________________
યોગલક્ષણદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨-૩
જેમ કોઈ જીવને મોક્ષનું વર્ણન કરવામાં આવે કે મોક્ષ, સંસારના સર્વ ભોગોથી રહિત કેવળ જીવના શુદ્ધ સ્વરૂપરૂપ છે, અને સર્વ ભોગોથી રહિત છે તેથી સર્વ ભોગોના સંક્લેશથી પર છે, અને સંક્લેશથી પર છે માટે કર્મબંધથી પર છે, અને કર્મબંધથી પર છે માટે જન્મ-જરા આદિ વિડંબનાથી પર છે, અને સર્વ વિડંબનાથી પર હોવાને કારણે પૂર્ણ સુખમય છે. આ વર્ણન સાંભળીને જેને તે અવસ્થા પ્રત્યે કંઈક અભિલાષ પ્રગટે, અને તેથી વિચાર આવે કે “આવી મોક્ષની અવસ્થાને યોગ્ય હું છું કે નહીં ?” તે પ્રકારના વિકલ્પથી ભવ્યત્વની શંકા થાય, તો તે જીવ નિયમાં ચરમાવર્તભાવી ભવ્ય જીવ છે.
જે જીવોને સંસારના ભોગો અત્યંત સાર લાગે છે અને સર્વ ભોગોથી પર એવો મોક્ષ નિઃસાર લાગે છે, એવા જીવોને મોક્ષગમનની ઇચ્છા પ્રગટી શકતી નથી. તેવા જીવો દુર્ભવ્ય હોય કે અભવ્ય હોય.
દુર્ભવ્ય જીવમાં વર્તતી સિદ્ધિગમનની યોગ્યતા પ્રયત્નથી પરિપાક કરી શકાય તેવી વર્તમાનમાં નથી, જેમ ઘાસમાં વર્તતું ઘી યોગ્ય પ્રયત્નથી પણ વર્તમાનમાં પ્રગટ કરી શકાતું નથી, પરંતુ તે ઘાસ જ્યારે દૂધરૂપે પરિણમન પામે ત્યારે તેમાં વર્તતું ઘી યોગ્ય પ્રયત્નથી ઘીરૂપે પ્રગટ થઈ શકે છે. તેમ મોક્ષે જવાની વાત જેને રુચે છે, તેવો ભવ્યજીવ ઉપદેશ સાંભળીને તેને પ્રગટ કરવાની અભિલાષાવાળો થાય અને ઉચિત ક્રિયાઓમાં યત્ન કરે તો તેની તે ક્રિયાઓથી તેનું સિદ્ધિગમનયોગ્યત્વ ફળસન્મુખ બને છે. તેથી સિદ્ધિગમનયોગ્યત્વને ફળસન્મુખ કરવાને અનુકૂળ એવી ક્રિયા એ યોગ છે. રા. અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોક-રમાં કહ્યું કે ચરમાવર્તમાં યોગનો સંભવ છે. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે ચરમાવર્તની પૂર્વે પણ તે જ જીવ છે કે જે એક દિવસ ચરમાવર્તને પામીને યોગસાધના કરીને મોક્ષમાં જનારો છે, તો ચરમાવર્તની પૂર્વના તે જ જીવમાં વર્તતું સિદ્ધિગમતયોગ્યત્વ મુખ્ય હેતુ કેમ નથી ? તેથી કહે છે – શ્લોક :
न सन्मार्गाभिमुख्यं स्यादावर्तेषु परेषु तु । मिथ्यात्वच्छन्नबुद्धीनां दिङ्मूढानामिवाङ्गिनाम् ।।३।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
