________________
યોગલક્ષણહાવિંશિકાશ્લોક-૧૮-૧૯
પ૧ તેની પ્રાપ્તિ માટે જ જીદ રાખે છે. તેમ જે જીવોને ભવની ભોગસામગ્રી પ્રત્યે ગાઢ રાગ છે, તેઓને ભવની ભોગસામગ્રી વગરના મોક્ષ પ્રત્યે રુચિ થતી નથી; પરંતુ બાળકને કેડબરીનો ત્યાગ દ્વેષનો વિષય છે, તેમ ભવના ગાઢ રાગવાળા જીવોને મોક્ષ દ્વેષનો વિષય બને છે. ક્વચિત્, મોક્ષ પ્રત્યે દ્વેષ કરવાથી મારા ઇષ્ટફળનો વ્યાઘાત થશે તેવી શંકાથી દ્વેષ ન પણ કરે, પણ તે નિઃસાર લાગે છે. જેમ મનુષ્યને વિષ્ટા પ્રત્યે દ્વેષ થાય છે, તોપણ દ્વેષ કરવાથી મને પાપબંધ થશે તેવી બુદ્ધિ થાય તો વિષ્ટા પ્રત્યે દ્વેષ ન પણ કરે, તોપણ વિષ્ટા નિ:સાર જણાય છે, તેમ ભોગસામગ્રી વગરનો મોક્ષ નિ:સાર છે, તેવી સ્થિર બુદ્ધિ ચરમાવર્તની બહારના જીવોમાં હોય છે. તેથી મોક્ષના કારણભૂત યોગમાર્ગનો સંભવ ચરમાવર્તની બહાર થતો નથી.
વળી જેમ બાળકને વિષ્ટા પ્રત્યે ખાવાનું વલણ છે, છતાં તેમાં તેનો કેડબરી જેવો ગાઢ રાગ નહીં હોવાથી ‘વિષ્ટા છી છે એમ માના વચનથી બાળક કંઈક સ્વીકારે છે; કેમ કે બાળકને વિષ્ટા પ્રત્યે ગાઢ આકર્ષણ નથી; તેમ ચરમાવર્તવ જીવો યોગીઓના ઉપદેશાદિ સાંભળવા દ્વારા “આ સંસારના ભાવો અસાર છે અને સંસારના ભાવોથી અતીત એવો મોક્ષ સાર છે' તેવું કંઈક સ્વીકારે છે, કારણ કે ચરમાવર્તવર્તી જીવોને ભોગસામગ્રી પ્રત્યે ગાઢ આકર્ષણ નથી; તેથી ભોગસામગ્રી વગરના મોક્ષ પ્રત્યે દ્વેષ થતો નથી, અને ઉપદેશાદિ દ્વારા વિશેષ બોધ થાય છે ત્યારે, ભોગને સંક્લેશરૂપે પણ જોઈ શકે છે અને ભોગના સંક્લેશ વગરના મોક્ષને સારરૂપે પણ જોઈ શકે છે. તેથી ચરમાવર્ત યોગપ્રાપ્તિ માટે અનુકૂળ કાળ છે.
ટીકાના અંતમાં કહ્યું કે “ભંગ્યુંતરથી ગોપેન્દ્રએ પણ કહ્યું છે' - તેનો ભાવ એ છે કે ગ્રંથકારે ચરમાવર્તને નવનીતાદિ તુલ્ય કહ્યો, જ્યારે ગોપેન્દ્રએ નિવૃત્ત અધિકારવાળા એવા ચરમાવર્તમાં યોગમાર્ગની જિજ્ઞાસા થાય છે, એ રૂપ વિકલ્પાંતરથી ચરમાવર્તને બતાવેલ છે. II૧૮II અવતરણિકા :
પૂર્વગાથામાં કહ્યું કે ગોપેન્દ્રએ કહ્યું છે. તેથી હવે ગોપેન્દ્રએ શું કહ્યું છે? તે બતાવે છે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
