________________
૮૮
યોગલક્ષણદ્વાäિશિકા/શ્લોક-૩૦ દૃષ્ટિથી વિચારીએ તો આત્મા આ સર્વ ભાવોથી જુદો છે, અને પોતાના સ્વભાવમાં રહેનારો છે અને નિત્ય છે; કેમ કે આત્મા આવી કમરૂપ ઉપાધિથી જનિત નથી.
અહીં કોઈને શંકા થાય કે ઉપાધિના નિમિત્તથી થનારા ભાવો પણ આત્માના જ ભાવો છે, માટે તે આત્મરૂપ જ છે. આ પ્રકારની અભેદનયની દૃષ્ટિને સામે રાખીને શંકા થાય તો તેનો જવાબ આપતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે અશુદ્ધનયની દૃષ્ટિએ તારી વાત સાચી છે; તોપણ શુદ્ધનયની દૃષ્ટિથી વિચારીએ તો આત્મા અને પુગલ પોતપોતાના શુદ્ધભાવોને ઉત્પન્ન કરવામાં ચરિતાર્થ છે. તેથી આત્મા પોતાના શુદ્ધભાવને ઉત્પન્ન કરે છે, અને આત્માનો શુદ્ધભાવ જ્ઞાયક સ્વભાવ છે, તેથી આત્મા પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવને ઉત્પન્ન કરવામાં ચરિતાર્થ છે; અને પુદ્ગલનો જડ સ્વભાવ છે, તેથી પુદ્ગલ પોતાના જડ સ્વભાવને ઉત્પન્ન કરવામાં ચરિતાર્થ છે.
વળી, જીવસ્થાનક, ગુણસ્થાનક અને માર્ગણારૂપ ભાવો સંયોગથી પેદા થનારા છે, અને ભેદનથી વિચારવામાં આવે કે આ જીવસ્થાનક આદિ ભાવો જીવના છે કે કર્મના છે ? ત્યારે તે સંયોગથી થનારા ભાવો જીવમાં પણ અંતર્ભાવ પામતા નથી અને કર્મમાં પણ અંતર્ભાવ પામતા નથી. તેથી તે ભાવો મિથ્યા છે.
જેમ ચૂનાને ભીંત ઉપર લગાડવામાં આવે તે વખતે જેવી શ્વેતતા દેખાય છે, તેવી શ્વેતતા ચૂનાની પણ નથી અને ભીંતની પણ નથી; કેમ કે જો તેવી શ્વેતતા ચૂનાની હોય તો ભીંત પર લગાડ્યા પૂર્વે પડેલા ચૂનામાં તેવી ચેતતા દેખાવી જોઈએ. વસ્તુત: ભીંત ઉપર લગાડ્યા વિનાના ચૂનામાં મલિન શ્વેતતા છે, પણ ભીંત ઉપર લગાવેલા ચૂના જેવી શ્વેતતા નથી. તેથી તે શ્વેતતા ચૂનામાં રહેતી નથી. વળી તે શ્વેતતા ભીંતની પણ નથી; કેમ કે જો ભીતની હોય તો ચૂનો લગાડ્યા પૂર્વે ભીતમાં દેખાવી જોઈએ જે ભીંતમાં દેખાતી નથી; અને ચૂનો લગાડ્યા પછી પણ તે શ્વેતતા ચૂનામાંથી સંક્રમિત થઈને ભીંતમાં આવી છે તેમ પણ કહી શકાય નહીં; કેમ કે ચૂનાનાં પુદ્ગલો જુદાં છે અને ભીંતનાં પુદ્ગલો જુદાં છે, અને ચૂનાના પુદ્ગલોમાં રહેલ ધર્મ ભીંતના પુદ્ગલમાં કઈ રીતે જઈ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
