and practising the same was destined to be born as god Soma. ($107-139 ). The remaining six chapters of this section give similar account of several gods, who, by their good acts of previous life, attained a place in heaven ($ 140-147). The fourth section is called Pupphacūlā. It consists of ten chapters giving us equal number of stories of ladies, who, as good disciples of a band of nuns called Pupphacūlās, secured a place in heavenly regions, and became goddesses of various names. The first chapter of this section narrates the story of Bhūtā, daughter of a householder Sudamsaņa. This Bhūtā went to pay a visit to Pārsva, became his disciple and finally turned to be a nun under the Pupphacūlās. While practising the vows she took a fancy of regarding everything impure and would go on washing things with water, which act is against the spirit of Jain vow. As a result of this drawback she could not attain emancipation, but became a goddess in her next birth, it being predicted that she could attain Nirvāṇa in Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION the subsequent birth. The other nine stories are identical in contents with that of Bhütā. All of them were pupils of Pupphacālās and hence the title of the section. All of them had the same drawback in their practice of vows ( 148-163). The fifth section is called Vanhidasā, ten (dasa) chapters on the Vrsnis, though in reality the number of chapters is twelve. Another interpretation suggested of this title is, conditions (daśa) of of the Vrsnis, but I do not think it correct. There are several instances in Indian literature of such misnomers. The first chapter of this section tells us how Baladeva's son, Nisadha' by name, became first a lay disciple of Aritthanemi. Varadatta, the pupil of Aritthanemi, once asked his master as to how Nisadha, Baladeva's son, attained the prosperity. The master then told him that Nisadha was in his previous birth a prince named Virāngada; that he practised penance for fortyfive years under the Siddhartha monks, was born in Brahmaloka and thereafter on the earth as Baladeva's son. He was destined to be a monk in this life and after enjoying & place in heavenly worlds, to attain Nirvāna in the following birth (S 164-189). The remaining eleven chapters narrate similar stories of other sons of Baladeva. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xiy NIRAYAVALIYAO Of the two Appendices the first supplies references to passages not given in full in the body of the text. The second gives the story of Mahabala from the Bhagavati sūtra, as this story is referred to frequently in this work. I have added a glossary of words occurring in the text together with their meanings in Sanskrit and English. A few notes at the end will help an intelligent reader to master the text thoroughly. 12 Connaught Road,) POONA. June 1932. P. L. VAIDYA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पृष्ठम् पंक्तिः शुद्धिपत्रम् अशुद्धम् केरिसएहिं शुद्धम् केरिसएहिं भोगेहिं __ केरिसएहिं २४ कट्टु २४ 179 कहु सिच्चावसि गग्धहत्थि छिप्पत्तरेणं जावपरम समोसर णं अणोवाहणाए सिञ्चावेसि गन्धहत्थि छिप्पत्रेणं जाव परम समोसरणं अणोवाहणए Page #21 --------------------------------------------------------------------------  Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ॥निरयावलियाओ॥ Page #23 --------------------------------------------------------------------------  Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ॥ निरयावलियाओ॥ [कप्पिया ] तेणं कालेणं तेणं समएणं रायगिहे नाम नयरे होत्था । रिद्ध । गुणसिलए चेइए । वण्णओ। असोगवरपायवे । पुढविसिलापट्टए ॥१॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तेवासी अजसुहम्मे नामं अणगारे जाइसंपन्ने, जहा केसी जाव पञ्चहि अणगारसपाहिं सद्धिं संपरिखुड़े पुन्वाणुपुट्वि चरमाणे जेणेव रायगिहे नयरे, जाव अहापडिरूवं उग्गहं ओगिण्हित्ता संजमेणं, जाव विहरइ । परिसा निग्गया। धम्मो कहिओ । परिसा पडिगया ॥२॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं अजसुहम्मस्स अणगारस्स अन्तेवासी जम्बू नामं अणगारे समचउरंससंठाणसंठिए, जाव संखित्तविउलतेउलेस्से अजसुहम्मस्स अणगारस्स अदूरसामन्ते उड्जाणू, जाव विहरइ । तए णं से जम्बू जायसड्डे, जावपज्जुवासमाणे एवं वयासी । “उवङ्गाणं, भन्ते, समणणं, जाव संपत्तेणं के अढे पन्नचे?" ॥३॥ १. AW उग्गिण्हित्ता. २. AW तेय . . Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयाबलियासु [8 " एवं खलु, जम्बू, समणेणं भगवया, जाव संपत्तेणं एवं उवङ्गाणं पञ्च वग्गा पन्नत्ता । तं जहा - निरयावलियाओ, कप्पवर्डिसियाओ, पुष्फियाओ, पुप्फचूलियाओ, वहिदसाओ " ॥ ४ ॥ " जइ णं, भन्ते, समणेणं, जाव संपत्तेण उवङ्गाणं पञ्च वग्गा पन्नत्ता, तं जहा - निरयावलियाओ जाव वहिदसाओ, पढमस्स णं, भन्ते, वग्गस्स उवङ्गाणं निरयावलियाणं सम-णं भगवया, जाव संपत्तेणं कइ अज्झयणा पन्नत्ता ?" ॥५॥ " एवं खलु, जम्बू, समणेणं, जाव संपत्तेणं उवङ्गाणं पढमस्स वग्गस्स निरयावलियाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता तं जहा काले सुकाले महाकाले कण्हे सुकण्हे तहा महाकण्हे वीरकण्हे य बोद्धव्वे । रामकण्हे तहेव यपि उ सेणकण्हे नवमे, दसमे महासेणकण्हे उ" ॥ ६ ॥ "जइ णं, भन्ते, समणेणं, जाव संपत्तेणं उवङ्गाणं पढमस्स वग्गस्स निरयावलियाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता, पढमस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स निरयावलियाणं समणेणं, जाव संपतेणं के अट्ठे पन्नत्ते ?” “ एवं खलु, जम्बू ” ॥७॥ 66 तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवें दीवे भारहे. वासे चम्पा नामं नयरी होत्था । रिद्ध' । पुण्णभद्दे चेइए । तत्थ णं चम्पाए नयरीए सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेलणार. देवीए अत्तर कृणिए नामं राया होत्था। महया' ।' तस्स णं कूणियस्स रन्नो पउमावई नामं देवी होत्था, सोमाल' जाव. 9. AW have throughout, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०] पढमो वग्गो विहरइ । तत्थ णं चम्पाए नयरीए सेणियस्स रन्नो भज्जा कृणियस्स रन्नो चुल्लमाउया काली नाम देवी होत्था, सोमाल° जाव सुरूवा। तीसे णं कालीए देवीए पुत्चे काले नाम कुमारे होत्था, सोमाल° जाव सुरूवे ॥८॥ तए णं से काले कुमारे अन्नया कयाइ तिहिं दन्तिसहस्सेहिं तिहिं रहसहस्सेहिं तिहिं आससहस्सेहिं तिहिं मणुयकोडीहिं गरुलवूहे एक्कारसमेणं खण्डेणं कूणिएणं रन्ना सद्धिं रहमुसलं संगामं ओयोए. ॥९॥ तए णं तीसे कालीए देवीए अन्नया कयाइ कुडुम्बजागरियं जागरमाणीए अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पजित्था-"एवं खलु ममं पुत्ते कालकुमारे तिहिं दन्तिसहस्सेहिं जाव ओयाए । से मन्ने किं जइस्सइ? नो जइस्सइ? 'जीविस्सइ ? नो जीविस्सइ ? पराजिणिस्सइ ? नो पराजिणिस्सइ ? काले णं कुमारे अहं जीवमाणं पासिजा?" ओहयमणे जाव झियाइ ॥१०॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे समोसरिए । परिसा निग्गया । तए णं तीसे कालीए देवीए इमीसे कहाए लट्ठाए समाणीए अयमेयारूवे अज्झथिए, जाव समुप्पजित्था-"एवं खलु, समणे भगवं पुव्वाणुपुर्वि जाव विहरइ । तं महाफलं खलु तहारूवाणं जाव विउलस्स भट्ठस्स गहणयाए। तं गच्छामि णं समणं,जाव पजुवासामि, इमं च णं एयारूवं वागरणं पुच्छिस्सामि" ति कट्ट एवं संपेहेइ । २ कोडम्बियपुरिसे सद्दावेइ । २ एवं वयासी १. A उवायाए; W उवागए throughout. २. A °माणी. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [११"खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, धम्मियं जाणप्पवरं जुत्तामेव उवट्ठवेह" । उवट्ठवित्ता जाव पञ्चप्पिणन्ति ॥ ११ ॥ तए णं सा काली देवी पहाया कयबलिकम्मा, जाव अप्पमहग्याभरणालंकियसरीरा बहहिं खुजाहिं, जाव महत्तरगविन्दपरिक्खित्ता अन्तेउराओ निग्गच्छइ । २ त्ता जेणेव बाहिरिया उवट्ठाणसाला, जेणेव धम्मिए जाणप्पवरे, तेणेव उवागच्छइ । २ धम्मियं जाणप्पवरं दुरुहइ ।२ नियगपरियालसंपरिखुडा चम्पं नयरिं मझंमज्झेणं निग्गच्छइ । २ जेणेव पुण्णभद्दे चेइए, तेणेव उवागच्छइ । २ छत्ताईए जाव धम्मियं जाणप्पवरं ठवेइ । २ धम्मियाओ जाणप्पवराओ पञ्चोरुहइ । २बहूहिं जाव खुजाहिं 'विन्दपरिक्खित्ता जेणेव समणे भगवं महावीरे, तेणेव उवागच्छइ । २ समणं भगवं महावीरं तिक्खुत्तो वन्दइ । ठिया चेव सपरिवारा सुस्सूसमाणी नमंसमाणी अभिमुहा विणएणं पञ्जलिउडा पञ्जुवासइ ॥१२॥ तए णं समणे भगवं जाव कालीए देवीए तीसे य महइमहालियाए, धम्मकहा भाणियव्वा, जाव समणोवासए वा समणोवासिया वा विहरमाणा आणाए आराहए भवइ॥१३॥ तए णं सा काली देवी समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियं धम्मं सोचा निसम्म, जाव 'हियया समणं भगवं तिक्खुत्तो, एवं वयासी-"एवं खलु, भन्ते, मम पुत्ते काले कुमारे तिहिं दन्तिसहस्सेहिं जावरहमुसलं संगामं ओयाए। सेणं, भन्ते, किंजइस्सइ? नो जइस्सइ,जाव काले णं कुमारे अहं जीवमाणं पासिजा?" ॥१४॥ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६] पढमो वग्गो "काली" इ समणे भगवं कालिं देवि एवं वयासी-एवं खलु, काली, तव पुत्ते काले कुमारे तिहिं दन्तिसहस्सेहि जाव कूणिएणं रन्ना सद्धिं रहमुसलं संगाम संगामेमाणे हयमहियपवरवीरघाइयणिवडियचिन्धज्झयपडागे निरालोयाओ दिसाओ करेमाणे चेडगस्स रन्नो सपक्खं सपडिदिसिं रहेणं पडिरहं हव्वमागए । तए णं से चेडए राया कालं कुमारं एजमाणं पासइ। २ आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे धणुं परामुसइ । २ उसुं परामुसइ | २ वइसाहं ठाणं ठाइ । २ आययकण्णाययं उसुं करेइ । २ कालं कुमारं एगाहच्चं कूडाहचं जीवियाओ ववरोवेइ । तं कालगए णं, काली, काले कुमारे, नो चेव णं तुमं कालं कुमार जीवमाणं पासिहिसि" ॥१५॥ तए णं सा काली देवी समणस्स भगवओ अन्तियं एयमटुं सोचा निसम्म महया पुत्तसोएणं अप्फुन्ना समाणी परसुनियत्ता विव चम्पगलया धस त्ति धरणीयलंसि सव्वतेहिं संनिवडिया । तए णं सा काली देवी मुहुत्तन्तरेण आसत्था समाणी उट्ठाए उट्टेइ । २त्ता समणं भगवं वन्दइ, नमंसइ। २ एवं वयासी-"एवमेयं भन्ते, तहमेयं भन्ते, अवितहमेयं भन्ते, असंदिद्धमेयं भन्ते, सच्चेणं भन्ते, एसमढे, जहेयं तुब्भे वयह" त्ति कटु समण भगवं वन्दइ नमसइ । २ तमेव धम्मियं जाणप्पवरं दुरुहइ । २ जामेव दिसिं पाउव्भूया तामेव दिसिं पडिगया ॥१६॥ "भन्ते" त्ति भगवं गोयमे जाव वन्दइ नमसइ, २ एवं वयासी-"काले ण, भन्ते, कुमारे तिहिं दन्तिसहस्सेहिं १. W विवडिय. २. W. ईसासठ्ठाणं. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलीयासु [१७ जाव रहमुसलं संगामं संगामेमाणे चेडएणं रन्ना एगाहच्चं कूडाहचं जीवियाओ ववरोविए समाणे कालमासे कालं किच्चा कहिं गए, कर्हि उववन्ने ?” ॥ १७ ॥ " गोयमा " इ समणे भगवं गोयमं एवं वयासी- " एवं खलु, गोयमा, काले कुमारे तिहिं दन्तिसहस्सेहिं जीवियाओ aaरोविए समाणे कालमासे कालं किच्चा चउत्थीए पङ्कप्पभाप पुढवीए हेमाभे नरगे दससागरोवमठिइएस नेरइएसु नेरइयत्ताए उववन्ने " ॥ १८ ॥ "काले णं, भन्ते, कुमारे केरिसएहिं आरम्भेहिं केरिसएहिं समारम्भेहिं केरिसएहिं आरम्भसमारम्भेहिं केरिसपाहिं संभोगेहिं केरिसएहिं भोगसंभोगेहिं केरिसेण वा असुभकडकम्मपन्भारेणं कालमासे कालं किच्चा चउत्थीए पङ्कप्पभाए पुढवीए जाव नेरइयत्ताए उववन्ने ?” “एवं खलु, गोयमा" ॥ १९ ॥ तेणं कालेणं तेणं समपणं रायगिहे नामं नयरे होत्था, रिद्धत्थिमियसमिद्धे । तत्थ णं रायगिहे नयरे सेणिए नामं राया होत्था, महया तस्स णं सेणियस्स रनो नन्दा नामं देवी होत्था, सोमाला, जाव विहरइ । तस्स णं सेणियस्स रनो नन्दा देवीए अत्तर अभय नामं कुमारे होत्था, सोमाले जाब सुरुवे, सामदानभेयदण्ड, जहा चित्तो, जाव रजधुराए चिन्तप यावि होत्था । तस्स णं सेणियस्स रन्नो चेल्लणा नामं देवी होत्था, सोमाला जाव विहरइ ॥ २० ॥ तर णं सा चेल्लणा देवी अन्नया कयाइ तंसि तारिसयंसि वासघरंसि जाव सीहं सुमिणे पासित्ताणं पडिबुद्धा, जहा पभावई, जाव सुमिणपाढगा पडिविसजिया, जाव चेल्लणा Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३] पढमो वग्गो से वयणं पडिच्छित्ता जेणेव सए भवणे, तेणेव अणुपविट्ठा ॥२१॥ ___ तए णं तीसे चेल्लणाए देवीए अन्नया कयाइ तिण्हं मासाणं वहुपडिपुण्णाणं अयमेयारूवे दोहले पाउन्भूए-“धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ, जाव जम्मजीवियफले जाओ णं सेणियस्स रन्नो उयरवलीमसेहिं सोल्लेहि य तलिएहि य भजिएहि य सुरं च जाव पसन्नं च आसाएमाणीओ जाव परिभाएमाणीओ दोहलं पविणेन्ति"।तए णं सा चेल्लणा देवी तसि दोहलंसि अविणिजमाणंसि सुक्का भुक्खा निम्मंसा ओलुग्गा ओलुग्गसरीरा नित्तेया दीणविमणवयणा पण्डइयमुही ओमन्थियनयणवयणकमला जहोचियं पुप्फवत्थगन्धमल्लालंकारं अपरिभुञ्जमाणी करतलमलिय व्व कमलमाला ओहयमणसंकप्पा जाव झियाइ ॥२२॥ तए णं तीसे चेल्लणाए देवीए अङ्गपडियारियाओ चेल्लणं देविं सुकं भुक्खं जाव झियायमाणिं पासन्ति, २ जेणेव सेणिए राया तेणेव उवागच्छन्ति, २ करयलपरिग्गहियं सिरसावत्तं मत्थए अञ्जलिं कट्ट सेणियं रायं एवं वयासी-" एवं खलु, सामी, चेल्लणा देवी, न याणामो, केणइ कारणेणं सुक्का भुक्खा जाव झियाइ ॥२३॥ तए णं से सेणिए राया तासि अङ्गपडियारियाणं अन्तिए एयमढे सोच्चा निसम्म तहेव संभन्ते समाणे जेणेव चेल्लणा देवी, तेणेव उवागच्छइ । २ चेल्लणं देविं सुक्कं भुक्खं जाव झियायमाणिं पासित्ता एवं वयासी-"किं णं तुमं, देवाणुप्पिए, सुक्का भुक्खा जाव झियासि ?" तए णं सा चेल्लणा देवी सेणियस्स रन्नो एयमटुं नो आढाइ, नो परियाणाइ, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १० निरयावलियासु [ २४ 66 तुसिणीया संचिट्ठर । तए णं से सेणिए राया चेल्लणं देविं दोच्चं पि तच्चं पि एवं वयासी- “किं णं अहं, देवाणुप्पिए, एयमट्ठस्स नो अरिहे सवणयाए, जं णं तुमं एयमहं रहस्सीकरेसि ? " तए णं सा चेल्लणा देवी सेणिएणं रन्ना दोच्चं पि तच्चं पि एवं वृत्ता समाणी सेणियं रायं एवं वयासी- "नत्थि णं, सामी, से केइ अट्ठे, जस्स णं तुब्भे अणरिहा सवणयाए, नो चेव णं इमस्स अट्ठस्स सवणयाए। एवं खलु सामी । ममं तस्स ओरालस्स जाव महासुमिणस्स तिन्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं अयमेयारूवे दोहले पाउन्भूए 'धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ, जाओ णं तुब्भं उयरवलिमंसेहिं सोलरहि य जाव दोहलं विणेन्ति' । तए णं अहं, सामी, तंसि दोहलंसि अविणिजमाणंसि सुक्का भुक्खा जाव झियामि " ॥२४॥ तए णं से सेणिए राया चेल्लणं देविं एवं वयासी - " मा णं तुमं, देवाणुप्पिए, ओहय' जाव झियाहि । अहं णं तहा जत्तिहांमि जहा णं तव दोहलस्स संपत्ती भविस्सइ " ति कट्टु चल्लणं देवं ताहिं इट्टाहिं कन्ताहिं पियाहिं मणुन्नाहिं मणामाहिं ओरालाहिं कल्लाणाहिं सिवाहिं धन्नाहिं मङ्गल्लाहिं मियमहुरसस्सिरीयाहिं वग्गूहिं समासासेइ । २ बेल्लणाए देवीए अन्तियाओ पडिणिक्खमइ । २ जेणेव बाहिरिया उवट्ठाणसाला, जेणेव सीहासणे, तेणेव उवागच्छर, २ ता सीहासणवरंसि पुरत्थाभिमुहे निसीयइ, तस्स दोहलस्स संपत्तिनिमित्तं बहूहिं आपहिं उवाएहि य, उप्पत्तियाए य वेणइयाए य कम्मियाए य परिणामियाए य परिणामेमाणे २. १. A. वत्तिहामि Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७] पढमो वग्गो ११ तस्स दोहलस्स आयं वा उवायं वा ठि वा अविन्दमाणे ओहयमणसंकप्पे जाव झियाइ ॥ २५ ॥ इमं चणं अभए कुमारे पहाए जाव 'सरीरे सयाओ गिहाओ पडिणिक्खमइ । २ जेणेव बाहिरिया उबट्टाणसाला, जेणेव सेणिए राया, तेणेव उवागच्छइ, सेणियं रायं ओहय' जाव झियायमाणं पासइ, २ एवं वयासी- " अन्नया णं, ताओ, तुम्भे ममं पासित्ता हट्ट' जाव 'हियया भवह, किं णं, ताओ, अज तुब्भे ओहय' जाव झियाह ? तं जड़ णं अहं ताओ, एयमट्ठस्स अरिहे सवणयाए, तो णं तुम्भे मम एयमटुं जहाभूयमवितहं असंदिद्धं परिकहेह, जा णं अहं तस्स अट्ठस्स अन्तगमणं करोमि " ॥ २६ ॥ तप णं से सेणिए राया अभयं कुमारं एवं वयासी"नत्थि णं, पुत्ता, से केइ अट्ठे, जस्स णं तुमं अणरिहे सवणयाए । एवं खलु, पुत्ता। तव चुल्लमाउयाए चेल्लणाए देवीए तस्स ओरालस्स जाव महासुमिणस्स तिन्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं, जाव जाओ णं मम उयरवलीमंसेहिं सोल्लेहि य जाव दोहलं विणेन्ति । तए णं सा चेल्लणा देवी तंसि दोहलंसि अविणिजमाणंसि सुक्का जाव झियाइ । तए णं अहं, पुत्ता, तस्स दोहलस्स संपत्तिनिमित्तं बहूहिं आपहि य जाव ठिरं वा अविन्दमाणे ओहय' जाव झियामि " ॥ २७ ॥ तए णं से अभए कुमारे सेणियं रायं एवं वयासी- " मा णं, ताओ, तुम्भे ओहय जाव झियाह, अहं णं, तहा जंत्तिहामि, जहा णं मम चुल्लमाउयाए चेल्लणाए देवीए तस्स दोहलस्स संपत्ती भविस्सा" ति कट्टु सेणियं रायं ताहि १ A वत्तिहामि Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [२८इट्ठाहिं जाव वग्गूहि समासासेइ, २ जेणेव सए गिहे, तेणेव उवागच्छइ, २ अन्भिन्तरए रहस्सियए ठाणिजे पुरिसे सदा'वेइ, २ एवं वयासी-" गच्छह णं तुम्भे, देवाणुप्पिया, सूणाओ अलं मंसं रुहिरं बत्थिपुडगं च गिण्हह"। तए णं ते ठाणिज्जा पुरिसा अभएणं कुमारेणं एवं वुत्ता समाणा हट्टतुट्ठ जाव पडिसुणेत्ता अभयस्स कुमारस्स अन्तियाओ पडिणिक्खमन्ति, २ जेणेव सूणा तेणेव उवागच्छन्ति, अल्लं मंसं रुहिरं वत्थिपुडगं च गिण्हन्ति।२ जेणेव अभए कुमारे, तेणेव उवागच्छन्ति,२ करयल'...तं अल्लं मंसं रुहिरं बत्थिपुडगं च उवणेन्ति ॥२८॥ तए णं से अभए कुमारे तं अल्लं मंसं रुहिरं अप्पकप्पियं करेइ । २ जेणेव सेणिए राया तेणेव उवागच्छइ । २ सेणियं रायं रहस्सिगयं सयणिजंसि उत्ताणयं निवजावेइ।२ सेणियस्य उयरवलीसु तं अल्लं मंसं रुहिरं विरवेइ ।२ बत्थिपुडएणं वेढेइ। २ सवन्तीकरणणं करेइ । २ चेल्लणं देविं उप्पि पासाए अवलोयणवरगयं ठवावेइ । २ चेल्लणाए देवीए अहे सपक्खं सपडिदिसिं सेणियं रायं सयणिजंसि उत्ताणगं निवजावेइ । सेणियस्स रन्नो उयरवलिमसाई कप्पणिकप्पियाई करेइ । २ से य भायणंसि पक्खिवइ । तए णं से सेणिए राया अलियमुच्छियं करेइ । २ मुहुत्तन्तरेण अन्नमन्नेण सद्धिं संलवमाणे चिट्ठइ। तए णं से अभयकुमारे सेणियस्स रन्नो उयरवलिमसाइं गिण्हेइ, २ जेणेव चेल्लणा देवी, तेणेव उवागच्छइ, २ चेल्लणाए देवीए उवणेइ । तए णं सा चेल्लणा देवी सेणियस्स रन्नो तेहिं उयरवलिमंसेहिं सोल्लेहिं जाव दोहलं - १AW कप्पणिकप्पियं. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३०] पढमो वग्गो १३ विणेइ । तर णं सा चेल्लणा देवी संपुण्णदोहला एवं संमाणियदोहला विच्छिन्नदोहला तं गन्धं सुहंसुहेणं परिवहइ ॥ २९ ॥ तपणं तीसे चेल्लणाए देवीए अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि अयमेयारूवे जाव समुप्पजित्था - " जइ ताव इमेणं दारएणं गव्भगएणं चैव पिउणो उयरवलिमंसाणि खाइयाणि, तं सेयं खलु मए एयं गन्धं साडित्तए वा पाडि -- तर वा गालित्तए वा विद्धंसित्तए वा, " एवं संपेहेइ । २ तं गब्भं बहूहिं गन्भसाडणेहि य गव्भपाडणेहि य गन्भगालणेहि य गभविद्धंसणेहि य इच्छइ तं गन्धं साडित्तए वा पाडित्तए वा गालित्तए वा विद्धंसित्तए वा, नो चेव णं से गन्भे सडइ वा पडइ वा गलइ वा विद्धंसइ वा । तए णं सा चेल्लणा देवी तं गन्धं जाहे नो संचाएर बहूहिं गन्भसाडएहि य जाव. गन्भविद्वंसणेहि य साडित्तए वा जाव विद्वंसित्तए वा, ताहे सन्ता तन्ता परितन्ता निव्विण्णा समाणी अकामिया अवसवसा अट्टवसट्टदुहट्टा तं गन्धं परिवहइ ॥ ३० ॥ तए णं सा चेल्लणा देवी नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं जाव सोमालं सुरुवं दारगं पयाया । तए णं तीसे चेल्लणाए देवीए इमे एयारूवे जाव समुप्पजित्था - " जइ ताव इमेणं दारपणं गव्भगएणं चेव पिउणो उयरवलिमंसाई खाइयाई,. तं न नजइ णं एस दारए संवडूमाणे अम्हं कुलस्स अन्तकरे भविस्सइ । तं सेयं खलु अम्हं एयं दारगं एगन्ते कुरुडियाए उज्झावित्तए " एवं संपेहेइ । २ दासचेडिं सद्दावेइ, २ एवं वयासी - " गच्छह णं तुमं, देवाणुप्पिए, एयं दारगं एगन्ते १ AW वित्थिन्नदोहला २A उक्कुरुडिया; W. उक्करडिया, throughout. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [३१ उकुरुडियाए उज्झाहि" । तए णं सा दासचेडी चेल्लणाए देवीए एवं वुत्ता समाणी करयल° जाव कट्ट चेल्लणाए देवीए एयमद्रं विणएणं पडिसुणेइ । २ तं दारगं करयलपुडेणं गिण्हइ । २ जेणेव असोगवणिया, तेणेव उवागच्छइ । २तं दारगं एगन्ते उकुरुडियाए उज्झाइ । तए णं तेणं दारगेणं एगन्ते उकुरुडियाए उज्झिएणं समाणेणं सा असोगवणिया उजोविया यावि होत्था ॥ ३१ ॥ __ तए णं से सेणिए राया इमीसे कहाए लद्धटे समाणे, जेणेव असोगवणिया तेणेव उवागच्छइ । २ तं दारगं एगन्ते उकुरुडियाए उज्झियं पासेइ । २ आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे तं दारगं करयलपुडेणं गिण्हइ ।२ जेणेव चेल्लणा देवी, तेणेव उवागच्छइ । २ चेल्लणं देविं उच्चावयाहिं आओसणाहिं आओसइ।२ उच्चावयाहिं निभच्छणाहिं निभच्छेइ ।२ एवं उद्धसणाहिं उद्धंसेइ । २ एवं वयासी-"किस्स णं तुम मम पुत्तं एगन्ते उकुरुडियाए उज्झावेसि" त्ति कट्ठ चेल्लणं देविं उच्चावयसवहसाधियं करेइ । २ एवं वयासी-"तुमं णं, देवाणुप्पिए, एयं दारगं अणुपुवेणं सारक्खमाणी संगोवेमाणी संवड्डेहि " । तए णं सा चेल्लणा देवी सेणिएणं रन्ना एवं वुत्ता समाणी लजिया विलिया विड्डा करयलपरिग्गहियं सेणियस्स रन्नो विणएणं एयमढें पडिसुणेइ । २ तं दारगं अणुपुषेणं सारक्खमाणी संगोवेमाणी संवड्डे ॥ ३२॥ तए णं तस्स दारगस्स एगन्ते उकुरुडियाए उज्झिज्जमाणस्स अग्गङ्गुलिया कुक्कुडपिच्छेएणं दूमिया यावि होत्था, अभिक्खणं अभिक्खणं पूयं च सोणियं च अभिनिस्सावेइ । १ A उजोइया. २ A पिच्छिएणं. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३४ ] पढमो वग्गो १५ तर णं से दारण वेयणाभिभूप समाणे महया महया सदेणं आरसइ । तप णं सेणिए राया तस्स दारगस्स आरसियसहं सोचा निसम्म जेणेव से दारए, तेणेव उवागच्छइ । २ तं दारगं करयलपुडेणं गिण्हइ । २ तं अग्गङ्गुलियं आसयंसि पक्खिवइ । २ पूयं च सोणियं च आसपणं आमुसेइ । तप णं से दारए निव्वुए निव्वेयणे तुसिणीए संचिट्ठइ । जाहे विय णं से दार वेयणाए अभिभूए समाणे महया महया सदेणं आरसइ, ताहे वि य णं सेणिए राया, जेणेव से दारए, तेणेव उवागच्छह, २ तं दारगं करयलपुडेणं गिण्हर, तं चेव जाव निव्वेयणे तुसिणीए संचिट्ठइ ॥ ३३ ॥ तपणं तस्स दारगस्स अम्मापियरो तइए दिवसे चन्द सूरदेरिसणियं करोन्ति, जाव संपत्ते बारसाहे दिवसे अयमेयारूवं गुणनिष्पन्नं नामधेजं करेन्ति " जहा णं अम्हं इमस्स दारगस्स एगन्ते उकुरुडियाए उज्झिज्जमाणस्स अङ्गुलिया कुक्कुडपिच्छरणं दूमिया, तं होउ णं अम्हं इमस्ल दारगस्स नामधेजं कूणिए २” । तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो नामधेज्जं करेन्ति ' कूणिय ' त्ति । तए णं तस्स कूणियस्स आणुपुव्वेणं ठिइवडियं च जहा मेहस्स जाव, उप्पि पासायवरगए विहरइ । अट्ठओ दाभो ॥ ३४ ॥ तए णं तस्स कूणियस्स कुमारस्स अन्नया पुव्वरत्ता' जाव समुप्पजित्था - " एवं खलु अहं सेणियस्स रनो वाधाएणं नो संचाएमि सयमेव रजसिरिं करेमाणे पालेमाणे विहरित्तर, तं सेयं खलु मम सेणियं रायं नियलबन्धणं करेत्ता अप्पाणं महया महया रायाभिसेपणं अभिसिञ्चावि१ A दंसणियं. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [३५ त्तए" त्ति कट्ट एवं संपेहेइ । २ सेणियस्स रन्नो अन्तराणि य छिड्डाणि य विरहाणि य पडिजागरमाणे विहरइ । तए णं से कृणिए कुमारे सेणियस्स रन्नो अन्तरं वा जाव मम्म वा अलभमाणे अन्नया कयाइ कालाईए दस कुमारे नियघरे सहावेइ, २ एवं वयासी-" एवं खलु, देवाणुप्पिया, अम्हे सेणियस्स रन्नो वाघाएणं नो संचाएमो सयमेव रजसिरिं करेमाणा पालेमाणा विहरित्तए, तं सेयं खलु देवाणुप्पिया, अम्हं सेणियं रायं नियलबन्धणं करेत्ता रजं च रटुं च बलं. च वाहणं च कोसं च कोट्ठागारं च जणवयं च एक्कारसभाए विरिञ्चित्तो सयमेव रजसिरिं करेमाणाणं पालेमाणाणं जाव विहरित्तए"। तए णं ते कालाईया दस कुमारा कृणियस्स कुमारस्स एयमटुं विणएणं पडिसुणेन्ति । तए णं से कृणिए कुमारे अन्नया कयाइ सेणियस्स रन्नो अन्तरं जाणइ, २ सेणियं रायं नियलबन्धणं करेइ, २ अप्पाणं महया महया रायाभिसेएणं अभिसिञ्चावेइ। तए णं से कूणिए कुमारे राया जाए महया मया...॥३५॥ तए णं से कणिए राया अन्नया कयाइ हाए जाव सव्वालंकारविभूसिए चेल्लणाए देवीए पायवन्दए हव्वमागच्छइ। तए णं से कृणिए राया चेल्लणं देवि ओह्य जाच झियायमाणिं पासइ । २ चेल्लणाए देवीए पायग्गहणं करेइ, २ चेल्लणं देवि एवं वयासी-" किं णं, अम्मो, तुम्हं न तुट्ठी वा न ऊसए वा न हरिसे वा न आणन्दे वा, जंणं अहं सयमेव रजसिरिं जाव विहरामि ?" तए णं सा चेल्लणा देवी कृणियं रायं एवं वयासी-"कहं णं, पुत्ता, ममं तुट्ठी वा ऊसए १ A विरंचित्ता; W विरचित्ता. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३६] पढमो वग्गो वा हरिसे वा आणन्दे वा भविस्सइ, जं णं तुमं सेणियं रायं पियं देवयं गुरुजणगं अच्चन्तनेहाणुरागरत्तं लियलबन्धणं करित्ता अप्पाणं महया रायाभिसेएणं अभिसिच्चावेसि?" तए णं से कृणिए राया चेल्लणं देवि एवं वयासी-“घाएउकामे णं, अम्मो, मम सेणिए राया, एवं मारेउ बन्धिउ° निच्छुभिउकामे णं, अम्मो, ममं सेणिए राया । तं कहं णं, अम्मो, ममं सेणिए राया अञ्चन्तनेहाणुरागरत्ते?” तए णं सा चेल्लणा देवी कृणिय कुमारं एवं वयासी-"एवं खलु, पुत्ता । तुमंसि ममं गब्भे आभूए समाणे तिण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं ममं अयमेयारूवे दोहले पाउन्भूए-'धन्नाओ ण ताओ अम्मयाओ, जाव अङ्गपडिचारियाओ, निरवसेसं भाणियव्वं जाव, जाहे वि य णं तुमं वेयणाए अभिभूए, महया जाव तुसिणीए संचिट्ठसि । एवं खलु, पुत्ता, सेणिए राया अच्चन्तनेहाणुरागरत्ते"॥३६॥ . तए णं से कूणिए राया चेल्लणाए देवीए अन्तिए एयमटुं सोच्चा निसम्म चेल्लणं देवि एवं वयासी-“दुट्ट णं, अम्मो, मए कयं सेणियं रायं पियं देवयं गुरुजणगं अञ्चन्तनेहाणुरागरत्तं नियलबन्धणं करन्तेणं । तं गच्छामि णं सेणियस्स रन्नो सयमेव नियलाणि छिन्दामि" त्ति कट्ठ परसुहत्थगए जेणेव चारगसाला तेणेव पहारेत्थ गमणाए । तए णं सेणिए राया कूणियं कुमारं परसुहत्थगयं एजमाणं पासइ, २ एवं वयासी-"एस णं कूणिए कुमारे अपत्थियपत्थिए जाव सिरिहिरिपरिवजिए परसुहत्थगए इह हव्वमागच्छत् । तं न नजइ णं ममं केणइ कुमारेणं मारिस्सइ" ति कट्ट भीए Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [३७जाव संजायभए तालपुडगं विसं आसगंसि पक्खिवइ । तए णं से सेणिए राया तालपुडगविसंसि आसगंसि पक्खित्ते समाणे मुहत्तन्तरेण परिणममाणंसि निप्पाणे निच्चे? जीव विप्पजढे ओइण्णे ॥३७॥ तए णं से कूणिए कुमारे जेणेव चारगसाला तेणेव उवागए २ सेणियं रायं निप्पाणं निच्चेटुं जीवविप्पजढं ओइण्णं पासइ । २ महया पिइसोएणं अप्फुण्णे समाणे परसुनियत्ते विव चम्पगवरपायवे धस त्ति धरणीयलंसि सव्वङ्गेहिं संनिवडिए । तए णं से कूणिए कुमारे मुहुत्तन्तरेण आसत्थे समाणे रोयमाणे कन्दमाणे सोयमाणे विलवमाणे एवं वयासी-" अहो णं मए अधन्नेणं अपुण्णेणं अकयपुण्णणं दुढ कयं सेणियंरायं पियं देवयं अञ्चन्तनेहाणुरागरत्तं नियलवन्धणं करन्तेणं । मममूलागं चेव णं सेणिए राया कालगए" त्ति कट्ट ईसरतलवर जाव 'संधिवालसद्धिं संपरिखुडे रोयमाणे ३ महया इड्डीसक्कारसमुदएणं सेणियस्स रन्नो नीहरणं करेइ, २ वहई लोइयाइं मयकिच्चाई करेइ । तए णं से कूणिए कुमारे एएणं महया मणोमाणसिएणं दुक्खेणं अभिभूए समाणे अन्नया कयाइ अन्तेउरपरियालसंपरिखुडे सभण्डमत्तोवगरणमायाए रायगिहाओ पडिनिक्खमइ, जेणेव चम्पा नयरी, तेणेव उवागच्छइ, तत्थ वि णं विउलभोगसमिइसमन्नागए कालेणं अप्पसोए जाए यावि होत्था॥३८॥ तए णं से कूणिए राया अन्नया कयाइ कालाईए दस कुमारे सद्दावेइ। २ रजं च जाव जणवयं च एक्कारसभाए विरिञ्चह। २ सयमेव रज्जसिरिं करेमाणे पालेमाणे विहरइ ॥३९॥ Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :४०] पढमो वग्गो __ तत्थ णं चम्पाए नयरीए सेणियस्स रनो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अत्तए कूणियस्स रन्नो सहोयरे कणीयसे भाया वेहल्ले नाम कुमारे होत्था सोमाले जाव सुरूवे । तए णं तस्स वेहलस्स कुमारस्स सेणिएणं रन्ना जीवन्तएणं चेव सेयणए गन्धहत्थी अट्ठारसवंके हारे पुन्वदिन्ने । तए णं से वेहल्ले कुमारे सेयणपणं गन्धहत्थिणा अन्तेउरपरियालसंपरिखुडे चम्पं नयरिं मझमझेणं निग्गच्छइ । २ अभिक्खणं २ गङ्गं महाणई मजणयं ओयरइ । तरण सेयणए गन्धहत्थी देवीओ सोण्डाए गिण्हइ, २ अप्पेगइयाओ पुढे ठवेइ, अप्पेगइयाओ खन्धे ठवेइ, एवं कुम्भे ठवेइ, सीसे ठवेइ, दन्तमुसले ठवेइ, अप्पेगइयाओ सोण्डाए गहाय उड्डे वेहासं उविहइ, अप्पेगइयाओ सोण्डागयाओ अन्दोलावेइ, अप्पेगइयाओ दन्तन्तरेसु नीणेइ, अप्पेगइयाओ सीभरेणं ण्हाणेइ, अप्पेगइयाओ अणेगेहिं कीलावणेहिं कीलावेइ । तए णं चम्पाए नयरीए सिंघाडगतिगचउक्कचञ्चरमहापहपहेसु बहुजणो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खइ, जाव परुवेइ-“एवं खलु, देवाणुप्पिया, वेहल्ले कुमारे सेयणएणं गन्धहत्थिणा अन्तेउर', तं चेव जाव, अणेगेहिं कीलावणपहिं कीलावेइ । तं एस णं वेहल्ले कुमारे रजसिरिफलं पञ्चणुभवमाणे विहरई, नो काणए राया"॥४०॥ तए णं तीसे पउमावईए देवीए इमीसे कहाए लट्ठाए समाणीए अयमेयारूवे जाव समुप्पजित्था--" एवं खलु वेहल्ले कुमारे सेयणपणं गन्धहत्थिणा जाव अणेगेहिं कीलावणएहिं कीलावेइ । तं एस णं वेहल्ले कुमारे रजसिरिफलं पञ्चणुभवमाणे विहरइ, नो कृणिए राया। तं किं णं अम्हं Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २० निरयावलियासु [४१ रजेण वा जाव जणवएण वा, जइ णं अम्हं सेयणगे गन्धहत्थी नस्थि ? तं सेयं खलु ममं कूणियं रायं एयमटुं विन्नवित्तए" त्ति कट्ट एवं संपेहेइ । २ जेणेव कूणिए राया, तेणेव उवागच्छइ,२ करयल जाव एवंवयासी-“एवं खलु, सामी, वेहल्ले कुमारे सेयणएण गन्धहत्थिणा जाव अणेगेहिं कीलावणएहिं कीलावेइ। तं किं णं, अम्हं रजेण वा जाव जणवएण वा, जइ णं अम्हं सेयणए गन्धहत्थी नत्थि ?" तए णं से कृणिए राया पउमावईए देवीए एयमढें नो आढाइ, नो परियाणाइ, तुसिणीए संचिट्ठइ । तए णं सा पउमावई देवी अभिक्खणं २ कृणियं रायं एयमटुं विन्नवेइ । तए णं से कूणिए राया पउमावईए देवीए अभिक्खणं एयमटुं विन्नविजमाणे अन्नया कयाइ वेहल्लं कुमारंसहावेइ, २ सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं जायइ ॥४१॥ तए णं से वेहल्ले कुमारे कूणियं रायं एवं वयासी-" एवं खलु, सामी, सेणिएणं रन्ना जीवन्तेणं चेव सेयणए गन्धहत्थी अट्ठारसवंके य हारे दिन्ने । तं जइ णं, सामी, तुम्भे ममं रजस्स य जाव जणवयस्स य अद्धं दलयह, तो णं अहं तुम्भं सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवकं च हारं दलयामि। तए णं से कूणिए राया वेहल्लस्स कुमारस्स एयमढे नो आढाइ, नो परिजाणइ, अभिक्खणं २ सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं जायइ ॥४२॥ तए णं तस्स वेहल्लस्स कुमारस्स कूणिएणं रन्ना अभिक्खणं २ सेयणगं गन्धहत्थिं अट्ठारसवंकं च हार,..." एवं अक्खिविउकामे णं, गिहिउकामे णं, उद्दालेउकामे णं ममं कृणिए राया सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसर्वकं च हारं । तं Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४४] पढमो वग्गो २१ जाव न उद्दालेइ ममं कूणिए राया, ताव सेयणगं गन्धहथि अट्ठारसवंकं च हारं गहाय अन्तेउरपरियालसंपरिखुडस्स सभण्डमत्तोवगरणमायाए चम्पाओ नयरीओ पडिनिक्खमित्ता वेसालीए नयरीए अजगं चेडयं रायं उवसंपजित्ताणं विहरित्तए" एवं संपेहेइ । २ कूणियस्स रन्नो अन्तराणि जाव पडिजागरमाणे२ विहरइ । तए णं से वेहल्ले कुमारे अन्नया कयाइ कूणियस्स रन्नो अन्तरं जाणइ, सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं गहाय अन्तेउरपरियालसंपरिखुडे सभण्डमत्तोवगरणमायाए चम्पाओ नयरीओ पडिनिक्खभइ । २ जेणेव वेसाली नयरी, तेणेव उवागच्छइ, वेसालीए नयरीए अजगं चेडयं उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥४३॥ तए णं से कृणिए राया इमीसे कहाए लट्ठ समाणे "एवं खलु वेहल्ले कुमारे ममं असंविदिएणं सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं गहाय अन्तेउरपरियालसंपरिखुडे जाव अजगं चेडयं रायं उवसंपजित्ताणं विहरइ । तं सेयं खलु ममं सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं दूयं पेसित्तए" एवं संपेहेइ । २ दूयं सहावेइ, २ एवं वयासी"गच्छह णं तुमं, देवाणुप्पिया, वेसालिं नयरिं । तत्थ णं तुमं ममं अजं चेडगं रायं करयल' वद्धावेत्ता एवं वयासी'एवं खलु, सामी, कूणिए राया विन्नवेइ-एस णं वेहल्ले कुमारे कूणियस्स रन्नो असंविदिएणं सेयणगं अट्ठारसवंकं च हारं गहाय हव्वमागए । तए णं तुब्भे, सामी, कूणियं रायं अणुगिण्हमाणा सेयणगं अट्ठारसवंकं च हारं कूणियस्स रन्नो पञ्चप्पिणह, वेहल्लं कुमारं च पेसेह" ॥४४॥ तए णं से दूए कूणिएणं...करयल° जाव पडिसुणित्ता Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ निरयावलियासु जणेव सए गिहे तेणेव उवागच्छइ । २ जहा चित्तो जाव, वद्धावेत्ता एवं वयासी-" एवं खलु, सामी, कूणिए राया विनवेइ-' एस णं वेहल्ले कुमारे, तहेव भाणियव्वं जाव, वेहल्लं कुमारं पेसेह'" | तए णं से चेडए राया तं दूयं एवं वयासी-"जह चेव णं, देवाणुप्पिया, कूणिए राया सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अत्तए ममं नत्तुए, तहेवणं. वेहल्ले वि कुमारे सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेल्लणाए देवीए. अत्तए मम नत्तुए । सेणिएणं रन्ना जीवन्तेणं चेव वेहल्लस्स कुमारस्स सेयणगे गन्धहत्थी अट्ठारसवंके य हारे पुत्वविइण्णे । तं जइ णं कूणिए राया वेहल्लस्स रजस्स य जण-- वयस्स य अद्धं दलयइ, तो णं अहं सेयणगं अट्ठारसर्वकं. हारं च कृणियस्स रन्नो पञ्चप्पिणामि, वेहल्लं च कुमार पेसेमि"। तं दूयं सक्कारेइ संमाणेइ पडिविसजेइ ॥४५॥ तए णं से दूर चेडएणं रन्ना पडिविसजिए समाणे जेणेव चाउग्घण्टे आसरहे, तेणेव उवागच्छइ, २ चाउग्घण्टं आसरहं दुरुहइ, वेसालिं नरिं मझमझेणं निग्गच्छइ । २ सुभेहिं वसहीहिं पायरासेहिं जाव वद्धावेत्ता एवं वयासी" एवं खलु, सामी, चेडए राया आणवेइ-जह चेव णं कूणिए राया सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अत्तए मम नत्तुए, तं चेव भाणियव्वं जाव, वेहल्लंच कुमारं पेसेमि'। तं न देइ णं, सामी, चेडए राया सेयणगं अट्ठारसवंकं हारं च, वेहल्लं च नो पेसेइ" ॥४६॥ तए णं से कूणिए राया दोच्चं पि दूयं सहावेत्ता एवं वयासी-“गच्छह णं तुम, देवाणुप्पिया, वेसालिं नयरिं। १ AW पुष्वदिने Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४९ ] पढमो वग्गो 9 3 तत्थ णं तुमं मम अजगं चेडगं रायं, जाव एवं वयासीएवं खलु सामी, कूणिए राया विन्नवेइ - ' जाणि काणि रयणाणि समुप्पज्जन्ति सव्वाणि ताणि रायकुलगामीणि । सेणियस्स रन्नो रज्जसिरिं करेमाणस्स पालेमाणस्स दुवे रयणा समुप्पन्ना, तं जहा सेयणए गन्धहत्थी, अट्ठारसर्वके हारे । तं णं तुम्भे, सामी, रायकुलपरंपरागयं ठिइयं अलो वेमाणा सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसवकं च हारं कूणियस्स रन्नो पञ्चप्पिणह, वेहलं कुमारं पेसेह " ॥ ४७ ॥ - २३ - तए णं से दूए कृणियस्स रन्नो, तहेव जाव वद्धावेत्ता एवं वयासी - “ एवं खलु, सामी, कृणिए राया विन्नवे - 'जाणि काणि, जाव वेहलं कुमारं पेसेह " । तए णं से चेडए राया तं दृयं एवं वयासी - "जह चेव णं, देवाणुप्पिया, कूणिए राया सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अत्तर, जहा पढमं जाव, वेहलं च कुमारं पेसेमि " । तं दूयं सक्कारेइ संमाणेइ पडिविसज्जेइ ॥ ४८ ॥ तए णं से दृए जाव कूणियस्स रन्नो वद्धावेत्ता एवं वयासी - " चेडए राया आणवेइ- 'जह चेव णं, देवाणुप्पिया, कृणिए राया सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अत्तर, जाव बेहलं कुमारं पेसेमि' । तं न देइ णं, सामी, चेडए राया सेयणगं गन्धहत्थि अट्ठारसर्वकं च हारं, वेहलं कुमारं नो पेसेइ " ॥ ४९ ॥ तपणं से कूणिए राया तस्स दूयस्स अन्तिए एयमहं सोच्चा निसम्म आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे तच्चं दूयं सहावे, २ एवं वयासी- " गच्छह णं तुमं, देवाणुप्पिया, १ A पीइयं. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४ निरयावलियासु वेसालीए नयरीए चेडगस्स रन्नो वामेण पाएणं पायवीढं अक्कमाहि, २ कुन्तग्गेणं लेहं पणावेहि । २ आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे तिवलियं भिउडिं निडाले साहट्ट चेडगं रायं एवं वयासी-'हं भो चेडगराया, अपत्थियपत्थिया, दुरन्त' जाव परिवजिया, एस णं कृणिए राया आणवेइ-पञ्चप्पिणाहि णं कृणियस्स रन्नो सेयणगं अट्ठारसवंकं च हारं, वेहल्लं च कुमारं पेसेहि, अहव जुद्धसजो चिट्ठाहि । एस णं कूणिए राया सवले सवाहणे सखन्धावारे णं जुद्धसजे इह हव्वमागच्छइ'" ॥५०॥ तए णं से दूर करयल , तहेव जाव, जेणेव चेडए रााँ, तेणेव उवागच्छइ । २ करयल जाव वद्धावेत्ता एवं वयासी"एस णं, सामी, ममं विणयपडिवत्ती । इयाणिं कृणियस्स रत्नो आण" त्ति चेडगस्स रन्नो वामेणं पाएणं पायवीढं अक्कमइ। २ आसुरुत्ते कुन्तग्गेण लेहं पणावेइ, तं चेव 'सबलखन्धावारेणं इह हव्वमागच्छद"॥५१॥ तए णं से चेडए राया तस्स दूयस्स अन्तिए एयम8 सोचा निसम्म आसुरुत्ते जाव साहट्ट एवं वयासी-"न अप्पिणामि णं कृणियस्स रन्नो सेयणगं अट्ठारसवंकं हारं, वेहल्लं च कुमारं नो पेसेमि, एस णं जुद्धसज्जे चिट्ठामि"। तं दूयं असक्कारियं असंमाणियं अवदारेणं निच्छुहावेइ ॥५२॥ ___तए णं से कृणिए राया तस्स दृयस्स अन्तिए एयमटुं सोचा निसम्म आसुरुत्ते कालाईए दस कुमारे सद्दावेइ, २ एवं वयासी-" एवं खलु, देवाणुप्पिया, वेहल्ले कुमारे ममं असंविदिएणं सेयणगं गग्धहत्थिं अट्ठारसवंकं हारं अन्तेउरं १ A जुद्धे. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५४] पढमो वग्गो २५ सभण्डं च गहाय चम्पाओ निक्खमइ, २ वेसालि अजगं जाव उवसंपजित्ताणं विहरइ । तए णं मए सेयणगस्स गन्धहत्थिस्स अट्ठारसवंकस्स अट्ठाए या पेसिया। ते य चडएण रन्ना इमेणं कारणेणं पडिसेहित्ता अदुत्तरं च णं ममं तच्चे दूए असक्कारिए असंमाणिए अवद्दारेणं निच्छुहावेइ । तं सेयं खलु, देवाणुप्पिया, अम्हं चेडगस्स रन्नो जत्तं गिहित्तए” । तए णं कालाईया दस कुमारा कृणियस्स रन्नो एयमटुं विणएणं पडिसुणेन्ति ॥५३॥ तए णं से कृणिए. राया कालाईए दस कुमारे एवं वयासी"गच्छहणं तुम्भे, देवाणुप्पिया, सएसु सएसु रजेसु; पत्तेयं पत्तेयं ण्हाया जाव पायच्छित्ता हत्थिखन्धवरगया पत्तेयं पत्तेयं तिहिं दन्तिसहस्सेहिं एवं तिहिं रहसहस्सेहिं तिहिं आससहस्सेहिं तिहिमणुस्सकोडीहिंसद्धिसंपरिखुडा सव्विडीए जाव रवेणं सरहिन्तो २ नयरेहिन्तो पडिनिक्खमह, २ मर्म अन्तियं पाउब्भवह" । तए णं ते कालाईया दस कुमारा कूणियस्स रन्नो एयमढे सोच्चा सएसु सएसु रजेसु पत्तेयं २ण्हाया जाव तिहिं मणुस्सकोडीहिंसद्धिं संपरिखुडा सवि. ड्डीए जाव रवेणं सएहिन्तो २ नयरेहिन्तो पडिनिक्खमन्ति, २ जेणेव अङ्गा जणवए, जेणेव चम्पा नयरी, जेणेव कूणिए राया, तेणेव उवागया करयल° जाव वद्धावेन्ति ॥ ५४॥ तए णं से कूणिए राया कोडम्वियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी-" खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, आभिसेक्कं हत्थिरयणं पडिकप्पेह, हयगयरहजोहचाउरङ्गिाणि सेणं संनाहेह, ममं एयमाणत्तियं पञ्चप्पिणह,” जाव पञ्चप्पिणन्ति । तए णं १ जुद्धं; A जुत्तं. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६ निरयावलियासु [५५ से कूणिए राया जेणेव मज्जणघरे तेणेव उवागच्छड, जाव पडिनिम्गच्छित्ता जेणेव बाहिरिया उवद्वाणसाला जाव नरवई, दुरूढे ॥ ५५ ॥ तर णं से कूणिए राया तिहिं दन्तिसहस्सेहिं जाव रखेणं चम्पं नयरिं मज्झंमज्झेणं निग्गच्छइ । २ जेणेव कालाईया दस कुमारा तेणेव उवागच्छछ । २ कालाइएहिं दसहिं कुमा रेहिं सद्धिं एगओ मेलायन्ति । तप णं से कूणिए राया तेत्तीसार दन्तिसहस्सेहिं तेत्तीसाए आससहस्सेहिं तेत्तीसाए रहसहस्सेहिं तेत्तीसाए मणुस्सकोडीहिं सद्धि संपखिडे सविडीए जाव रखेणं सुभेहिं वसईर्हि सुभेहिं पायरासेहिं नाइविगिट्ठेहिं अन्तरावासेहिं वसमाणे २ अङ्गजणवयस्स मज्झंमज्झेणं जेणेव विदेहे जणवए, जेणेव वेसाली नयरी, तेणेव पहारेत्थ गमणाए ॥ ५६ ॥ तए णं से चेडए राया इमीसे कहाए लट्ठे समाणे नव मल्लई नव लेच्छई कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणो सहावेइ, २ एवं वयासी- " एवं खलु देवाणुप्पिया, वेहल्ले कुमारे कूणियस्स रन्नो असंविदिषणं सेयणगं अट्ठारसर्वकं च हारं गहाय इहं हव्वमागए। तए णं कूणिएणं सेयणगस्स अट्ठारसर्वकस्स य अट्ठाए तओ दूया पेसिया । ते य मए इमेणं कारणेणं पडिसेहिया । तए णं से कूणिए ममं एयमठ्ठे अपडिसुणमाणे चाउरङ्गिणीए सेणाए सद्धि संपरिवुडे जुद्धसजे इहं हव्वमागच्छइ । तं किं णं, देवाणुप्पिया, सेयणगं अट्ठारसवंकं कूणियस्स रन्नो पच्चप्पिणामो ? वेहल्लं कुमारं पेसेमो ? उदाहु जुज्झित्था ? " तप णं नव मलाई नव लेच्छई कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणो चेडगं रायं एवं Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५९] पढमो वग्गो २७ वयासी-" न एयं, सामी, जुत्तं वा पत्तं वा रायसरिसं वा, जंण सेयणगं अट्ठारसवंकं कूणियस्स रन्नो पञ्चप्पिणिजइ, वेहल्ले य कुमारे सरणागए पेसिजइ । तं जइणं कूणिए राया चाउरङ्गिणीए सेणाए सद्धि संपरिखुडे जुद्धसजे इहं हव्वमागच्छइ, तए णं अम्हे कृणिएणं रन्ना सद्धिं जुज्झामो"।५७॥ तए णं से चेडए राया ते नव मल्लई नव लेच्छई कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणो एवं वयासी-"जइ णं, देवाणुप्पिया, तुब्भे कृणिएणं रन्ना सद्धिं जुज्झह, तं गच्छह णं, देवाणुप्पिया, सएसु २ रजेसु ण्हाया, जहा कालाईया," जाव जएणं विजएणं वद्धान्ति । तए णं से चेडए राया कोडम्बियपुरिसे सद्दावेइ, २ एवं वयासी-"आभिसेक्कं, जहा कृणिए," जाव दुरूढे ॥५८॥ . तए णं से चेडए राया तिहिं दन्तिसहस्सेहिं, जहा कूणिए, जाव वेसालिं नरिं मझमज्झेणं निग्गच्छइ । २ जेणेव ते. नव मलई नव लेच्छई कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणो, तेणेव उवागच्छइ । तए णं से चेडए राया सत्तावन्नाए दन्तिसहस्सेहिं सत्तावन्नाए आससहस्सेहिं सत्तावन्नाए रहसहस्सेहिं सत्तावन्नाए मणुस्सकोडीहिं सद्धिं संपरिखुडे सव्विड्डीए जाव रवणं सुभेहिं वसहीहिं पायरासेहि नाइविगिटेहिं अन्तरेहिं वसमाणे २ विदेहं जणवयं मझंमज्झेणं जेणेव देसपन्ते, तेणेव उवागच्छइ, २ खन्धावारनिवेसणं करेइ, २ कृणिय रायं पडिवालेमाणे जुद्धसजे चिट्ठइ ॥ ५९॥ तए णं से कृणिए राया सविडीए जावरवणं जेणेव देस Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८ निरयावलियासु [६० पन्ते, तेणेव उवागच्छर, २ चेडयस्स रनो जोयणन्तरियं खन्धावारनिवेस करेइ ॥ ६० ॥ तपणं ते दोन वि रायाणो रणभूमिं सजावेन्ति, २ रणभूमिं जयन्ति । तए णं से कूणिए राया तेत्तीसाए दन्तिसहसेहिं जाव मणुस्सकोडीहिं गरुलवूहं रएइ, २ गरुलवूहेणं रहमुसलं संगामं उवायाए । तए णं से चेडगे राया सत्तावनाए दन्तिसहस्सेहिं जाव सत्तावन्नाए मणुस्सकोडीहिं सगडवूहं रएइ, २ सगडवूहेणं रहमुसलं संगामं उवायाए । तए णं ते दोन्ह वि राईणं अणीया संनद्ध जाव गहियाउहपहरणा मंगतिएहिं फलएहिं निकट्ठाहिं असीहिं अंसागएहिं तोणेहिं सजीवेहिं धहिं समुक्खित्तेहिं सरेहिं समुलालियाहिं डावाहिं ओसारियाहिं ऊरुघण्टाहिं छिप्पत्तरेणं वज्रमाणेणं महया उक्किसीहनायवोलकलकलरवेणं समुहरवभूयं पिव करेमाणा सव्विड्डीए जाव रवेणं हयगया हयगहिं गयगया गयगएहिं रहगया रहगएहिं पायत्तिया पायतिपहिं अन्नमन्नेहिं सद्धि संपलग्गा यावि होत्था । तए णं ते दोण्ह वि रायाणं अणीया नियगसामीसासणाणुरन्ता महया जणक्खयं जणवहं जणप्पमदं जणसंवट्टकप्पं नञ्चन्तकबन्धवारंभीमं रुहिरकद्दमं करेमाणा अन्नमन्नेणं सद्धि जुज्झन्ति ॥ ६१ ॥ तणं से काले कुमारे तिहिं दन्तिसहस्सेहिं जाव मणूसकोडीहिं गरुलवूहेणं एक्कारसमेणं खन्धेणं कूणिएणं रन्ना सद्धि रहमुसलं संगामं संगामेमाणे हयमहिय, जहा भग १. A W कार . Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६५] पढमो वग्गो २९ वया कालीए देवीए परिकहियं, जाव जीवियाओ ववरोवेइ ॥ ६२ ॥ "तं एयं खलु, गोयमा, काले कुमारे एरिसएहिं आरभेहिं जाव परिसरणं असुभकडकम्मपन्भारेणं कालमासे कालं किच्चा चउत्थीए पङ्कष्पभाए पुढवीए हेमाभे नरए नेरइयत्ताए उववन्ने " ॥ ६३ ॥ " काले णं, भन्ते, कुमारे चउत्थीर पुढवीए... अणन्तरं उव्वट्टित्ता कहिं गच्छहिर कहिं उववजिहिर ?” “गोयमा, महाविदेहे वासे जाई कुलाई भवन्ति अड्ढाई, जहा दढपन्नो जाव सिज्झिहिइ बुज्झिहिइ जाव अन्तं काहिह ” ॥ ६४ ॥ " " तं एवं खलु, जम्बू, समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं निरयावलियाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमट्टे पन्नन्ते ॥ ६५॥ ॥ पढमं अज्झयणं सम्मत्तं ॥ ११ ॥ " जइ णं, भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेणं निरयावलियाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमट्टे पन्नत्ते, दोच्चस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स निरयावलियाणं समणेणं भगवया जाव संपतेणं के अट्ठे पन्नत्ते ?” " एवं खलु, जम्बू ॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं चम्पा नामं नयरी होत्था । पुण्णभद्दे वेइए । कूणिए राया। पउमावई देवी । तत्थ णं चम्पाप नयरीए सेणियस्स रन्नो भज्जा कूणियस्स रन्नो चुल्ले १. A खुल्ल ० Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३० निरयावलियासु [६६ माउया सुकाली नाम देवी होत्था सुकुमाला । तसे णं सुकालीए देवीए पुत्ते सुकाले नामं कुमारे होत्था सुकुमाले । तए णं से सुकाले कुमारे अन्नया कयाइ तिहिं दन्तिसहस्सेहि, जहा कालो कुमारो, निरवसेसं तं चेव भाणियव्वं जाव महाविदेहे वासे....अन्तं काहिइ ॥६६॥ ॥ बीयं अज्झयणं सम्मत्तं ॥ १२॥ एवं सेसा वि अट्ट अज्झयणा नेयव्वा पढमसरिसा, नवरं मायाओ सरिस नामाओ ॥ ६७॥ ॥निरयावलियाओ सम्मत्ताओ। ॥ निक्खेवो सब्वेसिं भाणियन्बो तहा॥ ॥ पढमो वग्गो सम्मत्तो॥ Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ॥ कप्पवेडिंसियाओ ।। "जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं उवङ्गाणं पढमस्स वग्गस्स निरयावलियाणं अयमढे पन्नत्ते, दोच्चस्स णं, भन्ते, वग्गस्स कप्पडिसियाणं समजेणं जाव संपत्तेणं कइ अज्झयणा पन्नत्ता?" "एवं खलु, जम्बू, समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं कप्पवर्डिसियाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता । तं जहा-पउमे १, महापउमे २, भद्दे ३, सुभद्दे '४, पउमभद्दे ५, पउमसेणे ६, पउमगुम्मे ७, नलिणिगुम्मे ८, आणन्दे ९, नन्दणे १०।" "जइणं, भन्ते, समणेणं जाव संपचेणं कप्पवार्डिसियाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता, पढमस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स कप्पवडिंसियाणं समजेणं भगवया जाव के अटे पन्नत्ते?" "एवं खलु, जम्बू" ॥ ६८॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं चम्पा नाम नयरी होत्था । पुण्णभद्दे चेइए । कूणिए राया। पउमावई देवी । तत्थ णं चम्पाए नयरीए सेणियस्स रन्नो भजा कूणियस्स रन्नो चुल्लमाउया काली नामं देवी होत्था सुउमाला । तीसे णं कालीए __ १ The Mss. give indiscriminately कप्पवडिसिया or ० वसिया or वडेंसिया. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२ निरयावलियासु [६९ देवीर पुत्ते काले नामं कुमारे होत्था सुउमाले । तस्स णं कालस्स कुमारस्स पउमावई नामं देवी होत्या, सोमाला जाव विहरइ ॥ ६९ ॥ तए णं सा पउमावई देवी अन्नया कयाइ तंसि तारिस - गंसि वासघरंसि अब्भिन्तरओ सचित्तकम्मे जाव सीहं सु मिणे पासित्ताणं पडिबुद्धा एवं जम्मणं, जहा महाबलस्स, जाव नामधेज्जं - " जम्हा णं अम्हं इमे दारए कालस्स कुमारस्स पुत्ते पउमावईए देवीए अत्तर, तं होउ णं अम्हं इमस्स दारगस्स नामधेजं परमे परमे " । सेसं जहा महाबलस्स । अट्टओ दाओ । जाव उपि पासायवरगए विहरइ । सामी समोसरिए । परिसा निग्गया । कृणिए निम्गए । पउमे वि, जहा महाबले, निग्गए । तहेव अम्मापिइआपुच्छणा, जाव पव्वइए अणगारे जाए जाव गुत्तबम्भयारी ॥ ७० ॥ तए णं से पउमे अणगारे समणस्स भगवओ महावीरस्स तहारूवाणं थेराणं अन्तिए सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई अहिजइ । २ बहूहिं चउत्थछट्टम' जाव विहरइ ॥ ७१ ॥ तरणं से पउमे अणगारे तेणं ओरलेणं, जहा मेहो, तहेव धम्मजागरिया, चिन्ता । एवं जहेव मेहो तहेव समणं भगवं आपूच्छित्ता विउले जाव पाओवगए समाणे तहारुवाणं थेराणं अन्तिर सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई, बहुपडिपुण्णाई पञ्च वासाई सामण्णपरियाए । मासियाए संलेहणाए सट्ठि भत्तारं । आणुपुव्वीए कालगए । थेरा ओतिण्णा । भगवं गोयमे पुच्छर, सामी कहेइ, जाव सट्ट १ A उरालेणं. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७६] बिइओ वग्गो भत्ताई अणसणाए छेइत्ता आलोइयपडिक्कन्ते उर्ल्ड चन्दिमसोहम्मे कप्पे देवत्ताए उववन्ने । दो सागराइं ॥ ७२ ॥ _ “से णं,भन्ते,पउमे देघे ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं"। पुच्छा । “ गोयमा, महाविदेहे वासे, जहा दढपइन्नो, जाव अन्तं काहिइ" । " तं एवं खटु, जम्बू, समणेणं जाव संपतेणं कप्पवडिंसियाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते त्ति बेमि ॥ ७३॥ पढमं अज्झयणं ॥ २॥१॥ "जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं कप्पवडिसियाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयम? पन्नत्ते, दोच्चस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स के अट्टे पन्नत्ते?" “ एवं खलु, जम्बू" ॥७४॥ तेणं कालेणं २ चम्पा नाम नयरी होत्था। पुण्णभद्दे चेइए। कूणिए राया। पउमावई देवी । तत्थ णं चम्पाए नयरीए सोणियस्स रन्नो भजा कूणियस्स रन्नो चुल्लमाउया सुकाली नामं देवी होत्था । तीसे णं सुकालीए पुत्ते सुकाले नाम कुमारे । तस्स णं सुकालस्स कुमारस्स महापउमा नाम देवी होत्था सुउमाला ॥ ७५॥ तए णं सा महापउमा देवी अन्नया कयाइ तसि तारिसगसि, एवं तहेव, महापउमे नाम दारए, जाव सिज्झिहिइ। नवरं ईसाणे कप्पे उववाओ। उक्कोसट्टिईओ। निक्लेवो॥७॥ ॥ बीयं अज्झयणं ॥ २॥२॥ एवं सेसा वि अट्ठ नेयव्वा । मायाओ सरिस नामाओ। कालाईणं दसण्हं पुत्ता आणुपुवीए Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [ ७७ दोण्हं च पञ्च चत्तारि तिन्हं तिन्हं च होन्ति तिष्णेय । दोहं च दोनि वासा सेणियनत्तूण परियाओ ॥ १ ॥ उववाओ आणुपुवीए पढमो सोहम्मे, बिइओ ईसाणे, तइओ सणकुमारे, चउत्थो माहिन्दे, पञ्चमो बम्भलोए, छट्टो लन्तर, सत्तमो महासुक्के, अट्टमो सहस्सारे, नवमो पाणए, दसमो अच्चुए । सव्वत्थ उक्कोसट्टिई भाणियव्वा । महाविदेहे सिद्धे ॥ ७७ ॥ ३४ ॥ कप्पवासियाओ सम्मत्ताओ ॥ ॥ बीओ वग्गो सम्मत्तो ॥ २ ॥ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ॥ पुफियाओ । " जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं उवङ्गाणं दोच्चस्स कप्पवडिसियाणं अयमढे पन्नत्ते, तच्चस्स णं, भन्ते, वग्गस्स उवङ्गाणं पुष्फियाणं के अटे पन्नत्ते ? " " एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाच संपत्तेणं उवङ्गाणं तच्चस्स वग्गस्स पुफियाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता । तं जहा चन्दे सूरे सुक्के वहुपुत्तिय पुण्ण माणिभद्दे य । दत्ते सिवे बले या अाढिए चेव बोद्धव्वे ॥". " जइ णं, भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेणं पुष्फियाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता, पढमस्स णं, भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेणं के अढे पन्नत्ते?" "एवं खलु, जम्बू" ॥ ७८॥ तेणं कालेणं २ रायगिहे नयरे । गुणसिलए चेइए । सेणिए राया । तेण कालेणं २ सामी समोसढे, परिसा निग्गया। तेणं कालेणं २ चन्दे जोइसिन्दे जोइसराया चन्दडिसए विमाणे सभाए सुहम्माए चन्दंसि सीहासणांस चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं जाव विहरइ । इमं च णं केवलकप्पं जम्बुद्दीवं दीवं विउलेणं ओहिणा आभोएमाणे २ पासइ, २ . १ A अणाहिए. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३६ निरयावलियासु [७९ समणं भगवं महावीरं, जहा सूरियाभे, आभिओगं देवः सहावेत्ता जाव सुरिन्दाभिगमणजोग्गं करेत्ता तमाणत्तियं पच्चप्पिणन्ति । सूसरा घण्टा, जाव विउव्वणा । नवरं जाणविमाणं जोयणसहस्सवित्थिण्णं अद्धतेवद्विजेोयणसमूसियं, महिन्दज्झओ पणुवीसं जोयणमूसिओ, सेसं जहा सूरियाभस्स, जाव आगओ । नट्टविही। तहेव पडिगओ ॥ ७९ ॥ " भन्ते "त्ति भगवं गोयमे समणं भगवं..." भन्ते " । पुच्छा । कूडागारसाला । सरीरं अणुपविट्ठा | पुव्वभवो । " एवं खलु, गोयमा” ॥ ८० ॥ तेणं कालेणं २ सावत्थी नामं नयरी होत्था । कोट्टए चेइए /तत्थ णं सावत्थीए अङ्गई नामं गाहावई होत्था अड्डे जाव. अपरिभूप । तए णं से अङ्गई गाहावई सावत्थीए नयरीए. बहूणं नगरनिगम ... जहा आणन्दो ॥ ८१ ॥ तेणं कालेणं २ पासे णं अरहा पुरिसादाणीए आइगरे, जहा महावीरो, नवुस्सेहे सोलसेहिं समणसाहस्सीहिं अतीसाए अजियासहस्सेहिं जाव कोट्टए समोसढे । परिसा निग्गया ॥ ८२ ॥ तपणं से अङ्गई गाहावई इमसे कहाए लद्धट्ठे समाणे हट्टे, जहा कत्तिओ सेट्ठी तहा निम्गच्छर जाव पजुवासइ । धम्मं सोच्चा निसम्म, जं नवरं, “देवाणुप्पिया, जेट्ठपुत्तं कुटुम्बे ठावेमि । तए णं अहं देवाणुप्पियाणं जाव पव्वयामि" । जहा गङ्गदत्ते तहा पव्वइप जाव गुत्तबम्भयारी ॥ ८३ ॥ तपणं से अङ्गई अणगारे पासस्स अरहओ तहारूवाणं थेराणं अन्तिम सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई अहिज्जइ । २ बहूहिं चउत्थ° जाव भावेमाणे बहूई वासाई सामण्णपरि Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८७] तइओ वग्गो यागं पाउणइ । २ अद्धमासियाए संलेहणाए तीसं भत्ताई अणसणाए छेइत्ता विराहियसामण्णे कालमासे कालं किच्चा चन्दवडिसए विमाणे उववाइयाए सभाए देवसयणिजंसि देवदूसन्तरिए चन्दे जोइसिन्दत्ताए उववन्ने ॥ ८४॥ तए णं से चन्दे जोइसिन्दे जोइसिराया अहुणोववन्ने समाणे पञ्चविहाए पजत्तीए पजत्तीभावं गच्छइ, तं जहाआहारपजत्तीए सरीरपजत्तीए इन्दियपजत्तीए सासोसासपजत्तीए भासामणपजत्तीए. ॥ ८५॥ "चन्दस्स णं, भन्ते, जोइसिन्दस्स जोइसरन्नो केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?” "गोयमा, पलिओवमं वाससयसहस्समभहियं । एवं खलु, गोयमा, चन्दस्स जाव जोइसरन्नो सा दिव्या देविड्डी..."। "चन्दे णं, भन्ते, जोइसिन्दे जोइसराया ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं चइत्ता कहिं गच्छिहिइ२?" "गोयमा, महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ"॥८६॥ निक्खेवओ ॥३॥१॥.. . . " जइ ण, भन्ते, समणणं भगवया जाव पुफियाणं पढमस्स अज्झयणस्स जाव अयमढे पन्नत्ते, दोच्चस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स फुप्फियाणं समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं के अढे पन्नत्ते ? " " एवं खलु, जम्बू" ॥ ८७ ॥ तेणं कालेणं २ रायगिहे नाम नयरे । गुणसिलए चेइए। सेणिए राया । समोसरणं । जहा चन्दो तहा सूरो वि आगओ, जाव नट्टविहिं उवदंसित्ता पडिगओ । पुन्वभवपुच्छा । सावत्थी नयरी । सुपइटे नाम गाहावई होत्था, अड्डे, जहेव अङ्गई जाव विहरइ । पासो समोसढो, जहा.. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३८ निरयावलियासु [cc अङ्गई तहेव पव्वइए, तहेव विराहियसामण्णे, जाव महावि-देहे वासे सिज्झिहिर जाव अन्तं करेहिइ ॥ ८८ ॥ निक्खेवओ ॥ ३ ॥ २॥ उक्खेवओ ॥ ३ ॥ ३॥ रायगिहे नयरे । गुणसिलए चेइए। सेणिए राया। सामी समोसढे । परिसा निग्गया । तेणं कालेणं २ सुक्के महग्गहे सुक्कवर्डिसर विमाणे सुक्कंसि सीहासणंसि चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं, जहेव चन्दो तहेव आगओ, नट्टविहिं उवदंसित्ता पडिगओ । " भन्ते " ति । कूडागारसाला । पुव्व-भवपुच्छा । " एवं खलु, गोयमा " ॥ ८९ ॥ तेणं कालेणं २ वाणारसी नामं नयरी होत्था । तत्थ णं वाणारसीए नयरीए सोमिले नामं माहणे परिवसई अड्डे जाव अपरिभूए रिउब्वेय' जाव सुपरिनिट्टिए । पासे समोसढे । परिसा पज्जुवासइ ॥ ९० ॥ तए णं तस्स सोमिलस्स माहणस्स इमीसे कहाए लद्धटुस्स समाणस्स इमे एयारूवे अज्झत्थिए - " एवं पासे अरहा पुरिसादार्णापि पुव्वाणुपुव्विं जाव अम्बसालवणे विहरह । तं गच्छामि णं पासस्स अरहओ अन्तिए पाउन्भवामि । इमाई च णं एयारूवाइं अट्ठाई हेऊइं..." जहा पण्णत्तीए । सोमिलो निग्गओ खण्डियविहुणो जाव एवं वयासी- "जत्ता ते, भन्ते ? जवणिजं च ते ? " पुच्छा । " सरिसवया मासा कुलत्था एगे भवं ? " जाव संबुद्धे सावगधम्मं पडिवजित्ता पडिंगए ॥ ९१ ॥ तपणं पासे णं अरहा अन्नया कयाइ वाणरसीओ नयरीओ अम्बसालवणाओ चेहयाओ पडिनिक्खमइ २बहिया जणवय Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९३] तइओ वग्गो ३९ विहारं विहरइ । तर णं से सोमिले माहणे अन्नया कयाइ असाहुदंसणेण य अपज्जुवासणयाए य मिच्छत्तपज्जवेहिं परिवढमाणेहिं २ सम्मत्तपज्जवेहिं परिहायमाणेहिं मिच्छन्तं च पडिवन्ने ॥ ९२ ॥ तपणं तस्स सोमिलस्स माहणस्स अनया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि कुडुम्बजागरियं जागरमाणस्स अयमेयारूवे अज्झत्थिर जाव समुप्पज्जित्था - " एवं खलु अहं वाणारसीप नयरीए सोमिले नामं माहणे अच्चन्तमाहणकुलप्पसूए । तए णं मए वयाई चिण्णाई, वेया य अहीया, दारा आहूया, पुत्ता जणिया, इड्डीओ समाणीयाओ, पसुबन्धा कया, जन्ना जेट्ठा, दक्षिणा दिन्ना, अतिही पूइया, अग्गी हूया, जूवां निक्खित्ता । तं सेयं खलु मम इयाणि कलं जाव जलन्ते वाणारसीए नयरीए बहिया बहवे अम्बारामा रोवावित्तए, एवं माउलिङ्गा बिल्ला कविट्ठा चिञ्चा फुप्फारामा रोवावित्तए” एवं संपेहेइ । २ कल्लं जाव जलन्ते वाणारसीए नयरीए बहिया अम्बारामे य जाव पुप्फारामे य रोवावेइ । तए णं बहवे अम्बारामा य जाव पुप्फारामा य अणुपुव्वेणं सारक्विजमाणा संगोविजमाणा संवडिज्जमाणा आरामा जाया किण्हा किण्होभासा जाव रम्मा महामेहनिकुरम्बभूया पत्तिया पुष्फिया फलिया हरियगरेरिजमाणा सिरिया अईव २ उवसोभमाणा २ चिट्ठन्ति ॥ ९३ ॥ तए णं तस्स सोमिलस्स माहणस्स अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि कुडुम्बजागरियं जागरमाणस्स अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पज्जित्था - " एवं खलु अहं १ A° वहा. २ A जूया, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [९४वाणारसीए नयरीए सोमिले नामं माहणे अञ्चन्तमाहणकुलप्पसूए । तए णं मए वयाई चिण्णाई जाव जूवा निक्खित्ता । तपणंमए वाणारसीए नयरीए बहिया बहवे अम्बारामा जाव पुप्फारामा य रोवाविया । तं सेयं खलु ममं इयाणि कलं जाव जलन्ते सुबहुं लोहकडाहकडुच्छुयं तम्बियं तावसभण्डं घडावेत्ता विउलं असणं पाणं खाइमं साइमं......मित्तनाइ आमन्तेत्ता तं मित्तनाइनियग°......विउलेणं असण° जाव संमाणेत्ता तस्सेव मित्त जाव जेट्टपुत्तं कुडम्बे ठवेत्ता तं मित्तनाइ° जाच आपुच्छित्ता सुबहुं लोहकडाहकडच्छुयं तम्बियं तावसभण्डगं गहाय जे इमे गङ्गाकूला वाणपत्था तावसा भवन्ति, तं जहा-होत्तिया पोत्तिया कोत्तिया जन्नई सङ्घई घालई हुम्बउट्ठा दन्तुक्खलिया उम्मजगा संमजगा निमजगा संपक्खालगा दक्षिणकूला उत्तरकूला संखधमा कूलधमा मियलुद्धया हत्थितावसा उद्दण्डा दिसापोक्खिणो वकवासिणो बिलवासिणो जलवासिणो रुक्खमूलिया अम्बुभक्खिणो वायुभक्खिणो सेवालभक्खिणो मूलाहारा कन्दाहारा तयाहारा पत्ताहारा पुप्फाहारा फलाहारा बीयाहारा परिसडियकन्दमूलतयपत्तपुप्फफलाहाराजलाभिसेयकढिणगायभूया आयावणाहिं पञ्चग्गितावेहिं इङ्गालसोल्लियं कन्दुसोल्लियं पिव अप्पाणं करेमाणा विहरन्ति । तत्थ णं जे ते दिसापोक्खिया तावसा तेसिं अन्तिए दिसापोक्खियत्ताए पव्वइत्तए, पव्वइए वि य णं समाणे इमं एयारूवं अभिग्गहं अभिगिहिस्सामि-कप्पइ मे जावजीवाए छटुंछट्टेणं अणिक्खित्तेणं दिसाचक्कवालेणं तवोकम्मेणं उड़े बाहाओ पगिज्झिय २ सूराभिमुहस्स आयावणभूमीए आयावेमाणस्स Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९४] तइओ वग्गो ४१ विहरित्तए" त्ति कट्ट एवं संपेहेइ । २ कल्लं जाव जलन्ते सुबहुं लोह जाव दिसापोक्खियतावसत्ताए पव्वइए । पव्वइए वि य णं समाणे इमं एयारूवं अभिग्गहं जाव अभिगिण्हित्ता पढम छटुक्खमणं उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ ९४ ॥ तए णं सोमिले माहणे रिसी पढमछट्टक्खमणपारणसि आयावणभूमीए पञ्चोरुहइ । २ वागलवत्थनियत्थे जेणेव सए उडए, तेणेव उवागच्छइ । २ किढिणसंकाइयं गण्हइ ।२ पुरस्थिमं दिसिं पुक्खेइ, "पुरथिमाए दिसाए सोमे महार.या पत्थाणे पत्थियं अभिरक्खउ, सोमिलमाहणारासिं अभिरक्खउ । जाणि य तत्थ कन्दाणि य मूलाणि य तयाणि य पत्ताणि य पुप्फाणि य फलाणि य बीयाणि य हरियाणि य ताणि अणुजाणउ" त्ति कट्ट पुरत्थिमं दिसं पसरइ।२ जाणि य तत्थ कन्दाणि य जाव हरियाणि य ताई गेण्हइ ।२ किढिणसंकाइयगं भरेइ । २ भे य कुसे य पत्तामोडं च समिहाओ कट्ठाणि य गेण्हइ । २ जेणेव सए उडए, तेणेव उवागच्छइ । २ किढिणसंकाइयगं ठवेइ । २ वेई वड्डेइ । २ उवलेवणसंमज्जणं करेइ । २ दम्भकलसहत्थगए जेणेव गङ्गा महाणई, तेणव उवागच्छइ । २ गङ्गं महाणई ओगाहइ । २ जलमजणं करेइ । २ जलकिहुं करेइ । २ जलाभिसेयं करेइ । २ आयन्ते चोक्खे परमसुइभूए देवपिउकयकज्जे दम्भकलसहत्थगए गङ्गाओ महाणईओ पञ्चुत्तरइ । २ जेणेव सए उडप, तेणेव उवागच्छइ २ दब्भे य कुसे य वालुयाए य वेइं रएइ । २ सैरयं करेइ । २ अराणि करेइ । २ सरएणं अरणिं १ Mss read कढिण and किढिण indiscriminately. २ A सरई. vely. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४२ निरयावलियासु [९५महेइ । २ अग्गि पाडेइ । २ अम्गि संधुक्केइ । २ समिहा कट्ठाणि पक्खिवइ । २ अग्गि उजालेइ । २ अग्गिस्स दाहिणे पासे सत्तङ्गाइं समादहे। तं जहा--सकथं वक्कलं ठाणं सेजभण्डं कमण्डलुं । दण्डदारुं तहप्पाणं अह ताई समादहे ॥१॥ महुणा य घएण तन्दुलेहि य आग्गि हुणइ । चलं साहेइ । २ बलिं वइस्सदेवं करेइ।२ अतिहिपूयं करेइ।२ तओ पच्छा अप्पणा आहारं आहारेइ ॥९५॥ तए णं सोमिले माणरिसी दोच्चं छट्टक्खमणपारणगंसि, तं चेव सव्वं भाणियव्वं जाव आहारं आहारेइ । नवरं इमं नाणत्तं-" दाहिणाए दिसाए जमे महाराया पत्थाणे पत्थियं अभिरक्खउ सोमिलं माणरिसिं, जाणि य तत्थ कन्दाणि य जाव अणुजाणउ" त्ति कट्ट दाहिणं दिसिं पसरइ । एवं पञ्चत्थिमेणं वरुणे महाराया जाव पञ्चत्थिमं दिसिं पसरइ। उत्तरेणं वेसमणे महाराया जाव उत्तरं दिसिं पसरइ । पुव्वदिसागमेणं चत्तारि वि दिसाओ भाणियव्वाओ जाव आहारं आहारेइ ॥९६॥ तए णं तस्स सोमिलमाहणरिसिस्स अन्नया कयाइ पुन्वरत्तावरत्तकालसमयंसि अणिञ्चजागरियं जागरमाणस्स अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पज्जित्था-"एवं खलु अहं वाणारसीए नयरीए सोमिले नाम माणरिसी अञ्चन्तमाहणकुलप्पसूए।तरणंमए वयाई चिण्णाई जाव जूवा निक्खित्ता। तए णं मम वाणारसीए जाव पुप्फारामा य जाव रोविया । तए णं मए सुबहुँ लोह जाव घडावेत्ता जाव जेट्टपुत्तं ठवेत्ता जाव जेट्टपुत्तं आपुच्छित्ता सुबडं लोह जाव गहाय मुण्डे Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९८] तइओ वग्गो ४३ जाव पव्वइए। पव्वइए वियणं समाणे छटुंछट्टेणं"जाव विहरइ। "तं सेयं खलु ममं इयाणि कल्लं जाव जलन्ते बहवे तावसे दिवाभट्टे य पुव्वसंगइए य परियायसंगइए य आपुच्छित्ता आसमसंसियाणि य वहूई सत्तसयाई अणुमाणइत्ता वागलवत्थानयत्थस्स कढिणसंकाइयगहियसभण्डोवगरणस्स कट्ठमुद्दाए मुहं बन्धित्ता उत्तरदिसाए उत्तराभिमुहस्स महपत्थाणं पत्थावेत्तए" एवं संपेहेइ । २ कल्लं जाव जलन्ते बहवे तावसे य दिट्ठाभट्टे य पुव्वसंगइए य, तं चेव जाव, कट्ठमुद्दाए मुहं बन्धइ । २ अयमेयारूवं अभिग्गहं अभिगिपहइ-"जत्थेवणं अम्हं जलंसि वा एवंथलंसि वा दुग्गसि वा निन्नसि वा पव्वतंसि वा विसमसि वा गडाए वा दरीए वा पक्खलिज वा पवडिज वा, नो खलु मे कप्पइ पञ्चुट्टित्तए" त्ति कट्ठ अयमेयारूवं अभिग्गहं अभिगिण्हइ ॥९७॥ - उत्तराए दिसाए उत्तराभिमुहपत्थाणं पत्थिए से सोमिले माहणरिसी पुव्वावरण्हकालसमयंसि जेणेव असोगवरपायवे, तेणेव उवागए, असोगवरपायवस्स अहे कढिणसंकाइयं ठवेइ । २ वेई वड्डेइ । २ उवलेवणसंमजणं करेइ।२ दमकलसहत्थगए जेणेव गङ्गा महाणई, जहा सिवो जाव, गङ्गाओ महाणईओ पञ्चुत्तरइ । जेणेव असोगवरपायवे, तेणेव उवागच्छइ।२ भेहि य कुसेहि य वालुयाए वेइं रएइ।२ सरगं करेइ । २ जाव बलिं वइस्सदेवं करेइ । २ कट्ठमुद्दाए मुहं बन्धइ । २ तुसिणीए संचिट्ठइ ॥९८॥ तए णं तस्स सोमिलमाहणरिसिस्स पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि एगे देवे अन्तियं पाउन्भूए। तए णं से देवे सोमिलमाहणं एवं वयासी-"हं भो सोमिलमाहणा, पव्वइया, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [९९ दुपव्वइयं ते " । तर णं से सोमिले तस्स देवस्स दोच्चं पि 'तच्च पि एयमहं नो आढाइ, नो परिजाणइ, जाव तुसिणीए संचिट्ठर । तए णं से देवे सोमिलेणं माहणरिसिणा अणाढाइजमाणे जामेव दिसिं पाउन्भूए तामेव जाव पडिगए। तए गं से सोमिले कलं जाव जलन्ते वागलवत्थनियत्थे काढणकाइयगहियग्गिहोत्तभण्डोवगरणे कट्टमुद्दाए मुहं बन्धइ । २ उत्तराभिमुहे संपत्थिए ॥ ९९ ॥ ४४ तर णं से सोमिले बिइयदिवसति पुव्वावरण्हकाल समयंसि जेणेव सत्तिवण्णे तेणेव उवागए सत्तिवण्णस्स अहे कढिणसंकाइयं ठवेइ । २ वेइं बड़ेइ । जहा असोगवरपायवे जाच अगि हुण, कट्टमुद्दाए मुहं बन्धइ, तुसिणीए संचिट्ठर । तए णं तस्स सोमिलस्स पुग्बरताव रत्तकालसम यंसि एगे देवे अन्तियं पाउब्भूए । तए णं से देवे अन्तलि - क्खपडिवने जहा असोगवरपायवे जाव पडिगए। तए णं से सोमिले कलं जाव जलन्ते वागलवत्थवियत्थे कढिणसंकाइयं गेहइ । २ कट्टमुद्दा मुहं बन्धइ । २ उत्तरदिसाए उत्तराभिमुहे संपत्थि ॥ १०० ॥ तर णं से सोमिले तइयदिवसम्मि पुव्वावरण्हकालसमयंसि जेणेव असोगवरपायवे तेणेव उवागच्छइ । २असोगवरपायवस्स अहे किढिणसंकाइयं ठवेइ । २ वेई बढेइ जाव गङ्गं महाण पचत्तरइ । २ जेणेव असोगवरपायवे तेणेव उवागच्छइ । २ असोगवरपायवस्स अहे किढिणसंकाइयं ठवेइ, वेडं रएइ । २ कट्ठमुद्दाए मुहं बन्धइ, २ तुसिणीए संचिट्ठर । तप णं तस्स सोमिलस्स पुव्वरत्तावरत्तकाले एगे देवे अन्तियं पाउन्भवित्था, तं चैव भणइ जाव पडिगए । तर णं से सोमिले जाव जलन्ते वागलवत्थनियत्थे किढिण Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०२] तइओ वग्गो ४५: संकाइयं जाव कट्ठमुद्दाए मुहं बन्धइ, २ उत्तराए दिसाए उत्तराभिमुहे संपत्थिए ॥१०१॥ तए णं से सोमिले चउत्थदिवसपुव्वावरण्हकालसमयंसिं जेणेव वडपायवे तेणेव उवागए वडपायवस्स अहे कढिणं संठवेइ ।२ वेइं वड्इ, उवलेवसंमजणं करेइ,जाव कट्ठमुद्दाए मुहं बन्धइ, तुसिणीए संचिट्ठइ । तए णं तस्स सोमिलस्स पुव्वरत्तावरत्तकाले एगे देवे अन्तियं पाउभवित्ता, तं चेव भणइ जाव पडिगए। तएणं से सोमिले जाव जलन्ते वागलवत्थनियत्थे किढिणसंकाइयं, जाव कट्टमुद्दाए मुहं बन्धइ,... उत्तराए उत्तराभिमुहे संपत्थिए ॥ १०२॥ तए णं से सोमिले पञ्चमदिवसम्मि पुव्वावरण्हकालसमयंसि जेणेव उम्बरपायवे, तेणेव उवागच्छइ । उम्बरपायवस्स अहे किढिणसंकाइयं ठवेइ, वेइं बड्लेइ, जाव कट्ठामुद्दाए मुहं बन्धइ, जाव तुसिणीए संचिट्ठइ । तए णं तस्स सोमिलमाहणस्त पुव्वरत्तावरत्तकाले एगे देवे, जाव एवं वयासी-"हं भो सोमिला, पव्वइया, दुप्पव्वइयं ते," पढम भणइ, तहेव तुसिणीए संचिट्ठइ।देवो दोश्च पि तच्चं पि वयइ-"सोमिला,, पव्वइया, दुप्पव्वइयं ते।" तए णं से सोमिले तेणं देवेणं दोच्चं पितञ्चं पि एवं वुत्ते समाणे तं देवं एवं वयासी-“कहं णं, देवाणुप्पिया, मम दुप्पव्वइयं ?" तए णं से देवे सोमिलं. माहणं एवं वयासी-“एवं खलु, देवाणुप्पिया। तुमं पासस्स अरहओ पुरिसादाणीयस्स अन्तियं पञ्चाणुव्वए सत्तसिक्खावए दुवालसविहे सावयधम्मे पडिवन्ने । तए णं तव अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयसि कुडुम्बजागरियं"....... जाव पुवचिन्तियं देवो उच्चारेइ जाव, “जेणेव असोगवर Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [१०३ पायवे, तेणेव उवागच्छसि, २ किढिणसंकाइयं जाव तुसिणीए संचिट्ठसि । तए णं पुव्वरत्तावरत्तकाले तव अन्तियं पाउब्भवामि, 'हं भो सोमिला, पव्वइया, दुप्पव्वइयं ते, तह चेव देवो नियवयण भणइ जाव, पञ्चमदिवसम्मि पुव्वावरण्हकालसमयसि जेणेव उम्बरपायवे, तेणेव उवागए किढिणसंकाइयं ठवोस, वेई वड्डइ, उवलेवणं संमजणं करेइ, २ कट्ठमुद्दाए मुहं वन्धइ, २ तुसिणीए संचिट्ठसि । तं एवं खलु, देवाणुप्पिया, तव दुप्पव्वइयं" ॥ १०३ ॥ तए णं से सामिले तं देवं एवं वयासी-" कह , देवाणुप्पिया, मम सुपव्वइयं ?" तए णं से देवे सोमिलं एवं वयासी-" जइ णं तुम, देवाणुप्पिया, इयाणिं पुव्वपडिवन्नाई पञ्च अणुव्वयाई सयमेव उवसंपजित्ताणं विहरसि, तो णं तुज्झ इयाणि सुपन्वइयं भवेजा।" तए णं से देवे सोमिलं वन्दइ नमसइ, २ जामेव दिसि पाउन्भूए तामेव दिसिं पडिगए । तए णं सोमिले माहणरिसी तेणं देवेणं एवं वुत्ते समाणे पुवपडिवन्नाई पञ्च अणुव्वयाई सयमेव उवसंपजित्ताणं विहरइ ॥ १०४॥ . तए णं से सोमिले बहि चउत्थछट्टट्ठम जाव मासद्धमासखमणेहिं विचित्तेहिं तवोवहाणेहिं अप्पाणं भावेमाणे बहूई वासाई समणोवासगपरियागं पाउणइ । २ अद्धमासियाए संलेहणाए अत्ताणं झूसेइ।२ तीसं भत्ताइ अणसणाए छेएइ। २ तस्स ठाणस्स अणालोइयपडिकन्ते विराहियसम्मत्ते कालमासे कालं किच्चा सुक्कवडिंसए विमाणे उववायसभाए देवसयणिजंसि जाव ओगाहणाए सुक्कमहम्गहत्ताए उववन्ने ॥१०५॥ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पढमो वग्गो तए णं से सुक्के महग्गहे अहुणोववन्ने समाणे जाव भासामणपजतीए... । “एवं खलु, गोयमा, सुक्केणं सा दिव्वा जाव अभिसमन्नागए। एगं पलिओवमं ठिई ।" " सुक्के णं, भन्ते,महग्गहे तओ देवलोगाओ आउक्खए कहिंगच्छिहिइ?'' " गोयमा, महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥” १०६॥ ॥ निक्खेवओ ॥ ३ ॥ ३ ॥ ॥ उक्खेवओ ॥ ३ ॥ ४ ॥ तेणं कालेणं २ रायगिहे नाम नयरे । गुणसिलए चेइए। सेणिए राया । सामी समोसढे । परिसा निग्गया ॥ १०७॥ तेणं कालेणं २ बहुपुत्तिया देवी सोहम्मे कप्पे बहुपुत्तिए विमाणे सभाए सुहम्माए बहुपुत्तियंसि सीहासणंसि चाहिं सामाणियसाहस्सीहिं चउहिं महत्तरियाहिं, जहा सूरियाभे, जाव भुञ्जमाणी विहरइ,इमं च णं केवलकप्पं जम्बुद्दीवं दीवं विउलेणं ओहिणा आभोएमाणी २ पासइ ।२ समणं भगवं महावीरं, जहा सूरियाभो, जाव नमंसित्ता सीहासणवरंसि पुरत्थाभिमुहा संनिसण्णा । आभियोगा जहा सूरियाभस्स, सूसरा घण्टा, आभियोगियं देवं सहावेइ।जाणविमाणं जोयणसहस्सवित्थिण्णं । जाणविमाणवणओ । जाव उत्तरिलेणं निजाणमम्गेणं जोयणसाहस्सिएहिं विग्गहेहिं आगया, जहा सूरियामे । धम्मकहा सम्मत्ता । तए णं सा बहुपुत्तिया देवी दाहिणं भुयं पसारेइ, २ देवकुमाराणं अट्ठसयं, देवकुमारियाण य वामाओ भुयाओ अट्ठसयं, तयाणन्तरं च णं बहवे दारगा य दारियाओ य डिम्भए य डिम्भियाओ य विउव्वइ । नट्टविहिं, जहा सूरियाभो, उवदंसित्ता पडिगए ॥ १०८ ॥ Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४८ निरयावलियासु [१०९ "भन्ते" त्ति भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमंसइ । कूडागारसाला । “बहुपुत्तियाए णं, भन्ते, देवीए सा दिव्वा देविड्डी"...पुच्छा, “जाव अभिसमन्नागया ?" "एवं खलु, गोयमा" ॥ १०९ ॥ तेणं कालेणं २ वाणारसी नामं नयरी, अम्बसालवणे चेइए । तत्थ णं वाणारसीए नयरीए भद्दे नाम सत्थवाहे होत्था अड्डे जाव अपरिभूए । तस्स णं भद्दस्स सुभद्दा नाम भारिया सुउमाला वञ्झा अवियाउरी जाणुकोप्परमाया यावि होत्था ॥ ११०॥ तए णं तीसे सुभद्दाए सत्थवाहीए अन्नया कयाइ पुव्यरत्तावरत्तकाले कुडम्बजागरियं जागरमाणीए इमेयारूवे जाव संकप्पे समुप्पजित्था-"एवं खलु अहं भद्देणं सत्थवाहणं सद्धिं विउलाई भोगभोगाई भुञ्जमाणी विहरामि, नो चेव णं अहं दारगं वा दारियं वा पयायामि । तं धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ, जाच सुलद्धे णं तासिं अम्मयाणं मणुयजम्मजीवियफले, जासिं मन्ने नियकुच्छिसंभूयगाई थणदुद्धलुद्धगाई महुरसमुल्लावगाणि मम्मणप्पजम्पियाणि थणमूलकक्खदेसभागं अभिसरमाणगाणि पण्हयन्ति, पुणो य कोमलकमलोवमेहिं हत्थेहिं गिहिऊणं उच्छङ्गनिवेसियाणि दन्ति, समुल्लावए सुमहुरे पुणो पुणो मम्मणप्पभाणिए । अहं णं अधन्ना अपुण्णा अकयपुण्णा एत्तो एगमवि न पत्ता।" ओहय जाव झियाइ ॥ १११॥ तेणं कालणं सुव्वयाओ णं अजाओ इरियासमियाओ भासासमियाओ एसणासमियाओ आयाणभण्डमत्तनिक्खेवणासमियाओ उच्चारपासवणखेलजल्लसिंघाणपारिट्ठावणा Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११३] तइओ वग्गो ४९ समियाओ मणगुत्तीओ वयगुत्तीओ कायगुत्तीओ गुत्तिन्दियाओ गुत्तबम्भयारिणीओ बहुस्सुयाओ बहुपरियाराओ पुव्वाणुपुस्विं चरमाणीओ गामाणुगामं दूइजमाणीओ जेणेव वाणारसी नयरी, तेणेव उवागयाओ। उवागच्छित्ता अहापडिरूवं उग्गहं ओगिणिहत्ता संजमणं तवसा विहरन्ति ॥११२॥ तए णं तासि सुव्वयाणं अजाणं एगे संघाडए वाणारसीनयरीए उच्चनीयमज्झिमाइं कुलाई घरसमुदाणस्स भिक्खायरियाए अडमाणे भद्दस्स सत्यवाहस्स गिहं अणुपविटे । तए णं सुभद्दा सत्थवाही ताओ अजाओ एजमाणीओ पासइ । २ हट्ट...खिप्पामेव आसणाओ अब्भुट्टेइ । २ सत्तट्ठ पयाई अणुगच्छइ । २ वन्दइ, नमंसइ । २ विउलेणं असणपाणखाइमसाइमेणं पडिलाभेत्ता एवं वयासी-" एवं खलु अहं, अजाओ, भद्देणं सत्थवाहेणं सद्धिं विउलाई भोगभोगाई भुञ्जमाणी विहरामि, नो चेव णं अहं दारगं वा दारियं वा पयायामि । तं धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ, जाव एत्तो एगमवि न पत्ता। तं तुब्भे, अजाओ, बहुणायाओ बहुपढियाओ बद्दणि गामागरनगर' जाव संनिवेसाई आहिण्डह, बहूर्ण राईसरतलवर जाव 'सत्थवाहप्पमिईणं गिहाई अणुपविसह, अत्थि से केइ कहिंचि विजापओए वा मन्तप्पओए वा वमणं वा विरेयणं वा बत्थिकम्मं वा ओसहे वा भेसज्जे वा उवलद्धे, जेणं अहं दारगं वा दारियं वा पयापज्जा?" ॥११३॥ तए णं ताओ अजाओ सुभई सत्थवाहिं एवं वयासी Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५० निरयावलियासु [११४"अम्हे णं, देवाणुप्पिए, समणीओ निग्गन्थीओ इरियासमियाओ जाव गुचबम्भयारीओ।नो खलु कप्पइ अम्हं एयमढें कण्णेहि वि निसामेत्तए किमङ्ग पुण उद्दिसित्तए वा समायरित्तए वा । अम्हे णं, देवाणुप्पिए, नवरं तव विचित्तं केवलिपन्नत्तं धम्म परिकहेमो” ॥ ११४ ॥ तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही तासिं अजाणं अन्तिए धम्म सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ठा ताओ अजाओ तिक्खुत्तो वन्दइ नमंसइ, २ एवं वयासी-“सद्दहामि णं अजाओ, निग्गन्थं पावयणं, पत्तियामिरोएमिणं, अजाओ निग्गन्थीओ...एवमेयं तहमेयं अवितहमेयं," जाव सावगधम्म पडिवज्जइ । "अहासुहं, देवाणुप्पिए, मा पडिबन्धं करेह" । तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही तासिं अजाणं अन्तिए, जाव पडिवजइ, २ ताओ अजाओ वन्दइ नमसइ, २ पडिविसजइ । तए णं सा सुभदा सत्थवाही समणोवासिया जाया, जाव विहरइ तए णं तीसे सुभद्दाए समणोवासियाए अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि कुडम्बजागरियं जागरियमाणीए अयमेयारुवे अज्झथिए जाव समुप्पज्जित्था-" एवं खलु अहं भद्देणं सत्थवाहेणं विउलाई भोगभोगाई जाव विहरामि, नो चेवणं अहं दारगं वा......। सेयं खलु ममं कल्लं जाव जलन्ते भद्दस्स आपुच्छित्ता सुव्वयाणं अजाणं अन्तिए अजा भवित्ता अगाराओ जाव पव्वइत्तए," एवं संपेहेइ । २ जेणेव भद्दे सत्थवाहे तेणेव उवागया करयल जाव एवं वयासी-"एवं खलु अहं, देवाणुप्पिया, तुम्भेहि सद्धिं बहूई वासाई विउलाई भोग जाव विहरामि, नो चेव Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1382 ११८] तइओ वग्गो णं दारगं वा दारियं वा पयायामि । तं इच्छामि णं, देवाणुप्पिया, तुब्भेहिं अणुनाया समाणी सुव्वयाणं अजाणं जाव पव्वइत्तए" ॥ ११६॥ तए णं से भद्दे सत्थवाहे सुभई सत्थवाहिं एवं वयासी"मा णं तुम, देवाणुप्पिए, मुण्डा जाव पव्वयाहि । भुञ्जाहि ताव, देवाणुप्पिए, मए सद्धिं विउलाई भोगभोगाई, तओ पच्छा भुत्तभोई सुव्वयाणं अजाणं जाव पव्वयाहि" । तए णं सुभद्दा सत्थवाही भद्दस्स एयमढें नो आढाइ नो परियाणइ । दोच्चं पि तच्चं पि सुभद्दा सत्थवाही भई सत्थवाहएवं वयासी-" इच्छामि णं, देवाणुप्पिया, तुन्भेहिं अब्भगुन्नाया समाणी जाव पव्वइत्तए ।" तए णं से भद्दे सत्थवाहे, जाहे नो संचाएइ बहूर्हि आधवणाहि य, एवं पन्नवणाहि य सन्नवणाहि य विनवणाहि य आघवित्तए वा जाव विनवित्तए वा, ताहे अकामए चेव सुभदाए निक्खमणं अणुमन्नित्था ॥ ११७॥ तए णं से भद्दे सत्थवाहे विउलं असणं ४ उवक्खडावे । मित्तनाइ"-, तओ पच्छा भोयणवेलाए जाव मित्तनाइ'... सकारेइ संमाणेइ। सुभई सत्थवाहिं हायं जाव 'पायच्छित्तं सव्वालंकारविभूसियं पुरिससहस्सवाहिणिं सीयं दुरुहेइ । तओ सा सुभदासत्थवाही मित्तनाइ जाव संबन्धिसंपरिबुडा सन्विड्डीए जाव रवेणं वाणारसीनयरीए मझमज्झेणं जेणेव सुव्वयाणं अजाणं उवस्सए, तेणेव उवागच्छइ । २ पुरिससहस्सवाहिणि सीयं ठवेइ, सुभई सत्थवाहिं सीयाओ पञ्चोरुहेइ ॥ ११८॥ - तए णं भद्दे सत्थवाहे सुभई सत्थवाहिं पुरओ काउं जेणेव 8705. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५२ निरयावलियासु सुव्वया अजा, तेणेव उवागच्छइ । २ सुव्वयाओ अजाओ वन्दइ नमसइ । २ एवं वयासी-"एवं खलु, देवाणुप्पिया, सुभद्दा सत्थवाही ममं भारिया इट्टा कन्ता, जाव मा ण वाइया पित्तिया सिम्भिया संनिवाइया विविहा रोयातङ्का फुसन्तु । एस णं, देवाणुप्पिया, संसारभउव्विग्गा, भीया जम्ममरणाणं, देवाणुप्पियाणं अन्तिए मुण्डा भवित्ता जाव पव्वयाइ । तं एयं अहं देवाणुप्पियाणं सीसिणिभिक्खं दलयामि । पडिच्छन्तु णं, देवाणुप्पिया, सीसिणिभिक्खं ।" "अहासुहं, देवाणुप्पिया, मा पडिवन्धं करेह "॥ ११९ ॥ - तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही सुव्वयाहिं अजाहिं एवं बुचा समाणी हट्टा २ सयमेव आभरणमल्लालंकारं ओमुयइ। २ सयमेव पञ्चमुट्ठियं लोयं करेइ । २ जेणेव सुब्वयाओं अजाओ, तेणेव उवागच्छइ । २ सुव्वयाओ अजाओ तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणणं वन्दइ नमसइ । २ एवं वयासी-"आलित्ते णं भन्ते ..." । जहा देवाणन्दा तहा पव्वइया जाव अजा जाया गुत्तबम्भयारिणी॥ १२०॥ . तए णं सा सुभद्दा अजा अन्नया कयाइ बहुजणस्स चेडरूवे संमुच्छिया जाव अज्झोववन्ना अब्भङ्गणं च उव्वट्टणं च फासुयपाणं च अलत्तगं च कङ्कणाणि य अञ्जणं च वण्णगं चचुण्णगं च खेल्लणगाणि य खजल्लगाणि य खीरं च पुष्पाणि य गवसइ, गवेसित्ता बहुजणस्स दारए वा दारिया वा . कुमारे य कुमारियाओ य डिम्भए डिम्भियाओ य, अप्पेगइयाओ अब्भङ्गेइ, अप्पेगइयाओ उव्वट्टेइ, एवं फासुयपाणएणं पहावेइ, पाए रयइ, ओढे रयइ, अच्छीणि अओइ, उसुए करेइ, तिलए करेइ, दिगिंदलए करेइ, पन्तियाओ करेइ, छिजाई. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२३] तइओ वम्गो करेइ, वण्णएणं समालभइ, चुण्णएणं समालमइ, खेल्लणगाई दलयइ, खजल्लगाई दलयइ, खीरभोयणं भुजावेइ, पुष्फाई ओमुयइ, पाएसु ठवेइ, जंघासु करेइ, एवं ऊरूसु उच्छङ्गे कडीए पिट्टे उरसि स्वन्धे सीसे य करयलपुडेणं गहाय हलउलेमाणी २ आगयमाणी २ परिहायमाणी पुत्तपिवासं च धूयपिवासं च नत्तुयपिवासं च नत्तिपिवासं च पञ्चणुभव. माणी विहरइ ॥ १२१॥ तए णं ताओ सुव्वयाओ अजाओ सुभई अजं एवं वयासी-"अम्हे णं, देवाणुदिपए, समणीओ निग्गन्थीओ इरियासमियाओ जाव गुत्तबम्भयारिणीओ । नो खलु अम्हं कप्पड जातककम्मं करेत्तए । तुमं च णं, देवाणुप्पिए, बहुजणस्त चेडरूवेसु मुच्छिया जाव अज्झोववन्ना अब्भङ्गणं जाव नत्तिपिवासं वा पञ्चणुभवमाणी विहरसि । तं गं तुम, देवाणुप्पिए, एयस्स ठाणस्स आलोएहि जाव पच्छित्तंपडिवजाहि" ॥१२२॥ तए णं सा सुभद्दा अजा सुव्वयाणं अजाणं एयमटुं नो आढाइ, नो परिजाणइ, अणाढायमाणी अपरिजाणमाणी विहरइ । तए णं ताओ समणीओ निग्गन्थीओ सुभई अजं होलेन्ति, निन्दन्ति, खिंसन्ति, गरहन्ति, अभिक्खणं २ एग्रमटुं निवारेन्ति ॥ १२३॥ __तए णं तीसे सुभदाए अजाए समणीहिं निग्गन्थीहिं हीलिज्जमाणीए जाव अभिक्खणं २ एयमटुं निवारिजमाणीए अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पजित्था-" जया पं अहं अगारवासं वसामि, तया णं अहं अप्पवसा; जप्पभिई च णं अहं मुण्डा भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइया, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु ५४ [१२४ सप्पभिरं च णं अहं परवसा पुव्विं च समणीओ निग्गन्थीओ आढेन्ति परिजाणेन्ति, इयाणि नो आढाएन्ति नो परिजानन्तिः तं सेयं खलु मे कल्लं जाव जलन्ते सुव्वयाणं अजाणं अन्तियाओ पडिनिक्खमित्ता पाडिएकं उवस्सयं उवसंपज्जि-ताणं विहरित्तर, " एवं संपेहेइ । २ कलं जाव जलन्ते सुव्वयाणं अजाणं अन्तियाओ पडिनिक्खमइ, २ पाडिएक्कं उवस्वयं उवसंपजित्ताणं विहरइ । तए णं सा सुभद्दा अजा अजाहिं अणोहट्टिया अणिवारिया सच्छन्दमई बहुजणस्स चेडरूवेसु मुच्छिया जाव अब्भङ्गणं च जाव नतिपिवासं च पञ्चणुभवमाणी विहरइ ॥ १२४ ॥ तपणं सा सुभद्दा अज्जा पासत्था पासत्थविहारी ओसन्ना ओसन्नविहारी कुसीला कुसीलविहारी संसत्ता संसत्तविहारी अहाछन्दा अहाछन्दविहारी बहूई वासाई सामण्णपरियागं पाउण । २ अद्धमासियाए संलेहणाए अत्ताणं... तीसं भत्ताइं अणसणेणं छेइत्ता तस्स ठाणस्स अणालोइयपडिक्कन्ता कालमासे कालं किवा सोहम्मे कप्पे बहुपुत्तियाविमाणे उववायसभाए देवसयणिज्जंसि देवदूसन्तरिया अङ्गुलस्स असंखेज्जभागमेत्ताए ओगाहणार बहुपुत्तियदेवित्ताए उबघन्ना ॥ १२५ ॥ तपणं सा बहुपुत्तिया देवी अहुणोववन्नमेत्ता समाणी पञ्चविहार पज्जतीए... जाव भासामणपजत्तीए । एवं खलु, मोयमा, बहुपुत्तियाए देवीए सा दिव्वा देविड्डी जाव अभि समन्नागया ॥ १२६ ॥ " से केणट्टेणं, भन्ते, एवं बुवइ बहुपुत्तिया देवी २१ " गोयमा, बहुपुतिया णं देवी जाहे जाहे सक्कस्स देविन्दस्स " Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२८] तइओ वग्गो देवरन्नो उवत्थाणियणं करेइ, ताहे २ बहवे दारए य दारियाओ य डिम्भए य डिम्भियाओ य विउब्वइ । २ जेणेव सक्के देविन्दे देवराया, तेणेव उवागच्छइ । २ सक्कस्स देविन्दस्स देवरन्नो दिव्वं देविट्टि दिव्वं देवजुई दिव्वं देवाणुभावं उवदंसेइ । से तेण?णं, गोयमा, एवं वुच्चइ बहुपुत्तिया देवी२॥ "बहुपुत्तियाणं, भन्ते, देवीणं केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता ?" "गोयमा, चत्तारि पलिओवमाइं ठिई पन्नत्ता" "बहुपुत्तिया णं, भन्ते, देवी ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं ठिइक्खएणं भवक्खएणं अणन्तरं चयं चइत्ता कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “गोयमा, इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे विञ्झगिरिपायमूले विभेलसंनिवेसे माहणकुलंसि दारियत्ताए पञ्चायाहिइ” ॥ १२७ ॥ तए णं तीसे दारियाए अम्मापियरो एक्कारसमे दिवसे वीइक्कन्ते जाव बारसेहिं दिवसेहिं वीइकन्तेहिं अयमेयारूवं नामधेज करेन्ति- "होउ णं अम्हं इमीसेदारियाए नामधेजं सोमा" ॥ १२८ ॥ तए णं सोमा उम्मुकवालभावा विनयपरिणयमेत्ता जोव्वणगमणुपत्ता रूवेण य जोव्वणेण य लावण्णण य उक्किट्ठा उक्किट्ठसरीरा जाव भविस्सइ।तएणं तं सोमंदारियं अम्मापियरो उम्मुक्कबालभावं विनयपरिणयमेत्तं जोव्वणगमणुप्पत्तं पडिकुविएणं सुक्केणं पडिरूवपणं नियगस्स भाइणेजस्स टुकूडस्स भारियत्ताए दलयिस्सइ । सा णं तस्स भारिया भविस्सइ इट्ठा कन्ता जाव भण्डकरण्डगसमाणा तेल्लकेला इव सुसंगोविया चेलपेडा इव सुसंपरिहिया रयणकरण्डगो Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५६ निरयावलियासु [१२९ विय सुसारक्खिया सुसंगोविया, मा णं सीयं जाव विविहा रोयातङ्का फुसन्तु ॥ १२९॥ तए णं सा सोमा माहणी रटुकूडेणं सद्धि विउलाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणी संवच्छरे २जुयलगं पयायमाणी, सोलसेहिं संवच्छरेहिं बत्तीसंदारगरूवे पयायइ। तएणं सा सोमामाहणी तेहिं बहूर्हि दारगेहि य दारियाहिय कुमारेहि य कुमारियाहि यडिम्भएहि य डिम्भियाहिय अप्पेगइएहिं उत्ताणसेजपहिया अप्पेगइएहि थणियाएहिं, अप्पेगइएहिं पीहगपाएहि, अप्पेगइएहिं परंगणपहि, अप्पेगइएहिं परक्कममाणेहिं, अप्पेगइपहि पक्खोलणएहि अप्पेगइएहिं थणं मग्गमाणेहिं, अप्पेगइएहिं खीरं मग्गमाणेहिं, अप्पेगइएहिं खेल्लणयं मग्गमाणेहि,अप्पेगइएहिं खजगंमग्गमाणहिं,अप्पेगइएहिं कृरं मग्गमाणेहि,पाणियं मग्गमाणेहिं हसमाणेहिं रूसमाणेहिं अक्कोसमाणेहिं अकुस्समाणेहिं हणमाणेहिं हम्ममाणेहिं विप्पलायमाणेहिं अणुगम्ममाणेहिं रोवमाणेहिं कन्दमाणेहिं विलवमाणेहिं कूवमाणेहिं उत्कृवमाणेहिं निहायमाणेाहें पलवमाणेहि हदमाणेहिं वममाणेहिं छेरमाणेहि सुत्तमाणेहिं मुत्तपुरीसवमियसुलित्तोवलित्ता मइलवसणपुव्वडा जाव अइसुबीभच्छा परमदुग्गन्धा नो संचाएइ रटुकूडेणं सद्धिं विउलाई भोगभोगाई भुखमाणी विहरित्तए ॥ १३०॥ तए णं तीसे सोमाए माहणीए अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि कुडम्ब जागरियं जागरियमाणीए अयमेयासवे जाव समुप्पजित्था-"एवं खलु अहं इमेहिं बहूहिं दारगेहि य जाव डिम्भियाहि य अप्पेगइएहिं उत्ताणसेजएहि य जाव अप्पेगइपहिं सुत्तमाणेहिं दुज्जापहिं दुजम्मपहिं Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३२] तइओ वग्गो इयविप्पहयभग्गेहिं एगप्पहारपडिएहिं जेणं मुत्तपुरीसवमियसुलित्तोवलित्ता जावपरमदुब्भिगन्धा नो संचारमि टुकूडेणं सद्धिं जाव भुञ्जमाणी विहरित्तए । तं धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ जाव 'जीवियफले जाओ णं वञ्झाओ अवियाउरीओ जाणुकोप्परमायाओ सुरभिसुगन्धगन्धियाओ बिउलाई माणुस्सगाई भोगभोगाई भुञ्जमाणीओ विहरन्ति । अहं णं अधन्ना अण्णा अकयपुण्णा नो संचाएमि रट्ठकूडेणं सार्द्धं विउलाई जाव विहरित्तर " ॥ १३१ ॥ ५७ तेणं काले २ सुव्वयाओ नाम अज्जाओ इरियासमियाओ जाव बहुपरिवाराओ पुव्वाणुपुवि... जेणेव विभेले संनिवैसे... अहापडिरूवं उग्गहं जाव विहरन्ति । तप णं तासिं सुव्वाणं अजाणं एगे संघाडए विभेले संनिवेसे उच्चनीय' जाव अडमाणे रट्ठकूडस्स गिहं अणुपविट्ठे । तए णं सा सोमा माहणी ताओ अजाओ पजमाणीओ पासइ, २ हरु" खिप्पामेव आसणाओ अब्भुट्ठेइ, २ सत्तट्ठ पयाई अणुगच्छर, २ वन्द, नमसइ, २ विउलेणं असण ४ पडिलाभेत्ता एवं वयासी - " एवं खलु अहं, अजाओ, रट्ठकूडेणं सद्धिं विउलाई जाव संवच्छरे २ जुगलं पयामि, सोलसहिं संवच्छरेहिं बत्तीसं दारगरूवे पाया । तए णं अहं तेहि बहूहिं दारपहि य जाव डिम्भयाहि य अप्पेगइएहिं उत्ताणसेजपहिं जाव सुत्तमाणेहिं दुज्जापहिं जाव नो संचारमि... विहरित्तप । तं इच्छामि णं अहं, अजाओ, तुम्हं अन्तिर धम्मं निसामेत्तर" । तर णं ताभ अजाओ सोमाए माहणीए विचित्तं जाव केवलिपन्नत्तं धम्मं परिकहन्ति ॥ १३२ ॥ तप णं सा सोमा माहणी तासि अज्जाणं अन्तिर धम्मं Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [१३३ सोचा निसम्म हट जाव 'हिययाताओ अजाओ वन्दइ नमसइ, २ एवं वयासी-" सद्दहामिणं,अजाओ, निग्गन्थं पावयणं, जाव अब्भुट्ठमि णं, अजाओ, निग्गन्थं पावयणं, एवमेयं, अजाओ,जाव से जहेयं तुम्भे वयह । जनवरं, अजाओ, र?कूडं आपुच्छामि, तएणं अहं देवाणुप्पियाणं अन्तिए जाव मुण्डा पव्वयामि" "अहासुह, देवाणुप्पिए,मापडिबन्धं..." तए णं सा सोमा माहणी ताओ अजाओ वन्दइ, नमसइ, २ पडिविसजेइ ॥१३३॥ तए णं सा सोमा माहणी जेणेव रटुकूडे, तेणेव उवागया करयल°...एवं वयासी-" एवं खलु मए, देवाणुप्पिया, अजाणं अन्तिए धम्मे निसन्ते । से वि य णं धम्मे इच्छिए जाव अभिरुइए । तए णं अहं, देवाणुप्पिया, तुब्भेहिं अब्भगुन्नाया सुन्वयाणं अजाणं जाव पव्वइत्तए" ॥ १३४ ॥ तए णं से रटुकूडे सोमं माहणि एवं वयासी-" मा णं तुमं, देवाणुप्पिए, इयाणि मुण्डा भवित्ता जाव पव्वयाहि । भुजाहि ताव देवाणुप्पिए, मए सद्धि विउलाई भोगभोगाई, तओ पच्छा भुत्तभोई सुव्वयाणं अजाणं अन्तिए मुण्डा जाव पव्वयाहि " ॥ १३५॥ तए णं सा सोमा माहणी ण्हाया जाव सरीरा चोडियाचक्कवालपरिकिण्णासाओ गिहाओपडिनिक्खमइ।२ विभेलं संनिवेसं मझमज्झेणं जेणेव सुव्वयाणं अजाणं उवस्सए, तेणेव उवागच्छइ । २ सुव्वयाओ अजाओ वन्दइ नमंसह पज्जुवासइ । तए थे ताओ सुव्वयाओ अजाओ सोमाए माहणीए विचित्तं केवलिपन्नत्तं धम्म परिकहेन्ति जहा जीवा बज्झन्ति।तए णंसासोमामाहणी सुव्वयाणं अजाणं अन्तिए Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३७] तइओ वग्गो ५९ जाव दुवालसविहं सावगधम्मं पडिवजइ । सुव्वयाओ अजाओ बन्दर, नमंसइ, २ जामेव दिसिं पाउन्भूया तामेव दिसिं पडिगया । तप णं सा सोमा माहणी समणोवासिया जाया अभिगय जाव अप्पाणं भावेमाणी विहरइ । तए णं ताओ सुव्वयाओ अज्जाओ अन्नया कयाइ विभेलाओ संनिवेसाओ पडिनिक्खमन्ति, २ बहिया जणवयविहारं विहरन्ति ।। १३६ ।। तर णं ताओ सुव्वयाओ अजाओ अन्नया कयाइ पुव्वाणुपुवि... जाव विहरन्ति । तए णं सा सोमा माहणी इमीसे कहाए लद्धट्ठा समाणी हट्टा ण्हाया तहेव निग्गया, जाव वन्दर नमंसइ । २ धम्मं सोच्चा जाव नवरं " रट्ठकूडं आपुच्छामि, तपणं पव्वयामि " "अहासुहं..." तर णं सा सोमा माहणी सुव्वयं अजं वन्दइ नमसइ, २ सुव्वयाणं अन्तियाओ पडिनिक्खमइ । २ जेणेव सप गिहे जेणेव रटुकडे, तेणेव उवागच्छइ । २ करयल' तहेव आपुच्छर जाव पव्वइत्तए । " अहा-सुहं, देवाणुप्पिए, मा पडिबन्धं..." । तए णं रट्ठकूडे विउलं असणं, तहेव जाव पुव्वभवे सुभद्दा, जाव अज्जा जाया इरि यासमिया जाव गुत्तबम्भयारिणी ॥ १३७ ॥ तप णं सा सोमा अज्जा सुब्वयाणं अज्जाणं अन्तिए सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई अहिजइ । २ बहूहिं छट्ठट्ठमदसमदुवालस' जाव भावेमाणी बहूई वासाई सामण्णपरियागं पाउणइ । २ मासियाए संलेहणाए सर्द्वि भत्तारं अणसणाए छेइत्ता आलोइयपडिक्कन्ता समाहिपत्ता कालमासे कालं किच्या सक्कस्स देविन्दस्स देवरन्नो सामाणियदेवत्ताए उबवज्जिहि । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं दोसागरोवमाई Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६० निरयावलियासु [ १३८ ठिई पन्नत्ता । तत्थ णं सोमस्स वि देवस्स दोसागरोवमाइं ठिई पन्नन्ता ॥ १३८ ॥ " से णं, भन्ते, सोमे देवे तओ देवलोगाओ आउक्खपणं जाव चयं चत्ता कहिं गच्छिहिर, कहिं उववज्जिहि ? " गोयमा, महाविदेहे वासे जाव अन्तं काहिहि " ॥ १३९ । निक्लेवओ || ३ | ४ ॥ .61 उक्खेवओ ॥ ३ ॥ ५॥ एवं खलु, जम्बू । तेणं कालेणं २ रायगिहे नामं नयरे । गुणसिलए चेइए । सेणिए राया । सामी समोसरिए । परिसा निग्गया ॥ १४० ॥ तेणं काले २ पुण्णभद्दे देवे सोहम्मे कप्पे पुण्णभद्दे विमाणे सभाए सुहम्माए पुण्णभद्दंसि सीहासणंसि चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं, जहा सूरियाभो, जाव बत्तीसइविहं नट्टविहिं उवदंसिता जामेव दिसिं पाउन्भूए तामेव दिसिं पडिगए। कूडागारसाला । पुग्वभवपुच्छा । " एवं खलु गोयमा " ॥ १४१ ॥ तेणं कालेणं २ इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे मणिवया नामं नयरी होत्था रिद्ध' । चन्दो । ताराइणे चेइए । तत्थ णं मणिवइयाप नयरीप पुण्णभद्दे नामं गाहावई परिवसर अड्डे । तेणं कालेणं २ थेरा भगवन्तो जाइसंपन्ना जाव जीवि - यासमरणभयविप्पमुक्का बहुस्सुया बहुपरियारा पुव्वाणुपुवि जाव समोसढा । परिसा निग्गया। तए णं से पुण्णभ गाहावई इमीसे कहाए लद्धट्टे समाणे हट्ट' जाव जहा पण्णत्तीय गङ्गदत्ते, तहेब निग्गच्छइ, जाव निक्खन्तो जाव गुत्तबम्भयारी ॥ १४२ ॥ Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४६] तइओ वग्गो ६१ तए णं से पुण्णभहे अणगारे भगवन्ताणं अन्तिए सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई अहिजइ । २ बहहिं चउत्थछट्ठट्टम जाव भावित्ता बहूई वासाइं सामण्णपरियागं पाउणइ । २ मासियाए संलेहणाए सर्टि भत्ताई अणसणाए छेइत्ता आलोइयपडिक्कन्ते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा सोहम्मे कप्पे पुण्णभद्दे विमाणे उववायसभाए देवसयणिजंसि जाव भासामणपजत्तीए ॥ १४३॥ “ एवं खलु, गोयमा, पुण्णभद्देणं देवेणं सा दिव्वा देविड्डी जाव अभिसमन्नागया। “पुण्णभहस्स णं, भन्ते, देवस्स केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?” " गोयमा, दोसागरोवमाई ठिई पन्नत्ता" "पुण्णभद्दे णं, भन्ते, देवे ताओ देवलोगाओ जाव कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “गोयमा, महाविदेहे वासे सिज्झिहिह जाव अन्तं काहिइ" ॥ १४४ ॥ निक्खेवओ ॥ ३॥५॥ उक्खेवओ ॥ ३॥६॥ एवं खलु, जम्बू । तेणं कालेणं २ रायगिहे नयरे। गुणसिलए चेइए । सेणिए राया। सामी समोसरिए ॥१४५॥ तेणं कालेण २ माणिभद्दे देवे सभाए सुहम्माए माणिभइंसि सीहासणंसि चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं जहा पुण्णभद्दो तहेव आगमणं, नट्टविही, पुव्वभवपुच्छा। माणिवई नयरी, माणिभद्दे गाहावई,थेराणं अन्तिए पव्वजा, एक्कारस अगाई अहिजइ, बहूई वासाई परियाओ, मासिया संलेहणा, सर्द्धि भत्ताई। माणिभद्दे विमाणे उववाओ, दोसागरोवमाइं ठिई, महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥ १४६ ॥ निक्लेवओ ॥ ३॥६॥ Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६२ निरयावलिया - एवं दत्ते ७, सिवे ८, बले ९, अणाढिए १०, सव्वे जहा पुण्णभद्दे देवे । सव्वेसिं दोसागरोवमाई ठिई । विमाणा देवसरिसनामा। पुवभवे दत्ते चन्दणानामए, सिवे महिलाए, बले हत्थिणपुरे नयरे, अणाढिए काकन्दिए । चेइयाई जहा संगहणीए ॥ १४७॥ ॥ तइओ वग्गो सम्मत्तो॥ Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IV ॥ पुप्फचूलियाओ ॥ 66 जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया... " । उक्खेवओ । जाव " दस अज्झयणा पन्नत्ता । तं जहा - सिरि-हिरि - धिइ- कित्तीओ बुद्धी लच्छी य होइ बोद्धव्वा । इलादेवी सुरादेवी रसदेवी गन्धदेवी य ॥ " 66 " जइ णं, भन्ते, समणणं भगवया जाव संपत्तेणं उवङ्गाणं चउत्थस्स वग्गस्स पुप्फचूलियाणं दस अज्झयणा पन्नन्ता, पढमस्स णं, भन्ते, " । उक्खेवओ । “ एवं खलु, जम्बू 39 ॥ १४८ ॥ तेणं कालेणं २ रायगिहे नयरे, गुणसिलए चेइए, सेणिए राया । सामी समोसढे, परिसा निग्गया । तेणं कालेणं २ सिरिदेवी सोहम्मे कप्पे सिरिवाडसर विमाणे सभाए सुहम्माए सिरिंसि सीहासणंसि चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं चउहिं महत्तरियाहिं सपरिवाराहिं, जहा बहुपुत्तिया, जाव नट्टविहि उवदंसित्ता पडिगया। नवरं दारियाओ नत्थि । पुव्वभवपुच्छा । " एवं खलु, जम्बू” ॥ १४९ ॥ तेणं काले २ रायगिहे नयरे, गुणसिलए चेइए, जिय Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६४ निरयावलियासु [१५० सत्तू राया । तत्थ णं रायगिहे नयरे सुदंसणो नामं गाहावई परिवसइ अड्डे । तस्स ण सुदंसणस्स गाहावइस्स पिया नामं भारिया होत्था सोमाला । तस्स णं सुदंसणस्स गाहा-वइस्स धूया पियाए गाहावइणीए अत्तिया भूया नामं दारिया होत्था, बुड्ढा बुड्ढकुमारी जुण्णा जुण्णकुमारी पडियपुयत्थणी वरगपरिवज्जिया यावि होत्था ॥ १५० ॥ तेणं कालेणं २ पासे अरहा पुरिसादाणीए जाब नवरयणीए । वण्णओ सो च्चेव । समोसर णं । परिसा निग्गया ॥ १५१ ॥ तपणं सा भूया दारिया इमीसे कहाए लद्धट्ठा समाणी तुट्टा जेणेव अम्मापियरो, तेणेव उवागच्छद्द, २ एवं वयासी - " एवं खलु, अम्मंताओ, पासे अरहा पुरिसादाणीप पुव्वाणुपुवि चरमाणे जाव गणपरिवुडे विहरइ । तं इच्छामिणं, अम्मंताओ, तुम्भेहिं अब्भणुन्नाया समाणी पासस्स अरहओ पुरिसादाणीयस्स पायवन्दियां गमित्तए”। “अहासुहं, देवाणुप्पिए, मा पडिबन्धं..." ॥ १५२ ॥ तए णं सा भूया दारिया व्हाया जाव सरीरा चेडीचक्कवालपरिकिण्णा साओ गिहाओ पडिनिक्खमइ । २ जेणेव बाहिरिया उवट्टाणसाला तेणेव उवागच्छइ । २ धम्मियं जाणप्पवरं दुरूढा । तप णं सा भूया दारिया निययपरिवारपरिघुडा रायगिहं नयरं मज्झमज्झेणं निम्गच्छर, २ जेणेव गुण.. सिलए चेहए तेणेव उवागच्छर, २ छत्ताईए तित्थयरातिसए पासा । २ धम्मियाओ जाणप्पवराओ पश्चोरुभित्ता चेडीचक्कवालपरिकिण्णा जेणेव पासे अरहा पुरिसादाणीप, तेणेव उवागच्छर, ३ तिक्खुत्तो जाव पज्जुवासइ ॥ १५३ ॥ Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५७ ] चउत्यो वग्गो ६५ तए णं पासे अरहा पुरिसादाणीए भूयाए दारियाए तीसे य महइ ...। धम्मकहा । धम्मं सोचा निसम्म हट्ट वन्दइ नमंसइ,२ एवं वयासी-" सहहामि णं, भन्ते, निग्गन्थं पावयणं, जाव अब्भुटेमि णं, भन्ते, निग्गन्थं पावयणं, सेजहेयं तुब्भे वयह, जं नवरं, भन्ते, अम्मापियरो आपुच्छामि, तए णं अहं जाव पव्वइत्तए"। " अहासुहं देवाणुप्पिए"॥१५४॥ तए णं सा भूया दारिया तमेव धम्मियं जाणप्पवरं जाव दुरुहइ । २ जेणेव रायगिहे नयरे, तेणेव उवागया। रायगिहं नयरं मझमज्झेणं जेणेव सए गिहे, तेणेव उवागया। रहाओ पच्चोरुहित्ता जेणेव अम्मापियरो, तेणेव उवागया। करयल', जहा जमाली, आपुच्छइ । “अहासुह, देवाणुप्पिए" ॥१५५॥ तए णं से सुदंसणे गाहावई विउलं असणं ४ उवक्खडावेइ, मित्तनाइ° आमन्तेइ । २ जाव जिमियभुत्तुत्तरकाले सुइभूए निक्खमणमाणेत्ता कोडुम्बियपुरिसे सद्दावेइ, २ एवं वयासी-" खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, भूयादारियाए पुरिससहस्सवाहिणीयं सीयं उवट्ठवेह, २ जाव पञ्चप्पिणह"। तए णं ते जाव पञ्चप्पिणन्ति ॥ १५६॥ तए णं से सुदंसणे गाहावई भूयं दारियं पहायं विभूसियसरीरं पुरिससहस्सवाहिणि सीयं दुरुहइ । २मित्तनाइ जाव रवेणं रायगिहं नयरं मझमझेणं, जेणेव गुणसिलए चेइए, तेणेव उवागए छत्ताईए तित्थयराइसए पासइ,२ सीयं ठावेइ, २ भूयं दारियं सीयाओ पच्चोरुहेइ ॥ १५७॥ तए णं तं भूयं दारियं अम्मापियरो पुरओ काउं जेणेव पासे अरहा पुरिसादाणीए, तेणेव उवागए तिक्खुत्तो वन्दइ, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [१५८नमसइ, २ एवं वयासी-" एवं खलु, देवाणुप्पिया, भूया दारिया अम्हं एगा धूया इट्ठा। एस णं, देवाणुप्पिया, संसारभउव्विग्गा भीया जाव देवाणुप्पियाणं अन्तिए मुण्डा जाव पव्वयाइ । तं एयं ण, देवाणुप्पिया, सिस्सिणिभिक्खं दलयइ। पडिच्छन्तु णं, देवाणुप्पिया, सिस्सिणिभिक्खं"। "अहासुह, देवाणुप्पिया" ॥१५८॥ तए णं सा भूया दारिया पासेणं अरहया...एवं वुत्ता समाप्णी हट्ठा उत्तरपुरस्थिमं सयमेव आभरणमल्लालंकारं उम्मुयइ, जहा देवाणन्दा, पुप्फचूलाणं अन्तिए जाव गुत्तबम्भयारिणी ॥१५९॥ तए णं सा भूया अजा अन्नया कयाइ सरीरपाओसिया जाया यावि होत्था । अभिक्खणं २ हत्थे धोवइ, पाए धोवइ, एवं सीसं धोवइ, मुहं धोवइ, थणगन्तराई धोवइ, कक्खन्तराई, धोवइ, गुज्झन्तराई धोवइ, जत्थ जत्थ वि य णं ठाणं वा सेजं वा निसीहियं वा चेएइ, तत्थ तत्थ वि य णं पुवामेव पाणएणं अभुक्खेइ, तओ पच्छा ठाणं वा सेजं वा निसीहियं वा चेएइ ।। १६०॥ तए णं ताओ पुप्फचूलाओ अजाओ भूयं अजं एवं वयासी-“अम्हे णं, देवाणुप्पिए, समणीओ निग्गन्थीओ इरियासमियाओ जाव गुत्तबम्भचारिणीओ। नो खलु कप्पइ अम्हं सरीरपाओसियाणं होत्तए। तुमं च णं, देवाणुप्पिए, सरीरपाओसिया अभिक्खणं २ हत्थे धोवसि जाव निसीहियं चपसि। तं णं तुम, देवाणुप्पिए, एयस्स ठाणस्स आलोएहि" ति। सेसं जहा सुभद्दाए, जाव पाडिएक्कं उवस्सयं उवसंपजित्ताणं विहरइ। तए णं सा भूया अजा Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६३] चउत्थो वग्गो अणोहट्टिया अणिवारिया सच्छन्दमई अभिक्खणं २ हत्थे धोवइ जाव चेएइ ॥१६१॥ तए णं सा भूया अजा बहूहिं चउत्थछट्ट बहूई वासाई सामण्णपरियागं पाउणित्ता तस्स ठाणस्स अणालोइयपडिकन्ता कालमासे कालं किच्चा सोहम्मे कप्पे सिरिवडिंसए विमाणे उववायसभाए देवसयणिजंसि जाव ओगाहणाए सिरिदेवित्ताए उववन्ना पञ्चविहाए पजत्तीए...जाव भासामणपजत्तीए पजत्ता । “एवं खलु, गोयमा, सिरीए देवीए एसा दिवा देविड्डी लद्धा पत्ता । एर्ग पलिओवमं ठिई"। 'सिरी ण, भन्ते, देवी जाव कहिं गच्छिहिइ ?” "महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ" ॥ १६२ ॥ ॥निक्खेवओ ॥ ४ ॥ १॥ एवं सेसाण विनवण्हं भाणियव्वं । सरिसनामा विमाणा। सोहम्मे कप्पे पुत्वभवो । नयरचेइयपियमाईणं अप्पणो य नामादि जहा संगहणीए । सव्वा पासस्स अन्तिए निक्खन्ता । ताओ पुप्फचूलाणं सिस्सिणीयाओ, सरीरपाओसियाओ सव्वाओ, अणन्तरं चयं चइत्ता महाविदेहे वासे सिझिहिन्ति ॥१६३॥ ॥ पुप्फचूलाओ सम्मत्ताओ॥४॥ Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V ॥ वण्हिदसाओ॥ "जइ णं, भन्ते"। उक्खेवओ। “जाव दुवालस अज्झयणाः पन्नत्ता। तं जहानिसढे माअणि-वह वहे पगया जुत्ती दसरहे दढरहे य। महाधणू सत्तधणू दसधणू नामे सयधणू य॥" "जइ णं, भन्ते, समणेणं जाव दुवालस अज्झयणा पन्नत्ता, पढमस्स णं, भन्ते...।” उक्खेवओ। “एवं खलु, जम्बू" ॥१६४॥ तेणं कालेणं २ बारवई नाम नयरी होत्था दुवालसजोयणायामा जाव पच्चक्खं देवलोयभूया पासादीया दरिसणिज्जा अभिरुवा पडिरूवा ॥ १६५॥ तीसे णं बारवईए नयरीए बहिया उत्तरपुरथिमे दिसीभाए पत्थ णं रेवए नाम पव्वए होत्था, तुङ्गे गयणयलमणुलिहन्तसिहरे नाणाविहरुक्खगुच्छगुम्मलयावल्लीपरिगयाभिरामे हंसमियमयूरकोञ्चसारसकागमयणसालाकोइलकुलोववेए तडकडगवियरउभरपवालसिहरपउरे अच्छरगणदेवसंघविजाहरमिहुणसंनिचिण्णे निश्चच्छणए दसारवरवीरपुरिसतेल्लोक्कबलवगाणं सोमे सुभए' पियदसणे सुरूवे पासादीए जाव पडिरूवे ॥१६६ ॥ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७० ] पञ्चमो वग्गो ६९ तस्स णं रेवयगस्स पव्वयस्स अदूरसामन्ते एत्थ णं नन्दणवणे नामं उज्जाणे होत्था सव्वोउयपुप्फ' जाव दरिसणिजे ॥ १६७ ॥ तत्थ णं नन्दणवणे उज्जाणे सुरप्पियस्स जक्खस्स जक्खाययणे होत्था चिराईए जाव बहुजणो आगम्म अच्छे सुरप्पियं जक्खाययणं ।। १६८ ।। से णं सुरप्पिए जक्खाययणे एगेणं महया वणसण्डेणं सव्वओ समन्ता संपरिक्खित्ते जहा पुण्णभद्दे जाव सिलाचट्टए ॥ १६९ ॥ तत्थ णं बारवईए नयरीए कण्हे नामं वासुदेवे राया होत्था जाव पसासमाणे विहरइ । से णं तत्थ समुहविजयपामोक्खाणं दण्डं दसाराणं, बलदेवपामोक्खाणं पञ्चण्हं महावीराणं, उग्गसेणपामोक्खाणं सोलसण्डं राईसाहस्सीणं, पज्जुण्णपामोक्खाणं अजुट्ठाणं कुमारकोडीणं, सम्बपामोक्खाणं सट्ठीर दुद्दन्तसाहस्सीणं, वीरसेणपामोक्खाणं एकवीसाए वीरसाहस्सीणं, रुप्पिणिपामोक्खाणं सोलसण्डं देवी साहस्सीणं, अणङ्गसेणापामोक्खाणं अणेगाणं गणियासाहस्सीणं, अन्नेसिं च बहूणं राईसर जाव 'सत्थवाहप्प. भिईणं वेयड्डगिरिसागरमेरागस्स दाहिणड्डूभरहस्त आहेवचं जाव विहरइ ॥ १७० ॥ तत्थ णं बारवईए नयरीए बलदेवे नामं राया होत्या, महया जाव रज्जं पसासेमाणे विहरइ । तस्स णं बलदेवस्स रनो रेवई नामं देवी होत्था, सोमाला जाव विहरइ । तए णं सा रेवई देवी अन्ना कयाइ तंसि तारिसगंसि सयणिज्जंसि जाव सीहं सुमिणे पासित्ताणं..., एवं सुमिणदंसणपरिकहणं, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [१७१ कलाओ जहा महाबलस्स, पन्नासओ दाओ, पन्नासरायकन्नगाणं एगदिवसेणं पाणिग्गहणं... नवरं निसढे नामं, जाव उप्पि पासायं विहरइ ॥ १७१ ॥ ७० तेणं कालेणं २ अरहा अरिट्ठणेमी आइगरे दस धणूइं .... वण्णओ, जाव समोसरिए । परिसा निग्गया ॥ १७२ ॥ तए णं से कण्हे वासुदेवे इमीसे कहाए लट्ठे समाणे हट्टतुट्ठे कोडुम्बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी" खिप्पामेव, देवाणुप्पिया, सभाए सुहम्माए सामुदाणियं भेरिं तालेहि" । तर णं से कोडुम्बियपुरिसे जाव पडिसुणित्ता जेणेव सभाए सुहम्माए सामुदाणिया भेरी, तेणेव उवागच्छइ । २ तं सामुदाणियं भेरिं महया २ सद्देणं तालेइ. ॥ १७३ ॥ - तपणं तीसे सामुदाणियाए भेरीए महया २ सद्देणं तालि याए समाणीए समुहविजयपामोक्खा दसारा, देवीओ भाणियव्वाओ, जाव अणङ्गसेणापामोक्खा अणेगा गणिया-सहस्सा अन्ने य बहवे राईसर जाव 'सत्थवाहप्पभिईओ व्हाया जाव 'पायच्छित्ता सव्वालंकारविभूसिया जहाविभवइड्डीसक्कारसमुदपणं अप्पेगइया हयगया जाव पुरिसवग्गुरापरिक्खित्ता जेणेव कण्हे वासुदेवे, तेणेव उवागच्छइ, २ करयल' कण्हं वासुदेवं जपणं विजएणं वद्धावन्ति ॥ ९७४ ॥ तए णं से कण्हे वासुदेवे कोडम्बियपुरिसे एवं वयासी"खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, आभिसेक्क हत्थि कप्पेह हयगय - रहपवर " जाव पञ्चप्पिणन्ति । तए णं से कण्हे वासुदेवे मज्जणघरे जाव दुरूढे, अट्ठट्ठ मङ्गलगा, जहा कूणिए, सेयवरचामरेहि उद्धव्यमाणेहि २ समुहविजयपामोक्खेहिं दसहिं. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७८] पञ्चमो वग्गो ७१ दसारेहिं जाव सत्थवाहप्पभिईर्हि सार्द्ध संपरिवुडे सव्विड्डीप जाव रखेणं बारवई नयरिं मज्झंमज्झेणं,... सेसं जहा कृणिओ जाव पज्जुवासइ ॥ १७५ ॥ तए णं तस्स निसढस्स कुमारस्स उप्पि पासायवरगयस्स तं महया जणसद्दं च... जहा जमाली, जाव धम्मं सोच्चा निसम्म बन्द, नमंसइ, २ एवं वयासी - " सद्दहामि णं, भन्ते, निग्गन्थं पावयणं, " जहा चित्तो, जाव सावगधम्मं पडिवजइ, २ पडिगए ॥ १७६ ॥ तेणं कालेणं २ अरहाअरिट्टनेमिस्स अन्तेवासी वरदचे नामं अणगारे उराले जाव विहरइ । तप णं से वरदत्ते अणगारे निसढं पास, २ जायसड्ढे जाव पज्जुवासमाणे एवं वयासी - " अहो णं, भन्ते, निसढे कुमारे इट्ठे इट्टरूवे कन्ते कन्तरूवे, एवं पिए मणुन्नए मणामे मणामरूवे सोमे सोमरूवे पियदसणे सुरूवे । निसढेणं, भन्ते, कुमारेणं अयमेयारूवे माणुयइड्डी किण्णा लद्धा, किण्णा पत्ता?" पुच्छा जहा सूरियाभस्स । " एवं खलु वरदत्ता " ॥ १७७ ॥ तेणं कालेणं २ इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे रोहीडए नामं नयरे होत्था, रिद्ध... । मेहवण्णे उज्जाणे । मणिदत्तस्स जक्खस्स जक्खाययणे । तत्थ णं रोहीडए नयरे महब्बले नामं राया, पउमावई नामं देवी, अन्नया कयाइ तंसि तारिसगंसि सयणिज्जंसि सीहं सुमिणे, एवं जम्मणं भाणि यवं जहा महाबलस्स, नवरं वीरङ्गओ नामं, बत्तीसओ दाओ, बत्तीसार रायवरकन्नगाणं पार्णि, जाव ओगिजमाणे २ पाउसवरिसारत्तसरयहेमन्तगिम्हवसन्ते छप्पि उऊ जहाविभवे समाणे इट्टे सद्द' जाव विहरइ ॥ १७८ ॥ Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७२ निरयावलियासु [१७९ तेणं कालेणं २ सिद्धत्था नाम आयरिया जाइसंपन्ना... जहा केसी, नवरं बहुस्सुया बहुपरिवारा जेणेव रोहीडए नयरे, जेणेव मेहवण्णे उजाणे, जेणेव मणिदत्तस्स जक्खस्स जक्खाययणे, तेणेव उवागए अहापडिरूवं जाव विहरइ । परिसा निग्गया ॥१७९॥ तए णं तस्स वीरङ्गयस्स कुमारस्स उप्पिं पासायवरगयस्स तं महया जणसदं ..., जहा जमाली, निग्गओ । धम्मं सोचा..., जं नवरं, देवाणुप्पिया, अम्मापियरो आपुच्छामि, जहा जमाली, तहेव निक्खन्तो जाव अणगारे जाए जाव गुत्तवम्भयारी ॥१८०॥ तए णं से वीरङ्गए अणगारे सिद्धत्थाणं आयरियाणं अन्तिए सामाइयमाइयाई जाव एक्कारस अङ्गाई अहिजइ। २ बढुई जाव चउत्थ° जाव अप्पाणं भावेमाणे बहुपडिपुण्णाई पणयालीसवासाइं सामण्णपरियागं पाउणित्ता दोमासियाए सलेहणाए अत्ताणं झूसित्ता सवीसं भत्तसयं अणसणाए. छेइत्ता आलोइयपडिक्कन्ते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा बम्भलोए कप्पे मणोरमे विमाणे देवत्ताए उववन्ने । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं दससागरोवमाई ठिई पन्नत्ता । तत्थ णं वीरङ्गयस्स देवस्स वि दससागरोवमाई ठिई पन्नत्ता ॥ १८१॥ से णं वीरङ्गए देवे ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं जाव अणन्तरं चयं चइत्ता इहेव बारवईए नयरीए बलदेवस्स रन्नो रेवईए देवीए कुच्छिसि पुत्तत्ताए उववन्ने । तए णं सा रेवई देवी तंसि तारिसगंसि सयणिज्जसि-सुमिणदसणं, जाव उप्पि पासायवरगए विहरद । तं एवं खलु, वरदत्त । Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८५] पञ्चमो वग्गो ७३ निसढेणं कुमारेणं अयमेयारूवे उराले मणुयइड्डी लद्धा ३ ॥१८२॥ __“पभू णं, भन्ते निसढे कुमारे देवाणुप्पियाणं अन्तिए जाव पव्वइत्तए ?" हन्ता, पभू। से एवं, भन्ते । इह वरदत्ते अणगारे जाव अप्पाणं भावेमाणे विहरइ । तए णं अरहा अरिटुणेमी अन्नया कयाइ बारवईओ नयरीओ जाव बहिया जणवयविहारं विहरइ । निसढे कुमारे समणोवासए जाए अभिगयजीवाजीवे जाव विहरइ ॥ १८३॥ तए णं से निसढे कुमारे अन्नया कयाइ जेणेव पोसहसाला, तेणेव उवागच्छइ, २ जाव ब्भसंथारोवगए विहरइ। तए णं तस्स निसढस्स कुमारस्स पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि धम्मजागरियं जागरमाणस्स इमेयारुवे अज्झथिए जाव समुप्पजित्था-"धन्ना णं ते गामागर' जाव संनि. वेसा जत्थ णं अरहा अरिटुणेमी विहरइ । धन्ना णं ते राईसर जाव 'सत्थवाहप्पभिईओ जे णं अरिटुणेमि वन्दन्ति, नमंसन्ति जाव पजुवासन्ति । जइ णं अरहा अरिटुणेमी पुन्वाणुपुवि... नन्दणवणे विहरेजा, तए णं अहं अरहं अरिट्टणेमि वन्दिजा जाव पजुवासिज्जा" ॥१८४॥ __ तए णं अरहा अरिट्टणेमी निसढस्स कुमारस्स अयमेयारूवमज्झत्थियं जाव वियाणित्ता अट्ठारसहिं समणसहस्सेहिं जाव नन्दणवणे उजाणे...। परिसा निग्गया। तए णं निसढे कुमारे इमीसे कहाइ लढे समाणे हट्ट '... चाउग्घण्टेणं आसरहेणं निग्गए, जहा जमाली, जाव अम्मापियरो आपुच्छित्ता पव्वइए, अणगारे जाए जाव गुत्तबम्भयारी ॥१८५॥ तए णं से निसढे अणगारे अरहओ अरिटुणेमिस्स तहा Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु [१८६ रूवाणं थेराणं अन्तिए सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई अहिजइ । २ बहूई चउत्थछट्ट जाव विचित्तेहिं तवोकम्मेहिं अप्पाणं भावेमाणे बहुपडिपुण्णाइं नव वासाइं सामण्णपरियागं पाउणइ, २ बायालसिं भत्ताई अणसणाए छेएइ,आलोइयपडिक्कन्ते समाहिपत्ते आणुपुव्वीए कालगए ॥१८६॥ तए णं से वरदत्ते अणगारे निसलं अणगारं कालगयं जाणित्ता जेणेव अरहा अरिटुणेमी, तेणेव उवागच्छइ, २ जाव एवं वयासी-"एवं खलु देवाणुप्पियाणं अन्तेवासी निसढे नाम अणगारे पगइभदए जाव विणीए । से णं,भन्ते, निसढे अणगारे कालमासे कालं किञ्चा कहिं गए, कहिं उववन्ने? ॥ १८७॥ "वरदत्ता" इ अरहा अरिटुणेमी वरदत्तं अणगारं एवं वयासी-“एवं खलु, वरदत्ता, ममं अन्तेवासी निसढे नामं अणगारे पगइभद्दे जाव विणीए ममं तहारूवाणं थेराणं अन्तिए सामाइयमाइयाइं एक्कारस अङ्गाई अहिजित्ता बहुपडिपुण्णाइं नव वासाइं सामण्णपरियागं पाउणित्ता बायालीसं भत्ताई अणसणाए छेइत्ता आलोइयपडिक्कन्ते समाहि पत्ते कालमासे कालं किच्चा उड्ढे चन्दिमसूरियगहणनक्खत्ततारारूवाणं सोहम्मीसाणं तिणि य अट्ठारसुत्तरे गेविजविमाणे वाससए वीइवइत्ता सव्वट्ठसिद्धविमाणे देवत्ताए उववन्ने । तत्थ णं देवाणं तेत्तीसं सागरोवमाई ठिई पन्नत्ता" ॥१८८॥ -: " से णं, भन्ते, निसढे देवे ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं भवक्खएणं ठिइक्खएणं अणन्तरं चयं चइत्ता कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “वरदत्ता, इहेव जम्बुद्दीवे - Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९०] पञ्चमो वग्गो दीवे महाविदेहे वासे उन्नाए नगरे विसुद्धपिइवसे रायकुले पुत्तत्ताए पच्चायाहिइ । तए णं से उम्मुक्कबालभावे विनयपरिणयमेत्ते जोव्वणगमणुप्पत्ते तहारूवाणं थेराणं आन्तिए केवलबोहिं बुज्झित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वजिहिइ । से णं तत्थ अणगारे भविस्सइ इरियासमिए जाव गुत्तबम्भयारी। से णं तत्थ बहूई चउत्थछट्टमदसमदुवालसेहि मासद्धमासखमणेहिं विचित्तेहिं तवोकम्मेहिं अप्पाणं भावेमाणे बहूई वासाइं सामण्णपरियागं पाउणिस्सइ । २ मासियाए संलेहणाए अत्ताणं झूसिहिइ, २ सर्टि भत्ताइं अणसणाए छेइहिइ, जस्सट्टाए कीरइ नग्गभावे मुण्डभावे अण्हाणए जाव अदन्तवणए अच्छत्तए अणोवाहणाए फलहसेजा कट्ठसेज्जा केसलोए बम्भचेरवासे परघरपवेसे पिण्डवाउलद्धावलद्धे उच्चावया य गामकण्टगा अहियासिजइ, तमढें आराहेइ।२चरिमेहिं उस्सासनिस्सासेहिं सिज्झिहिइ बुज्झिहिइ जाव सव्वदुक्खाणं अन्तं काहिइ" ॥१८९ ॥ ॥ निक्खेवओ ॥ ५। १॥ एवं सेसा वि एक्कारस अज्झयणा नेयव्वा संगहणीअणुसारेण अहीणमइरित्त एक्कारससु वि ॥ १९०॥ ॥पञ्चमो वग्गो सम्मत्तो॥५॥ १A omits पिण्डवाउ Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियाओ निरयावलियासुयखन्धो सम्मत्तो। सम्मत्ताणि उवङ्गाणि। निरयावलियाउवङ्गे णं एगो सुयखन्धो, पञ्च वग्गा पञ्चसु दिवसेसु उहिस्सन्ति । तत्थ चउसु वग्गेसु दस दस उद्देसगा, पञ्चमवग्गे वारस उद्देसगा॥ ॥ निरयावलियासुत्तं सम्मत्रं ।। Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रथमं परिशिष्टम् (वर्णकादिविस्तारः) Page #99 --------------------------------------------------------------------------  Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (वर्णकादिविस्तारः ) [This Appendix either aims at giving in extenso the passages which are not given in full in the body of the text, or supplies references of such passages. Usually, long descriptions given in the first appendix of my edition of the Uvasagadasão, are simply referred to, while others are supplied here. The first figure refers to the para and the second to the line of the para.] 1. 2. रिद्ध" etc. The descriptions of the city will be found on page 119 of the उवासगदसाओ. 1. 2-3 The description of the चेश्य, असोग and पुढविसिलापट्टअ are: (a) चिराईए पुव्वपुरिसपन्नत्ते पोराणे सहिए वित्तिए [ कित्तिए ] णाए सच्छत्ते सज्झए सघण्टे सपडागे पडागाइपडागमण्डिए सलोमहत्थे कयवेयड़िए लाउल्लोइयमहिए गोसीससरसरत्तचन्दणदद्दरदिण्णपञ्चङ्गुलितले उवचियचन्दकलसे चन्दणघडसुकयतोरणपडिदुवारदे सभाएँ आसत्तोसत्तविउलबट्टवग्घारियमल्लदामकलावे पञ्चवण्णसरससुरभिमुक्कपुप्फपुञ्जवयारकलिए कालागुरुपवरकुंदुरुक्कतुरुक्कधूवमघमघन्तगन्धुद्धयाभिरामे सुगन्धवरगन्धगन्धिर गन्धवट्टिभूए णडणट्टगजलमलमुट्ठियवेलंब गपवग Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु कहगलासगआइक्खगलंखमंखतूणइल्लतुम्बवीणियभुयगमाग ८० हपरिगए बहुजणजाणवयस्स विस्सुयकित्तिए बहुजणस्स आहुस्स आहुणिजे पाहुणिजे अच्चणिजे वन्दणिज्जे नम॑सणिजे पूयणिजे सक्कारणिजे संमाणणिजे कल्लाणं मंगलं देवयं चेइयं विणएणं पज्जुवासणिजे दिव्वे सच्चे सच्चोवाए सण्णिहियपाडिहेरे जागसहस्सभागपडिच्छए बहुजणो अच्छे आगम्म... ॥ (b) दूरुग्गयकन्दमूलचट्टलट्ठसंठियसिलिट्टघणमसिणनिद्ध सुजायनिरुवहयुव्विद्धपवरखन्धी अणेगनरपवरभुयागेज्झे कुसुमभरसमोणमन्तपत्तलविसालसाले महुयरिभमरगणगुमगुमाइयनिलिन्तउडिन्तसस्सिरीए नाणासउणगणमिहुणसुमद्दुरकण्णसुहपलत्तसद्दमहुरे कुसविकुसविसुद्धरुक्ख मूले मूलमन्ते कन्दमन्ते जाव परिमोयणे सुरम्मे पासादीए: दरिसणिजे अभिरूवे पडिरूवे ॥ (c) पुढविसिलापट्टए विक्खम्भायामउस्लेहसुप्पमाणे किण्हे अञ्जणगवाणकुवलयहलहर कोसेज्जागासकेसकज्जलङ्गी खंजण सिङ्गमेदरिद्वयजम्बूफलअसणगसणबन्धणणीलुप्पलतनिकर अयसिकुसुमप्पगासे मरगयमसारगलित्तणयणकीयरासिवण्णे णिद्धघणे अट्ठासरे आयंसयतलोवमे सुरम्मे ईहामियउसभतुरगणरमगरविहगवालगकिन्नररुरुसरभचम रकुञ्जरवणलयपउमलयभत्तिचित्ते आइणगरूयबूरणवणीयतूलफरिसे सीहासणसंठिए पासादीए दरिसणिजे अभिरूवे पडिरूवे ॥ 2. 2. जाइसंपन्ने जहा केसीविहरs. The passage: from the रायपसेणियसुत्त runs as follows: Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः जाइसंपन्ने कुलसंपन्ने बलसंपन्ने रूवसंपन्ने विणयसंपन्ने नाणसंपन्ने दसणसंपन्ने चरित्तसंपन्ने लज्जासंपन्ने लाघवसंपन्ने लज्जालाघवसंपन्ने ओयंसी तेयंसी वच्चंसी जसंसी जियकोहे जियमाणे जियमाए जियलोहे जियणिद्दे जिइन्दिए जियपरीसहे जीवियासमरणभयविप्पमुक्के वयप्पहाणे गुणप्पहाणे करणप्पहाणे चरणप्पहाणे निग्गहप्पहाणे अजवप्पहाणे मद्दवप्पहाणे लाघवप्पहाणे खन्तिप्पहाणे मुत्तिप्पहाणे विजप्पहाणे मन्तप्पहाणे बम्भप्पहाणे नयप्पहाणे नियमप्पहाणे सञ्चप्पहाणे सोयप्पहाणे नाणप्पहाणे दंसणप्पहाणे चरित्तप्पहाणे चउद्स. पुव्वी चउणाणोवगए पञ्चहिं अणगारसरहिं सद्धिं संपरिखुडे पुवाणुपुत्विं चरमाणे गामाणुगाम दूइजमाणे सुहंसुहेणं विहरमाणे जेणेव सावत्थी नयरी जेणेव कोट्टए चेइए तेणेव उवागच्छइ । २त्ता सावत्थीए नयरीए बहिया कोट्टए चेइए अहापडिरूवं उग्गहं उग्गिण्हइ । उग्गिण्हित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ ॥ 2.56. परिसा निग्गया etc. The passages concerned will be found on pages 125-128 of the उवासगदसाओ. ___5. 4. उटुंजाणू जाव विहरइ. The full passage is as follows: उड्डजाणू अहोसिरे झाणकोट्ठोवगए संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहर।। 3. b. जायसड्डे जाव पजुवासमाणे. The full passage will ____be found on page 121 of the उवासगदसाओ. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु 3. 6. समणेणं जाव संपत्तेणं. The full passage will be found on pages 121-124 of the उवासगदसाओ. ८२ 8. 4. महया° etc. This description of the king will be found on page 124 of the उवादगदसाओ. 8. 5-6 सोमाल जाव विहरइ. The full description of the queen from the औपपातिक सूत्र is given below: सोमालपाणिपाया अहीणपडिपुण्णपञ्चिन्दियसरीरा लक्खणवञ्जणगुणोववेया माणुम्माणप्पमाणपडिपुण्णसुजायसव्वङ्गसुन्दरङ्गी ससिसोमाकारकन्तपियदंसणा सुरूवा करयलपरिमियपसत्यतिवलीवलियमज्झा कुण्डलुल्लिहियगण्डलेहा कोमुइयरयैणियविमलपडिपुण्णसोमवयणा सिंगारागारचा रुपेसा संगयगयहसियभणियविहियविलासससलियसंलावणिउणजुत्तोवयारकुसला [ सुन्दरथणजघणवयकरचरणनयणलावण्णविलासकलिया ] पासादीया दरिसणिज्जा अभिरूवा, कूणिएणं रन्ना भम्भसारपुत्त्रेण सद्धिं अणुरत्ता अविरत्ता इद्रे सहफरिसरसरुवगन्धे पञ्चविहे माणुस्सर कामभोए पचणुभवमाणी विहरइ ॥ 8. 9. सोमाल जाव सुरूवे The full description of the prince is given below from the Com. of the ज्ञाताधर्म कथाः- सौमालपाणिपाए अहीणपडिपुण्णपञ्चिीन्दयसरीरे लक्खणवञ्जणगुणोववेप माणुम्माणपमाणपडिपुण्णसुजायसव्वङ्गसुन्दरङ्गे ससिसोमाकारे कन्ते पियदंसणे सुरूवे ॥ Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः 10. 2. अज्झथिए जाव समुप्पज्जित्था. The full passage runs as follows: अज्झथिए पत्थिए चिन्तिए मणोगए संकप्पे समुप्पजित्था ॥ 10. 7. ओयमण जाव झियाइ. The fuil passage runs as follows: ओहयमणसंकप्पा चिन्तासोगसागरसंपविट्ठा करयलपल्हत्थमुही अट्टज्झाणोवगया भूमिगयदिट्ठिया ॥ 11.45. पुव्वाणुपुन्वि जाव विहरइ. The full passage runs as follows: पुवाणुपुब्बिं चरमाणे गामाणुगामं दूइजमाणे सुहंसुहेणं विहरइ ॥ 11.5-6. तं महाफलं...पज्जुवासामि. The full passage runs as follows: तं महाफलं खलु तहारूवाणं भगवन्ताणं नामगोयस्स वि सवणयाए, किमङ्ग पुण अहिगमणवन्दणनमंसणपडिपुच्छणपजुवासणयाए । एगस्स वि आयरियस्स धम्मियस्स सुवयणस्स सवणयाए, किमङ्ग पुण विउलस्स अट्ठस्स गहणयाए। तं गच्छामि णं समण भगवं महावीरं वन्दामि नमसामि सक्कारेमि संमाणेमि, कल्लाणं मङ्गलं चेइयं देवयंपज्जुवासामि ।। 11. 10. उवहवित्ता जाव पञ्चप्पिणन्ति. The full passage would run as follows : उवट्ठविचा मम एयमाणत्तियं पञ्चप्पिणह"। तए ण ते कोडम्बियपुरिसा तं धम्मियं जाणप्पवरं जुत्तामेव उवट्ठवेन्ति, २त्ता एयमाणत्तियं पञ्चप्पिणन्ति ॥ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयाबलियासु 12. 1. कयबलिकम्मा जाव अप्प' etc: The full passages would be : कयबलिकम्मा कयकोउयमङ्गलपायच्छित्ता सुद्धप्पावेसाइं मङ्गलाई वत्थाई पवरपरिहिया अप्प ... 12. 2. बहूहिं खुजाहिं जाव महत्तरगविन्दपरिक्खित्ता. The - full passage runs as follows: ८४ बहूहिं खुजाहिं चिलाइयाहिं वामणियाहिं वडभियाहिं बब्बराहिं वडसियाहिं जोहियाहिं पण्णवियाहिं ईसिणियाहिं. वारुणियाहिं लासियाहिं लाउसियाहिं दमिलीहिं सिंहलीहिं आरबीहिं पुलिन्दीहिं पक्कणीहि बहलीहिं मुरण्डीहिं पारसीहिं नाणादेसीविदेसपरिमण्डियाहिं सदेसणेवत्थगहियवेसाहिं इंङ्गियचिन्तियपत्थियवियाणाहिं निउणकुसलाहि विणीयाहिं चेडियाचकवालतरुणिवन्दपरियालपखिडे वरिसघरकशुइमहत्तरगविन्दपरिक्खित्ता ॥ 12. 7. छत्तादीए जाव etc. The full passage runs as follows : छत्तादीप तित्थयराइसए पासइ, पासित्ता धम्मियं जाणप्पवरं ठवे ॥ 13. 2. धम्मका भाणियव्वा. The whole of the typical discourse will be found on pagss 125-128 of the उबासगदसाओ. 14. 2. सोचा निसम्म जाव ° हियया. The full passage: runs as follows: हचित्तमाणन्दिया पीरमणा परमसोमणस्सिया हरिसवसविसप्पमाणहियया ॥ Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः ८५ 15. 7. आसुरुते जाव मिसिमिसेमाणे. The full passage runs as follows : आसुरुते रुट्टे कुविए चण्डिक्किए मिसिमिसेमाणे ॥ 11. 1. भगवं गोयमे जाव बन्दइ. The full passage runs re beginning with as on page 121 of the जायसड्ढे down to वन्दइ नमसंइ. 20. 6. सामदानभेयदण्डे जहा चित्तो जाव रजधुराचिन्तए. The full passage runs as follows:सामदण्डभेयउवप्पयाणअत्थसत्थईहा मइविसारए उत्पत्तिया वेणइयाए कम्मियाए पारिणामियाए चउव्विहाए बुद्धीए उववेप, पएसिस्स रन्नो बहुसु कज्जेसु य कारणेसु य कुडस्वेसु य मन्तेसु य गुज्झेसुय रहस्सेसु य निच्छपसु य आपुच्छणिजे मेढी पमाणं आहारे आलम्बणं चक्खू मेढिभूप पमाणभूप आहारभूप आलम्बणभूए सव्वद्वाणसव्वभूमियासु लद्धपच्चर विद्दण्णवियारे रजधुराचिन्तए ॥ 21. 2-3 तंसि तारिसयंसि वासघरंसि ... सुमिणपाढगा विसजिया. The full passage will be found in भगवती, ११.११. which is given in full in Appendix 2. 22. 3. अम्मयाओ जाव जम्मजीवियफले, The full passage runs as follows: धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ, सपुण्णाओ णं ताओ अम्मयाओ, कयत्थाओं णं ताओ, कयपुण्णाओ कयलक्खणाओ कयविहवाओ, सुलद्धे णं तासि जम्मजीवियफले ॥ 22. 5. सुरं च जाव पसन्नं च. The full passage runs as follows: सुरं महुं मेरयं मजं सीढुं पसन्नं ॥ ० Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु 22. 5-6. आसाएमाणीओ जाव परिभाएमाणीओ. The full passage runs as follows:--- आसाएमाणीओ विसाएमाणीओ परिभुञ्जमाणीओ परिभाएमाणीओ। 35. 12- पुव्वरत्ता जाव समुप्पजित्था. The full passage runs as follows:- पुव्वरत्तावरत्तकालसमयसि कुडुम्बजागरियं जागरमाणस्स अयमेयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पजित्था । 36. 1. पहाए जाव सव्वालंकारविभूसिए. The full passage runs as follows: __ पहाए कयबलिकम्मे कयकोउयमङ्गलपायच्छित्ते सुद्धप्पा-- वेसाइं मङ्गलाई वत्थाई पवरपरिहिए सव्वालंकारविभूसिए। 31. 8. अपत्थियपत्थिए जाव हिरिसिरिपरिवज्जिए. The full passage runs as follows: अपत्थियपत्थिए दुरन्तपन्तलक्खणे हीणपुण्णचाउद्दसिए हिरिसिरिपरिवन्जिए। ... 51. 10-11. भाए जाव संजायभए. The full passage runs as follows:भीए तत्थे तसिए उव्विग्गे संजायभए। 38. 10. ईसरतलवर जाव' संधिवालसद्धिं. The full passage runs as follows: ईसरतलवरमाडम्बियकोडम्बियइब्भसेट्टिसणावइसत्थवाहमन्तिगणगदोवारियअमच्चचेडपीढमदनगरनिगमयसंधिवालेहिं सद्धि। 39. 2. रजं च जाव जणवयं च. The full passage runs as follows: Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः रजं च रटुं च बलं च वाहणं च कोसं च कोट्ठागारं च अन्तेउरं च जणवयं च ॥ 40. 16. एवमाइक्खइ जाव परूवेइ. The full passage runs as follows:एवमाइक्खइ एवं भासइ एवं पन्नवेइ एवं परूवेइ ॥ 41. 9. करयल° जाव एवं वयासी. The full passage runs as follows: करयलपरिग्गहियं दसणहं सिरसावत्तं मत्थए अञ्जलिं कट्ठ जएणं विजएणं वद्धावेन्ति, २ एवं वयासी॥ 45. 4-5. तं जाव न उद्दालेइ. The full passage runs as follows: तं जाव कूणिए राया सेयणगं गन्धहात्थिं अट्ठारसवंकं च हारं न अक्खिवइ न गिण्हइ न उद्दालेइ ॥ ___43. 9-10. अन्तराणि जाव पडिजागरमाणे. The full passage runs as follows: अन्तराणि य छिद्दाणि य मम्माणि य रहस्साणि य विवराणि य। 46. 4. पायरासेहिं जाव वद्धावेत्ता. The full passage would run as follows: पायरासेहिंनाइविकिटेहिं अन्तरावासेहिं वसमाणे २ जेणेव चम्पा नयरी तेणेव उवागच्छइ । २त्ता चम्पाए नयरीए मझमझेणं अणुपविसइ, २जेणेव चेडगस्सरनो गिहे जेणेव बाहिरिया उवठाणसाला तेणेव उवागच्छइ । २ त्ता तुरए निगिण्हइ । २ ता रहं ठवेइ । २त्ता रहाओ पञ्चोरुहइ । तं महत्थं जाव पाहुडं गिण्हइ । २त्ता जेणेव अब्भन्तरिया उव Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८८ निरयावलियासु ट्ठाणसाला जेणेव चेडए राया तेणेव उवागच्छइ ।२त्ता चेडगं रायं करयलपरिग्गहियं जाव कट्ट जएणं विजएणं वद्धावेइ । २त्ता... 54. 5-6. सव्विड्डीए जाव रवेणं. The full passage runs as follows: . सव्विड्डीए सव्वबलेणं सव्वसमुदएणं सव्वायरेणं सव्वभूसाए सव्वविभूईए सव्वसंभमेणं सव्वपुप्फवत्थगन्धमल्लालंकारेणं सव्वदिव्वतुडियसद्दसंनिनाएणं महया इड्डीए महया जुईए महया बलणं महया समुदएणं महया वरतुडियजमगसमयपडुप्पवाइयरवेणं संखपणवपडहभेरिझल्लरिखरमुहिहुडुकमुरयमुइङ्गदुन्दुहिनिग्घोसनाइयरवेणं ॥ ...55. 6-7. जेणेव मजणघरे......जाव नरवई. The full passage given in the ज्ञाताधर्मकथा runs as follows:. ... जेणेव मजणघरे तेणेव उवागच्छइ, २ मजणघरं अणुपविसहारमुत्तजालाभिरामे विचित्तमणिरयणकोट्टिमतले रमणिजे ण्हाणमण्डवंसि नाणामणिरयणभत्तिचित्तंसि हाणपीढंसि सुहनिसण्णे सुहोद्गेहिं पुप्फोदगेहिं गन्धोदएहिं सुद्धोदएहिय पुणो पुणो कल्लाणगपवरमजणविहीए मजिए तत्थ कोउयसपहिं बहुविहेहिं कल्लाणगपवरमजणावसाणे पम्हलसुकुमालगन्धकासाईयलूहियङ्गे अहयसुमहग्घदूसरयणसुसंवुए सरससुरभिगोसीसचन्दणाणुलित्तगत्तेसुइमालावण्णगविलेवणे आविद्धमणिसुवण्णे कप्पियहारद्धहारतिसरयपालम्बपलम्बमाणकडिसुत्तसुकयसोहे पिणद्धगेविजे अॉलेजगललियङ्गललियकयाहरणे नाणामणिकडगतुडियथम्भियभुए अहियरूवसस्सिरीए कुण्डलुज्जोइयाणणे मउडदित्तसिरए Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः 'हारोत्थयसुकतरइयवच्छे पालम्बपलम्बमाणसुकयपडउत्तरिजे मुहियापिङ्गलङ्गुलीए नाणामणिकणगरयणविमलमहरि हनिउणोवियमिसिमिसन्तविरइयसुसिलिट्ठविसिट्ठलट्ठसंठियपसत्थआविद्धवीरवलए, किं बहुणा, कप्परुक्खए चेव सुअलोकयविभूसिए नरिन्दे सकोरिण्टमल्लदामेणं छत्तेणं धरिजमाणेणं उभओ चउचामरवालवीइयङ्गे मङ्गलजयसद्दकयालोए अणेगगणनायगदण्डनायगराईसरतलवरमाडम्बियकोडुम्बियमन्तिमहामन्तिगणगदोवारियअमच्चचेडपीढमदनगरनिगमसेट्ठिसेणावइसत्थवाहदूयसंधिवालसद्धिं संपरिखुडे धवलमहामेहनिग्गए विव गहगणदिप्पन्ततारागणाण मज्झे ससि व्व पियदसणे नरवई मजणघराओ पडिनिग्गच्छइ ॥ 64. 3-4. अड्डाइं जहा दढपइन्नो जाव सिज्झिहिहि. The full passage will be found in paras 39, 40, 41 of my edition of the पएसिकहाणय. 12. 1-2. तेणं ओरालणं जहा मेहो etc. The passage will be found in the ज्ञाताधर्मकथा ( Ed. of आगमोदयसमिति) on pages 73-75. 13. 2. महाविदेहे वासे जहा दढपइन्नो जाव अन्तं काहिइ. The full passage will be found in Paras 39-41 of my edition of पएसिकहाणयं. 19. b. चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं जाव विहरइ. The full passage runs as follows: चउहिं सामाणियसाहस्सीहि चाहिं अग्गमहिसीहिं सपरिवाराहिं तिहिं परिसाहिं सत्तहिं अणियाहिं सत्तहिं अणिया. हिवईहिं सोलसहिं आयरक्खदेवसाहस्सीहिं अन्नेहि य बहूहिं विमाणवासीहिं वेमाणिएहिं देवेहिं देवीहिं य सद्धिं संपरिखुडे Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु महयाहयनट्टगीयवाइयतन्तीतलतालतुडियघणमुइङ्गपडुप्पवाइयरवेणं दिव्वाई भोगभोगाई भुखमाणे विहरइ ॥ ९० 79. 7. जहा सूरिया पडिगओ. This passage refers. to practically the whole of the first half of the रायपसेणियसुत्त, particulary to pages 13-54 of the आगमोदयसमिति edition. 80. 1-2. भन्ते... पुच्छा । कूडागारसाला । सरीरं अणुपविट्ठा । पुव्वभवो. These laconic expressions refer to the following passage from रायपसेणियसुत्तः- " भन्ते " त्ति भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वन्दर नमंसइ, २ एवं वयासी - " सूरियाभस्स णं, भन्ते देवस्स एसा दिव्वा देविड्डी दिव्या देवज्जुइ दिव्वे देवाणुभावे कहिं गए, कहिं अणुपविट्टे ?" "गोयमा, सरीरं गए सरीरं अणुपविट्टे ।"" " से केणट्टेणं, भन्ते, एवं बुच्चइ सरीरं गए, सरीरं अणुपविट्ठे ?” “गोयमा, से जहानामए कूडागारसाला सिया दुहओ लित्ता दुहओ गुत्ता गुत्तदुवारा निवाया निवायगम्भीरा । तीसे णं कूडागारसालाए अदूरसामन्ते एत्थ णं महेंगे जणसमूहे चिट्ठर । तए णं से जणसमूह एगं मह अब्भवद्दलगं वा वासवद्दलगं वा महावायं वा एजमाणं पासइ । २ तं कूडागारसालं अन्तो अणुपविसित्ताणं चिट्ठइ । से तेणट्टेणं, गोयमा, एवं वुच्चइ सरीरं अणुपविट्टे ।......... वेणं, भन्ते, देवेणं सा दिव्वा देविड्डी... किण्णा लद्धे, किण्णा पत्ते किण्णा अभिसमन्नागए ? पुव्वभवे के आसी ? किंनामए वा, को वा गोत्तेणं ? कयसि वा गामंसि वा जाव संनिवेसंसि वा? किंवा दवा किंवा भोया किंवा किया किंवा Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः ९१ समायरिता कस्स वा तहारूवस्स वा समणस्स माहणस्स वा अन्तिए एगमवि आरियं धम्मियं सुवयणं सोच्चा निसम्म, जेणं तेणं देवेणं सा दिव्वा देविड्डी जाव देवाणुभावे लद्धे३ ? " " गोयमा " इ समणे भगवं महावीरे भगवं गोयमं आमन्तेत्ता एवं वयासी - " एवं खलु, गोयमा " ॥ 81. 2-3 अड्डे जाव अपरिभूए. The passage will be found on pages 124-25 of the उवासगदसाओ. 81. 4. बहूणं नगरनिगम जहा आणन्दो. The full passage here is the same as para 5 of the उवासगदसाओ with the following expression from the औपपतिकसूत्र - नगरनिगमसेट्ठिसेणावइसत्थवाहदूयसंधिवाल सद्धि for the राईसर etc. 82. 1. आइगरे जहा महावीरो. The description of महावीर with be found on pages 121-24, with the modifications given here. 90. 3. रिउव्वेय' जाव सुपरिनिट्ठिए. The full passage runs as follows: रिउव्वेयजउब्वेयसामवेयाथव्वणाणं इहहासपञ्चमाणं नि-घण्टुछट्टाणं सङ्गोवङ्गाणं सरहस्साणं पयंपरियजुत्ताणं धारए सारए पारए सडङ्गवी सट्ठितन्ताविसारए संखाणे सिक्खाकप्पे वागरणे छन्दे निरुत्ते जोइसामयणे अन्नेसु य बम्हण्ण गेसु सत्थेसु सुपरिनिट्टिए ॥ 91. 6. अट्ठाई हेऊइं... जहा पण्णत्तीए. The full passage would run as follows: अट्ठाई हेऊई पसिणाई कारणाई वागरणाई पुच्छामि ॥ 91. 6-8. जत्ता ते... जाव संबुद्धे Add to the text after" एगे भवं the following: Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९२ निरयावलियासु दुवे भवं ? तहा अक्खए अव्वए निच्चे अवट्टिए आय ति । 94. 9-12. बिउलं असणं ...... जाव आपुच्छित्ता. The full passage will be found on pages 129-30 of the 'उबासगदसाओ. 105. 7. देवसयाणज्जंसि जाव ओगाहणाए. This passage is . given in full in para 125 of this text. 1153 - 10 सद्दद्दामि णं... सावगधम्मं पडिवजइ... समणोवासिया जाया जाव विहरइ. The passage is identical with onein line 26 of para 9 down to line 15 of para 10 of 'पएसिकहाण. The expressions in the masculine gender are to be converted into feminine gender to suit the ..context here. 1206 आलित्ते णं भन्ते. etc. The full passage runs as follows: आलित्ते णं, भन्ते, लोए; पलित्ते णं, भन्ते, लोए; आलित्त- पलित्ते णं, भन्ते, लोए जराए मरणेण य ॥ 124. 8. कलं जाव जलन्ते. The full passage will be .found on page 129 of the उवासगदसाओ. 129. 9. सीय जाव विविहा. The full passage runs as *follows: सीयं उण्हं... वाइया पित्तिया सिम्भिया संनिवाइया विविहा रोयातङ्का ॥ 132 4-5 उच्चनीय जाव अडमाणे, The full passage >runs as follows: उच्चनीयमज्झिमाई कुलाई घरसमुदाणस्स भिक्खायरिया अडमाणे ॥ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वर्णकादिविस्तारः 136. 11. अभिगय जाव अप्पाणं भावेमाणी. The full passage in the mas. gender will be found in para 10 of the पएसिकहाणयं, which should he converted into femi-.. nine gender to suit the context. _165. 1-2 दुवालसजोयणायामा जाव पञ्चक्खं देवलोयभूषा, The full passage runs as follows: दुवालसजायणायामा धणवइमइनिम्मिया चामीयरपवरपागारनाणामणिपञ्चवण्णकविसीसगसोहिया अलयापुरि. संकासा पमुइयपक्कीलिया पञ्चक्खं देवलोयभूया ॥ 161. 2. सव्वोउयपुप्फ जाव दरिसणिजे. The full passage runs as follows: सव्वोउयपुप्फफलसमिद्धे रम्मे नन्दणवणप्पगासे पासादीए ४॥ 114. 6. अप्पेगइया हयगया जाव पुरिसवग्गुरापरिक्खित्ता. The. full passage would run as follows: अप्पेगइया हयगया गयगया पायचारविहारेणं वन्दावन्दपहिं पुरिसवग्गुरापरिक्खित्ता। 118. 9. सद्द जाव. The full passage runs as follows: सद्दफरिसरसरूवगन्धे पञ्चविहे माणुस्सगे कामभोए भुञ्जमाणे विहरइ॥ Page #115 --------------------------------------------------------------------------  Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ द्वितीयं परिशिष्टम् (महाबलजन्मादिवर्णनम् ) Page #117 --------------------------------------------------------------------------  Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् [भगवतीसूत्रात्-११.११] १. तेणं कालेणं तेणं समएणं हथिणागपुरे नाम नगरे होत्था । वण्णओ । सहसम्बवणे उजाणे । वण्णओ। तत्थ णं हत्थिणागपुरे नगरे बले नाम राया होत्था । वण्णओ । तस्स णं बलस्स रन्नो पभावई नामं देवी होत्था । सुकुमाल' । वण्णओ । जाव विहरइ । तए णं सा पभावई देवी अन्नया कयाइ तंसि तारिसगंसि वासघरंसि अन्भिन्तरओ सचित्तकम्मे बाहिरओ दूमियघट्टमटे विचित्तउल्लोगचिल्लियतले मणिरयणपणासियन्धयारे बहुसमसुविभत्तदेसभाए पञ्चवण्णसरससुरभिमुक्कपुप्फपुञ्जोवयारकलिए कालगुरुपवरकुंदुरुक्कतुरुक्कधूवमघमघन्तगन्धुदुयाभिरामे सुगन्धिवरगन्धिए गन्धवट्टिभूए तंसि तारिसगंसि सयणिजंसि सालिंगणवट्टिए उभओविब्बोयणे दुहओ उन्नए मज्झे नयगम्भीरे गङ्गापुलिणवालुयउद्दालसालिसए उवचियखोमियदुगुल्लपट्टपडिच्छायणे सुविरइयरयत्ताणे रत्तंसुयसंवुए सुरम्मे आइणगरूयबूरनवणीयतूलफासे सुगन्धवरकुसुमचुण्णसयणोवयारकलिए अद्धरत्तकालसमयंसि सुत्तजागरा ओहीरमाणी Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९८ निरयावलियासु २ अयमेयारूवं ओरालं कल्लाणं सिवं धन्नं मंगलं सरिसरियं महासुविणं पासित्ताणं पडिबुद्धा॥ २. हाररयखीरसागरससङ्ककिरणदगरयरययमहासेलपण्डुरतरोरुरमणिजपेच्छणिजं थिरलट्ठपउट्टवट्टपीवरसुसिलिविसिट्ठतिक्खदाढाविडम्बियमुहं परिकम्मियजच्चकमलकोमलमाइअसोभन्तलट्टउटुं रत्तुप्पलपत्तमउअसुकुमालतालुजीहं मूसागयपवरकणगताविअआवत्तायन्तवट्टतडिविमलसरिसनयणं विसालपीवरोरु पडिपुण्णविपुलखन्धं मिउविसयसुहमलक्खणपसत्थवित्थिण्णकेसरसडोवसोभियं ऊसियसुनिम्मिसुजायअप्फोडिअलङ्गलं सोमं सोमाकारं लीलायन्तं जम्भायन्तं नहयलाओ ओवयमाणं निययवयणमतिवयन्तं सीहं सुविणे पासित्ताणं पडिबुद्धा ॥ ३. तए णं सा पभावई देवी अयमेयारूवं ओरालं जाव सस्सिरियं महासुविणंपासित्ताणं पडिबुद्धासमाणी हट्टतुट्ठ जाव 'हियया धाराहयकलम्बपुप्फगं पिव समूसियरोमकूवा तं सुविणं ओगिण्हइ, ओगिण्हित्ता सयणिज्जाओ अन्भुट्टेइ, २ अतुरियमचवलमसंभन्ताए अविलम्बियाए रायहंससरिसीए गईए जेणेव बलस्स रन्नो सयणिजे तेणेव उवागच्छइ, २ बलं रायं ताहिं इट्टाहिं कन्ताहिं पियाहि मणुनाहिं मणामाहि ओरालाहिं कल्लाणाहिं सिवाहिं धन्नाहिं मङ्गल्लाहिं सस्सिरीयाहिं मियमहुरमञ्जलाहिं गिराहिं संलवमाणी २ पडिबोहेइ, २ बलेणं रन्ना अब्भणुनाया समाणी नाणामणिरयणभित्तिचित्तंसि भद्दासणंसि निसीयइ, २ आसत्था वीसत्था सुहासणवरगया बलं रायं ताहि इटाहिं कन्ताहिं जाव संलवमाणी २ एवं वयासी Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् ९९ ४. ' एवं खलु अहं, देवाणुप्पिया, अज्ज तंसि तारिसगंसि सयणिजंसि सालिंगण तं चेव जाव नियगवयणमइवयन्तं सीहं सुविणे पासित्ताणं पडिबुद्धा । तं णं, देवाणुप्पिया, एयस्स ओरालस्स जाव महासुविणस्स के मन्ने कल्लाणे फलवित्तिविसेसे भविस्सइ ?” तए णं से बले राया पभावईए देवीए अन्तियं पयमहं सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ठ जाव 'हयहियए धाराहयनीवसुरभिकुसुमचञ्चमालइयतणुयऊसवियरोमकृवे तं सुविणं ओगिण्हइ, २ ईहं पविसइ । ईहं पविसित्ता अप्पणो साभाविषणं मइपुव्वरणं बुद्धिविन्नाणेणं तस्स सुविणस्स अत्थोग्गहणं करेइ, २ पभावई देवि ताहिं इट्ठाहिं कन्ताहि जाव मङ्गलाहिं मियमडुरसस्सिरि... संलवमाणे २ एवं वयासी ५. ' ओराले णं तुमे, देवी, सुविणे दिट्ठे, कल्लाणे णं तुमे, जाव सस्सिरीप णं तुमे, देवी, सुविणे दिट्ठे । आरोग्गतुट्टिदीहाउ कल्लाणमङ्गल्लकारपणं तुमे, देवी, सुविणे दिट्ठे, अत्थलाभो "देवाणुप्पिए, भोगलाभो देवाणुप्पिए, पुत्तलाभो देवाणुप्पिए, रजलाभो देवाप्पिए, एवं खलु तुमं देवाणुप्पिए, नवण्हं मासाणं वहुपडिपुण्णाणं अद्धट्टमाण इंदियाणं विक्कन्ताणं अम्हं कुलकेउं कुलनन्दिकरं कुलजसकरं कुलाधारं कुल'पायवं कुलविवणकरं सुकुमालपाणिपार्थं अहीणपडिपुण्णपश्चिन्दियसरीरं जाव ससिसोमाकारं कन्तं पियदसणं सुरूवं देवकुमारसमप्पभ्रं दारगं पयाहिसि ॥ ६. 'सेवि य णं दारए उम्मुक्कबालभामे विश्नायपरियणमेत्ते जेवणगमणुपपत्ते सूरे वीरे विक्कन्ते वित्थिण्णविउलबलवाहणे रजवई राया भविस्सइ । तं उराले णं तुमे, जाव Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०० निरयावलियासु सुमिणे दिटे, आरोग्गतुट्टि जाव मङ्गल्लकारए णं तुमे, देवी, सुविणे दिढे त्ति कट्ट पभावई देविं ताहिं इट्टाहिं जाव वग्गूहि दोच्चं पि तच्चं पि अणुबूहइ । तए णं सा पभावई देवी बलस्स रनो अन्तियं एयमढे सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ट ° करयल ° जाव एवं वयासी-' एवमेयं देवाणुप्पिया, तहमेयं देवाणुप्पिया, अवितहमेयं देवाणुप्पिया, असंदिद्धमेयं देवाणुप्पिया, इच्छियमेयं देवाणुप्पिया, पडिच्छियमेयं देवाणुप्पिया, इच्छियपडिच्छियमेयं देवाणुप्पिया, से जहेयं तुम्भे वयह' त्ति कट्ट तं सुविणं सम्म पडिच्छइ, २ बलेणं रन्ना अब्भणुनाया समाणी नाणामणिरयणभत्तिचित्ताओ भद्दासणाओ अभुट्टेइ, २ अतुरियमचवल° जाव गईए जेणेव सए सयणिजे तेणेव उवागच्छइ, २ सयणिजंसि निसीयइ, २ एवं ययासी-'मा मे से उत्तमे पहाणे मङ्गल्ले सुविणे अन्नेहि पावसुमिणेहिं पडिहम्मिस्सइ ' त्ति कटु देवगुरुजणबद्धाहिं पसत्थाहिं मङ्गल्लाहिं धम्मियाहिं कहाहिं सुविणजागरियं पडिजागरमाणी २ विहरइ॥ . ७. तए णं से बले राया कोडुम्बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी-'खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, अज सविसेसं बाहिरियं उवट्ठाणसालं गन्धोदयसित्तसुइअसंमजिओवलितं सुगन्धवरपञ्चवण्णपुप्फोवयारकलियंकालागुरुपवरकुंदुरुक्क जाव गन्धवट्टिभूयं करेह य करावेह य, २ सीहासणं रएह, २ ममेयं जाव पञ्चप्पिणह । तए णं ते कोडुम्बिय जावपडिसणेत्ता खिप्पामेव सविसेसं बाहिरियं उवट्ठाणसालं जाव पञ्चप्पिणन्ति ॥. . ...... ८. तए णं से बले राया पञ्चूसकालसमयांस सयाणि Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् १०१ जाओ अब्भुट्टे, २ पायपीढाओ पश्चोरुहइ, २ जेणेव अट्टण साला तेणेव उवागच्छर, अट्टणसालं अणुपविसद्द, जहा उववाइए, तहेव अट्टणसाला, तहेव मज्जणघरे, जाव ससि व्व पियदंसणे नरवई मज्जणघराओ पडिनिक्खमइ, २ जेणेव बाहिरिया उवट्टाणसाला तेणेव उवागच्छइ, २ सीहासणवरंसि पुरत्थाभिमुहे निसीयइ, २ अप्पणो उत्तरपुरत्थिमे दिसीभाए अट्ट भद्दासणाई सेयवत्थपच्चत्थुयाई सिद्धत्थगकयमङ्गलोवयाराइं रयावेइ, २ अप्पणो अदूरसामन्ते नाणामणिरयणमण्डियं अहियपेच्छणिजं महग्घवरपट्टणुग्गयं सण्हपट्टबहुभत्तिसयचित्तताणं ईहामियउसभ' जाव 'भत्तिभित्तं अन्भिन्तरियं जवणियं अञ्छावेइ, २ नाणामणिरयण. भत्तिचित्तं अत्थरयमउयमसूरगोत्थयं सेयवत्थपच्चुत्थुयं अङ्गसुहफासुयं सुमउयं पभावईए देवीए भद्दासणं रावेर, २ कोडम्बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी ९. 'खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, अट्टङ्गमहानिमित्तसुत्तस्थधार विविहसत्थकुसले सुविणलक्खणपाढप सद्दावेह' । तणं ते कोडम्बियपुरिसा जाव पडिसुणेत्ता बलस्स रन्नो अन्तियाओ पडिनिक्खमइ, सिग्घं तुरियं चवलं चण्डं वेइयं हत्थिणपुरं नगरं मज्झमज्झेणं जेणेव तेसिं सुविणलक्खणपाढगाणं गिहाई, तेणेव उवागच्छन्ति, २ ते सुविणलक्खणपाढए सहावेन्ति । तप णं ते सुविणलक्खणपाढगा बलस्स रन्नो कोडम्बियपुरिसेहिं सद्दाविया समाणा हट्टतुट्ट' व्हाया कय जाव 'सरीरा सिद्धत्थगहरियालियाकयमङ्गलमुद्धाणा सहिंतो गेहेहिंतो निग्गच्छन्ति, हत्थिणापुरं नगरं मन्दमज्झेणं जेणेव बलस्स रन्नो भवणवरवर्डिसर तेणेव उवा Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०२ निरयावलियासु गच्छन्ति, करयल' बलरायं जपणं विजयणं वद्धावेन्ति । तणं ते सुविणलक्खणपाढगा बलेणं रन्ना वन्दियपूइअसकारियसंमाणिया पत्तेयं २ पुव्वन्नत्थेसु भद्दासणेसु निसीयन्ति । तप णं से बले राया पभावहं देविं जवणियन्तरियं ठावेइ, २ पुप्फफलपडिपुण्णहत्थे परेणं विणरणं ते सुविणलक्खणपाढए एवं वयासी - ' एवं खलु, देवाणुप्पिया, पभावई देवी अज्ज तंसि तारिसगंसि वासघरंसि जाव सीहं सुविणे पासित्ताणं पडिबुद्धा । तं णं, देवाणुप्पिया, एयस्स ओरालस्स जाव के मन्ने कल्लाणे फलवित्तिविसेसे भविस्सइ ?' तर णं सुविणलक्खणपाढगा बलस्स रन्नो अन्तियं एयम सोच्चा निसम्म हट्टतुटु तं सुविणं ओगिण्हर, ईहं अणुप्पविसद्द, तस्स सुविणस्स अत्थोग्गहणं करेइ २ अन्नमन्त्रेणं सार्द्ध संचालेन्ति, तस्स सुविणस्स लद्धट्ठा पुच्छियट्ठा विणिच्छियट्ठा अभिगयट्ठा बलस्स रनो पुरओ सुविणसत्थाई उच्चारेमाणा २ एवं वयासी - ' एवं खलु, देवाणुप्पिया, अम्हं सुविणसत्यंसि वायालीसं सुविणा, तीसं महासुविणा, बावतर सव्वसुविणा दिट्ठा। तत्थ णं देवाणुप्पिया, तित्थगरमायरो वा चक्कवट्टिमायरो वा तित्थगरंसि वा चक्कवहिंसि वा गब्भं वक्कममाणंसि एएसिं तीसाए महासुविणाणं इमे चोइस महासुविणे पासित्ताणं पडिवुज्झन्ति । तं जहा -- " गयवसहसीहअभिसेयदा मससिदिणयरं झयं कुम्भं । पउमसरसागरविमाणभवणरयणुच्चयसिंहिं च ॥ वासुदेवमायरो वा वासुदेवंसि गन्धं वक्कममाणंसि एएसि चोदसहं महासुविणाणं अन्नयरं एगं महासुविणं पासित्ताणं पडिवुज्झन्ति । इमे य णं, देवाणुप्पिया, पभावईए देवीए एगे Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् १०३ महासुविणे दिट्ठे, अत्थलाभो देवाणुप्पिए, भोगलाभो देवाणुप्पिए, पुत्तलाभो देवाणुप्पिए, रज्जलाभो देवाणुप्पिए, एवं खलु देवाणुप्पिए, पभावई देवी नवण्हं मासाणं बहुपडि - पुण्णाणं जाव वीइक्कन्ताणं तुम्हं कुलकेडं जाव पयाहिइ । से वि य णं दारए उम्मुक्कबालभावे जाव रज्जवई राया भवि स्सइ, अणगारे वा भावियप्पा । तं ओराले णं, देवाणुप्पिया, पभावईए देवीए सुविणे दिट्ठे, जाव आरोग्गतुट्ठिदीहाउअकल्लाण' जाव दिट्ठे' ॥ १०. तए णं से वले राया सुविणक्खणलपाढगाणं अन्तिए एयमट्टं सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ट' करयल' जाव कट्टु ते सुविलक्खणपाढगे एवं वयासी - 'एवमेयं, देवाणुप्पिया, जाव से जहेयं तुब्भे वयह' त्ति कट्टु तं सुविणं सम्मं पडिच्छइ । २ सुविणलक्खणपाढए विउलेणं असणपाणखाइमसाइमपुष्फ वत्थगन्धमल्लालंकारेणं सक्कारेह संमाणेइ, २ विउलं जीवियारिहं पीइदाणं दलयइ, २ पडिविसज्जेइ, २ सीहासणाओ अब्भुटुइ, २ जेणेव पभावई देवी तेणेव उवागच्छर, २ पभा वरं देवि ताहिं इट्ठाहिं कन्ताहिं जाव संलवमाणे २ एवं वयासी - ' एवं खलु, देवाणुप्पिए, सुविणसत्यंसि बायालीसं सुविणा, तीसं महासुविणा, बावन्तरि सव्वसुविणा दिट्ठा । तत्थ णं देवाणुप्पिए, तित्थगरमायरो वा चक्कवट्टिमायरो वा तं चैव जाव अन्नयरं एवं महासुविणं पासित्ताणं पडिबु ज्झन्ति । इमे य णं तुमे, देवाणुप्पिए, एगे महासुविणे दिट्ठे, तं ओराले णं तुमे, देवी, सुविणे दिट्ठे, जाव रज्जवई राया भविस्सह, अणगारे वा भावियप्पा । तं ओराले णं तुमे, देवी, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०४ निरयावलियासु सुविणे दिटेत्ति' कट्ट पभावई देविं ताहिं इटाहिं कन्ताहिं जाव दोच्चं पितञ्च पि अणुबूहइ ॥ . ११. तए णं सा पभावई देवी बलस्स रन्नो अन्तियं एयमटुं सोचा निसम्म हट्टतुट्ट' करयल° जाव एवं वयासी'एवमेयं देवाणुप्पिया, जाव तं सुविणं सम्म पडिच्छइ, २ बलेणं रन्ना अब्भणुनाया समाणी नाणामाणिरयणभत्तिचित्त जाव अब्भुट्टेइ । अतुरियमचवल जाव 'गईए जेणेव सए भवणे तेणेव उवागच्छइ, २ सयंभवणमणुपविट्ठा ॥ १२. तए णं सा पभावई देवी पहाया कयवलिकम्मा जाव सव्वालंकारविभूसिया तं गभं नाइसीपहिं नाइउण्हेहिं नाइतित्तेहिं नाइकडएहिं नाइकसाएहिं नाइअम्बिलेहिं नाइमहुरेहिं उउभयमाणसुहेहिं भोयणच्छायणगन्धमल्लाहिं जं तस्स गभस्स हियं मियं पत्थं गब्भपोसणं तं देसे य काले य आहारमाहारेमाणी विवित्तमउएहिं सयणासणेहिं पइरिकसुहाए मणाणुकूलाए विहारभूमीए पसत्थदोहला संपुण्णदोहला संमाणियदोहला अविमाणियदोहला वोच्छिन्नदोहला ववणीयदोहला ववगयरोगमोहभयपरित्तासा तंगभं सुहंसुहेणं परिवहइ । तए णं सा पभावई देवी नवण्हं मा साणं बहुपडिपुण्णाणं अद्धट्ठमाणराइंदियाणं वीइक्कत्ताणं सुकुमालपाणिपायं अहीणपडिपुण्णपश्चिन्दियसरीरं लक्षणवञ्जणगुणोववेयं जाव ससिसोमाकारं कन्तं पियदसणं सुरूवं दारगं पयाया ॥ १३. तए णं तीसे पभावईए देवीए अङ्गपडियारियाओ पभावई देविं पसूयं जाणेत्ता जेणेव बले राया तेणेव उवागच्छन्ति, करयल जाव बलं रायं जएणं विजएणं वद्धान्ति, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् १०५ २ एवं वयासी-'एवं खलु, देवाणुप्पिया, पभावईपियट्टयाए पियं निवेदेमो, पियं भे भवउ' । तए णं से बले राया अङ्गपडियारियाणं अन्तियं एयमटुं सोचा निसम्म हट्टतुट्ठ जाव धारायणीव जाव रोमकूवे तासि अङ्गपडियारियाणं मउडवजं जहामालियं ओमोयंदलयइ, सेयं रययाययं विमल सलिलपुण्णं भिङ्गारं व गिण्हइ, २ मत्थए धोवइ, २ विउलं जीवियारिहं पीइदाणं दलयइ, २ सकारेइ संमाणेइ ॥ १४. तए णं से बले राया कोडाम्बियपुरिसे सद्दावेइ,२एवं वयासी--'खिप्पामेव, भो देवाणुप्पिया, हथिणापुरे नयरे चारगसोहणं करेह, २ माणुम्माणवड्ढणं करेह, २ हत्थिणापुरं नगरं सन्भिन्तरवाहिरियं आसियसंमजिओवलितं जाव करेह कारवेह, २जूयसहस्संवा चक्कसहस्सं वा पूयामहामहिमसकार वा उस्सवेह, २ ममेयमाणत्तियं पञ्चप्पिणह । तए णं ते कोडुम्बियपुरिसा बलेणं रन्ना एवं वुत्ता जाव पञ्चप्पिणन्ति । तए णं से बले राया जेणेव अट्टणसाला तेणेव उवागच्छइ, तं चेव जाव मजणघराओपडिनिक्खमइ। उस्सुक्कं उक्करं उक्किट्ठ अदिजं अमिजं अभडप्पवेसं अदण्डकोडण्डिमं अधरिमं गणियावरनाडइजकलियं अणेगतालाचराणुचरियं अणुद्धयमुइङ्गं अमिलायमल्लदाम पमुइयपक्कीलियं सपुरजणजाणवयं दसदिवसे ठिइवडियं करेइ । तए णं से बले राया दसाहियाए ठिइवडियाए वट्टमाणीए सइए य साहस्सिए य सयसाहस्सिए य जाए य दाए य भाए य दलमाणे य दवावेमाणे य,सए य साहस्सिए यलम्भेमाणे पडिच्छेमाणे पडिच्छावेमाणे एवं विहरइ । तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो पढमे दिवसे ठिइवडियं करेइ, तइए दिवसे Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०६ निरयावलियासु चन्दसूरदंसणियं करे, छट्टे दिवसे जागरियं करेइ, एक्कारसमे दिवसे वीइक्कन्ते निव्वुत्ते असुइजायकम्मकरणे संपत्ते बारसाहदिवसे विउलं असणं पाणं खाइमं साइमं उवक्खडावेन्ति, २ जहा सिवो, जाव खत्तिए य आमन्तेन्ति, २ तओ पच्छा पहाया कय, तं चैव जाव सकारेन्ति संमाणन्ति, २ तस्सेव मित्तणाइ जाव राईण य खत्तियाण य पुरओ अज्जयपज्जयपिउपजयागथं बहुपुरिसपरंपरप्परूढं कुलापुरूवं कुलसरिसं कुलसंताणतन्तुवज्रणकरं अयमेयारूवं गोण्णं गुणनिफन्नं नामधेजं करेन्ति- ' जम्हा णं अम्हं इमे दारप बलस्स रन्नो पुते पभावईए देवीए अत्तर, तं होउ णं अम्हं एयस्त दारगस्स नामधेजं महब्बले २,।' तर णं तस्स दारमस्स अम्मापियरो नामघेजं करेन्ति 'महब्बले' त्ति ॥ १५. तए णं से महब्बले दारए पञ्चधाईपरिग्गहिए, तं जहाखीरधाईए, एवं जहा दढपइने, जाव निवायनिव्वाघायंसि सुहंसुहेणं परिवढइ । तए णं तस्स महब्बलस्स दारगस्स अम्मापियरो अणुपुव्वेणं ठिइवडियं वा चंदसूरसावणियं वा जागरियं वा नामकरणं वा परंगामणं वा पयचंकमणं वा जेमामणं वा पिण्डवद्धणं वा पेजपावणं वा कण्णवेहणं वा संवच्छरपडिलेहणं वा चोलोयणगं च उवणयणं च अन्नाणि य बहूणि गव्भाधाणजम्मणमाइयाई कोउयाइं करोन्ति ॥ १६. तप णं तं महब्बलं कुमारं अम्मापियरो साइरेगट्ठ वासगं जाणित्ता सोभणंसि तिहिकरणनक्खत्तमुहुत्तंसि, एवं जहा दढप्पइनो, जाव अलंभोगसमत्थे जाए यावि होत्था । तए णं तं महब्बलं कुमारं उम्मुक्कबालभावं जाव अलभोगसमत्थं वियाणित्ता अम्मापियरो अट्ट पासायवर्डि Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् १०७ सए करेन्ति, अब्भुग्गयमूसियपहसिए इव, वण्णओ जहा रायपसेणइजे, जाव पडिरूवे । तेसि णं पासायवडिंसगाणं बहुमज्झदेसभागे एत्थ णं महेगं भवणं करेन्ति अणेगखम्भसयसंनिचिटुं, वण्णओ जहा रायपसेणइजे, पेच्छाघरमण्डवंसि जाव पडिरूवे॥ १७. तए णं तं महब्बलं कुमारं अम्मापियरो अन्नया कया वि सोभणंसि तिहिकरणदिवसनक्खत्तमुहुर्यसि पहायं कयबलिकम्मं कयकोउयमङ्गलपायच्छित्तं सवालंकारविभूसियं पमक्खणगण्हाणगीयवाइयपसाहणट्टङ्गतिलगकङ्कणअविहववहुउवणीयं मङ्गलसुजम्पिएहि य वरकोउयमङ्गलोवयारकयसन्तिकम्मं सरिसयाणं सरित्तयाणं सरिव्वयाण सरिसलावण्णरूवजोव्वणगुणोववेयाणं विणीयाणं कयकोउयमङ्गलपायच्छित्ताणं सरिसएहितो रायकुलोहितो आणिल्लियाणं अट्ठण्हं रायवरकन्नाणं एगदिवसेणं पाणिं गिण्हाविंसु॥ १८. तए णं तस्स महाबलस्स कुमारस्स अम्मापियरो अयमेयारूवं पीइदाणं दलयन्ति । तं जहा-अट्ठ हिरण्णकोडीओ, अट्ट सुवण्णकोडीओ, अट्ठ मउडे मउडप्पवरे,अट्ठ कुण्डलजुए कुण्डलजुयप्पवरे, अट्ट हारे हारप्पवरे, अट्ठ अद्धहारे अद्धहारप्पवरे, अट्ट एगावलीओएगावलिप्पवराओ,एवं अट्ठ मुत्तावलीओ,एवं कणगावलीओ,एवं रयणावलीओ,अट्ट कडगजोए कडगजोयप्पवरे. एवं तुडियजोए, अट्ट खोमजुयलाई खोमजुयलप्पवराइएवंवडगजुयलाई,एवं पट्टजुयलाई, एवंदुगुल्लजुयलाई,अट्ठसिरीओ,अट्ठ हिरीओ,एवंधिईओ,कित्तीओ, बुद्धीओ,लच्छीओ,अट्ठ नन्दाई,अट्ठभद्दाई,अट्ट तले तलप्पवरे, सव्वरयणामए, णियगवरभवणकेऊ अट्ट झए झयप्पवरे, अट्ट Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०८ निरयाबलियासु च वयप्पवरे दसगोसाहस्सिएणं वएणं, अट्ठ नाडगाई नाडगप्पवराई बत्तीसबद्धेणं नाडपणं, अट्ठ आसे आसप्पवरे, सव्वरयणामए सिरिघरपडिरूवए, अट्ठ हत्थी हत्थिप्पवरे, सव्वरयणामए सिरिघरपडिरूवए, अट्ठ जाणारं जाणप्पवराई, अट्ठ जुगाई जुगप्पवराई, एवं सिबियाओ,एवं सन्दमाणीओ, एवं गिल्लीओ, थिल्लीओ अट्ठ वियडजाणारं वियडजाणप्पवराई, अट्ट रहे पारिजाणिए, अट्ठ रहे संगामिए, अट्ठ आसे आसप्पचरे, अट्ट हत्थी हत्थिष्पवरे, अट्ट गामे गामप्पवरे दसकुलसाहस्सिएणं गामेणं, अट्ठ दाले दासप्पवरे, एवं चेव दासीओ, एवं किङ्करे, एवं कञ्चइज्जे, एवं वरिसधरे, एवं महत्तरप, अट्ठ सोवण्णिए ओलम्बणदीवे, अट्ट रुप्पामए ओलम्बणदीवे, अट्ठ सुवण्णरुप्पामए ओलम्बणदीवे, अट्ट सोवणिए उक्कञ्चणदीवे, अट्ठ पञ्जरदीवे, एवं चेव तिष्णि वि, अट्ट सोवण थाले, अट्ठ रुप्पामए थाले, अट्ठ सुवण्णरुप्पमए थाले, अट्ट सोवण्णियाओ पत्तीओ ३, अट्ट सोवण्णियाई थासयाई ३, अट्ठ सोवण्णियाई मलगाई ३, अट्ठ सोवण्णियाओ तलियाओ ३, अट्ट सोवण्णियाओ कावइआओ ३, अट्ठ सोवणि अवएड ३, अट्ठ सोवण्णियाओ अवयक्काओ ३, अट्ट सोवणिए पायपीढए ३, अट्ट सोवण्णियाओ भिसियाओ ३, अट्ट सोवण्णियाओ करोडियाओ ३, अट्ठ सोवण्णिए पलंके ३, अट्ठ सोवण्णियाओ पडिसेज्जाओ ३, अट्ठ हंसासणाई, कोञ्चासणाई, एवं अट्ठ गरुलासणाई, उन्नयासणाई, पणयासणाई, दीहासणारं, भद्दासणाई, पक्खासणाई, मगरासणाई, अट्ठ पउमासणाई, अट्ठ दिसासोवत्थियासणाई, अट्ठ तेलसमुग्गे, जहा रायप्प सेणइज्जे, जाव अट्ठ सरिसवसमुग्गे, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् १०९ अट्ठ खुज्जाओ, जहा उववाइए, जाव अट्ठ पारिसीओ, अट्ठ छत्ते, अट्ठ छत्तधारीओ चेडीओ, अट्ठ चामराओ, अट्ठ चामरधारीओ चेडीओ, अट्ठ तालियण्टे, अट्ट तालियण्टधारीओ चेडीओ, अट्ट करोडियाधारीओ चेडीओ, अट्ट खीरघाईओ, जाव अट्ठ अङ्कधाईओ, अट्ठ अङ्गमद्दियाओ, अट्ट उम्मद्दियाओ, अट्ट ण्हावियाओ, अट्ठ पसाहियाओ, अट्ठ वण्णगपेसीओ, अट्ट चुण्णगपेसीओ, अट्ठ कोट्ठागारीओ, अट्ठ दवकारीओ, अट्ट उवत्थाणियाओ, अट्ठ नाडइजाओ, अट्ठ कोडुम्बिणीओ, अट्ट महाणसिणीओ, अट्ट भण्डागारिणीओ, अट्ट अज्झाधारिणीओ, अट्ट पुष्पधारणीओ, अट्ठ पाणिधारणीओ, अट्ठ बलिकारीओ, अट्ठ सेजाकारीओ, अट्ठ अन्भिन्तरियाओ पडिहारीओ, अट्ठ बाहिरियाओ पडिहारीओ अट्ठ मालाकारीओ, अट्ट पेसणकारीओ, अन्नं वा सुबहुं हिरण्णं वा कंसं वा दूसं वा विउलधणकणग जाव 'सन्तसारसावरजं, अलाहि जाव आसत्तमाओ कुलवंसाओ पकामं दाउं, पकामं भोत्तुं, पकामं परिभाएउं । तए णं से महब्बले कुमारे एगमेगाए भजाए एकमेगं हिरण्णकोर्डि दलयइ, एगमेगं सुवण्णकोर्डि दलयइ, एगमेगं मउडं मउडप्पवरं दलय, एवं तं चैव सव्वं जाव एगमेगं पेसणकारि दलयइ, अन्नं वा सुबहुं हिरण्णं वा जाव परिभाएउं । तए णं से महम्बले कुमारे उप्पि पासायवरगए जहा जमाली जाव विहरइ ॥ १९. तेणं कालेणं तेणं समरणं विमलस्स अरहओ पओपर धम्मघोसे नामं अणगारे जाइसंपन्ने, वण्णओ जहा केसिसामिस्स, जाव पञ्चहिं अणगारसपर्हि सद्धिं संपरिवुडे पुव्वाणुपुव्विं चरमाणे गामाणुगामं दृइजमाणे जेणेव हथि Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११० निरया बलियासु नागपुरे नगरे, जेणेव सहसम्बवणे उज्जाणे, तेणेव उवागच्इ, २ अहापडिरूवं उग्गहं ओगिण्हइ, २ संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ । तए णं हत्थिणापुरे नगरे सिंघा 'डगतिय' जाव परिसा पज्जुवासइ ॥ २०. तप णं तस्स महब्बलस्स कुमारस्स तं महया जणसदं वा जणवूहं वा, एवं जहा जमाली तहेव चिन्ता, तहेव कञ्जइजपुरिसं सहावेइ, कञ्चुइजपुरिसो वि तहेव अक्खाइ, नवरं धम्मघोसस्स अणगारस्स आगमण गहियविणिच्छर करयल' जाव निम्गच्छइ । एवं खलु देवाणुप्पिया, विमलस्स अरहओ पउप्पर धम्मघोसे नामं अणगारे, संसं तं चेव, जाव सो वि तहेव रहवरेणं निग्गच्छइ । धम्मकहा जहा केसिसामिस्स । सो वि तहेव अम्मापियरो आपुच्छर, नवरं धम्मघोसस्स अणगारस्त अन्तियं मुण्डे भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइत्तए । तहेव बुतपडिबुत्तया, नवरं इमाओ य ते, जाया, विउलरायकुलबालियाओ, कला०, सेसं तं चैव जाव ताहे अकामाई चेव महब्बलकुमारं एवं वयासी- ' तं इच्छामो ते, जाया, एगदिवसमवि रजसिरिं पात्तिए । तर णं से महब्बले कुमारे अम्मापियराणं वयणमणुयत्तमाणे तुसिणीए संचिट्ठर । तए णं से बले राया कोडुम्बियपुरिसे सहावे, एवं जहा सिवभद्दस्स तहेव रायाभिसेओ भाणियव्वो, जाव अभिसिञ्चइ । करयलपरिग्गहियं महब्बलं कुमारं जपणं विजपणं वद्धावेन्ति, २ जाव एवं वयासी' भण, जाया, किं पयच्छामो,' सेसं जहा जमालिस्स तहेव, जाव तपणं से महम्बले अणगारे धम्मघोसस्स अणगारस्स अन्तियं सामाइयमाइयाएं वोहस्स पुव्वाइं अहिज्जर, २ बहू Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महाबलजन्मादिवर्णनम् १११ हिं चउत्थ जाव विचित्तींह तवोकम्मेहिं अप्पाणं भावेमाणे बहुपडिपुण्ण । इं दुवालस वासाइं सामण्णपरियागं पाउणइ, २ मासियाए संलेहणाए सर्द्वि भत्चाई अणसणार... आलोइय पडिक्कन्ते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा उडूं चन्दिम सूरिय° जहा अम्मडो, जाव बम्भलोए कप्पे देवत्ताए उबबन्ने । तत्थ णं अत्थेगइयाणं देवाणं दस सागरोवमाई ठिई पन्नत्ता, तत्थ णं महब्बलस्स वि दस सागरोवमाई ठिई पन्नन्ता ॥ Page #133 --------------------------------------------------------------------------  Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः Page #135 --------------------------------------------------------------------------  Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः [ N. B. In the following glossary of words, pronouns and pronominal forms are altogether ignored. Roots, primitive and causal, are indexed, but various forms of finite verbs, participles, Absolutives and Infinitives are not normally noticed. The figure after the Sanskrit rendering indicates the the Para in which the word occurs. Only one occurrence of a word, usually the first, is noted.] to cross. अ - ( अभावसूचकोऽव्यय शब्दः; अक्कम आ+कम् (धातु), ५०, व्यञ्जने परे 'अ', स्वरे परे तु 'अण्' इति भवति) ३, no not. अइ- अति, १३०, very much, excessive. अइरित्त अतिरिक्त, १९०, excess. अइसअ - अतिशय, १५३, ०xcellence, divine power. अकामअ-अ का मक, ११७, without desire or wish; in spite of oneself. अकामिया अ का मिका, ३०, in spite of one's desire or wish. अक्कुस्स- आ+कुश् (कर्मणि धातु) १३०, to be abused. अक्कोस - आ + क्रुश् (धातु), १३०, to cry अक्खिव - आ + क्षिप् (धातु), ४३, to snatch away. अगारवास अगारवास, १२४, living in a house, living as householder अग्ग-अग्र, ३३, end अग्गङ्गुलिया - अम+अङ्गुलिका, ३३, the tip of the finger, अग्गि- अभि ९३, fire, sac Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु ११६ red fire. अग्गिहोत्त-अभि हो त्र, ९९, sacred fire. अङ्ग अङ्ग, ५४, name of a country;–७१, a division of the sacred literature of the Jains. black pigment in the eyes. अङ्गई - अङ्गति, ८१, name of अञ्जण अञ्जन, १२१, pig ment. a householder. अङ्गपडियारिया-अङ्गपरिचारिका अञ्जलि -अञ्जलि, २३, folded २३, an attendent maid. hands. अङ्गुलिया-अङ्गलिका, ३३, अट्ट - आर्त, ३०, distressed.. अट्ठ-अर्थ, ३, matter, subject. finger. अञ्च्चन्त - अत्यन्त, ३६, greatly. अच्चुअ-अच्युत, ७७, name of the twelfth heaven of the Jains. अच्चे - अर्च् (धातु), १६८, to worship. अच्छरगण - अप्सरोगण, १६६, a band of celestial nymphs. अज्ज - आर्य, २, noble, good. अजग-आर्य (क), ४३, grand father. अज्जा - आर्या, ११२, a Jain अज्झयण - अध्ययन, ५, lesson (subdivision of a book) अज्झोववन्न - अध्युपपन्न, १२१, attracted. अञ्ज-अज (धातु) १२१, to put nun. अज्झत्थिय - आध्यात्मिक, १०, inner working (of the heart), thought अट्ठअ - अष्टक, ३४, in eights. अट्ठतीसा - अष्ट त्रिंशत्, ८२, thirty-eight. अट्टम - अष्टम, ७१, eight :taking the eighth meal, i. e., dining once in four days. अट्ठसय - अष्टशत, १०८, onehundred and eight. अट्ठारस-अष्टादशन्, ५७, eighteen. अट्ठारसवंक- अष्टादशवक्र, ४०, a necklace bent at 18. points. अड - अट् (धातु). ११३, to wander. अड्डू - आढ्य, ९०, rich.. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः course. अणगार-अनगार, २, a house- in due order, in due less (monk) अणङ्गसेणा-अनङ्गसेना, १७०, अणुमाणय-अनु+मानय् (धातु), name of a courtezan. ९७, to take leave of, अणरिह-अनर्ह, २४, un- अणुराग-अनुराग, ३६, love, worthy, unfit. affection 'अणसणा-अनशना, ७२, fast. अणुलिह-अनु + लिख (धातु), अणाढिअ-अ ना दृ त ? ७८, १६६, to search, to name of a person; name touch (pres. p. अणुलिहन्त) of the tenth chapter of अणुव्वअ-अ णु व त, १०३, पुफिया. minor vow of the Jains. अणिक्खिक्त-अनिक्षिप्त, (अपरि- अणेग-अनेक, ४०, many. त्यक्त इत्यर्थे) ९४, not aban- अणोवाणह-अनुपानह्, १८९, doned. going without shoes. अणिञ्च-अ नि त्य, ९६, un- अणोहट्टिया- अनपघट्टिता (स्वcertain, momentariness. च्छन्देत्यर्थः ) १२४,self-willअणिवारिय-अनिवारित, १२४, ed.. unprevented, unobstru- अतिहि-अतिथि,९३, a guest. cted. अत्त-आत्मज, ८, son.. अणुगम्म-अनु+गम् (क मै णि अदुत्तर--अतः + उत्तरम्, ५३, धातु)१३०, to be followed. therefter अणुगिण्ह-अनु+प्रह् (धातु),४४, • अदूर-अदूर,३,not far away. to favour. अद्ध-अर्ध, ४२, half. अणुजाण-अनु+ज्ञा (धातु),९५, अदु?--अर्धचतुर्थ,१७०, three to allow. and a half. अणुपत्त-अनुप्रा प्त, १२९, अन्तकर--अन्तकर, ३१, putattained. ting an end to. अणुपविट्ठ-अ नु प्र वि ८, २१, अन्तगमण--अन्तगमन, २५, entered. fulfilment. अणुपुव्वेणं-अनु पूर्वे ण, ३२, अन्तर-अन्तर, ३५, a weak Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११८ निरयावलियासु point; - १६०, region, अप्पिण-अर्पय् (धातु), ५२, to. space. offer. अन्तरावास-अन्तरावास, ५६, अप्पेगइय-अपि+एककिक, ४०, halt on the journey, some. अन्तरिय-अन्तरित, ६०, dis- अप्फुन्न--आस्पृष्ट, or आपूर्ण tanced. (देशी) १६, overpowered, अन्तिय-अन्तिक, १४, near, 18, near, overcome, full. from. अब्भङ्गण-अभ्य , १२१, अन्तेउर-अन्तःपुर, १२,apart- besmearing the body ment for ladies. with oil. अन्तवासी--अन्तवासिन्, २, अब्भने-आभ+अङ्ग्(धातु)१२१, a pupil or disciple to besmear with oil.' अन्दोलावे--आन्दोलय् (धातु), अब्भहिय-अभ्य धि क, ८६, ४०, to swing. excess. अन्नमन्न-अन्योन्य, २९, each अन्भिन्तर-अभ्यन्तर, ७०, inother. side. अन्नया--अन्यदा, ९, once, आन्भिन्तर-आभ्यन्तरिक, २८, once a while. ___inner, confidential. अपत्थिय-अप्रार्थित, ३७ ( अभय-अभय, २०, name of thing) which is not the son of king सेणिय sought by any body. and queen नन्दा अप्प-अल्प, १२, a few, a. अभिक्खणं-अभीक्ष्णम् , ३३, little. ___ often. अप्पकप्पिय-आत्मकल्पिक,२९, अभिगमण-अभिगमन, ७९, belonging to oneself; in approaching. one's own posssssion. अभिगिह-आभि+ग्रह (धातु) अप्पवसा-आत्मवशा, १२४, ९४, to take a vow. master of oneself. आभग्गह-अभिग्रह, ९४, . अप्पसोअ--अल्पशोक, ३८, row of Jain monks. one whose grief is less- अभिनिस्सावे-अभि + निस + ened. स्रावय (धातु)३३, to dripple Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः front. अभिभू -अभिभूत, ३३, अरहा-अर्हत, ८२, revered. overcome. अरिट्रणोमि-अरिष्टनेमि, १७२, अभिमुह-अभिमुख,१२,facing name of the twentytowards, standing in second तीर्थकर. अरिह-अर्ह, २४, worthy of. अभिरुइअ-अभिरुचित, १३४, अलत्तग-अलक्तक, १२१, red liked. lac die used for paintअभिसरमाणग- अभिसरमाण _ing hands and feet. (क), १११, nestling. अलंकार-अलंकार, २२, ornaअभिसिञ्चावे-अभि + सिञ्चय ment. (धातु), ३५, to get one- अलंकिय-अलंकृत, १२, self coronated. decked, adorned. अभिसेय-अभिषेक, ९४, co- अलियमुच्छ्यिा -अलीकमूर्छा, ronation. २९, feigned faint. अम्बसाल-आन्नशाल, ९१, अल्ल-आर्द्र, २८, wet, fresh. name of agrove. अवद्दार-अपद्वार,५२, a side अम्बाराम-आम्र+आराम, ९३, door. a grove of mangoes. अवलोयण-अवलोकन, २९, ___ looking. अम्बु-अम्बु, ९४, water. अम्मया-अम्बा (का), २२, अवस-अवश, ३०, helpless. mother. अवसट्ट-अवश+आर्त, ३०, अम्मंताओ-मातापितरौ, अम्ब distressed by helpless ness. तातौ, १५२, parents. अवसवस-अवशवश, ३०, अम्मापिइ-अम्बा+पितृ, ७०, overpowered by helpparents. lessness. अम्मापियर-अम्बा+पितृ, ३४, अवह-अवध, १६४, name of parents. बलदेव's son : name of the अराणि-अरणि, ९५, a wood- fourth chapter of वहिदसा. en board on which fire अवितह-अवितथ, १६. not is produced by churing. false, true Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १२० अवियाउरी - अविजनयन्ती, ११०, not giving birth to a child असण- अशन, ९४, eatable असंखेज-अ सं ख्ये य, १२५, innumerable असंदिद्ध - असंदिग्ध, १६, free from doubt असंविदिअ - असंविदित, ४४, without knowing असाहुदंसण - असाधुदर्शन, ९२, wrong faith असि - असि, ६१, sword. असुभ - अशुभ, १९, bad, evil. असोग - अशोक, १, a tree of that name असोगवणिया- अशोक व निका, ३१,a small grove of अशोक tree अहा- यथा, २, as, ( usually as the first member of a compound) अहाछन्द-य था छ न्द, १२५, self-willed अहापडिरूव-यथा- प्रतिरूप, २, ११५, appropriate, suitable अहासुहं यथासुखम्, as would please you अहिज्ज - अधि + इ (धातु), ७१, to study अहियास - अभि + यास् (धातु), १८९, to bear अहीण - अहीन, १९०, not less. deficient अहीय- अधीत ९३, studied अहुणोववन्न - अधुना+उपपन्न, ८५, just born अहे - अधस्, २९, downwards अंसागअ - अंस + आगत, ६१, placed on shoulders आइगर - आदिकर, ८२, the first prounder of a doctrine ; a तीर्थंकर 'आइय - आदिक, ७१, first, having as first. आउह-आयुध, ६१, weapon आओस - आ + कुश् (धातु) ३२, to abuse. आओसणा- आक्रोशना, ३२, abuse. आगअ-आगत, १५, come, _arrived. आघव आ+ख्या (धातु), ११७, to tell. आघवण - आख्यान, ११७, explanation. आढा-आ+दृ (आदरार्थे धातु ) २४, to respect, to like, to take notice of . आणन्द - आनन्द, ८१, joy, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः happiness;-८१, name of आय आय, २५, ways and a householder mention- means.. ed in उवासगदसाओ;-६८, आयन्त-आचान्त, ९५, one name of the son of who sips water as a part आणन्दा, wife of सेणकण्ह; of some holy rite. name of the ninth chap- आयय-आयत,१५,stretched ter of कप्पवडिंसिया. आययण-आ य त न, १६८, आणवे-आ+ज्ञापय्, (धातु), ५० place, seat to order to command. आयरिय-आचार्य,१७९, a teaआणा-आज्ञा, १३, order, cher command. आयाए-आदाय (Absolutive आणुपुव्वेण-आनुपूर्येण, ३४, of आ+दा), ३८, having in due course. taken आपुच्छ-आ+प्रच्छ् (धातु) ९४, आयाण-आ दान, ११२, to take leave of. possesion, articles possआपुच्छणा-आपृच्छा, ७०, essed asking permission. आयाम-आयाम, १६५, आभरण-आभरण, १२, orna length ment आयावण-आ ता पन, ९४, आभिओग-आभियोग, ७९, heating one who is employed. आयावे-आतापय् (धातु),९४, servant. to practise penance आभिसेक-आभिषेक्य (आभि- आयाहिण-आदक्षिण, १२०, षेकयोग्य) ५५, fit for coro from the right-hand side nation. आरम्भ-आरम्भ, १९, act, आभूअ-आभूत, ३६, born. dead आभोए-आ+भोगय् (धातु),७९, आरस-आ+रस् (धातु), ३३, to penitrate. to cry आमुस-आ+मृश् (धातु) ३३, आरसिय-आरसित३३,crying to suck. आराम-आराम,९३,grove, Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १२२ garden आराहअ - आराधक, १३, one who obeys or follows आलित्त-आदी स १२०, burning आलोइय - आलोचित, ७२, confessed आलोप- आ+लो च य् (धातु), १२१, to confess आस - अश्व, ९, horse आसत्थ - आश्वस्त, १६, consoled, comforted age आसय - आस्य, ३३, mouth आसरह अश्व रथ, ४६, a chariot drawn by horses आसाए - आ + स्वादय् (धातु), २२, to taste आसुरुन्त - आशु + रुप्त ? (रुष्ट), १५, easily irritable आहार - आहार, ८५, food आहारे - आ + हारय् (धातु) ९५, to take food. ment. conduct. आसम - आश्रम, ९७, hermit - इलादेवी - इ ला देवी, १४८, आहिण्ड - आ + हिण्ड् ( धातु ), ११३, to wander. इ-इति ( after a Nom or Voc.) १८, thus, so, इङ्गाल-अङ्गार, ९४, burning charcoal. आइय - आहूत, ९३, brought, called. आहेवच्च आधिपत्य, sovereignty. इच्छ - इष् (धातु) ३०, to desire, to wish. इट्टु इष्ट, २५, agreeable. pleasant. इडी - ऋद्धि, ३८, pomp. इन्दिय - इन्द्रिय, ८५, sense.. इरिया - ईर्ष्या, ११२, move name of a goddess; name of the seventh cha pter of पुप्फचूलिया. इह इह, ८, here. ईसर - ईश्वर, ३८, rich person. ईसाण - ईशान, ७६, name of the second heaven of Jains. उ उ (तु), ६, an explative particle; but. उउ ऋतु, १७८, season. उकुरुडिया - उत्करिका, ३१, dunghill. १७०, उक्किट्ठ उत्कृष्ट, ६१, high pitched १२९ best, fine. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १२३ उकूव-उद्+कु (धातु) १३०, उडअ-उटज, ९५, hut. to talk aloud. उर्दू-ऊर्ध्वम्, ४०, above, up-- उक्कोस-उत्कृष्ट, ७६, high, wards. superior. उडूंजाणू-उर्ध्वजानु, ३, with उग्गसण-उग्र से न, १७०, the knees up. name of a person. उत्तर-उत्तर, ९६, north. उग्गह-अवग्रह, २, place of उत्तरकूल-उत्तरकूल, ९४, & abode for a Jain monk. sect of ascetics who उच्चार-उच्चार, ११२, exere- always reside on the ___tion, easing. left bank. असार उच्चार धान उत्तरपुरस्थिम- उत्तरपौरस्त्य, १६६, north-east. to utter. उच्चावय-उच्चावच, ३२, high उत्ताणय-उत्तानक,२९, lying on the back. and low; varied. उच्छङ्ग-उत्सङ्ग, १११, lap. र उत्ताणसेजअ-उत्तानशय्यक, १३०, lying on the back उज्जाले-उद्+ज्वालय् (धातु)९५, उदाहु-उताहो, or. to blaze up. उद्दण्ड-उद्दण्ड, ९४, an asceउज्जोविय-उद्-द्योतित, ३१, tic carrying a big staff. brightened. उद्दाले-उद्दालय् (धातु) ४१, उज्झ-उज्झ् (धातु), ३१, to to take away. abandon. उद्दिस-उद्+दिश् (धातु) ११४, उज्झावे-उज्झायय् (धातु) ३१, to enunciate. to cause to abandon. उध्दंस-उद्+ध्वंसय् (धातु) ३२,, उज्झिय-उज्झित, ३२, aban- to threaten. doned. उध्दसणा-उद्ध्वंसना, ३२, उट्ठा-उद् + स्था (धातु) १६, threatening. to stand up. उन्नाअ-उन्नाग, १८९, name उठाए-उत्थाय (Absolutive of a town. of उद्+स्था) १६, having उत्पत्तिया-औत्पत्तिकी, २५,, stood. born, natural. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२४ उपि - उपरि, २९, up. उब्भर उद्भर, निरयावलियासु १६६, pro sperous. उम्बर- उदुम्बर, १०३, fig tree. उम्मुय - अव + मुच्, (धातु), १५९, to remove,to take away. उयर - उदर, २२, belly. उर- उरस्, १२१, chest. उराल-उदार, १७७, grand. उवक्खड - उपस्कृ (धातु), १७७, १२७, waiting, atten dence. उवलित्त- उपलिप्त, उम्मज्जग-उन्मज्जक, ९४, diver. उम्मुक्क- उन्मुक्त, १२९, left, १७, born. come out. उवट्ठाणसाला - उपस्थानशाला, १२, an anti-chamber, a waiting chamber. उवणे - उप + नी (धातु) २९, to offer. उवत्थाणियणा - उपस्थानिका, १३०, besmeared. उबलेवण-उपलेपन, ९५, besmearing. उववन्न-उपपन्न (उत्पन्न इत्यर्थः), उवसंपज्ज+उप+सम्+पद् (धातु) ४३, to resort to, to take shelter. उववाइया - औपपातिकी, ८४, a hall in the heavenly regions. उववेअ - उपेत, १६६, accompanied by, associated with. to prepare. उवगरण - उपकरण, ३८, articles of the household. उवङ्गु-उपाङ्ग, ३, a class of works, twelve in num ber, of the Jain Canon. उवट्ठव उप + स्थापय् (धातु), ११, nuns. to bring ( Absolutive उवहाण- उपधान, १०५, pen उवट्टवित्ता). ance. उवागच्छ- उप + आ + गम् (धातु), १२, to approach उवसाभे+उप+शोभय्(धातु), ९३ to look charming. उवस्सअ - उपाश्रय, ११८, the house for monks or उवाय - उपाय, २५, means उब्वट्टण - उद्वर्तन, १२१, be smearing the body with scented paste Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १२५ उव्वट्टे-उद्+वर्तय् (धातु), १२१, एगप्पहार-एकप्रहार, १३१, to besmear the body one stroke. with scented paste एगाहच्चं-एकाघातम्(एकेनैव आउविह-उद्+वह् (धातु) ४०, घातेनेत्यर्थः), १५ by one to lift up stroke उसु-इषु, १५, arrow एजमाण-आ+यत् (pres. p. उसुअ-इषुक,१२१, an arrow- आ+s to go), १५, coming shaped ornament for एयमट्ठ-एतद् अर्थ, २४, this children matter उस्सास--उच्छास, १८९, in एयारूव-एतद्प,१०,of this haling sort ऊरु-उरु, १२१, thigh एव-एव, ६, certainly ऊरुघण्टा -उरुघण्टा, ६१, 8 एवं-एवम्, ३, thus, in this small bell on the thighs way. or girdles एसणा-एषणा, ११२, begऊसअ-उत्सव, ३६, joy ging food. ऊसिअ-उच्छ्रित, ७९, high ओइण्ण-अवतीर्ण, ३७ (भूमौ .. एकवीसा-एकविंशति, १७०, . पतित इति टिप्पणम् ) fallen. twenty-one ओगाह-अव+गाह् (धातु), ९५, एक्कारस-ए का द शन्, ७१. toplunge, to bathe. eleven. ओगाहणा-अवगाहना, १२५, एक्कारसम-ए का द श, ९, dimension. eleventh ओगिजमाण-- अवगीयमान, एकारसभाअ-एकादशभाग,३५, १७८, being amused with divided into eleven parts music. एगओ एकतस्, ५६, in one, ओगिण्ह-अव+ग्रह् (धातु), २, together to resort to. एगन्त एकान्त, ३१,a corner, ओतिण्ण--अवतीर्ण, ७२, an end, a solitary place. arrived. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १२६ ओमन्थिय - अवमथित, २२, ( अधोमुखीकृत इति टिप्पणम् ) downcast. ओमुय - अव + मुच् (धातु), १२०, to remove, to take away. ओयर अव+तृ ( धातु ), ४०, to get down, to enter. ओयाअ अव+यात (Nom. ओयाए ) ९, come, met in. ओराल - उदार, २४, great, magnificent. ओलुम्ग अवरुग्ण, २२, diseased, suffering from disease. ओसन्न अवसन्न, १२५, low. ओसह - औषध, ११३, medi cament. ओसारिअ - उत्सारित, ६१ ( प्र लम्बीकृत इति टिप्पणम् ), raised up, stretched. ओहय- अवहत, १०, depres sed. ओहि अवधि, ७९, a kind of superior knowledge; third knowledge in Jain philosophy. कइ कति, ५, how many. कक्खदेस - कक्षदेश, १११, arm-pit. कङ्कण- कङ्कण, १२१, brace let. कज्ज - कार्य, ९५, duty, to be done. ११, having कट्टु कृत्वा, done or thought. कट्ठ-काष्ठ, ९५, wood. कट्टमुद्दा - काष्ठमुद्रा, ९७, wooden seat. कड-कृत, १९, done. कडग- कटक, १६६, slope or side of a river or mountain. कडाह - कटाह, ९४, a fryiny pan. कडी-कटी, १२१, waste. कडुच्छ्रय ? ९४, an iron ladle. काढण- कठिन, ९४, hard ;९७, see under किठिण. कणीयस - कनीयस् ४०, younger. १५, कण्ण - कर्ण, ११४, ear. कण्णायय- क र्णा यत, stretched to the ear. कण्ह कृष्ण, ६, name of सेणिय's 's son by his wife कण्हा; १७०, name of the king of बारवई. कत्तिअ कार्तिक, ८३, name of a pious merchant. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १२७ कद्दम-कर्दम, ६१, mud. कयाइ-कदाचित्, ९, awhile. कन्त-कान्त, २५, pleasant, कर-कृ (धातु), १७, to do charming. (Absolutive किच्चा). कन्द-क्रन्द् (धातु) ३८, to cry. करण्डग-करण्डक, १२९, a कन्द-कन्द, ९४, bulb of box. aplant. करतल-करतल, २२, palm. कन्दमाण-क्रन्दत्,३८, weep- करयल-करतल, २३, palm. ing. करे-कारय् (धातु), १५, to कन्दु-कन्दु, ९४, fire of cow ___cause todo. dung balls. कलकल-कलकल, ६१, कप्प-क्लप् (धातु), ९४, to be sound. din, noise. proper or fit. कलस-कलश, ९५, a pot. कप्प-कल्प (उत्तरपदे एव) ६१, ' कल्ल-कल्य, ९३, morning. like. कप्पणिकप्पिय-कल्प + निक- कल्लाण-कल्याण, २५, auspiल्पित, २९, cut into pieces cious. and smaller pieces. कविट्ठ-कपित्थ, ९३, a kind कप्पडिसिया-कल्पावतंसिका, of fruit. ४. name of the second कहा-कथा, ११, talk, news section of the निरयावली कहिअ-क थि त, २, told, and ninth Ett of the narrated Jain canon. कहे-कथय् (धातु), ७२, to कबन्ध-कबन्ध, ६१, trunk tell. of the body. काकन्दिअ-काकन्दिक, १४७, कमण्डलु-क म एंड लु, ९५, name of a city. gourd. काग-काक, १६६, crow. कमल-कमल, २२, lotus. काय-काय, ११२, body. कम्मिया-कार्मिकी, २५, acquird by practice. कारण-कारण, २३, cause, done per reason. कय-कृत, १२, done, performed. काल-कान, ६, name of Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२८ निरयावलियासु सेणिय's son by his wife किण्होभास-कृष्णावभास, ९३, काली. appearing or shining काल-काल, १७, death. dark-green. काल-काल, १, time. कित्ती-कीर्ति, १४८, name of कालगअ-कालगत, कालकृत, agoddess; name of the १५, dead. fourth chapter of you लिया कालमास-कालमास, १७, the time (lit: the month ) कीर-कृधातोः कर्मणि, १८९, of death. (Pres. कीरइ) to be done. कालाईअ-काल+आदिक, ३५, कीलावण-क्रीडन, ४०, sport. काल and others. play. काली-काली, ८, wife of कोलावे-क्रीडय, (धातु), ४०, . सेणिय to amuse, to play with कासी-काशी ५७, name of a कुकुड-कुक्कुट, ३३, a cock. country कुच्छि -कुक्षि, १११, belly किडा-क्रीडा, ९५, play, कुडम्ब-कुटुम्ब, १०, family. sport. कुडम्बजागरिया -कुटुम्बजाकिढिण-कठिन, ९५, a frame गरिका, १०, keeping of bamboo plant used awake for family affairs as a pan of the balance कुन्तग्ग-कुतन्य, ५०, the (Cf. कठिन in Pali ; कावड point of a spear. in Marathi.) कुमार-कुमार, 6, prince, son किढिणसंकाइय-१ ९५, an कुमार-कुमार (कुत्सितो मारणappliance cosisting of a प्रकारः), ३७, an ignomibamboo bar, at either nious way of death. end of which are sus- कुम्भ-कुम्भ,४०, temple of pended frames to carry an elephant. load (Marathi कावड ) . कुल-कुल, ३१, f a mily, किण्ह-कृष्ण, ९३, dark house;-१६६, group, green. band. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १२९ कुलत्थ-कुलत्थ, कुलस्थ, ९१, केवलकप्प-केवलकल्प, ७९, family man; a kind of full, complate, whole. corn. केवलि-केवलिन्, ११४, one कुस-कुश, ९५, a kind of who has attained the sacrificial grass. केवलज्ञान; महावीर. कुसील-कु शी ल, १२५, केसलोअ-केशलोच, १८९, person of bad character. plucking out the hair. कूडागार-कूटागार,८०, a big केसी-केशिन्, २, a famous house with towers. pupil of पार्श्वनाथ, menकूडाहच्च-कूटाघातम् ( कुट्टनेनेव । आहत्य इति टिप्पणम् ) १५, , ___tioned in the रायपसोणियसुत्त killing by pounding or कोइल-कोकिल,१६६, cuckoo crushing. कोच-क्रौञ्च, १६६, a kind of कूणिअ-कूणिक, ८, (Nom. bird. कूणिए, Acc. कूणिय ),name को?अ-कोष्ठक, ८१, name of of सेणिय's, son, known aJain temple. in Buddhist literature कोट्टागार-कोष्ठागार, ३५, ३ as अजातशत्रु. store house. कूर- कूर, १३०,cooked rice. कोडी-कोटी, ९, a crore कूलधम-कूलमा, ९४,a class कोडम्बिय-कौटुम्बिक , ११ , of ascetics who,standing belonging to the house on the bank of a river, or family cry aloud and then take कोहस्वियपरिस-कौटुम्बिकपुरुष their food. to to कूव-कु (धातु), १३०, 99, household servant speak aloud. कोत्तिय-? ९४ , (भमिशायीति कोरिस-कीदृश, १९, of what टिप्पणम्) an ascetic sleepsort. ing on the ground. केवइय-कैवतिक, ८६, how: कोप्पर-कूपर, ११०, elow: much. कोस-कोश, ३५, treasure. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३० निरयावलियासु pit. कोसलग-को स ल क, ५७, गङ्गा-गङ्गा, ४०, the river name of a country. Ganges, गङ्गाकूल-गङ्काकूल,९४,a class खज्जग-खाद्य (क), १३०, of ascetics residing eatable, sweets. on the bank of the खज्जल्लग-खाद्य (क), १२१, Ganges. sweets गच्छ-गम् (धातु)११, to go. खण्ड-खण्ड, ९,part,portion. गडा-गर्त, ९७, aditch, a खण्डियविहुण- ? (छात्ररहित pit.. इति टिप्पणम्), ९१, without गण-गण, १५२, band of pupil. followers. खन्ध-स्कन्ध, ४०, shoulder. गणराय-गणराजन्,५७,chiefs खन्धावार-स्कन्धा वा र, ५०, formingaconfederation _camp of the army गणिया-गणिका, १७०, courखल-खल, ४, indeed. tesan. खाइम-खाद्य, ९४, eatable. गन्ध-गन्ध, २२, scented खाइय-खादित, ३१, eaten. powder or paste. खिप्पामेव-क्षिप्रम्+एव, ११, गन्धदेवी-गन्ध दे वी, १४८, quickly, immediately, name of a goddess; name खिंस-खिंस (धात), १२३, to of the tenth chapter of censure. पुप्फचूलिया. खीर-क्षीर, १३०, milk. गन्धहत्थी-गन्धहस्तिन्, ४०, खुज्जा-कुब्जा, १२, hump- a class of superior kind backed. of elephants from whom खेल-श्वेल, ११२, cough. other elephants run खेल्लणग-कीडनक, १२१, toy. away. खेल्लणय-क्रीडनक, १३०, toy. गब्भ-गर्भ, २९, child in the ___womb. गङ्गदत्त-गङ्गदत्त, ८३, name गभगअ-गर्भगत, ३०, in of a person mentioned the womb. in भगवतीसूत्र. गम-गम, ९६, the way, the Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १३१ manner, the rubric. गुणसिलअ-गुणशिल (क),१, गय-गज, ६१, an elephant. name of a Jain holy गयणयल-ग ग न त ल, १६६, place. sky. गुत्त-गुप्त, ७०, protected, गरह-गई (धातु) १२३, to observed;-११२, readmonish. strained. गरुलवूल-गरुडव्यूह, ९, an गुत्ती-गुप्ति, ११२, restraint arrangement of the control. army in the shape of a गुम्म-गुल्म, १६६, athicket, गरुड. a bush. गल-गल् (धातु),३०, to drop गुरुजणग-गुरुजन (क) or गवेस-गवेष् (धातु), १२१, to गुरु+जनक, ३६, elderly search, to fetch. person; revered father. गहण-ग्रहण, १०, receiving, गेविज-प्रैवेय, १८८, name of (Dative : गहणयाए ). a celestial palace. गामकण्टग-प्रामकण्टक, १८९, wicked people of the घअ-घृत, ९५, ghee. village. घण्टा -घण्टा, ७९, bell. नगाय-गात्र, ९४, body. घरसमुदाण-गृहसमुदाय or गाल-गालय् (धातु) ३०, to गृहसमुद्देश, ११३,number of drop, to eject. houses, or consecutive गालण-गालन, ३०, aborting houses. गाहावई-गृह पति, ८२, ६ घाइय-धातित, १५, killed. householder. गिम्ह-ग्रीष्म, १७८, summer. च-च, १५, and, indeed. गुच्छ-गुच्छ, १६६, a cluster. चउक्क-चतुष्क, ४०, a place गुज्झ-गुह्य, १६०, secret where four roads part of the body. meet गुणनिष्फन्न-गुणनिष्पन्न, ३४, चउत्थ-चतुर्थ (Fem. चउत्थी), based on qualities; true १4, fourth;-७१, taking to qualities. the fourth meal and Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १३२ fasting for the first three, i. e,, dining once in two days. चउरंस चतुरश्र ३, square, well-developed. चक्कवाल-चक्रवाल, १३६, circle. चच्चर - चत्वर, ४०, s square चन्द - चन्द्र, ३४, the moon; ७८, name of the first chapter of पुष्फिया. चन्दणा - चन्दना, १४७, name of a city चन्दवडिसअ - चन्द्रावतंसक, ७९, name of a palace चन्दिमचा न्द्रिक म, ७२, belonging to the moon चम्पग - चम्पक, १६, name of a tree १६, चम्पगलया-चम्पकलता, a young चम्पक plant चम्पा चम्पा, ८, name of an ancient town. चर-चर् (धातु), २, to move. चरिम- चरम १८९, last. चरु चरु, ९५, cooked rice. चाउग्घण्ट - चतुर्घण्ट, ४६, chariot having four bells. चारगसाला - चारकशाला, prison-house. ३७, चाउरङ्गिणी - चतुरङ्गिनी, ५५, consisting of four parts, elephants, horses, chariots and foot-soldiers. चिञ्चा - चिश्चा, ९३, a kind of tree. चिण्ण- चीर्ण, ९३, practised. चित्त चित्र, २०, name of a kinsman minister of king gf mentioned in रायपसेणियसुत्त. चिन्तन - चिन्तक, २०, mindful, attentive. चिन्ता - चिन्ता, ७२, thought.. चिन्ध - चिह्न, १५, mark,emblem. चिराईअ-चिरा ती त, १६८, very ancient १२१, चुण्णग-चूर्ण ( क ), scented powder. चुल्ल कुल, क्षद्र, ८, younger, junior. चुल्लमाउया क्षुल्लमातृ, ८younger or junior step-mother.. asr - चैत्य, a holy place. चेए चेतय् (धातु) १६०, to feel, to find. चेड़ग चेटक, १५, name of king'; maternal grandfather of कूणिय and बेहल, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोश: १३३ बेडरूव चेट + रूप, १२१, छिज - छेद्य, १२१, drawing child. figures. चेडिया - चेटिका, १३६, maid - छिड्डु-छिद्र. ३५, a flaw,weak point. छिन्द - छिद् ( धातु ) ३७, to servant. १२९, चेलपेड - चैलपेट, wooden box for keeping clothes. चेलणा-चेलणा, ८, name of सेणिय's queen; mother of कूणिय and वेहल and daughter of चटक. cut off. छिप्पतूर - क्षिप्र + तूर्य ( क्षित्रतूर्येण द्रतं वाद्यमानेन तूर्येण इति ज्ञाताधर्मटीकायाम् ), ६१, a trumpet which is blown quickly or with force. चोक्ख- शुचिशद्वार्थ देशी, ९५, छेर- रिच् ? (धातु), १३०, to purified. purge. १७८, six. ७१, sixth, taking छ - षट् छट्ट - षष्ठ the sixth meal and fastting for the first five meals. छट्ठक्खमण - षष्ठक्षपण, ९४, a fast for three days in which only the sixth meal is taken. छछट्ट - षष्ठ + षष्ठ, ९४, a fast which is broken only at the time of the sixth meal. छचाई - छत्र + आदि ( क ), १२, umbrella_ etc.; halo of light and such other divine signs of great men. जइ यदि, ५, if, when. जक्ख-यक्ष, १६८, divine being. जणक्खय-जनक्षय, ६१, destruction of people. जणप्पमद्द - जनप्रमर्द, ६१, destruction of people. जणवअ - जनपद, ५६, country. जणवय-जन पद, १३६, country. जणवह - जनवध, ६१, killing of people. जणिय - जनित ९३, procre ated. semi जत्त यत् (धातु), २५, to try (Future : जत्तिहामि) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३४ निरयावलियासु जत्ता-यात्रा, ५३, fight, जहा-यथा, २, as, just as. march ;-९१, livelihood. जहोचिय-यथोचित, २२, as it: जन्न-यज्ञ, ९३, sacrifice. is proper. जन्नई-यज्ञकिन् (यज्ञयाजीत्यर्थः), जंघा-जंघा, १२१, knee. ९४, a sacrificer. जाइ-जाति, २, good birth, जप्पभिइ-यत्प्रमृति, १२४, जाइसंपन्न-जातिसंपन्न, २, of since when. good birth. जम-यम, ९६, god of death जागर-जागृ (धातु), १०, tor जमाली जमाली, १८०, name keep awake. of a क्षत्रिय prince and जागरिया-जागरिका,१०,wak'son-in-law of महावीर ing. mentioned in भगवती,९.३३ जाण-याण, ११conveyance; जम्बुद्दीव-जम्बुद्वीप, ८, name carria of one of thercontinents जाणु-जानु, ११०, knee. of which our earth is a जातककम्म-जातककर्मन्,१२१, part.. _nursing of a child. जम्बू-जम्बू, ३, name of the जाय-याच्, (धातु)४१, to ask chief pupil of सुधर्मन, the for. fifth गणधर of महावीर जाय-जात, ३, grown.. जम्म-जन्मन्, २२,birth जाव-यावत्, २, upto (used जम्मण-जन्मन्, ७०, birth frequently to indicate जय-जि(धातु), १०, to win, passages which are not to be victorious (Future given in full in the text जइस्सइ etc) and of which only the जलन्त-ज्वलत्, ९३, burning first and the last expresजलवासि-जलवासिन्, ९४. sions are given.) dwelling in water. जावजीव-यावज्जीव, ९४, जल्ल-जल्ल?,११२,bodily dirt. (जावज्जीवाए) as long as जवणिज-यापनीय, ९१, to life lasts. have lived, livelihood. जिमिय-जेमित,१५६, dinner. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १३५ जीव-जीव् (धातु), १०, . to tance of eight miles. live. जोव्वणग-यौवन (क), १२९, जीव-जीव, ३७, life. youth. जीवन्तअ-जीवत् ४०; living, जोह-योध, ५५, soldier. while yet living. जीविय-जीवित, १५, life. झय-ध्वज, १५, banner. जुज्झ-युध् (धातु), ५५, to झिया-ध्ये (धातु), १०, to fight. brood over, to be deजत्त-युक्त, ५७, right, pro pressed. per. झूस-शुष्, (धातु), १० to जुत्तामव-युक्तम+एव, ४१. emaciate. yoked, ready for drive. ठवे-स्थापय, (धातु),१२, to जत्ती-युक्ति, १६४, name of stop. बलदेव's son; name of the ठा-स्था(धातु), १५, to stand. sixth chapter of वाहदसा. ठाण--स्थान, १५, place, posi ५०, tion;-९५, (ज्योतिःस्थानं ready for fight. पात्रस्थानं वेति टिप्पणम् ) a जुयलग-युगलक, १२९, twins place for sacrificial pots जव-यूप, ९३, sacrificial or for fire:-१२१, wrong post. act, sinful act. जेट्ठ-इष्ट (p.p. of यज्), ९३, . ठाणिज--स्थानीय (?) (गौरवाई sacrificed. _ इत्यर्थे देशी) २८, respectजेट्र-ज्येष्ठ, ८३, eldest. able. जोइसराया-ज्योतीराज, ७९, ठिइअ-स्थितिक, १८, living king of heavenly bodies. for, lasting for. जोइसिन्द-ज्योतिरिन्द्र, ७९, ठिया--स्थिति (का), ४७, con lord of heavenly bodies. vention, custom. जोग्ग-योग्य, ७१, fit, pro- ठिइवडिया-स्थितिपतिता, ३४, per. a ceremony on the birth जोयण-योजन, ६०, a dis- of a child. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १३६ ठिय- स्थित १२, standing डावा ? (वामहस्ते देशी ), ६१, left hand. डिम्भअ - डिम्भक, १०८, a boy. डिम्भया - डिम्भका, १०८, ६ girl णं--ननु इत्यर्थेऽव्ययम्, ३, indeed, verily णा - ज्ञात, ११३, a known case, known example पहाणे स्नापय् ( धातु), ४०, to bathe. हाय-- स्नात, १२, bathed व्हावे -- स्नापय् (धातु), १२१, to bathe. तइअ - तृतीय, ३४, third तत्र्यं--त्रिः, २४, three times. तड- तट, १६६, bank. there तत्थ -- तत्र, ८, तन्त--तान्त, ३०, tired. तन्दुल- तन्दुल, ४५, rice. तप्पभिड़ं-- तत्प्रभृति, १२४, since then. तम्बिय - ताम्रक, ९४, made of copper तया - स्वच्, ९४, bark तलवर -१३८, king's officer. तलिअ - तलित, २२, fried in fat or oil. तह तथा or तथ्य, १६, truth. तहा तथा ६, similarly. तहारूव - तथारूप, ११, suoh. ताओ, तात (Voc. sing. of तात), २५, father. ताराइण-- तारायण, १४२, name of a holy temple. तारिसय - तादृशक, २१, of such nature, of such a type. ताडपुडग-तालपुटक, ३७, name of a poison which brings about instantaneous death. ताले--ताडय् (धातु), १७३, beat. ९४, an ति-त्रि, (Nom. तओ, तिण्णि, Instr. तिहिं, Gen. तिन्हं, Loc. fag), s, three. तिक्खुत्तो- त्रिः कृत्वस्, १२, तावस तापस, ascctic. three times. तिग- त्रिक, ४०, aplace where three roads meet. तित्थयर - तीर्थकर १५३, the preacher of a doctrine or philosophical system. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोश: ५०, तिलअ - तिलक, १२१, Cot or mark of some paint on the forehead. तिवलिया - त्रिवलिका, having three folds. तुङ्ग तुङ्ग, १६६, lofty, high. तुट्ठी- तुष्टि, ३६, pleasure. तुसिणीय - तूष्णीक, २४, silent. तेज-तेज ३, lustre. तेत्तीसा - त्रयस्त्रिंशत् thirty three. तेलकेल तेलभाण्ड (सौराष्ट्रप्रसिद्धो मृन्मयस्तैलस्य भाजनावशेष इति टिप्पणम् ) १२९, an earthen pot for keeping oil. तेल्लोक्क त्रैलोक्य १६६, three ५६, worlds. तेवट्टि - त्रिषष्टि, three. १३७ थेर स्थविर, ७१ elderly or senior monk. दक्खिणकूल - दक्षिणकूल, ९४, one who always resides on the right bank. दक्खिणा-दक्षिणा, ९३, gift to Brahmins. दढपन्न दृढप्रतिज्ञ, ६४, name of a person. दढरह -- दृढरथ, १६४, name of बलदेव's son ; name of the eighth chapter of वहिदसा. fight,battle, दण्डदारु- दण्डदारु, ९५, ६ • wooden staff. दण्ड -- दण्ड, २०, punishment. ७९, sixty तोण - तूण, ६१, a quiver for दत्त दत्त, ७८, name of a storing arrows. त्ति - इति ( ह्रस्वात्स्वरात्परे एव), ११, thus, (used only after a short vowel.) थण - स्तन, १११, breast. थणियाअ - स्तन + याचक, १३०, asking to snckle. थल - स्थल, ९७, land. थिमिय- स्तिमित, २०, safe, firm, well governed, peaceful. person; name of the seventh chapter of पुल्फिया. दन्तन्तर-- दन्तान्तर, ४०, space between tusks. दन्तमुसल - - दन्तमुसल, tusk of an elephant. दन्तवण-- दन्तपवन, १८९, cleansing the teeth. दन्ति दन्तिन, ९, elephant. दन्तुक्खलिय-- दन्त + उत्स्खलित, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १३८ ९४, uprooting the teeth. दम्भ--दर्भ, ९५, a kind of grass. ३४, दरिसणिय-- दर्शन ( क ), showing. दलय--दा (धातु), ४२,to give to offer. दस -- दशन्, ६, ten. " दसघणू -- दशधनुष् १६४, name of बलदेव's son; name of the eleventh chapter of वहिदसा. दसम - दशम, ६, tenth. दसरह--दशरथ, १६४, name of बलदेव's son; name of the seventh chapter of वहिदसा. दसार- दाशार्ह, १६६, a class of क्षत्रियs. दादा (धातु), १११, to give, (Pres. देइ, देन्ति etc., ) दाअ-दाय, ३४, a gift. दरी - दरी, ९७, valley. दाण - दान, २० a gift, a bribe, ceding a territory or money. दार-दार, ९३, wife. दारगरूव-दारक + रूप, boy, दारिया-दारिका, १२७, a girl, १२९, दासेचडा -दासचेटी, ३१, slave-girl, a maid. दाहिण - दक्षिण, ९६, southern. दाहिण -दक्षिण, ९५, right side. दाहिणड्डू -दक्षिणार्ध, १७०, southern half. दिगिंदलअ - ११२१,coaxing? दिट्ठाभट्ट -- दष्ट+ आभाषित, ९६, persons who meet and talk दिसा -- दिश, १५, quarter, cardinal point दिसाचक्कवाल- दिक्चक्रवाल९४, a kind of penance. दिसापोक्खि -- दिक्प्रोक्षिन्, ९४, one who sprinkles water everywhere to purify the place. दिसापोक्खिय- दिक्प्रोक्षिन्, ९४, a class of ascetics who sprikle water on the ground to purify it. दिसीभाअ -- दिग्भाग, १६६, direction, quarter, region. दीण - दीन, २२, depressed. दीव-द्वीप, ८, continent ( दुबे, दोन्नि, दोहिं, दोन्हं, दु-द्वि दोसु ) ४७, two. दुग्ग- दुर्ग, ९७, fortress. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दुग्गन्ध - दुर्गन्ध, smell १३०, bad दुजम्मअ- दुर्जन्मक, १३१, ०f wicked birth दुज्जाअ - दुजी त, १३१, wicked birth. दुहु-- दुष्टम्, ३७, bad. शब्दकोशः दुहन्त-दुर्दान्त, १७०, daunted. a un दुरुह - आरोहणे देशी ( धातु ), १२, to ride. दुरूढ-आरूढ, ५५, ascended. दुद्ध - दुग्ध, १११, milk. दुपव्वइय-- दुष्प्रब्रजित, ९९, bad asceticism. दुब्भिगन्ध-- दुरभिगन्ध, १३१, देवी-देवी, ८, queen. देसपन्त - देश प्रान्त, frontier. of wicked smell. दुवालस- द्वादशन्, १०३, twelve. दुहट्ट - दुःखार्त, ३०, distressed by pain or misery. दूइज-गमधात्वर्थे देशी, ११२, to go. दुमिय-दून, ३३, wounded. १३९ देवत्ता - देवत्व, ७२, the state. of a god. देवदूस देवदूष्य, ८४, divine दूय दूत, ४४, a messenger. देवकुमार - देवकुमार, १०८, heavenly boy, देवकुमारिया - देवकुमारिका, १०८, heavenly girl. garment. देवय- दैवत, ३६, deity. देवाणन्दा दे वा नन्दा, १२०, name of a lady mentioned in भगवती, ९. ३३. देवाणुप्पिय देवानां प्रिय or देवानुप्रिय, ११, beloved of gods, good man ( used as a term of courteous address.) ५९, दो-द्वि, ७२, two. दोघं द्विः, २४, twice, दोहल - दोहद or दौहृद, २२, longing of a pregnant woman. धणु- धनुष्, १५, bow; - १७२, a measure of four cubits. धन्न - धन्य, २२, happy, blessed. धम्म- धर्म, २, religious dis course. धम्म कहा -- धर्मकथा, १३, religious talk or discourse Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १४० धम्मजागरिया - धर्मजागरिका, ७२, keeping awake for religious meditation. son. धम्मिय - धार्मिक, ११, pious; नत्तुय - नप्तृ ( क ) १२१, grand meant for religious pur son. १६, poses. धरणीयल -- धरणीतल, surface of ground. धस-- धशब्दानुकरणे, १६, sound of falling, with a धस् sound. धिइ - धृति, १४८, name of a goddess; name of the third chapter of पुप्फचूलिया. धूया - दुहितृ, १२१, daughter. धोव-धू, १६०, to wash, to cleanse. नगर - नगर, ८१, town. नग्ग-नम, १८९, naked,nue. नञ्च्चन्त-नृत्यत्, ६१, dancing नज्ज - शाधातोः कर्मणि, ३१, passive form of ज्ञा to know. नट्टविहीनाट्यविधि, ७९, dance, performance of a dance. नत्ति नप्त्री, १२१, granddaughter. नत्तु-नप्तृ, ७७, grandson. नत्तुअ नप्तृ (क) ४५, grand नन्दण-नन्दन, ६८, name of of the son of नन्दणा, wife of महासेणकण्ह ; name of the tenth chapter of कप्पवडिसिया. नन्दणवण - नन्दनवन, १६६, name of a pleasure-garden. नन्दा--नन्दा, २०, name of a queen of सेणिय. नमंस -नमस्य् (धातु), १२, to propitiate. नयण-नयन, २२, eye. नयर - नगर, १ town, city.. नयरी - नगरी, ८, a city, a town. नरग-नरक, १८, hell. नरवई - नरपति, ५५, king. नलिणिगुम्म नलिनीगुल्म, ६८, song of नलिणिगुम्मा, wife of रामकण्ह; name of the eighth chapter of कप्पवर्डिसिया. नव- नवन्, ३१, nine. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नवम-नवम, ६, ninth नवरं केवलार्थ देशी, ६७, only नवस्सेह - नवोच्छ्रेध, ८२, with a height of nine (cubits or dhanus). नाइ - ज्ञाति, ९४, relative. नाइविगिट्ठ- नातिविकृष्ट, ५६, ३४, not far off. नामधेज - नाम धेय, शब्दकोश: name. नाम - नाम, १, by name. निकट्ट - निकृष्ट, ६१, drawn निकुरम्बभूय - निकुरुम्बभूत, ९३, forming cluster. निक्खमण - निष्क्रमण, ११७, re nunciation. निक्खित्त - नि + खातorनि + क्षिप्त, ११२, ९३, fixed, planted. निक्खेवणा-निक्षेपणा, placing, keeping. निगम - निगम, ८१, country, to go out. निम्गन्थी-निर्ग्रन्था, १४१ निच्चेट्ट - निश्चेष्ट, ३७, desti tute of movement. निच्छुहावे- निर + क्षेपय् (धातु), ११४, a Jain nun. निग्गय - निर्गत, २, gone out निच्चच्छण- नित्य+क्षण ( उत्सवार्थे ), १६६, always fes tive. ५२, to drive away. निडाल - ललाट (निटिल ), ५०, forehead. निद्दाय - निद्राय् (धातु), १३०, to sleep. नित्तेय - निस्तेजस्, २२, pale, one who has lost one's colour. निन्द - निन्द् (धातु), १२३, to censure. निन्न- निम्न, ९७, lowlying place. निप्पाण- निष्प्राण, ३७, destitute of life निव्भच्छ-निर+भर्स् (धातु) ३२, reprimand. निमज्जग - निमज्जक, ९४, one village. निग्गच्छ-निर्+ गम् (धातु) १२, निम्मंस- निर्मांस, २२, without who plunges into water. to reprimand. निव्भच्छणा - निर्भर्त्सना, ३२, flesh, emaciated. नियग- निजक, १२, own, kinsman. नियत्त - निकृत्त, १६, cut of, lopped off. नियत्थ- निवस्त, ९५, dressed, clad in 'one's. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४२ निरयावलियासु नियलबन्धण-निगडबन्धन, ३५, निसन्त-नि शा मि त, १३४, put into fetters. ___heard. निरयावलिया-निरयावलिका ४, निसम-नि+शामय् (धातु), १६, name of an 3477 of the to hear (Absolutive Jain canon, and also of निसम्म) the first chapter of निसीय-नि+सद् (सीद्) २५, that work. to sit. निरालोय-नि रा लो क, १५, निसीहिया-निषीदिका, १६०, without light, dark, a seat ora place of study. dusky. निस्सास-निश्वास, १८९, निवजावे-नि+पातय् (धातु)२९, inhaling. to ask to lie down. नाणे-नि+नी(धातु), ४०, to निवडिय-निपतित, १५, place. fallen. नीय-नीच, ११३,low निवारे-नि+वारय् (धातु), १२३, नहिरण-नि ह र ण, ३८, to ward off, to prevent. remoral of the dead निवेस-निवेश, ६०, place, body. location. नेयव्व-नेतव्य, ६७, to be निवेसण-निवेशन, ५९, camp- understood ing. नेरइय-नै र यि क, १८, ६ निवेसिय-निवेशित,१११,plac- creature living in or ed. belonging to a hell निविण्ण-निर्विष्ण, ३०, de- नेरयइत्ता-नैरयिकता, १८, jocted. ___state of being a नैरयिक निव्वुअ-निर्वृत, ३३, happy. नेह-स्नेह, ३६, affection. निव्वेयण-निवेदन, ३३, free नो-नो (निषेधेऽव्ययम् ), १५, from pain. no, not. निसढ-निषध, १६४, name or 'बलदेव's son; name of पउम-पद्म, ६८, name of the first chapter of वण्हि- the son of पउमावई, wife प्दसा. of 1** ; name of the orstood Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १४३ first chapter of कप्पवडिं- पक्खोलण-(प्रस्खलन:), १३०, सिया. stumbling पउमगुम्म-पद्मगुल्म, ६८ , पगय-प्रकृत, १६४, name of name of the son of पउम- बलदेव's son; name of the गुम्मा, wife of वीरकण्ह: fifth chapter of वण्हिदसा. name of the seventh पगिज्झ-प्र+ग्रह (धातु ) ९४, chapter of कप्पवडिंसिया. Absolutive: पगिज्झिय ), पउमभद्द-पद्मभद्र, ६८, name to take up, to raise. of the son of पउमभद्दा, पङ्कप्पभा-पङ्कप्रभा, १८,name wife of 9606; name of of the fourth earth in the fifth chapter of कप्प- Jain cosmology. वडिंसिया. पच्चक्खं-प्रत्यक्षम् , १६५, पउमसण-पद्मसेन, ६८.name actually, in person, inof the son of पउमसेणा, ____carnate. wife of महाकण्ण; name of पच्चणुभव-प्रति+अनु+भू(धातु), the sixth chapter of १२१, to experience. कप्पवासिया. पचत्थिम-प्रति+अस्त+इम, ९६, पउमावई-पद्मावती, ८, name west of कूणिय's wife;-६९, पञ्चप्पिण-प्रति+अर्पय् (धातु), name of the wife ofकाल ११, to bring back a restep-brother of कूणिय. ply indicating that the पउर-प्रचुर, १६६, plenty. पओअ-प्रयोग, १३३, appli to return. पञ्चाया-प्रति+आ+जन् (धातु) cation. पक्खल-प्र+स्खल् (धातु), ९५, पञ्चट्रा-प्रति+उद्+स्था (धातु) १२५, to be born. to fall, to stumble. पक्खिव-प्र+क्षिप् (धातु), ३३, ,९५, to stand up (Int, to put, to throw. . पच्चाहत्तए) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४४ निरयावलियासु पश्चोरुह-प्रति+अब+रुहू (धातु), १२, to get down ; ९५, to ascend. पच्छा-पश्चात्, ११७, after. पच्छित्त- प्रायश्चित्त, १२१, expiation. पजंपिय-प्रजल्पित, १११, talk. पज्जन्ति पर्याप्ति, ८५, sufficiency, fullness of powers. पज्जन्तीभाव-पर्याप्तिभाव, ८५, पज्जण्ण- प्रद्युम्न, १७०, name of a person. पंजवास-परि+उप+आस् (धातु) fullness. expiated. पज्जव पर्याय ९२, modifi - पडिगय- प्रीतगत, २, returned cation. ३, to wait upon. पज्जुवासण -- पर्युपासन, ९२, waiting on righteous monks. पञ्च पञ्चन्, २, five. पञ्चग्ग- पञ्चाभि ९४, five fires ( four fires on four sides and the sun above) पञ्चम- पञ्चम, १०३, fifth. पञ्चमुट्ठिय-पञ्चमुष्टिक, १२०, consisting of five hand. पञ्जलिउड - प्राज्जलिपुट, १२, with folded ( cavity of ) hands. fuls. पञ्चविह- पश्च विध, ८५, of five kinds. पड - पत (धातु), ३०, to fall. पडागा-पताका, १५, flag. पडिअ - पतित, १३१, fallen. पाडेकप्प - प्रति + कल्पय् (धातु) ५५, to keep ready. पडिकुविअ - प्रतिकूजित, १२९, promised, agreed. पडिक्कन्त - - प्रतिक्रान्त, ७२, पडिच्छ-प्रति+इष् (धातु), २१, to accept, to agree. पडिणिक्खम-प्रति+निस् + क्रम् (धातु), २५, to go out. पडिपुण्ण परिपूर्ण, २२, full. पडिबन्ध - प्रतिबन्ध, ११५, obstruction. पडिरहं प्रतिरथम्, १५, facing the chariot, chariot to chariot (fight). पडिरूवअ-प्रतिरूपक, १२९, suitable. पडिवत्ति- प्रत्तिपत्ति, ५१, treat ment. पडिवाले प्रति + पालय् (धातु), ५९, to wait for. पडिविसज्जिय- प्रति विसर्जित, २१, sent away. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पडिविसज्जे - प्रति + वि + सर्जय् (धातु), ४५, to send away. पडिसुण-प्रति+श्रु (धातु), ३१, to listen. पडिलेह - प्रति+सिध् (धातु), ५३, to insult, to eject (Absolutive : पडिसेहित्ता ). पडिसेहिय-प्रतिषिद्ध, ५७, शब्दकोश: ejected. first. पढम-प्रथम, पढिय पठित, ११३, study. पणयालीस-पञ्चचत्वारिं श त्, ܕ १८१, forty-five. पणावे - प्र + नामय् (धातु), ५०, to offer. पणुवीस पञ्चविंशति, twenty-five. पण्डइयमुही - पाण्डु कि त मुखी, पाण्डुरितमुखी, २२, a lady ९१, name with a pale face. पण्णन्ति प्रज्ञप्ति of the fifth Anga of the Jain canon, otherwise known as व्याख्याप्रज्ञप्ति and भगवती. opportune. १० ७९ पण्य - प्र+स्नु (धातु) १११, to flow, to ooze. पत्त-प्राप्त, ५७, proper, पत्त-पत्र, ९४, leaf. पत्तामोडं - पत्रामोटम्, (पत्राणि आमोठ्य ) ९५, having १४५ plucked the leaves. पत्तिय-पत्रित ९३, possess , ing leaves. पत्तिय- प्रति + इ (धातु) ११५, each to trust. पत्तेयं - प्रत्येकम्, ५४, one. पत्थाण- प्रस्थान, ९५, starting पत्थिय-प्रार्थिक, ३७, seeker. on a journey. पन्तिया - पंक्ति (का), १२१, row. पन्नन्त- प्रज्ञप्त, ३, indicated, narrated. पन्नवणा-प्रज्ञाप ना, ११७, attempt at convincing. पब्भार- प्रारभार, १९, heap, mass. १११, पभणिअ-प्रभणित, talked. पभावई - प्रभावती, २१, name of the queen of king बल, mentioned in भगवती, ११,११. पयाय- प्र+जन् (धातु), १११, to bear a child. पयाय- प्रजात, ३१, delivered, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १४६ १२०, given birth to. पयाहिण- प्रदक्षिण, going round an object keeping it at the right hand side. परक्कम - प्र+कम् (धातु), १३०, to walk. परघर पर गृह, stranger's house. परम परम, ९५, great, greatly. परसु - परशु, १६, axe. परंगण - प्र + अञ्जनक, moving, crawling. पराजिण परा+जि (धातु), to be defeated. २५, to meditate, to think. १८९, परितन्त परितान्त, ३०, very १३०, १०, परामुस - परा+मृश् (धातु), १५, to handle, to take परिकहे - परि + कथय् ( धातु ), ११४, to preach. परिकिण्ण - परिकीर्ण, १३६, surrounded. परिक्खित्त-परिक्षिप्त, १२, encircled. परिग्गहिय-परिगृहीत, २३ matured, attained matu rity. परिणामिया - पारिणामिकी २५, attained by maturity. परिणामे - परि + नामय् (धातु), formed. परिणम परि + नम् (धातु), ३७, to digest,to assimilate. परिणय- परिणत, १२९, much tired. परिभाए- परि + भाजय् (धातु), २२, to share. परिभुञ्ज-परि+भुज् (धातु), २२, to wear, to enjoy. परियाय- पर्याय, ७२, practice, observance. परियाण परि+ज्ञा or प्रति +ज्ञा (धातु), २४, to take notice, to acknowledge. परियार परिचार, retinue. ११२, परियाल परिवार, retinue. परिवज्जिअ - परिवर्जित, ३७, destitute of, devoid of. परिवह परि + वह (धातु), २९, to carry. परिसडिय - परिशातित, ९४, ripe, fallen, decayed. परिसा परिषद् २, assembly of peoply. परिहायमाण-परि ही य माण, ९२, lessening. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोश: पलव-प्र+लप्, (धातु), १३०, to talk irrelavently. पलिओम - पल्योपम, ८६, a period of time. पवड - प्र+पत् (धातु), ९७, to fall. पवर - प्रवर, ११, good; excel - lent. पवाल - प्रवाल, १६६, sprout. पविणे - प्र+वि+नी (धातु), २२, to satisfy, to satiate. पव्वअ - पर्वत, १६६, moun season. पाओसिया - प्रा दोषि की or प्रद्वेषिकी, १६०, one who finds impurities in every object; one who dislikes every object. पाओवगअ - पादपोपगत, ७२, one a posture like that of a tain. tree (पादप) of meditation पव्वइअ - प्रव्रजित, ७०, without any movement who has renounced the पाड-पातय् ( धातु ) ३०, to world. make fall, to eject, to throw. पव्वइय-प्रत्रजित, ९९, anas cetic. पव्वत - पर्वत, ९७, hill. पन्ना - प्रसन्ना, २२, a kind of spirituous drink. पसर - प्र+स (धातु), ९५, to move. पलास - प्र+शास् (धातु) १७०, to rule. १४७ पसुबन्ध - पशुबन्ध ९३, a class of animal sacrifices. पसूअ - प्रसूत ९३, born. पह - पथिन्, ४०, road. पहरण - प्रहरण, ६१, weapon, arms. पाअ-पाद, १२१, foot. पाउन्भूय-प्रादुर्भूत, appeared. पाउस - प्रावृष्, १७८, rainy १६, पाडण - पातन, ३०, destroying पाडिएक्क - प्रत्येक, १२४, exclusively one's own. पाडे - पातय् (धातु), ९५, to strike, to fell. पाण-पान, ९४, drink. पाणअ - प्राणत, ७७, name of the tenth Jains. पाणिय- पानीय, १३०, water. पामोक्ख- प्रमुख, १७०, chief, heaven of principal. ३६, पायग्गहण - पादग्रहण, seizing the feet. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु ५४, पिउ-पितृ, ९५, parent, an cestor. (क), ३३, पिच्छअ - पिच्छ feather. पिट्ठ - पृष्ठ, १२१, back. पिण्डवाड - पिण्डपात, १८९, १४८ पायच्छित्त प्रायश्चित्त, expiation. पायतिय पादातिक, ६१, foot soldier. पायरास - प्रातराश, breakfast. ४६, पायव - पादप, १, a tree. पायवन्दअ - पादवन्दक, ३६, one who salutes the feet. पायवीढ पादपीठ, ५०, foot stool. पारण-पारण, ९५, breaking the fast. पारिट्ठावणा प्रतिस्थापना, ११२, disbursement, disposal. पावयण प्रवचण, ११५ doctrine, faith. पास-दृश्, पश्य् (धातु) १०, to see. पास-पार्श्व, ८२, name of the twenty-third तीर्थंकर. पासत्था - पार्श्वस्था, (ज्ञानादीनां पार्श्वे तिष्ठतीति पार्श्वस्था, ) १२५, devoid of knowledge. पासवण प्रस्रवण, ११२, urine. पासाअ - प्रासाद, २९, palace. पासे दृश् (धातु) ३२, to see पि-अपि, ६, also. पिइसे अ-पितृशोक, ३८, grief for the father. alms. पित्तिय- पैत्तिक, ११९, due to bile. पिय-प्रिय, ६६, dear. पियदंसण- प्रियदर्शन, १६६,. fine to look at.. पिया - प्रिया, १५०, name of the wife of सुदंसण: पिव- इव, ६१, like. पिवासा - पिपासा, १२१, desire, longing. पीहगपाअ - पीठकपाद, १३०, ( a child) which attempts. to stand and walk with the help of a wooden frame (पीठक) (पांगुळगाडा ) पुक्ख प्र+उक्ष (धातु) ९५, ot sprinkle. पुच्छ - प्रच्छ् (धातु), ११, to ask. पुटु-पृष्ट, ४०, back. पुड- पुट, ३१, cavity (of Thands etc.) पुढवि पृथ्वी, १, earth, ground. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १४९ पुण्ण-पुण्य,३८, merit. पुरत्थिम-पौरस्त्य,९५,eastern पुण्ण-पूर्ण, ७८, name of a पुरिस-पुरुष, ११, man, person; name of the man-servant.. fifth chapter of पुफिया. पुरिसादाणीय-पुरुषादानीय,८२, पुण्णभद्द-पूर्णभद्र, ८,name of worthy of being respea Jain temple:-१४३, cted by men (an epithet name of a विमान or celes- of पार्श्वनाथ. tial palace%;-१४२, name पुव्व-पूर्व, ९७, former, of of a householder. bygone days. पुत्त-पुत्र, ८, son. पुव्वड-पूत्कृत? १३०, soiled, पुप्फ-पुष्प, २२, flower. dirty. पुन्वभव-पूर्व+भव, ८०, preपुप्फचूला-पुष्पचूडा, १५९, a vious birth. class of Jain nuns. पव्वाणपव्वी-पूर्व+आनुपूर्वी, २, पुष्फचूलिया-पुष्पचूलिका, ४, in due course or order. name of the fourth पडय-पूजित, ९३, honoured. .chapter of निरयावली, and of the eleventh उपाङ्ग of पूय-पूय, ३३, puss. the Jain cannon. पूया-पूजा, ९५, worship. पुप्फाराम-पुष्प+आराम, ९३, पसे-प्रेषय् (धातु),४१,to send, a grove of flowering to dispatch. trees. पोत्तिय-पोत्रक, ९४, an asपुफिय-पुष्पित, ९३, flower- cetic carrying a पोत्र ing. garment. पुफिया-पुष्पिका, ४, name पोसहसाला-उपवसथशाला, Cof the tenth उपाङ्ग, of the १८४, a place for observJain canon and of the ing fasts. third chapter of the प्पि-अपि (हस्वात्स्वारात्परे एव,) निरयावली. १७८, also. पुरत्थाभिमुह-पुरस्तात्+अभिमुख २५, facing towards east. फल-फल, २२, fruit. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५० निरयावालियासु फलअ-फलक, ६१, shield बलवग-ब ल व त् ? १६६, फलह-फ ल क, १८९, a strong. wooden board. बलि-बलि, ९५, offering. फलिय-फलित, ९३, laden बलिकम्म-बलिकर्मन् , १२, with fruit. worship of deities. फासुय-प्राशुक,१२१,comfort बहु-बहु, १२, many,much. able, warm. बहुपुत्तिया-बहुपुत्रिका, ७८, फुस-स्पृश् (धातु), ११९, to name of a lady; name touch, to overcome. of the fourth chapter of पुफिया;-१०८, name of a बज्झ-बध्धातोःकर्मणि, १३६, goddess. to be bound. बहुस्सुय-ब हुश्रु त, ११२, बत्तीसं-द्वा त्रिंश त्, १२९, learned, well-versed in thirty-two. sacred books. बत्तीसइ-द्वा त्रिं शत्, १४१, बायालीस-द्वाचत्वारिंशत्,१८८, thirty-two. ___forty-two. बत्थिकम्म-बस्तिकर्मन्, १३३, वारवई-द्वारावती,१६५, name enima. of a city. बत्थिपुडग-बस्तिपुट (क), २८, वारसाह-द्वादशाह,३४, twefth bladder. day. बम्भयारी-ब्रह्मचारिन् , ७०. बालभाव-बाल भाव, १२९. celibate, student. childhood. बम्भलोअ-ब्रह्मलोक, ७७, बाहा-बाहु, ९४, arm. name of the fifth heaven बाहिरिय-बाह्य,१२, outside. of the Jains. बिइय-द्वितीय, १००, second. बल-बल, ३५, army;-७८, बिलवासि-बिलवासिन्, ९४, name of a person; name one who lives in a hole of the ninth chapter of or pit. पुफिया. बिल्ल-बिल्व, ९३, a kind of बलदेव-बलदेव, १७०, name tree. .. of a person. बीय-बीज, ९४, seed. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १५१ बुज्झ-बुध् (धातु), ६४, to भन्ते-(भवन्शदस्य सर्वनाम्रःसंबो attain sacred knowledge धनैकवचनम् आचार्यादीनामामबुद्धि-बुद्धि, १४८, name of न्त्रणे एव प्रयुज्यते। भदन्त, agoddess; name of the भदन्त इत्यस्य संक्षेप इत्यन्ये) ३, fifth chapter of पुप्फचूलिया. sir, revered sir, sire. बोद्धव्व-बोद्धव्य, ६, to be भर-भृ (धातु), ९५, to fill. known; to be under- भरह-भरत, १७०,, name of stood. acountry of the जम्बूद्वीप. बोल-2 (शद्वे देशी) ६१, भवण-भवन, २१, a house. noise. भाइणेज-भागिनेय, १२९, बोहि-बोधि, १८९, know sister's son. ledge. भाणियव्व-भाणितव्य, १३, भक्खि -भक्षिन् (at the end worthy to be repeated. of a word,) ९४, eating, भायण-भाजन, २९,pot,plate. living on. भाया-भ्रातृ. ४०, brother. भगवन्त-भगवत्, २, revered भारह-भारत, ८, name of a (Gen.भगवओ;Instr.भगवया). _country in the जम्बूद्वीप. भग्ग-भग्न, १३०, Wretched. भासा-भाषा. ८५, speech भज्जा-भार्या, ८, wife. भिउडि-भ्रकुटि,५०, eyebrow भजिअ-भर्जित, २२, roasted. भिक्खा -भिक्षा, ११९, alms. भण्ड-भाण्ड, ३८,valuables; भिक्खायरिया-भि क्षा च र्या, -९४, utensils. 997, begging food भत्त-भक्त, ७२, food, meal. भीम-भीम, ६१, terrific भद्द-भद्र,६८, name of the भुक्ख-बुभुक्षित? २२, (भोजनाson of भद्रा, wife of महा- करणतो बुभक्षितेवेति टिप्पणम्), काल ; name of the third hungry. chapter of कप्पवडिंसिया; भुत्तभोई-भुक्तभोगिन, ११७, -११०, name of a house- one who has enjoyed holder. pleasures. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १५२ भूमि-भूमि, ९४, ground. भूया भूता १५०, name of the daughter of सुदंसण भेय - भेद, २०, dissention in the enemy's camp. भेरी-मेरी, १७६, drum. भेसज्ज - भैषज्य, ११३, medi - cine. भोग भोग, १९, enjoyment of things. मइल - मलिन, १३०, soiled. मग्ग-मार्गय् (धातु), १३०, beg. to मङ्गलग - मङ्गलक, १७५, auspicious thing. मङ्गल - माङ्गल्य, ३५, blissful, auspicious. मज्जण-मजन, ९५, diving. मज्जनघर - मज्जनगृह, ५५, bath-room. an मज्जणय म ज न क, bathing. मज्झिम-मध्य म .११३, middle. मण-मनस्, १०, mind, heart. मणाम- मनोरम ? (मनः प्रिय इत्यर्थः), २५, attractive. मणिदत्त मणि दत्त, १७८, name of a यक्ष. मणिवइया मणिमती, १४२, name of a city. मणुन्न - मनोज्ञ, २५, pleasing to the heart. मणुय - मनुज, ९, man, footsoldier. मणोरम - मनोरम, १८१, name of cetestial palace. मत्त- अमत्र, ३८, pot. मत्थअ - मस्तक, २३, head. मन-मन्, (धातु, ), १०, to think (Pres. मन्त्रे.) मन्त- मन्त्र, ११३, charm. मममूलाग- मन्मूलक, ३८, on my account. मम्म मर्मन, ३५, a weak point, vital part. मम्मण, मन्मण, १११, muttering indistinctly मयकिश्च मृ त कृत्य, funeral rites. ३८, ४०, मयणसाला -- म द न सारा, ( सारिका, ), १६६, a kind of bird. मयूर - मयूर, १६६, a peacock. मलिय-मलित, २२, crushed. मल्ल - माल्य, २२, a flower garland. मलई -मल्लकि, ५७, name of a क्षत्रिय tribe. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १५३ महइ-महती, f. of महत्, १३, name of the wife of great. सुकाल. महम्गह-महाग्रह, ८९, the महापह-महापथ, ४०, a high great planet. road. महग्घ-महाघे, १२, precious, महाफल-महाफल, ११, of महत्तरग-महत्त र क, १२, great merit, of great elderly person. value. महब्बल-महाबल,१७८, name महाबल-महाबल, ७०, the of a prince. name of the son of king महया-महत्, महता (Instr.) बल, mentioned in भगवती, ८, great. ११.११. महाकण्ह-महाकृष्ण, name of महामेह-महामेघ, ९३, a big सेणिय's son by his wife fe cloud. महाराया-महाराज, ९५, the महाकण्हा. great king. महाकाल-महाकाल,६, name महालिया-(महच्छदार्थे देशी), of सेणिय's son by his wife १३, great. महाकाली. महाविदेह-महाविदेह, ६४, महाणई-महानदी, ४०, a __name of a region. great river. महावीर-महावीर, २, the last महाधणू-महाधनुष, १६४, of theJain तीर्थकरs ;-१७०, name of बलदेव's son; agreat hero. name of the ninth महासुक्क-महाशुक्र, ७७, name chapter of वहिदसा. of the seventh beaven. महापउम-महापद्म, ६८,name महासुमिण-महास्वप्न, २४, a of the son of महापउमा, great dream. wife of सुकाल; name of महासेणकण्ह-महासेनकृष्ण, ६, the second chapter of anter of name of murd's son by कप्पवडिंसिया, his wife महासेणकण्हा. महापउमा-महापद्मा, ७५, महिय-मथित, १५, routed. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५४ निरयावलियासु महिला-मिथिला, १४७, name मारे मारय् ( धातु ), ३७, to of a city. kill. महिन्दज्झअ, महेन्द्रध्वज, ७९, माला-माला, २२,a garland. a lofty banner. महु-मधु, २५, sweet. महे - मन्थय्, (धातु), ९५, to churn. मंगतिअ - ? (हस्तपाशित इति टिप्पणम् ) ६१, fastened to २२, flesh. the hand. मंस - मांस, माअणि मातलि ? १६४, name of बलदेव's son ; name of the second chapter of वहिदसा. माहणकुल- ब्राह्मणकुल, १२७, a Brahmin family. माहिन्द्र - माहेन्द्र, ७७, name of the fourth heaven of Jains. मिच्छत्त - मिथ्या त्व, wrong view. मित्त - मित्र, ९४, a friend. ३८, मिय- मित, २५, measured. मिय- मृग, १६६, a deer. मियलुद्धय- मृगलुब्धक, ९४, an ascetic who lives on deers' flesh. मिसिमिसेमाण- दीप्यमान इत्यर्थे देशी, १५, burning with माउलिङ्ग-मातुलुङ्ग, name of a tree. माणसिअ - मानसिक, mental. मास-मास, २२, a month. मास - माष, ९१, a kind of corn; a kind of weight.. मासिया मासिकी, ७२, lasting for a month. माहण-ब्राह्मण, ९०, a Brahmin. १४६, माणिभद्द- माणिभद्र, name of a god; name of his throne; name of a householder ;-७८, name of a person; name of the sixth chapter of पुप्फिया. माणुस्सग - मानुष्यक १३१, belonging to human world; earthly. माया - मातृ, ६७, mother. , ९२, anger. मिहुण मिथुन, १६६, couple. मुण्ड-मुण्ड, ९७, a shaveling. मुहुत्त - मुहूर्त, १६, a moment. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोश: १५५ १६, रणभूमि - रणभूमि, ६१, battle field. मुहुत्तन्तर- मुहूर्तान्तर short interval of time. मूल-मूल, ९४, root, base. मेत्ता-मात्रा,१२९, pleasures, object of pleasure. मेरा - मर्यादक, १७०, having for its boundary (from मिरा=मर्यादा) मेलाय-मेलय् (धातु), ५६, to mix together, to join together. मेह - मेघ, ३४, proper name of a person mentioned in नायाधम्मकहाओ. मेहवण मेघवर्ण, १७८, name of a pleasuregarden. य-च (स्वरात्परे एव), ६, and याण - ज्ञा (धातु), २३, to know रए - रचय् (धातु), ९५, to arrange. रज्ज - राज्य, २०, kingdom. रज्जधुरा - राज्यधुरा, २३, the responsibility of the kingdom. रट्ठ-राष्ट्र, ३५, kingdom. रट्टूकूड - राष्ट्रकूट, १२९, name of a person. रक्त रक्त, ३६, attached. रम्म - रम्य, ९३, beautiful. रय - रज् (धातु), १२१, paint. to रयण - रत्न, ४७, a gem. रव रख, ५४, sound. १४८, रसदेवी र स देवी, name of a goddess; name of the ninth chapter of पुप्फचूलिया. रह - रथ, ९ chariot. रहस्लियअ - रहस्यिक ? १२८, confident, trustworthy. रहमुसल - रथमुसल, ९, name of the battle between कूणिय and चेडग. रहस्सीकर - रहस्यीकृ (धातु) २४, to keep secret. राई - राजन्, १७०, r o y a 1 kinsman. रामकण्ह - रामकृष्ण, ६, name of सेणिय's son by his wife रामकण्हा. राय राजन्, ८, (Nom. राया, Gen. रन्नो, Instr. रन्ना ) king. रायगिह, राजगृह, १, name of a city. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५६ निरयावलियासु रायाभिसेय-राजाभिषेक, ३५, रोव-रुद् (धातु), १३०, to crowning as king. weep. रिउव्वेय-ऋग्वेद, ९०, Rig- रोवावे--रोपय् (धातु), ९३, to veda. plant. रिद्ध-ऋद्ध, १, prosperous, रोहीडअ----रोहीतक, १७८, rich. name of a city. रिसी-ऋषि, ९५, a sage. रुक्ख -वृक्ष, १६६, a tree. लच्छी -लक्ष्मी, १४८, name रुक्खमूलिय-वृक्षमूलिक , ९४, of a goddess; name of the sixth cnapter of dwelling at the root of पुप्फचूलिया. a tree. रुप्पिणी-रु क्मि णी, १७०, लज्जिय-लज्जित, ३२, put to name of the chief queen ____shame. of कृष्ण, लद्ध?-लब्धार्थ, ११, one रुहिर--रुधिर, २८, blood. who got things or learnt ___the matter. रूव-रूप, १२९, beauty. लद्धावलद्ध-लब्ध + अपलब्ध, रूस-रुष् (धातु), १३०, to be १८९, good gain of alms angry. and no gain of alms. रेरिजरा रा ज्य (inten- लन्तअ-लान्तक, ७७, name sive of राज्) (धातु), ९३, of the sixth heaven of to shine excessively. the Jains. रेवअ--रैवत, १६६, name of लभ-लम् (धातु) ३५, to get, a mountain. to find. रेवई-रेवती, १७१, name of लया-लता, १६६, a creaper. बलदेव's wife. लावण्ण-लावण्य, १२९, रोए--रोचय् (धातु), ११५, to beauty. like. लुद्धग-लुब्ध (क), १११, रोयमाण-रुदत, ३८, crying. greedy. रोयातङ्क-रोग+आतङ्क, ११९, लेच्छई-लिच्छवि, ५७, name ailments and diseases. of a क्षत्रिय clan..... Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोश: लेस्सा-लेश्या, ३, taint of body. लेह - लेख, ५०, a letter. लोइय--लौकिक, ३८, wordly. लोय-- लोच, १२०, plucking out the hair. (धातु) ४७, to लोवे -- लोपय् ignore, to violate. लोह -- लोह, ९४, iron, made of iron. वइसाह--वैशाख (from विशिख, arrow) १५, of the arrow वइस्सदेव--वैश्वदेव,९५, a kind of household sacrifices for all gods (विश्वे देवाः) वक्कल-- वल्कल, ९५, bark of tree. वक्कवासि -- वल्कवासिन्, ९४, one who wears a bark garment. वग्ग वर्ग, ४, section of & book. वग्गू - वल्गु ( अथवा वाक्शद्वार्थे देशी ) २५, sweet words. वजमाण - वाद्यमान, ७१, being played upon, वञ्झा - वन्ध्या, ११०, sterile. वड - वट १०२, bunyan tree. बड्ढे - वर्धय् (धातु), ९५. to १५७. erect, to, construct. वण्णअ-वर्णक, १, description. वण्णग-वर्णक, १२१, colours.. वण्हिदसा - वृष्णिदशा, ४,. name of the twelfth उपाङ्ग of the Jain canon, and of the fifth chapter of निरयावली. वत्थ-- वस्त्र, २२, clothes. वदावे- वर्धापय् (धातु) ४६, to greet to congratulate. वन्द-वन्द्(धातु), १२, to salute.. बम - वम् (धातु) १३०, to vomit. वमण व मन, ११३,. vomitting. वय - वद् (धातु), ३, to speak (Past : वयासी). वय - व्रत, ९३, as ब्रह्मचर्य. vow such. वय - वचस्, ११२, speech. वयण - वचन, saying, words.. वयण - वदन, २२, face, mouth. वर-वर, good, nice looking. वरदत्त - वरदत्त, १७७, name of a disciple of अरिष्टनेमि.. वरिसारत वर्षारात्र, १७८, advanced rainy season. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु ९६, lord of वाम - वाम, ५०, left. १५८ वरुण - वरुण, waters. २२, a fold on बली - वली, the body. वल्ली - वल्ली - १६६, a creeper . ववरोविअ - वि + अव+रो पित, १७, deprived of. ववरोवे - वि+अव+रोपय्, (धातु) १५, to deprive (one) of, (governs Ablative). वसण-वसन, १३०, cloth ing. वसन्त - वसन्त, १७८, spring. वसहि- वसति, halt, stay. वह वध ? १६४, name of बलदेव's son ; name of the third chapter of वहिदसा; वाइय- वातिक, ११९, due to वात. ११, वागरण - व्याकरण, explanation, question. 'वागल--वाल्कल, ९४, made of bark. 'वाघाअ-व्या घा त, ३५, obstruction. an वाणपत्थ- वानप्रस्थ, ९४, ascetic dwelling in the forest. वाणारसी-वाराणसी, name of a town. ९०, वायु- वायु, ९४, air. वार ? (com. हस्तच्युतैः), ६१, group. वालई - गृहीतभाण्ड इति टीकायाम् ९४, one who carries pots. वालुया वालुका, ९५, sand. वास वर्ष, ८, country. वासघर - वासगृह २१, dwelling house. वासुदेव--वासुदेव, १६६, son of वसुदेव. वाहण - वाहन, ३५, cavalry. 'वाहिणी - ' वाहिनी, ११८, carried by. विइण्ण - वितीर्ण, ४५, given. विउल- विपुल, ३, plenty. विउन्च - वि + कृ (धातु), १०८, to develop, to create (by means of a divine power.) विब्वणा - विकुर्वणा, developing by means of divine power. ७९, विचित्त - विचित्र, १०५, varied विच्छिन्न-विच्छिन्न, २९, cut off, removed. विज्जा - विद्या, ११३, lore. विजाहर - विद्याधर, १६६, & Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ class of divine beings. विज्झगिरि - विन्ध्यगिरि, १२७, mountain Vindhya. विडु - त्रीडित, ३२, ashamed. विणअ - विनय, १२, modesty विणी - वि+नी (धातु), २२, to satiate(Pass. base विणिज ) वित्थिण्ण विस्तीर्ण, ७९, broad. विदेह - विदेह, ५६, name of शब्दकोश: a country. विद्धंस--वि-+-ध्वंस् (धातु), ३०, to destroy. विद्धंसे--वि+ध्वंसय् (धातु), ३०, to destroy. विद्धंसण-- विध्वंसन, ३०, destruction. विन्द - विद् (धातु), २५, to get विन्द - वृन्द, १२, group. विनय - विज्ञक, १२९, well educated. विनवणा-- विज्ञापना, ११७, request. विन्नवे--वि+ज्ञपय् (धातु), ४१, ३७, de (धातु) १३०, to run away. विप्पहय - वि + प्र + हत, १३१, unfortunate. to request. विप्पजढ - विप्रहीण, void of विलाय - वि+पर+अय् १५९ विभेल - विभेल, १२७, name of a village. विमण - विमनस् २२, disconcerted. विमाण -विमान, ७९, palace. वियर विवर, १६६, a hole, विरल - वि + ली or लायय् ? ( धातु ) २९, to scatter. विरह - विरह, ३५, deficiency, drawback. विराहिय-- विराद्ध, ८४, offended, violated. विरिञ्च - वि + रच् or रिच (धातु) ३५, to divide. विरेयण -विरेचन, ११३, & _purge. विलव- वि+लप् (धातु) १३०, to grieve. विलिय-नी. डि. त, ३२, ashamed. विव-- इव, १६, like. विस - विष, ३७,poison. विसम-विषम, ९७, a difficult place. 'विह विघ ( पदान्ते एव ), १०३, of the sort. विहर- वि + हृ ( धातु ), २, to wander. विहार- विहार, १३६, move - ment, journey. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ निरयावलियासु १२८, व्य- इव (स्वात्स्वरात्परे एव) २२, वीइक्कन्त-व्यतिक्रान्त, passed. like. वीर-वीर, १५, warrior, स - ख, १३६, (Abl. साओ) one's own. सअ-शत, २, hundred. सअ - स्वक, २१, one's own. सकथ - - ? (तत्समयप्रसिद्ध उपकरणविशेषः इति टिप्पणम्), ९५, an article for the use of ascetics. संक्क - शक्र, १२७, lord Indra. सक्कार - सत्कार, ३८, respect. सगडवूह-- शकट व्यूह, ६१, arrangement of the army in the shape of a cart. १६० soldier. वीरकण्ह - वीरकृष्ण, ६, name of a सेणिय's son by his wife वीरकण्हा. वीरङ्गअ - वीराङ्गद, १७८, name of a prince. वीरसेण - वीरसेन, १७०, name of a person. वेइ-वेदि, ९५, sacrificial alter. २५, वेढ - वेष्ट् (धातु), २९, to cover. वेणइया - वैनयिकी, acquired by training ( विनय ). वेय- वेद, ९३, sacred books of the Brahmins. वेयड्डू - वैताढ्य, १७०, name of a mountain. वेणा - वेदना, ३३, pain. वेसमण - वैश्रवण, ९६, lord of wealth. वेसाली - वैशाली, ५६, name of a city. वेहल्ल - वेहल्ल, ४०, name of one of the sons of सेणिय, and brother of कूणिय वेहास - विहायस् ४०, sky. सचित्तकम्म- सचित्रकर्मन् ७०, decorated with pictures. सच्च्च - सत्य- १.६, true. सच्छन्दमई- स्वच्छन्द मति, १२४, self-willed. सजीव - सज्ज ( सह + ज्या), with itsstring strung, strung. सज्जावे - सज्ययू, (धातु), ६१ to prepare, to arrange. सट्टि - षष्टि, ७२, sixty. सड-शद्, ३०, to fall. सड्डूई ? (श्राद्धकिन् ), ९४, ane who believes in the efficacy of श्राद्ध. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १६१ fifty-seven. . सड़ा-श्रद्धा, ३, faith. the opposite direction, सणकुमार-सनत्कुमार, ७७. opposite. name of the third सपरिवार-सपरिवार, १२, heaven of the Jains with retinue. सत्त-सत्व, ९७, creature. सम-सम, ३, straight, even, सत्तङ्ग-सप्ताङ्ग, ९५, seven well tormed. articles. समण-श्रमण, २, an ascetic. सत्तधणु-सप्तधनुष, १६४, समणी-श्र म णा,११४, a name of बलदेव's son : female ascetic. name of the tenth chap- समणोवासिअ-श्रमणोपासक, ter of वहिदसा. १३, a lay disciple of सत्तावन्ना-सप्तपञ्चाशत, ५९, श्रमण, i. e., महावीर. समणोवासया--श्रमणोपासिका, सत्तिवण्ण-सप्तपणे, १००, १३, a female disciple. name of a tree. समय-समय, १, occasion, सत्थवाही-सार्थवाही, १११, a time. merchant's wife. सद्दह-श्रद्धा (धात), ११५. समाण-समान (fem. समाणी.) to believe. ११,used to take the place सद्दाव-शद्वापय्, (धातु), ११, of सत् and सती in the to call. Sanskrit construction सद्धिं-सार्धम्, २, together, and as such need not be with. rendered in English सन्त-श्रान्त, ३०, fatigued. e.g. गतः सन्, गते सति, गतस्य सतः etc. सन्नवणा-संज्ञापना, ११७, conviction. समादह-सम्+आ+धा (धातु), सपक्खं-सपक्षम, १५, in ९५, to place. front. .. समायर-सम्+आ+चर (धातु), सपडिदिसिं-सप्रतिदिक्,१५,in ११४, to practise. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६२ निरयावलियासु समारम्भ-समारम्भ, १९, act, समूसिय--स मु च्छ्रि त, ७९, deed. ___high. समालम्--सम् + आ + लम्भय, समोसढ--स म व सृ त, ७९, (धातु) १२१, to besmear. arrived. समासास-सम् + आ + श्वासय् समोसरिअ--समवसृत, ११, (धातु), २५, to console, to arrived. comfort.. सम्ब--साम्ब, १७९, name of समिई-समिति, ३८, collec- a person. tion, conduct, सम्मत्त-स म्य क्त्व, ९२, समिद्ध-समृद्ध, २०, pros- right faith. perous. सयणिज--शयनीय, २९, bed. समिय-समित,११२, regulat- सयधणू--शतधनुष्, १६ ४ , ed in. name of बलदेव's son; समिहा--समिध्, ९५, sacrifi- name of the twelfth cial wood. chapter of वहिदसा. समक्खित्त-समुत्क्षिप्त, ६१, सयं--स्वयम्, ३६,personally, lifted up, drawn up. in person. समुदअ--समुदय, ३८, collec सरणागअ--शरणागत, ५७ , tion. one who seeks protecसमुद्द-समुद्र, ६१, sea. tion. समुद्दविजय-समुद्रविजय १७०, सरय--शर (क) ९५, arrow___name of a person. point, churning handle. समुप्पज्ज--सम्+उद्+पद् (धातु) सरय--शरद्, १७८, autumn. १०, to be produced, to सरिसवय-सषेप or सदृशवयस्, occur (Past tense:- ९१, mustard seed; perसमुप्पज्जित्था.) ___son of the some age. समुल्लालिय--समुल्लालित, ६१, सरीर--शरीर, १२, body. quick in movements. सवण--श्रवण, २४, hearing, समुल्लावग--समुल्लापक, १११, listening. . talking सवह--शपथ, ३२. swearing. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः १६३ सवंतीकरण--समन्तात्करण,२९, संगाम-संग्राम, ९, battle. spreading around. .. संगामे--संग्रामय् (धातु), १५, सव्वङ्ग--सर्व+अङ्ग, १६, all to fight a battle. body, whole body. संगोवे--सम्+गोपाय् (धातु)३२, सव्वसिद्ध--सर्वार्थसिद्ध, १८८, to tend, to take care of. name of a celestial संघ-संघ,१६६,crowd, band. palace.. सव्वत्थ--सर्वत्र, ७७, every संघाडअ--संघात (क), ११३, ___group, band. where. सम्वोउय--सर्व तु क, १६६ , संचाए-सम्+चायय (शधात्वर्थे) of all seasons. ३०, to be able. सस्सिरीय--सश्रीक, २५, fine, सचिट्ठ--सम्+स्था (धातु), २४, beautiful. ' to remain, to stand. सहस्स-सहस्र,९, thousand सजम-संयम, २, self-resसहस्सार-स ह स्रा र, traint, vow. ७७, संठाण--संस्थान, ३, figure, name of the eighth __ form of body. heaven. सहोयर-सहोदर, ४०, संठिअ-संस्थित, ३, formed, ____developed. brothers from the same संथार--संस्तार, १८४, mat. mother%; born of the संधिवाल--संधिपाल, ३८, same womb. संकल्प--संकल्प.२२. thought guard on the frontier. संखधम-शंखध्मा, ९४, one सधुक-सम्+धुक्षय् (धातु) ९५. who blows the conch. संनाहे-सम्+नाय (धातु), ५५, संखित्त--संक्षिप्त, ३, concen to prepare. trated, contracted. - संनिचिण्ण-संनिचीर्ण, १६६, संगइय-सांगतिक, ९७, ac ___crowded with.' quainted, संनिवडिय--संनिपतित, १६, संगहणी-संग्रहणी, १९०, a fallen work of that name संनिवाइय-सांनिपातिक, ११९, giving lists of persons, due to वात, पित्त and कफ, contents etc. ____to enkindle. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६४ निरयावलियासु the three humours of संलेहणा--संलेखना, ७२, fastthe body.. ing. संनिवेस--सं नि वे श, १२७, संवच्छर-संवत्सर, १२९, a ___village. year. संपक्खालग--संप्रक्षालक, ९४, संव-संवर्त, ६१, time of one who washes his the final destruction of body. the world. संपत्त--संप्राप्त, ३, attained. संवड़-सम+वृध् (धातु), ३१, संपत्ति--संपत्ति, २५; fulfil- to grow. ment. संवड्डे--सम्+वर्धय् (धातु), ३२, संपरिवुड--संपरिवृत, २, sur- to nurse. rounded by. संसत्त-संसक्त, १२५, assoसंपलग्ग--सम्+प्र+लन, ६१, ciated with. attacked.. संसिय-संश्रित, resorting to. संपुण्ण--संपूर्ण, २९, fulfilled. साइम-स्वादिम, ९४,savoury. संपेह--सम्+प्र+ईह (धातु), ११. सागर-सागर, ७२, a period to consider, to decide of time consisting of संभन्त--संभ्रान्त,२३, uneasy, ten कोडाकोडि of पल्योपम. confounded. सागरोवम-सागरोपम(दशकोटासंभूयग--संभूत (क), १११, कोटिपल्योपमः कालः), १८, born. a huge period of time. संभोग--संभोग, १९, enjoy- consisting of ten ment. कोडाकोडी of पल्यापम. संमजग-सं म ज्ज क, ९४, साड-शातय् (धातु), ३०, to bather. eject, to throw (Inf. संमजण-संमार्जन,९५,cleans. (साडित्तए). ing. साडण-शातन,३०,dropping. संमाणिय--संमानित, २९, re- साम-सामन्, २०, peace, .. spected. negotiation for peace. समुछिय-समूर्छित , १२१, सामण्ण-श्रामण्य, ७२, the attached... state of an ascetic. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोश: सामन्त - सामन्त, ३, neigh- सिक्खावय - शिक्षापद, bourhood. सामाइय-सामायिक, name of the आचाराङ्गसूत्र ७१, of the Jain Canon. सामाणिय-सामानिक, ७९, resident of the same place. सामी-स्वामिन्, २३, lord, master. सामुदाणिया- सामुदायिकी १७३, common to all people, public. सारक्ख- सम् + रक्ष (धातु), ३२, to protect. सारस सारस, १६६, a kind of aquatic bird. सावत्थी - श्रावस्ति, ८१, name of a city. साविय शापित, ३२, cursed. सासण - शासन, ६१ order, command. सासोसास--श्वास+उद्द्वास, ८५, inhaling and exhaling. -- संहृत्य, (Absolutive साहट्टु -- having of सम्+ह्),५०, contracted. साहस्ली -- साहस्री, thousand. साहे - साधय् (धातु), ९५, prepare. ७९, to १६५ १०३, items of Jain faith to be learnt and practised. सिज्झ सिध्, (धातु), ६४, to attain emancipation. सिद्धत्थ- सिद्धार्थ, १७९, a clan of Jain monks. सिम्भियमिक, ११९, due to श्लेष्मन् cough. सिरसावत्त-शिरस्+आवृत्त, २३, taken to the forehead, placed on the forehead. सिरि - श्री, ३७, fortune ; —१४८, name of a goddess; name of the first chapter of पुप्फचूलिया; name of the throne of goddess fat. सिला - शिला, १, stone. सिलापट्ट - शिलापट्टक, १, a slab of stone. सिव- शिव, २५, propitious; -७८, name of a person ; name of the eighth chapter of पुण्फिया – ९८, name of a person mentioned in भगवती, ११.९. सिहर - शिखर, १६६, peak. सिंघाडक- शृङ्गाटक, ४०, & square. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६६ निरयावलियासु सिंघाण-सिं घाण, ११२, Venus; na me of the phlegm. third chapter of g109521. सीभर--शीकर, ४०, spray. सुगन्धगन्धिया-सुगन्धगन्धिनी, सीया--शिबिका, ११८, palan- १३१, scented with perquin. fumes. सीस--शीर्ष, ४०, head. सुत्त--सुप्त, १३०, asleep. सीसिणी--शिष्यिणी (शिष्या), सुदंसण-सुदर्शन, १५०, name ११९, a female disciple. of a house-holder. सीह-सिंह, २१, a lion. सुपइट्ठ-सुप्रतिष्ठ, ८८, name सीहनाय--सिंह ना द, ६१, of a house-holder. lion's roar. सुपरिनिट्टिअ-सुपरिनिष्ठित,९०, सीहासण-सिं हा स न, २५, well-versed. throne. सुपव्वइय-सुप्रव्रजित, १०४, सु--श्रु (धातु), १६, to hear good asceticism. (Absolutive सोचा). सुबीभच्छ-सुबीभत्स, १३०, सुइ-शुचि, ९५, pure, very disgusting. सुउमाल-सु कु मा र, ११०, सुभ-शुभ, ४६, comfort s able. delicate, fair. सुकण्ह--सुकृष्ण,५, name of सुभद्द- सुभद्र, ६८, name of सेणिय's son by his wife uite the son of ghet, wife of सुकण्हा. कण्ह; name of the fourth chapter of कप्पवडिंसिया. -सुकाल--सुकाल, ६, name of सेणिय's son by his wife सुभद्दा-सुभद्रा, ११०, name सुकाली. of the wife of भद्द. सुक्क--शुष्क, २२, withered सुमिण-स्वप्न, २१, dream. (on account of the loss सुमिणपाढग-स्वप्नपाठक, २१. of blood). a person who studies सुक्क-शुल्क, १२९, bride's the chapter or book on money. dreams (स्वप्नाध्याय), सुक्क-शुक्र, ७८, the planet सुरप्पिय-सु र प्रिय. १६६. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दकोशः name of a यक्ष. रायपसेणियसुत्त. सुरभि-सुरभि,१३१,fragrant. सूसर--सुस्वर, ७९,of charmसुरा-सुरा, २२, spirituous drink. सेजा--शय्या, ९५, bedding सुरादेवी-सुरादेवी, १४८, सेटी-श्रेष्ठिन्, ८३, a mername of a goddess;name chant. of the eighth chapter of सेणकण्ह-सेनकृष्ण, ६, name सेन पुप्फचूलिया, of सेणिय's son by his wife सुरिन्द-सुरेन्द्र, ७९, lord of सेणकण्हा. gods. सुरूव-सुरूप, ८, beautiful, सेणिय-श्रेणि क, ८, name good-looking. of a king, father of सुलित्त-सुलिप्त, १३०, well- कूणिय. besmeared. सेय-श्वेत, १७५, white. सुव्वया-सुव्रता, ११२, name सेयण--सेचनक, ४०, name of a group of Jain nuns. of an elephant. सुसंपरिहिय-सुसंपरिहित,१२९, सेय--श्रेयस्, ४४, good, well-covered. better. सुस्सूस-शुश्रूष, (धातु), १२, सेवाल--शवाल, ९४, moss. to wait upon. सेस-शेष, ७९, rest,remainसुहम्म-सुधर्मन्, २, name of ing. the fifth गणधर of महावीर. सोअ-शोक, १६, grief. सुहम्मा-सुधर्मा, ७९, name सोणिय-शोणित, ३३, blood. of an assembly hall. सोण्डा-शुण्डा, ४०, trunk of सूणा-सूना (वधस्थान) २८, the elephant. slaughter-house. सोम-सोम, ९५, the moon. सूर--सूर्य, ३४, the sun;- सोम-सोम्य,१६६, pleasant. ७८, name of the second सोमा-सोमा, १२८, name of _chapter of पुफिया. lady. सूरियाभ-सूर्याभ, ७९, name सोमाल--सुकुमार,८, delicate, of a god mentioned in fair. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६८ निरयावलियासु सोमिल-सोमिल,९०, name हलउले--? (धातु),१२१, to of a person. rock. सोय-शुच् (धातु), ३८, to be- हव्व--क्षिप्रम्? इहैव? wail. straight, quickly. सोलस--षोडशन्,८२,sixteen. हस--हस्(धातु), १३०, to साल्ल-शूल्य, २२, (flesh) smile. baked on an iron pike. " हंस-हंस, १६६, swan. सोहम्म--सौधर्म, ७२, name हार--हार ,४०, necklace. of the first heaven of हियय-हृदय, १४, heart. Jains. हिरि--ही, ३७, modesty. सोहम्मीस--सौधर्मेश, १८८, हिरि-ही, १४८, name of a lord of सौधर्म heaven. goddess; name of the second chapter of पुप्फहण-हन् (धातु), १३०, to चूलिया. strike. हीले-हेलय (धातु), १२३, to हत्थ-हस्त, ३७, hand. despise. हत्थितावस-हस्तितापस, ९४, हुण--हु (धातु), ९५, to sacriaclass of ascetics who fice. kill an elephant and live हुम्बउट्ठ--? ९४, (कुण्डिकाश्रमः on its flesh. एककमण्डलुधारी इति टीकायाम्) हद-हृद् (धातु), १३०, to ease aclass of ascetics. oneself. हू-भू, १, to be (Past. हम्म--हन्धातोः कर्मणि, १३०, होत्था). to be struck. हुय-हुत, ९३, sacrificed. हय-हत,१५ killed;- १३१ हेमन्त--हेमन्त, १७८, season unfortunate. of winter. हय--हय, ६१, horse. हेमाम-हेमाभ, १८, name of हरियग-हरित (क), ९३, of a hell. green colour.. होत्तिय-होत्रिक, ९४, the हरिस-हर्ष, ३६, joy. .. offerer of होत्र sacrifice. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES Page #191 --------------------------------------------------------------------------  Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES. [N. B. The notes supplement the Glossary. The references are to Parigraphs.] The कपिया is a sub-title of निरयावली or more acourately of the first 4 or section of the present text. It is so named because it forms the e, basis or starting point in a series of texts. For explanation of the title निरयावली, see Introduction. 1. à è à¤g, at that time, at that epoch; These phrases are often abbreviated as our followed by figure 2. See for example Para 75. , for full passage see Appendix I., a typical description. Such descriptions are given in full in one or two places only in the Jain Canon. The reference to such typical descriptions will be found in Appendix I. 2. अज्जसुहम्मे, the noble सुधर्मन्, the fifth गणधर of महावीर. महावीर's preachings were handed down to posterity by this pupil of the master. This g had another pupil, aby name, who always asks सुधर्मन् as to contents of महावीर's preachings. जहा केसी - The description of is the same as that of केशिकुमार in the रायपसेणिय, the second उपाङ्ग of the Jain Canon. af, having taken a residence. after far, etc. When holy persons visit a place, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 NIRAYAVALIYAO the pious people in crowds go to see them. They preach a discourse on some religions topic to these people, who, after listening, return home. The phrases great faTaT and the two followinging refer to this practice mentioned in Jain canonical literature. 3. समचउरंससंठाणसंठिए, one whose संठाण,i. e. figure or body, was symmetrical (-) and well built tota or round. संखित्तविउलतेउलेस्से, the pupil of अजसुहम्म is here said to have acquired a concentrated, strong, fiery force as a reward of his penance. This force is said to be capable of burning to ashes objects situated at a long distance (fago), though it is compressed (THA) in his physical body. AT, sur is a taint. The Jains hold that a man's acts leave on him some impressions; these impressions are lasting. As a result of these impressions, the man's soul is tainted with several colours, six in number, from black to white, black being considered as bad and white the best. Ther, thus, can be regarded as a psychic force represented by the colour which is the effect of one's acts. $19 , with a curiosity or desire to know. 59kti, the plural denotes the group of the last five 391FS. 6. g as etc. are the names of the different अज्झयणs or lessons or chapters of निरयावली; they are So called because these 34707s narrate the stories of ls, ara etc., the step-brothers of Eive. 8. furesh g uru daig 37975 etc. King à sua had several wives of whom 18 is styled as aat, the chief queen, and others as ar or Huf, wives. The BITEZE ,in chapter 7, mentions thirteen, and Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES para 6 above and 67 below suggest ten more. is known in Buddhist literature as 173 9. once. The occasion is fully stated in the text below. , Loc. sing, is a formation of the army in the shape of an eagle. ITEÈÚ खण्डेणं, कूजिय and ten other princes combined against , and thus each one of these princes commanded one-eleventh of the combined army. 10. कुटुम्ब जागरिथं जागरमान, queen काली was anxious about her son and thus could not sleep. She was, thus, keeping awake on account of family affairs, here the fate of her son. af? May I hope that he will win ? काले णं कुमारे अह जीवमाणं पासिज्जा, The grammatically correct sentence would be a dif art, but the sentence was begun with Nom. which later on required the Acc.; a good case of anacoluthon. al, depressed at heart. 11. विलस्स अट्ठस्स गणयार, to learn plenty of things. गणयाए is Sk. ग्रहणाय. The Prakrit languages ordinarily have no Dative forms, but rarely, and particularly in Amg. forms like हया, अहार, सवणयाए etc. are found. Commentators. sometime render them as a which is wrong. The figure 2, simple or followed by (e.g. 2) coming after a finite verb, represent, in the Jain canon the Absolutive form of the previons verb. Thus after auk is equal to use; after a, equal to and so on. a, spoke, said, the form of the Past tense from वय, Sk. बद् to speak उबट्ठविता जाव पचप्पिणन्ति The servants were ordered to keep & carriage ready and to inform at that they executed that order. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 NIRAYAVALIYÃO 12. HETTATTE T, adorning her body with few but precious ornaments. BTT, Fraat etc. galt etc. when it went to the holy place, she saw the divine and superhuman halo of light around the figure of herfit, stopped her carriage at a distance, and on foot approached the master. f891 a, standing, without attempting to take a seat. 13. guitarac ar... TEU HE. The passage in original is a typical passage describing the acceptance of Jain faith by men or women. In the case of men the phrase would be quitarse...FETAHTU STUTIS BICIEL भवइ, while in the case of women it would be समणोafer...... FETHICÍT STOTIC STICITEIT 94. The meaning would be: he or she became the lay disciple of #rat, and living in that faith, obeyed the master's instructions. 15. Trica etc.; prince a had all his eminent warriors killed, routed (#14, I) and destroyed ; all the flags, banners and emblems of the army were fallen. निरालोयाओ दिसाओ करेमाणे, making all the quarters fagrera, destitute of light, by the dust raised by the army. getired rüt, quickly irritated, quickly reddened, burning with anger. There is another varient for TTT, viz., B . The Sk. equivalent as given by commentators is 3 , 4 or TTE, and is explained sometimes as name : TK: FETHIT, breathing heavily with anger, burning with anger; it is pres. p. from farefa, a dalt root. वइसाह ठाण, the place of विशिख, an arrow. The varient ईसासट्ठाण is equivalent to इष्वासस्थान, a place on the ara, bow. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 16. परसुनियत्ता विव चम्पगल्या, like a young चम्पक plant, lopped off by an axe. ggg is explained by चन्द्रसूरि as उत्थानमुत्था उर्ध्व वर्तनं, तया उत्तिष्ठति, ie, he stands by rising from his seat. Phrases of this type are peruliar to all Prakrit literatures. 175 18. चउत्थीए पप्पभार पुढवीए, this is the fourth , i.e. region of hell, while seems to be a portion of the same. दससागरोवमठिइएस नेरइएसु, amidst those creatures of hell who are destined to live there for ten सागरोपमs. 20. जहा चित्तां - This चित्त or चित्र was a relative of king . This king once sent him on a mission to श्रावस्ति, where he met a monk केशिकुमार, the pupil of чr, and was converted to Jainism by him. 21. Queen saw a lion in a dream which indicated that she would get a son. The story of the dream of चेलणा is similar to the same of प्रभावती, the queen of and is given in full in Appendix II. संसि तारिससि वासघरंति, in a house of such description. 22. The longings of queen were strange in that she wanted to eat the flesh of her husband, and as they could not be explained to anybody, remained unfulfilled with the result that she became depressed at heart तंसि दोहलंसि अविणिजमाणमि, when that longing remained unfulfilled. ओमन्थियनयणवयण, the queen whose lotus-like eyes and face were अवमथित, withered. 23. न याणामो, we do not know. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 NIRAYAVALIYÃO 24. एयमठ्ठे नो आढाइ चिट्ठर This phrase is often repeated in canonical literature to express inability to disclose any opinion or view and to show dis-inclination to talk freely any matter; sometimes this very expression means silent consent. www. 25. arafer etc. I shall so exert myself, I shall so manage as your longings will be fulfilled. a, the word means agreeable, courteous words, The word may have its origin either in a, fine, charming or in वाचू. or a confusion of both. उप्पत्तियाएं etc. These are the four types of intellect, by birth, by training and discipline, by practice and by maturity or experience. 26. इमं णं, it so happened elsewhere; अन्तगमणं, going to the end, fulfilment, complete execution. 23. for a in the vocative. The trick of अभयकुमार was to show to चेला that the king's flesh was served to her, even though in reality it was ordinary flesh of a goat or some such animal. The prince asked his servant to get from a butcher's shop fresh flesh, blood and bladder. 29. अप्पकप्पियं is the reading supported by चन्द्र aft and the right one. The prince took the flesh and blood and bladder into his possession, approached king for and asked him to lie down on his back. Then he spread over the king's belly the flesh. He also arranged that queen should see what followed. Seeing that is observing the Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 177 operation on the king's belly, he feigned to make the operation, cut the flesh into small pieces, put them on a plate. The king showed that he fainted for a while, but that he became all right a few moments later. Then the prince presented the flesh to OT who had her longings thus fulfilled. 30. तसेय खलु etc. Queen चेल्लणा thought that the child in the womb must be very wicked as it produced a desire in her to devour the flesh of its father ; that the child did not deserve to see the light of the day; and hence she tried to secure abortion by some medicaments. She failed to achieve the object. जाहे means यदा, when. अट्टवसदुहट्टा, unhappy (agt), miserable (Tezi) and distressed ( t); the commentary on SAIETGFTTT explains the expression as follows:-BIT ala TTET UT SCT STY: GATT वशः पारतन्त्र्यं तेनार्तः, अथवा आर्तेन दुःखातः, आतंदुःखातः, तथा वन विषयपारतन्न्येण ऋतः परिगतः वशातः ततः कर्मधारयः. 31. Queen E feared, on account of the strange longings that she had during her pregnancy that the child, when it grows, would ruin the whole family. So she wanted to abandon the child at one end. igat is the reading adopted here against the two others noted. The word may be traced to Sk. 3ht with the affix ; it is thus just likely that there may be a double in the body of the word. But the presence of two gs does not justify: any Sanskrit origin for the word. Compare face in Marathi. Tezet, a slave-girl.com, brightened, illumined. The grove was brightened by the lustre of the child. 12 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NIRAYAVALIYAO 32. उच्चावय सहसावियं, cursed with the various abuses or curses. It appears that king long time to get confession from the child on the dunghill. took a that she left 178 33. अग्गङ्गुलिया कुक्कुडपिच्छरणं दूमिया, the tip of the finger of the child was wounded by the sharp edge of the cock's feather, which made the wound septic. पूयं च सोणियं च अभिनिस्सावेइ, used to discharge puss and blood. , crying. 34. There are several rites connected with the birth of a son; (1) on the first day they have a rite called for, a birthday feast. (2) On the third day they have चन्दसूरदरिसणिया, showing the sun and the moon to the baby. (3) On the sixth day they have ft, keeping a vigil. (4) On the completion of ten days, i. e., on the eleventh day they have a , purification. (5) On the twelfth day, they have, giving the name to the baby. Here the boy is named, because his finger was contracted as the result of the wound caused by the cock's feather. refers to the story of - कुमार mentioned in the first book of नायाधम्मकहाओ. The story of ag4K refers to his growth, education, youth, his stay in big palaces, and allowance to him by his father. अट्ठओ दाओ, the gifts made to कूणिय contained eight articles of every possible thing. The list of this can be learnt from Appendix II. 35. सेणियस्स रन्नो वाघाएणं, on account of the obstruetion from सेणिय, Sk. श्रेणिक. नियलबन्धणं करेत्ता, by tying him into fetters, i. e., putting him into prison. राणि etc., कूणिय was waiting for an opportunity to imprison the king; as he did not get any, he want Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 179 ied to consult his step-brothers. When they agreed on condition that each one should get an equal share of the kingdom, itu achieved his object and got himself crowned. 36. og date qer, to salute the feet of queen an. Wo is explained by commentators as 1997. The etymology of the word is doubtful.As regards meaning we find it sometimes used for 'immediately, quickly,' and sometimes 'at that very place' ( ). In the present passage, it would seem 'immediately,' as fure seems to be foolish enough to call upon his mother immediately after the imprisonment of his father. झियायमाणि पासइ, कृणिय saw that queen gut did not receive him well; she told him that she could not take any delight in the coronation of her son gura, in as much as fue imprisoned his father and her husband. Tout, your revered father ( +1671). BUTTETOTETTU, filled with deep -affection and love. घाएउकामे णं अम्मो मम सेणिए राया eto.. fust explains to his mother why he imprisoned his father. He said, king love wanted to kill him, to imprison him or at least banish him. ut, however, assures her son that his fears were groundless and narrates to him how I saved aiure's life. 37. fuq now shows repentance and proceeds to release king èiure from the prison. He took an axe with him to cut off the (wooden) fetters of his father, but who feared that for might have still more wicked motive at heart. TATOT, by some ignominious way of killing (+#17, i.e., Feat T art:). Noget is a kind of deadly poison which brings about instnntaneous death, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 NIRAYAVALIYÃO 38. H ori, due to me; in Sanskrit the form would be 4. Thracat...aruar afia, in the company of far...fars, all of whom are feudatories, officers, chieftains etc. The figure 3 after IH10, stands for three words रायमाणे कन्दमाणे and विलवमाणे. King कृणिय left the town of IT which was the scene of the terrible death of his father and went for change to the town of f*97. ghiatri, valuables, pots and articles of furniture. विउलभोगसमिइसमन्नागए, in possession of all (lit: collection, a) objects of enjoyment in plenty. 40. सेणिएणं रन्ना जीवन्तरण चव, king सेणिय gave to his son T, the younger brother of 4, two gifts during his life-time. They were a precious necklace called sgrid which was so named because it had curves at eighteen points, and an excellent type of elephant called fau, because it was always in ruts. E enjoyed life much better than us with these gifts in the town of Fat which invoked jealousy in the heart of siva's wife. * 4 Eierfees HTAT, Fue try. It is only the prince age who enjoys the advantages or fruit of royalty and not gfore, though he may style himself to be king. 41. I 197, made a demand for the necklace. 42, 3 64, if you give me half share of your kingdom. Eur wanted to get the necklace and the elephant from aro because he thought they were his father's property, but according to ancient practice the gift by the father to a son during his lifetime does not become a common property and as such is indivisible. . 43. strelacall, desirous of snatching away. au fearing that foa would not allow him to enjoy Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES. 181 his father's gifts, took shelter of his maternal grand father, चटक, the king of बेसाली. 44. ममं असंविदिएण, without my knowledge. कूणिय probably thought that he, as elder brother, was the guardian of ace, and so he should not have gone to चेटक without his permission. हारं दूयं पेसित्तए, to send a messenger ( to negotiate ) for the necklace. Note that after has got two objects. 45. aa rifosi, the passege is to be repeated as in the previous paragraph. Teda ui etc. T argues with futzr that he and are were both afura's sons by ago and hence the demand for half the kingdom by ae was justifiable. 41. जाणि काणि रयणाणि समुपज्जन्ति etc. कूणिय's argument is that all highly precious things could not be claimed as personal property by any body, but must belong to the kingdom. रायकुलपरंपरागयं ठिइयं, the convention (ठिइया. स्थितिका) current in the royal families. 50. qali EFTIT. cross or throw away the foot stool by your left foot. कुन्तग्गेण लेहं पणावेहि, offer the letter on the edge of spear. fagfer frate FETES HITE, having contracted (lit-collected on the forehead three folds of the eyebrow. ___52. अवदारेणं निच्छुहावइ, drives away by a side door. 53. E TETEH Tati friver, it is right that we should take to fighting against king 2. at is the right reading in the text which is supported by चन्द्रसूरि जत्ता means यात्रा, marching against enemy. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 NIRAYAVALIYÃO 54. furat asks his step-brothers to come prepared for the battle. 55. TIRTAui, a precious elephant fit for coronation or bath. für took a ceremonial bath before he started on the campaign. 26. एगो मेलायन्ति, the plural मेलापान्ति is unjustifiable, but is due to the influence of कालाइहिं. पहारेत्या proceeded, marched. This form comes from the to decide. 51. चेटक consults his allies who are nine महकि and nine लिच्छविs of the कासी and कोसल countries. 58. TE... FET plus, The full passage would run as in para 55. 61. UHTË Ta, fight on the battle field (to win victory). Anfruit is a difficult word of uncertain meaning. The com. explains it as ocayfa The 9th, shield, requires some straps of leather to fasten them to the hand, hence it appears that the commentator's explanation may be the right one. समुहालियाहिं डावाहिं, W reads बाहाहिं which is wrong. cat means left hand in which the bow is held. It is this hand that moves to and fro (agedu). U is a misprint; read fecuti fecaci is a trumpet with & sharp and penetrating sound. BOSH 15o etaut, with a din and cry and high-pitched roar of a lion. Ea a HTUTT, making (the atmosphere) full of the roaring of the occan. नियगसामासासणाणुरत्ता, obeying the commands of their respective captains. 789 # terrific on account of the assemblage (ar, group) of dancing trunks of human bodies. 64. GET TH, The story of 469 will be found in pat, xv, and in 1492104 (in Paras 3941 of my edition of verenia). Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 183 61. मायाओ सरिस नामाओ, mothers have their names similar to those of their sons. 10. महाबल and महब्बल referring to the same person are promiscuously used in Mss. 12., keeping awake for meditation, The rest of the para records some of the words of a typical passage describing the ways of a Jain monk. Thus सामाश्यमाइयाई एक्कारस अङ्गाई requires the verb अहिज्जइ. The next clause,similarly,requires far, q; the third and so on. The full passage will be found in the are, pp. 73-75 of the Agamodaya Samiti edition. 11. दण्डं च etc. gives the number of सागरोपमs during which several sons of etc. will stay in these heavens. g, i. e. maximum period of stay in the heaven which according to जीवविचार, 36, is 33 सागरs (सुरनेरइयाण ठिई उक्कोसा सागराणि तेत्तीस ). 19. बिउलेणं ओहिणा आभोरमाणे, grasping or visualizing (the whole जम्बूद्वीप) by his अवधिज्ञान. The अवधिज्ञान is the third knowledge in Jain philosophy. By this creatures get knowledge of objects within certain limits. सूरिया, The story of सूरियाभ will be found in the first half of the रायपसेोणियसुत्त. The points here referred to arc his visit to er, how he proceeded and with what preparation, retinue, and the exhib. ition of dance. 80 पुच्छा here refers to the question of गोयम to महावीर, given in Appendix I. कूडागारसाला means & hall in a mansion house. Just as the light of the lamp penetrates every corner of the hall, so the divine prowess penetrates the body. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 NIRAYAVALIYÃO 81. आणन्द is an उपासक mentioned in the उसगCars. 83. कत्तिओ सेट्ठी is mentioned in भगवती, xviii, as a merchant residing in clear and getting ordination at the hand of मुनिसुव्रत. गङ्गदत्त is another उपासक mentioned in भगवती xvi, residing in हस्तिनापुर. 84. facris ETHÙ, one who violates the rules of conduct prescribed for monks. The fruit of oz is the attainment of emancipation, but violation in part of the rules of squa does not secure this object; at the same time partial observance secures for the monk & place in heaven as in the present case. Th e agarafe, on the divine bed and clad in divine garment. This refers to the way of the birth of gods. 85. Hier is fullness of faculties, such as good power of digestion, BTEITYST, and so forth. 37HICH, over and above. 91. fusainit- o in approaching ari did not take any of his pupils and hence he was called खाण्डियाविहुण, the word विहुण probably corresponding to विधेय, attendent boy or pupil. जत्ता ते भन्ते, how do you do? Già ? are you going on well? These questions addressed to a aflat reveal insolence on the part of an ordinary man. Similarly asking the ascetics their class in terms of that, he and grou, as if these ascetics are like grains of corn, does not indicate modesty on the part of art. The following explanation from efi's commentary is interesting: 'जत्ता ते भन्ते ! जवणिजं च ते!' इति प्रश्नः, तथा 'सरिसवया मासा कुलत्था एगे' भोजएण 'एगे भवं दुवे भवं' इति च । एतेषां च यात्रा Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES दिपदानामागमिकगम्भीरार्थत्वेन भगवति तदर्थपरिज्ञानम संभावयताऽपत्राजनार्थं प्रश्नः कृत इति । 'सरिसवय' त्ति एकत्र सदृशवयसः अन्यत्र सर्षपाः सिद्धार्थकाः । 'मास' त्ति एकत्र माषो दशार्धगुजामानः सुवर्णादिविषयः अन्यत्र माषो धान्यविशेषः उडद इति लोके रूढः । 'कुलत्था' त्ति एकत्र कुले तिष्ठन्ति इति कुलत्थाः, अन्यत्र कुलत्था धान्यविशेषः । सरिसवयादिपदप्रश्नश्च च्छलग्रहणेनोपहासार्थं कृतः इति । ' एगे भवं ' ति एको भवान् इत्येकत्वाभ्युपगमे आत्मनः कृते भगवता श्रोत्रादिविज्ञानानामवयवानां चात्मनोऽनेकश उपलब्ध्या एकत्वं दूषयिष्यामीति बुद्ध्या पर्यनुयोगो द्विजेन कृतः। यावच्छब्दात् ' दुवे भवं ' ति गृह्यते । द्वौ भवान् इति च द्वित्वाभ्युपगमेऽहमेकत्वविशिष्टस्यार्थस्य द्वित्वविरोधेन द्वित्वं दूषयिष्यामीति वुद्धया पर्यनुयोगो विहितः । अत्र भगवान् स्याद्वादपक्षं निखिलदोषगोचरातिक्रान्तमवलम्ब्योत्तरमदायि एकोऽप्यहं कथं ? द्रव्यार्थतया जीवद्रव्यस्यैकत्वात् न तु प्रदेशार्थतया प्रदेशार्थतया अनेकत्वात् ममेत्यवादीनामेकत्वोपलम्भो न बाधकः, ज्ञानदर्शनार्थतया कदाचित द्वित्वमपि न विरुद्धमित्यत उक्तं द्वावप्यहं किं चैकस्यापि स्वभावभेदेनानेकधात्वं दृश्यते, तथाहि एको हि देवदत्तादिपुरुष एकदैव तत्तदपेक्षया पितृत्वपुत्रत्वभ्रातृव्यत्वमातुलत्वभागिनेयत्वादीननेकान् स्वभावान् लभते । ' तहा अक्खए अव्वए निचे अवट्ठिए आय' त्ति यथा जीवद्रव्यस्यैकत्वादेकस्तथा प्रदेशार्थतयाऽसङ्ख्येयप्रदेशतामाश्रित्याक्षयः, सर्वथा प्रदेशानां क्षयाभावात्, तथाऽव्ययः कियतामपि व्ययत्वाभावात् असङ्ख्येयप्रदेशता हि न कदाचनाप्यपैति, अतो व्यवस्थितत्वान्नित्यताऽभ्युपगमेऽपि न कश्चिद्दोषः, इत्येवं भगवताऽभिहिते तेनापृष्टेऽप्यात्मस्वरूपे तद्बोधार्थं, व्यवच्छिन्नसंशयः संजातसम्यक्त्वः । 185 सावगधम्मं पडिवज्जित्ता, the duties of a श्रावक in Jainism. are twelve in number; they consist of five Anuvratas or lesser vows and seven Sikshāpadas or disciplinary vows. The vows observed by monks are called mahāvratas and in contrast those observed by an upasaka are said to be ay or lesser Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 NIRAYAVALIYÃO Both the anuyratas and the mahāyratas are described in full in the first appendix on page 127 and 128 of the 3TH681341. In the case of the monk the formula of the vrata is savcāgo pūnāiväyño etc. while in the case of an upăsaka it is thūlāo pūnaivayão, etc., with reference to the first three terms. The fourth vow of the monk is savvão mehuņão, i. e., absolute continence, while the same for an upāsaka is sadārasamtose, limitation of sexual pleasure to one's wife or wives. The fifth vow of the monk is savvão pariggahão,abandonment of all possession, but the same for an upăsaka is icchāvihiparimāna, limitation of one's desires and ambitions, a detailed description of which is given in the sanatatit in sections 17-42. With reference to the seven disciplinary vows we should note that they are divided into two classes again, three gunavratas and four sikshāpadas. The gunayratas are: (1) anatthadanda, unprofitable employment or indulgence in unprofitable occupation; (2) disivvaya, limitation with reference to his movements in & particular quarter, and (3) uvabhogaparibhogapamāna, limitation as to articles of use, such as food, drink, clothing etc. The commentator, on Dharmabindu explains disivaya as दशसु दिक्षु विषये गमनपरिमाणकरणलक्षणं वनं, while the same author explains desăvagāsiya as dat aपन्नादिग्नतस्य योजनशतादिपरिमाणरूपस्य अवकाशः गोचरः यस्य प्रतिदिन eat. The difference between disivvaya and desăvagāsiya, therefore, seems to be, that in disivvaya a person limits his movements to a particular quarter, east, west or so; while in desāvagāsiya he limits, every day, the distance to be traversed in the quarter. The commentator means by uvabhoga objects the use of which can be repeated, such as, F Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 187 house, clothes etc; by paribhoga he means objects that can be used once only, such as food and drink; उपभुज्यते पौन-पुन्येन सेव्यते इत्युपभोगो भवनवसवनवनितादिः। परिभुज्यते FÈ ATT & H ifa:. The four Sikshāpadas are; (1) Sāmāiya, good conduct, pregrefTTETTU769: (2) desāvagāsiya; (3) posahovavāsa, observing fasts on the 8th day, 14th day of each fortnight, and 15th day, i. e., the full moon day (पुण्णमासिणा) and the new moon day (उछि-अमावास्या). Thus the Jain layman is asked to observe six fasts in a month; and (4) atihisamvibhāga, offerings charities to guests (atithi) or to pious men of Jain sect, such as monks, nuns, laymen and lay women अतिथिसंविभांगो नाम अतिथयः साधवः साध्व्यः श्रावकाः श्राविकाश्च, एतेषु गृहमुपागतपुभक्त्या अभ्युत्थानासनदानपादप्रमार्जननमस्कारादिभिरचयित्वा यथाविभवशक्ति अन्नपानवस्रोषधालयादिप्रदानेन संविभाग: कार्य: To these twelve vows the text always add as the last, vow of the life a series of continuous fasts, 379162#HTCORTHOEVEETTTET, determined self-mortification by the last mortal emaciation. Note that the monk's vows are called Ea; while these of a layman are called san. The monk observes these vows in an absolute, perfect manner, as for instance, abstaining from doing injury even to so-called inanimate objects like stone etc, while the householder cannot practise them in such a manner and is therefore allowed to lessen or limit the sphere of his observances. 92. afts Titage UE,with wrong inclinations increasing. As it did not meet any Jain monk & as he did not wait upon any such monk, he became loose in his enthusiasm for Jain vows with the result that his inclinations towards his older Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 NIRAYAVALIYAO faith got strengthened and right inclinations weakened. 93.35 followed by the figure 2 means that this word is to be repeated twice. So also 381 . 94. gogoce born in a high Brahmin. family. लोहकडाकडुच्छुयं तावसभण्डं घडावेत्ता, having got made copper pots with an iron frying pan and incense-stand. 11 TTT-The list of ascetics residing on the banks of the Ganges is interesting as it gives some idea about the religious practices current in the 6th century B.c. The list is found in Jain canonical literature at three places; in Ta xi. 9; farfars, 74, and here. There are some varients such as दक्षिणक्लगा for दक्षिणकला, but the most importantisaratand for so. The origin and meaning of all these words in uncertain. I have given in the glossary the one supplied by commentors. fraqué sed ganga faq scoot TRATTT, making their bodies as if roasted on charcoal fire or cowdung fire by means of seating themselves in the midst of burning fires. उड्ढं बाहाओ पगिज्झिय, holding my hands up.छटुच्छेगं अणिक्वित्तेणं, uninterrupted practice of observing fasts for three days when they are broken only as the time of the sixth meal. og HUT, a fast as described above. 95. a r ach, clad in bark garments. atas took on his shoulder the किढिणसंकाइय or कावड,sprinkled the eastern quarter and propritiated god ath, the guardian deity of this quarter in order to get the deity's permission to cull fruit and flowers for his use. After culling these afirs returns to his hut, prepares the holy fire, offers oblations and then takes his Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 NOTES 189 meals. He followed this procedure for all the four quarters. 97. सोमिल is now inclined to be a मुण्ड, takes leave of his acquaintances, and resolves to put an end to his life by going to the end of the quarters. 98. सिव is mentioned as an ascetic in भगवती, xi.9, following practically a similar course of ascetic life. 103. etc., for explanation see note above on $91. 105. g, dimension of the capacity of a divine being. 110., mother of knees and elbows, fondling knees and elbows instead of children. etc. are in Acc. case and 111. object of a, understood. · 112. farfar etc. describe the characteristics of nuns. They must be af, well-regulated in movements, speech etc. 113. घरसमुदाणस्स भिक्खायरियाए अडमाणे, (the band of nuns) wandering from house to house for begging alms. घरसमुदाणस्स, or as elsewhere घरसमुद्दाणस्स, is equivalent of गृहसमुद्देशस्य or गृहसमुदायस्य, and means visiting houses in a consecutive order, without dropping any house in the middle. Commentators sometime explain the term as गृहेषु समुदानं भैक्षम्, which I think is hardly correct. विजापओए, विद्याप्रयोग application of magic, etc. Even विमण, विरेयण and others are said to be capable of removing sterility of women. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 NIRAYAVALIYO 111. Perghi, leaving the house, renouncing the world to lead the life of an ascetic. 118. पुरिससहस्सबाहिणि सीयं, a palanquin carried by thousand men. 120. i ste, plucking out five handfuls of hair. I etc. The lady renouncing the world is made to declare that she is disgusted with the world and is prepared to leave it as a house on fire. देवाणन्दा is mentioned in भगवती, ix.33. 122. एयरस ठाणस्स आलोएहि, make a confession of this sin. 125. raeyr etc. As sher indulged in fondling children of others, she naturally neglected her duties as a nun. 129. awaqiaar is explained by commentators as faster, learned, educated, and RHET, matured to enjoy pleasures (171). Tatiaar, to be carefully handled like earthen pots for oil. The commentator says & DrTETET rydort Graf :. It appears that this pot has no good bottom and hence it is difficult to keep it steady. FT U ......tarakt 969, let not cold......and various ailments overcome her. 131. एगप्पहारपडिएहिं, children deserving to die or fall (fwa) at one stroke. 136.731 TOT Tot seems to be a quotation from silugaan 56.5. 138. Now this ath was born as god fry and was destined to attain Nirvāṇa in the next birth. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 150., avoided by suitors, neglected 191 by wooers. 155. जमाली is a prince and son-in-law of महावीर. We get a detailed account of this जमाली in भगवती, ix. 33. 160. सरीरपाओसिया, a lady who thinks that every part of the body is impure, and would not accept even a seat without sprinking water over it. Washing the body or anything with water is prohibited for monks and nuns in Jainism. 166. गयणयलमणुलिहन्तसिहरे, with its peaks touching the sky. 4, strong in the three worlds. 171. qarqeir areì, gifts in fifty as they were in eights in the case of महाबल. 172. दसधणू, ten धणुs, i.e. forty cubits in height 174 पुरिसवग्गुरापरिक्खित्ता, encricled by a network (arg) of men. 115. उध्दव्व माहिं, i. e. उध्दूयमानैं; being shaken. 184 दम्भसंथा रोवगए, seated on a matting of दर्भ grass. 188 पगइभद्द well disposed by nature (प्रकृति) 189. जस्सठ्ठाए कीरइ नग्गभावे... तमठ्ठे आराहेर, he realised that object (emancipation) for the sake of which men practise the mode of life peculiar to Jain monks such as a etc. Monks bear all the hardships in order to attain emancipation. चरिमेहिं उस्सासfarraf, with the last breath. 190. eft, neither more nor less. Page #213 --------------------------------------------------------------------------  Page #214 --------------------------------------------------------------------------  Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HERETICS0 BY THE SAME AUTHOR R AS. 11. Aryadeva et son Catuhsataka............. 100 2. प्राकृतव्याकरणं हेमचन्द्राचार्यकृतम् । - (with notes in English, Glossary etc.) 2 0 3. सूयगई नियुक्तिसाहितम्-प्रथमो विभागः - 1 4. न्यायावतार :--सिद्धसेनदिवाकरविरचितःश्रीदेवभद्र- सूरिकृतटिप्पणसंवलितश्रीसिद्धर्षिगणिकृतटीकासहितः With an Introduotion and Notes, Demi 8vo. pages xliii + 112. b. पपसिकहाणय, Portion of the रायपसेणिय सुत्त for the Intermediate Arts Exami nation of Bombay University.. 6. कुम्मापुत्तचरिथ with Glossary, Notes and an Introduction. 7. उवासमदसाओ, with Glossary, Appen dices, Notes and an Introduction Orown 8vo., pages xvi + 250. * 8. जसहरयरिउ of पुप्फदंत, an Apabhramsa _work of the 10th century. 9. निरयावलियाओ, with Glossary. Appen dices, Notes and Introduction. 3 0 -10, अन्तगडदसाओ, अणुत्तरोववाइयदसाओ.as as above. Shoitly. -11. प्रमाणवार्तिककारिका of धर्मकीर्ति, a fam ous work on Buddhist Logic, edited from a single known manuscript from Nepal. 17 en In preparation. 12. तिसट्टिमहापुरिसगुणालंकार or महापुराण of पुष्पदन्त, an Apabhramsa work of the 10th century. 4 In preparation. Page #216 --------------------------------------------------------------------------  Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . Jaina Camon Pralen't Let - Jan can Jainism - Philosophy Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D.G.A. 80. CENTRAL ARCHAEOLOGICAL LIBRARY NEW DELHI _Borrowers record. Call No.- JPr2/Nir/Vai-8705 Author- Vaidya, P.L. Ed. Title- Nirayavaliyao. Borrower's Name Date of Issue Date of Return P.T.O.