________________
યોગલક્ષણદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૧૭ “तस्मादचरमावर्तेष्वध्यात्मं नैव युज्यते ।
कायस्थितितरोर्यद्वत्तज्जन्मस्वामरं सुखम् ।।
तैजसानां च जीवानां भव्यानामपि नो तदा ।
યયા પરિર્ઝમત્યેવં નાન્યવા યોગસમ્ભવ:’।। (યોનિંકુ-૧૩-૧૪) કૃતિ ।।૨૭।।
ટીકાર્યઃ
४७
तस्मात्=प्रणिधानाद्यभावात्
યોસમ્ભવ:” ।। રૂતિ ।। તે કારણથી= પ્રણિધાનાદિનો અભાવ હોવાથી, અચરમાવર્તમાં યોગ્યપણું હોવા છતાં પણ=અચરમાવર્તમાં પણ જીવમાં યોગમાર્ગનું સ્વરૂપયોગ્યપણું હોવા છતાં પણ, યોવર્સ્વનઃ=યોગમાર્ગનો, અયોગ છે=અસંભવ છે, જે પ્રમાણે ઘાસ આદિનું; ત્યારે=ઘાસ આદિકાળમાં, ઘીપણા આદિનો અયોગ છે.
દૃષ્ટાંતનું તાત્પર્ય સ્પષ્ટ કરે છે
તૃણાદિના પરિણામકાળમાં, તૃણાદિમાં ઘી આદિના પરિણામનું સ્વરૂપયોગ્યપણું હોતે છતે પણ તૃણાદિમાં ઘી આદિ પરિણામની સહકારીયોગ્યતાનો અભાવ હોવાથી, જેમ ઘી આદિ પરિણામ નથી; તેમ પ્રકૃતમાં પણ=અચરમાવર્તમાં પણ=અચરમાવર્તવાળા જીવમાં પણ, ભાવન કરવું જીવમાં યોગમાર્ગની યોગ્યતા હોવા છતાં પણ સહકારીયોગ્યતાનો અભાવ હોવાથી યોગમાર્ગનો અસંભવ છે, એમ વિચારવું. આથી જ=પૂર્વમાં સ્થાપત કર્યું કે અચરમાવર્તમાં જીવમાં સહકારીની યોગ્યતાનો અભાવ છે આથી જ, જીવની સહકારીયોગ્યતાના અભાવવાળા તે કાળમાં=અચરમાવર્તકાળમાં, કાર્યનું અનુપધાન=કાર્યની અપ્રાપ્તિ, તેની યોગ્યતાના=કાર્યની યોગ્યતાના, અભાવપણા વડે કરીને જ સાધવા માટેના અભિપ્રાયથી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ ‘યોગબિંદુ' શ્લોક-૯૩-૯૪માં કહે છે
“યવ્રુત્=જેમ કાયસ્થિતિ વનસ્પતિને=અનંત ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી કાળપર્યંત વનસ્પતિકાયમાં રહેનારી વનસ્પતિને, તે જન્મમાં=વનસ્પતિના જન્મમાં, અમરનું સુખ=દેવતાનું સુખ, નથી અર્થાત્ અમરના સુખના કારણ એવા અણુવ્રત-મહાવ્રતાદિનો તેઓમાં સદા અભાવ હોવાને કારણે દેવતાઈ સુખની પ્રાપ્તિ નથી; તેમ અચરમાવર્તમાં તે કારણથી=લોકપંક્તિમાત્ર ફળવાળી ધર્મક્રિયાનું અધર્મપણું હોવાથી અધ્યાત્મ ઘટતું જ નથી." (યોગબિંદુ-૯૩)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
