________________
૨
શ્લોક :
યોગલક્ષણદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૧
मोक्षेण योजनादेव योगो ह्यत्र निरुच्यते ।
लक्षणं तेन तन्मुख्यहेतुव्यापारतास्य तु ।।१।। અન્વયાર્થ :
દિ=જે કારણથી ત્ર=અહીં=લોકમાં અથવા પ્રવચનમાં મોક્ષે યોનનાવેવ= મોક્ષની સાથે યોજન કરનાર હોવાથી જ યોઃ-યોગ નિરુત્ત્વતે કહેવાય છે, તેન=તે કારણથી=મોક્ષની સાથે યોજન કરનાર હોવાથી જ યોગ કહેવાય છે તે કારણથી, તુ=વળી ત ્—તેના=મોક્ષના મુખ્યòતુવ્યાપારતા=મુખ્ય હેતુની વ્યાપારતા T=આવું=યોગનું લક્ષİ=લક્ષણ છે. ૧
શ્લોકાર્થ :
જે કારણથી અહીં ‘મોક્ષની સાથે યોજન કરનાર હોવાથી જ યોગ કહેવાય છે,’ તે કારણથી, વળી તેના=મોક્ષના, મુખ્ય હેતુની વ્યાપારતા આનું=યોગનું, લક્ષણ છે. ||૧||
ટીકા ઃ
मोक्षेणेति-योगो हि-योगशब्दो हि, अत्र = लोके प्रवचने वा, मोक्षेण योजनादेव निरुच्यते = व्युत्पाद्यते, तेन अस्य = योगस्य तु तन्मुख्यहेतुव्यापारता लक्षणं, निरुक्तार्थस्याप्यनतिप्रसक्तस्य लक्षणत्वानपायात् ।।१।।
ટીકાર્ય :
योगो हि નક્ષળત્વાનપાયાત્ ।। જે કારણથી અહીં=લોકમાં અથવા પ્રવચનમાં, મોક્ષની સાથે યોજનાર હોવાથી જ યોગ=યોગ શબ્દ, વ્યુત્પાદન કરાય છે, તે કારણથી વળી આનું=યોગનું, લક્ષણ, તમુખ્યહેતુવ્યાપારતા છે=મોક્ષના મુખ્ય હેતુની વ્યાપારતા છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે ‘યોનનાવ્ યોઃ’ એ વ્યુત્પત્તિ છે, અને દરેક સ્થાને શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી પ્રાપ્ત થતો અર્થ લક્ષણ બનતું નથી, તો અહીં યોગ શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી પ્રાપ્ત થતા અર્થને લક્ષણ કેમ કહ્યું ? તેથી કહે છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
