________________
યોગલક્ષણદ્વાથિંચિકા/શ્લોક-૨ પૂર્વના ભવ્યત્વને મુખ્ય હેતુરૂપે ગ્રહણ કરેલ નથી, પરંતુ શરમાવર્તભાવી ભવ્યત્વને મોક્ષના મુખ્ય હેતુરૂપે ગ્રહણ કરેલ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે ચરમાવર્તની બહારના ભવ્યત્વને મુખ્ય હેતુ કેમ ના કહ્યો ? તેથી કહે છે – ચરમાવર્તમાં યોગનો સંભવ :જે કારણથી ચરમપુદ્ગલપરાવર્તમાં યોગનો સંભવ છે.
આશય એ છે કે ચરમાવર્તકાળમાં ચરમાવર્તભાવી જીવ યોગ્ય સામગ્રીને પામીને ઉચિત ક્રિયાઓમાં યત્ન કરે તો તેનું ભવ્યત્વ મોક્ષરૂપ ફળનું કારણ બને છે, જેમ ઘીનો અર્થી દૂધ આદિમાં ઉચિત પ્રયત્ન કરે તો ઘીની પ્રાપ્તિ થાય; અને ચરમાવર્તની બહારનું ભવ્યત્વ યોગ માટે અનુપયોગી છે, જેમ ઘીનો અર્થી ઘાસમાં પ્રયત્ન કરીને ઘી પ્રગટ કરી શકે નહીં. તેથી જેમ ઘાસ એ ઘીનું કારણ હોવા છતાં પ્રયત્નથી પણ ઘાસમાંથી ઘી પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી, તેમ ચરમાવર્તની બહારવર્તી જીવમાં રહેલું ભવ્યત્વ મોક્ષને અનુકૂળ વ્યાપારવાળું કરી શકાતું નથી, તેથી ચરમાવર્તની બહારમાં મોક્ષ પ્રગટ કરવાનો વ્યાપાર થઈ શકતો નથી. માટે ચરમાવર્તની બહારના ભવ્યત્વને મોક્ષના મુખ્ય હેતુરૂપે ગ્રહણ કરેલ નથી. અભવ્ય અને દુર્ભવ્યની ક્રિયા કેમ યોગ નથી ? :
ઉપર્યુક્ત કથનથી અભવ્ય અને દુર્ભની ક્રિયા યોગ નથી, એમ કહેવાયું; કેમ કે અભવ્યની ક્રિયા મોક્ષ પ્રત્યે ઉપાદાનકારણ નથી અને દુર્ભવ્યની ક્રિયા મોક્ષ પ્રત્યે અવિલંબથી કારણ નથી; કેમ કે દુર્ભવ્યને વિલંબથી ફળની પ્રાપ્તિ છે. દુર્ભવ્ય જીવ ચરમાવર્તમાં આવે ત્યારે ભવ્ય કહેવાય છે, અને ત્યાર પછી તેની ક્રિયાથી ક્રમસર સંસારનો ઉચ્છેદ થાય અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય. જેમ ઘાસમાંથી દૂધ બને ત્યાર પછી પ્રયત્નથી ઘી માટે યત્ન થઈ શકે, તેમ દુર્ભવ્ય ચરમાવર્ત અવસ્થાને પામે ત્યારે મોક્ષને અનુકૂળ એવા ભવ્યત્વને પામે, ત્યાર પછી યોગની પ્રવૃત્તિ કરીને યોગના ફળને પામી શકે.
આ જીવ ભવ્ય છે ? કે અભવ્ય ? તેનો નિર્ણય આ રીતે થાય --
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
