________________
યોગલક્ષણદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૭
૭૩ ક વ્યગ્નતાપ્રેષા' - અહીં 'પ' થી એ કહેવું છે કે ક્રિયાની મોક્ષ પ્રતિ જે હેતુતા છે તે તો શક્તિવિશેષરૂપ છે જ, પરંતુ જ્ઞાનનયને ઉચિત એવી વ્યંજકતા પણ હેતુતાવિશેષરૂપ છે. ટીકા :
विचित्रेति-विचित्रो भावोऽध्यात्मादिरूपः तद्वारा क्रिया शिवं प्रति हेतुः, दण्ड इव चक्रभ्रमिद्वारा घटे, करणता च तस्याः शक्तिविशेषेण न तु भावपूर्वकत्वेनैव, भावस्यान्यथासिद्धिप्रसङ्गात्, अस्याः क्रियायाः, व्यञ्जकताप्येषा हेतुताविशेषरूपा परा, अत एव भावस्य ज्ञापकत्वरूपाभिव्यञ्जकता ज्ञाननयोचिताज्ञाननयप्राधान्योपयुक्ता, न तु व्यवहारतो वास्तवी, अन्यथा सत्कार्यवादप्रसङ्गात् રૂતિ ભવ: સારા . ટીકાર્ય :
ચિત્રો ..... તિ માવઃ II અધ્યાત્માદિરૂપ વિચિત્ર ભાવ છે, તેના દ્વારા ક્રિયા મોક્ષ પ્રતિ હેતુ છે, ઘટમાં ચક્રભૂમિ દ્વારા દંડની જેમ; અને તેની ક્રિયાની કરણતા શક્તિવિશેષથી છે=સમ્યજ્ઞાનના નિયંત્રણરૂપ શક્તિ-વિશેષથી છે, પરંતુ ભાવપૂર્વકત્વથી જ નથી; કેમ કે ભાવની અત્યથાસિદ્ધિ માનવાનો પ્રસંગ છે. આની ક્રિયાની, આ વ્યંજકતા પણ પરા શ્રેષ્ઠ, એવી હેતુતાવિશેષરૂપ છે. આથી જ વ્યંજકતા પણ શ્રેષ્ઠ એવી હેતુતાવિશેષરૂપ છે આથી જ, ભાવની જ્ઞાપકત્વરૂપ અભિવ્યંજકતા=ક્રિયામાં ભાવને જણાવવારૂપ અભિવ્યંજકતા, જ્ઞાનનયને ઉચિત છે-જ્ઞાનનયના પ્રાધાન્યથી ઉપયુક્ત છે, પરંતુ વ્યવહારનયથી વાસ્તવિક નથી. અન્યથા=ક્રિયામાં ભાવની અભિવ્યંજકતાને જ્ઞાનનયના પ્રાધાન્યથી ન સ્વીકારવામાં આવે પણ વ્યવહારનયથી સ્વીકારવામાં આવે તો, સત્કાર્યવાદનો પ્રસંગ છે. તેથી ક્રિયાની વ્યંજકતા જ્ઞાનનયના પ્રાધાન્યથી ઉપયુક્ત છે, એમ અવય છે, એ પ્રમાણે ભાવ છે. રક્ષા
“અધ્યાત્મ – અહીં ‘’ થી ભાવનાયોગ આદિનું ગ્રહણ કરવું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
