________________
૭૭
યોગલક્ષણદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૨૭ સંસારી જીવમાં તે અભિવ્યક્ત નથી; તે કષાયના સંશ્લેષ વગરની જ્ઞાનની પરિણતિ શાસ્ત્રાનુસારી ક્રિયા કરવાથી અભિવ્યક્ત થાય છે=પ્રગટ થાય છે, જે અધ્યાત્માદિ. ભાવરૂપ છે; અને ક્રિયા દ્વારા અધ્યાત્માદિભાવરૂપે પ્રગટ થયેલી જ્ઞાનની પરિણતિ ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ વિશુદ્ધતર થઈને મોક્ષનું કારણ બને છે. આ રીતે નિશ્ચયનયથી ક્રિયા જ્ઞાનને અભિવ્યક્ત કરીને ચરિતાર્થ થાય છે. માટે ક્યિા મોક્ષનો હેતુ નથી, જ્ઞાન જ મોક્ષનો હેતુ છે.
વળી જ્ઞાનનય કહે છે કે ક્રિયામાં જે અભિવ્યંજકતા છે, તે પણ યથા-તથા કરાયેલી ક્રિયામાં નથી, પરંતુ પ્રણિધાનાદિ આશયપૂર્વક કરાયેલી ક્રિયામાં છે, અને પ્રણિધાનાદિ આશય એ ક્રિયામાં શક્તિવિશેષ છે. તેથી તે શક્તિવિશેષવાળી જ્યિા મોક્ષને અનુકૂળ એવી જ્ઞાનપરિણતિની અભિવ્યંજક છે, અને તે જ્ઞાનપરિણતિ ઉત્તરોત્તર પ્રકર્ષને પામીને મોક્ષનું કારણ છે, એમ ફલિત થાય છે. સંક્ષેપ -
વ્યવહારનયથી સમ્યજ્ઞાનથી નિયંત્રિત એવી શક્તિવિશેષવાળી ક્રિયા અધ્યાત્માદિ ભાવ દ્વારા મોક્ષનું કારણ છે, અને તે શક્તિવિશેષ ક્રિયાકાળમાં વર્તતા પ્રણિધાનાદિ આશયો છે.
નિશ્ચયનયથી જ્ઞાન મોક્ષનું કારણ છે અને ક્રિયા જ્ઞાનની અભિવ્યંજક છે= મોક્ષને અનુકૂળ એવું જ્ઞાન આત્મામાં છે, તેને પ્રગટ કરીને ક્રિયા ચરિતાર્થ થઈ જાય છે, અને ક્રિયાથી પ્રગટ થયેલું જ્ઞાન મોક્ષનું કારણ છે.
અહીં ટીકામાં કહ્યું કે પરાતુતાવિશેષરૂપ આ વ્યંજકતા ક્રિયાની છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ક્રિયામાં જ્ઞાનની વ્યંજકતા બે પ્રકારની છે. I હેતુતાવિશેષરૂપ વ્યંજકતા,
૫ શ્રેષ્ઠ હેતુતાવિશેષરૂપ વ્યંજકતા. I હેતુતાવિશેષરૂ૫ વ્યંજકતા :
જે ક્રિયામાં હેતુતાવિશેષરૂપ વ્યંજકતા છે=મંડુકચૂર્ણ જેવા જ્ઞાનને અભિવ્યક્ત કરે તેવી હેતુતાવિશેષરૂપ વ્યંજકતા છે, તે ક્રિયા મોક્ષનું કારણ એવા ભાવને અભિવ્યક્ત કરતી નથી. તે આ રીતે --
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
